Paŭlo de Tarso

Ĉi tiu artikolo temas pri sanktulo. Por aliaj signifoj vidu la artikolon Saint-Paul.

Ne konfuzu ĉi tiun artikolon kun Sankta Paŭlo la Ermito.

Paŭlo de Tarso (greke: Παῦλος; mortinta inter 65 kaj 67 en Romo) estis en kristanismo la "apostolo de la paganoj", kiu disvastigis kristanismon ekster la judaro. La tempo de lia naskiĝo ne estas sciata. Pluraj branĉoj de kristanismo, ankaŭ katolikismo, kultas lin kiel sanktulon.

Sankta
Paŭlo de Tarso
Apostolo de paganoj, Apostolo de nacioj
Sankta Paŭlo skribanta
Persona informo
Παῦλος שאול‎
Naskonomo	שאול התרסי
Naskiĝo	5 – 10 en Tarso
Morto	67 en Romo
Mortis pro	Mortpuno vd
Mortis per	Senkapigo vd
Religio	Fariseoj • kristanismo vd
Lingvoj	antikva greka • hebrea • kojnea greka • latina vd
Loĝloko	Tarsus • Jerusalemo • Damasko • Antioĥio • Salamis • Pafoso • Antioĥio en Pisidio • Konya • Lystra • Derbe • Alexandria Troas • Filipio • Tesaloniko • Veria • Ateno • Korinto • Efezo • Mileto • Tiro • Akko • Ĉemara Cezareo • Cidono • Mira • Kaloi Limenes • Sirakuzo • Romo vd
Ŝtataneco	Roma regno vd
Profesio
Okupo	verkisto rabeno vojaĝisto religiulo teologo misiisto metiisto vd
Verkado
Verkoj	Paŭlaj epistoloj vd
Postenoj Postenoj apostolo (44 dC–) vd
Sanktulo
Honorata en	la tuta mondo
Ĉefsanktejo	Baziliko de Sankta Paŭlo antaŭ la Muroj en Romo
Festotago	29-a de junio, 18-a de julio; 21-a de februaro; 25-a de januaro (turniĝo); 16-a de aprilo (transporto de kapo); 6-a de julio (unua alveno Romon); 1-a de septembro (reakiro de la vidkapablo)
Atributoj	libro, glavo, tri fontoj
Patroneco	katolika gazetaro; laboristinoj; teologoj kaj pastraj administrantoj; teksistoj; kontraŭ orelaj malsanoj; kontraŭ spasmoj; kontraŭ serpenta mordo; kontraŭ timo; por pluvo; por fekundeco de kampoj
vd	Fonto: Vikidatumoj

Paŭlo de Tarso

Sankta Paŭlo transformis kristanismon, tiam sekton de judismo fonditan de Jesuo Kristo, en mondan religion. Antaŭ Paŭlo, la nova kredo estis predikata ĉefe al judoj, sed Paŭlo, kun aliaj, disvastigis ĝin al Anatolio, Grekio, Ilirio, Italio kaj Hispanio. Li reinterpretis la kredon, farante ĝin aplikebla kaj pli akceptebla al ne-judoj. Li estas la precipa interpretisto de Jesuo: li kaj liaj sekvintoj verkis 56% de la Nova Testamento de la Biblio. (La Nova Testamento estas je 56 % paŭla, je 20 % johana, je 13 % matea, je 11 % petra kaj je malpli ol 1 % ali-origina).

Laŭ judismo kaj antaŭ-paŭla kristanismo (kiu estis nura sekto de judismo), oni devas obei la Leĝon de Moseo – la ŝabaton, cirkumcidon, koŝeron, ktp. Sed Paŭlo diras, ke Savo ne venas de la Leĝo, kiu estis nur lernejo por la judoj, sed per kredo je Kristo, kies morto sur la kruco estis ofero por niaj pekoj.

Papo Benedikto la 16-a proklamis la periodon de la 28-a de junio 2008 ĝis la 29-a de junio 2009 „jaro de Sankta Paŭlo".

Vivo

Paŭlo naskiĝis kiel Saŭlo je ĉirkaŭ 10 en Tarso, urbo en sudorienta Anatolio. Laŭ kredo, li origine estis judo, apartenanta al la farizea sekto; laŭ klerigado, greka; laŭ civitaneco, romia. Laŭ metio, li faris tendojn, sed en la Biblio ni renkontas lin kiel studenton de la rabeno Gamliel en Jerusalemo, fervore persekutante la novan kristanan sekton. Li persekutis la kristanojn ĝis la jaro 37. Laŭ la Agoj de la Apostoloj (Agoj 7, 58–60; Agoj 22, 20) li aktive partoprenis al la martirigo de Sankta Stefano.

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Konvertiĝo de Paŭlo.

Tiam, vojaĝante al Damasko, li vidis grandan lumon el la ĉielo kaj aŭdis la voĉon de Jesuo (sep jarojn post lia morto sur la kruco) kaj parolis kun li. La lumo blindigis lin provizore, sed malblindigis lin al kristanismo. Dum 45–58 li fervore predikis Kriston kaj disvastigis la novan kredon tra la nordorienta Mediteraneo, precipe ĉirkaŭ la Egea Maro.

Jen kiel Paŭlo klarigis kristanismon al la filozofoj kaj idolanoj de Ateno:

Kaj ili prenis lin, kaj kondukis lin al la Areopago, dirante: Ĉu ni povas scii, kio estas tiu nova instruo, priparolata de vi? Ĉar fremdaĵojn vi portas al niaj oreloj; ni do volas scii, kion signifas tiuj aferoj. (Ĉiuj Atenanoj kaj la tie loĝantaj fremduloj pasigadis la tempon ĉe nenio alia, krom diri aŭ aŭdi ion plej novan.)

Kaj Paŭlo staris meze de la Areopago, kaj diris: Atenanoj, mi rimarkas, ke vi estas ĉiurilate tro servemaj al diaĵoj. Ĉar preterpasante kaj rigardante viajn adorataĵojn, mi trovis ankaŭ altaron, sur kiu estis skribite: AL DIO NEKONATA. Kiun do vi nekonante adoras, Tiun mi predikas al vi. La Dio, kiu faris la mondon kaj ĉion, kio estas en ĝi, estante per Si mem Sinjoro de la ĉielo kaj la tero, ne loĝas en manfaritaj temploj; kaj ne estas servata de homaj manoj, kvazaŭ Li ion bezonus, ĉar Li mem donas al ĉiuj vivon kaj spiron kaj ĉion; kaj el unu origino Li faris ĉiujn naciojn de la homoj, por loĝi sur la tuta supraĵo de la tero, difininte ordigitajn epokojn kaj la limojn de iliaj loĝejoj; por ke ili serĉu Dion, se eble ili povus ĉirkaŭpalpi kaj trovi Lin, kvankam Li ne estas malproksime de ĉiu el ni; ĉar en Li ni vivas kaj moviĝas kaj ekzistas, kiel ankaŭ iuj viaj poetoj diris: Ĉar ni estas ankaŭ Lia idaro. Tial ni, estante idaro de Dio, devas ne opinii la Diecon simila al oro aŭ arĝento aŭ ŝtono, gravuraĵo de homa arto kaj imagado. Kaj la tempojn de nesciado preterrigardis Dio, sed nun Li proklamas al ĉiuj homoj, ke ili pentu; tial Li difinis tagon, en kiu Li juĝos la mondon en justeco per tiu viro, kiun Li elektis, doninte garantion pri tio al ĉiuj homoj per tio, ke Li relevis lin el la mortintoj.

- Agoj 17.19-31

Verko

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Paŭlaj epistoloj.

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Preĝo de la apostolo Paŭlo.

Dum la jaroj 48 ĝis 63 Paŭlo verkis epistolojn aŭ leterojn al la novaj eklezioj tra la Romia Imperio. La leteroj estas la plej fruaj skribitaj atestoj de kristanismo, eĉ pli fruaj ol la evangelioj, kiuj estis skribitaj dum la jaroj 70 ĝis 100. El liaj leteroj, ĉi tiuj aperas en la biblio:

Folio de la papiruso 46, kiu enhavas la eron korespondan al la 2-a epistolo al la korintanoj 11:33–12:9. El folio prezentas lakunon piede. Temas pri papiruso de Kategorio I laŭ la klasigo de Kurt Aland kaj Barbara Aland. Ĝi estis datita ĉe la jaroj 175-225.

Ikono kiu reprezentas Paŭlon, realigitan de Andreo Rublov ĉirkaŭ la jaro 1407. De 110 x 160 cm, ĝi konserviĝas en la Tretjakova galerio de Moskvo.

• Romanoj
• 1 Korintanoj
• 2 Korintanoj
• Galatoj
• Efesanoj
• Filipianoj
• Koloseanoj
• 1 Tesalonikanoj
• 2 Tesalonikanoj
• 1 Timoteo
• 2 Timoteo
• Tito
• Filemono
• Hebreoj

Iuj el ĉi tiuj eble estis verkitaj ne de Paŭlo mem sed de liaj sekvintoj. La libroj Luko kaj Agoj estis verkitaj de Luko, kiu estis tia sekvinto.

La plej frua el liaj leteroj estas tiu al la Galatoj, verkita en 48, 18 jarojn post la morto de Jesuo. En 50 li verkis la du leterojn al la kristanaj tesalonikanoj, kaj en 57 la leterojn al romanoj kaj korintanoj.

Laŭ tradicio, Paŭlo ankaŭ verkis la leteron al la hebreoj, sed kvankam la penso estas paŭla, la greka lingvaĵo estas multe pli bonstila ol la aliaj leteroj. Tial ĝi probable estas la verko de sekvinto, ne de li mem. Laŭ Eŭsebio de Cezareo, Paŭlo verkis la leteron en la hebrea lingvo kaj poste ĝi estis tradukita en la grekan fare de Klemento de Romo.

La evangelio predikita de Paŭlo estis skribita de lia sekvinto Luko en la libro Luko.

El liaj verkoj, la plej gravaj estas Romanoj kaj 1 Korintanoj, en kiuj li klarigas la naturon de kristana fido kaj vivo.

Paŭlo reinterpretis la ideon de Izraelo kiel frataro laŭ la spirito, ne laŭ la karno. El tio sekvis la ideo ke la koro de kristanismo ne konsistas de la Leĝo de Moseo, la fundamento de judismo, sed de la fido en Jesuo Kristo, Dio enkarniĝinta. La Leĝo ne estas la celo de religio, laŭ Paŭlo, sed ĝia lernejo, instruinta pri peko, pri tio, ke homo ne povas sin liberigi el peko sen la helpo de Dio. Tian helpon Paŭlo nomis graco.

Ĉi tiu ideo pri peko kaj graco apartigas kristanismon kaj el judismo kaj el greka filozofio.

Pro tio, la kristano ne ĉefe celas sekvi la Leĝon, ne eĉ celas agi morale; anstataŭ li fidas en Kristo kaj tio donas al li, per graco (se Dio elektas), la forton kaj volon ami Dion kaj, sekve, ami sian proksimulon kaj, per tia amo, agi morale. Bonagado ne estas la celo sed la rezulto de kristana fido: fido, tiam graco, tiam amo, tiam virto. Pensu pri Patrino Teresa de Kalkato.

Laŭ Paŭlo, la morala parto de la Leĝo – ne mortigu, ne ŝtelu, ne adultu, ktp – estas ankoraŭ deviga por ĉiu kristano, sed la cetera – leĝoj pri manĝo, cirkumcido, ktp – estas afero de persona elektado por "nacianoj" (= nejudoj). Same kiel Jesuo, Paŭlo resumis la Leĝon kiel amu Dion kaj amu vian proksimulon kiel vin mem.

Paŭlo predikis kaj disvastigis tian kredon furore tra la Romia Imperio, sed renkontis problemon en Jerusalemo. Tie la kristanismo de Jakobo, frato de Jesuo, plej gravis. Ĉi tiu kredo estas priskribata en Agoj kaj Jakobo en la Biblio. Ĉi tiu kristanismo estis esence sekto de judismo: ĝiaj sekvantoj praktikis la tutan Mosean Leĝon kaj vidis sin kiel bonajn judojn. Pro la diferenco inter Paŭlo kaj Jakobo, la eklezio emis al dispeciĝo. Tamen, Petro, post vizio el Dio, igis la du flankojn konsenti, ke la tuta Leĝo aplikiĝas nur al judoj, ne al la nacianoj. Fine, la paŭla kristanismo, pro la granda nombro de nacianoj, fariĝis la kristanismo de la Eklezio kaj, per tio, de la Biblio.

Dum la finaj jaroj (66–67) de sia vivo, Paŭlo laboris por disvastigi la fidon el Romo, kie fine la imperiestro Nerono senkapigis lin en 67 (kaj samjare krucumis sanktan Petron).

Disputataj

• Averta letero
• Severa Letero

Bildaro

• 
  La konvertado de Paŭlo (altaro de Ayerbe)
• 
  La konvertado de Paŭlo (Jean Foquet)

Heredo

La Kapelo de Sankta Paŭlo (en araba: كنيسة مار بولس, Kanīsat Mar Baŭlus) estas preĝejo en Damasko, Sirio, situa laŭlonge de la strato Tarafa bin al-Abd ĉe la iama Bab Kisan (Kisan Pordego).

Bibliografio

• Barbaglio, Giuseppe (2009). Jesús de Nazaret y Pablo de Tarso. 378 páginas. Salamanca: Secretariado Trinitario. ISBN 978-84-96488-31-1. Konsultita la 17an de oktobro de 2012. [1]
• Becker, Jürgen (2007). Pablo, el apóstol de los paganos. Salamanca: Ediciones Sígueme. ISBN 978-84-301-1276-0.
• Bornkamm, Günther (2002). Pablo de Tarso. Barcelona: Ediciones Sígueme. ISBN 84-301-0775-4.
• Brown, Raymond E. (2002). Introducción al Nuevo Testamento. II. Cartas y otros escritos. Madrid: Editorial Trotta. ISBN 84-8164-539-7.
• Campbell, W. S. Paul's Gospel in an Intercultural Context: Jew and Gentile in the Letter to the Romans. Frankfurt: Peter Lang, 1991.
• Campbell, W. S. Paul and the Creation of Christian Identity. Londres: T & T Clark International, 2006. ISBN 0-567-04434-3
• Carrón, Julián (2010). Acontecimiento y razón en san Pablo. Encuentro. ISBN 978-84-9920-025-5. [2]
• Den Heyer, C.J.: Pablo, un hombre de dos mundos. Ediciones El Almendro. ISBN 84-8005-061-6. [3]
• Dreyfus, Paul (2001). Pablo de Tarso: Ciudadano del Imperio. Ediciones Palabra. ISBN 978-84-8239-133-5.
• Ehrman, Bart D. : Simón Pedro, Pablo de Tarso y María Magdalena. Editorial Crítica. Barcelona 2007. ISBN 978-84-8432-889-6
• Eisenbaum, P. Invitation to Romans. Nashville: Abingdon, 2006. ISBN 978-0-687-49649-5
• Eisenbaum, P. Paul Was Not a Christian: The Original Message of a Misunderstood Apostle. Nueva York: HarperCollins, 2009. ISBN 978-0-06-134991-1
• Elliott, N. The Rhetoric of Romans: Argumentative Constraint and Strategy in Paul's Dialogue with Judaism. Sheffield: Sheffield Academic Press, 1990. ISBN 978-0-8006-6202-8
• Elliott, N. Liberating Paul: The Justice of God and the Politics of the Apostle. Sheffield: Sheffield Academic Press, 1995. 2ª ed. ISBN 978-0-8006-2379-1
• Escuela bíblica de Jerusalén (1976). Biblia de Jerusalén (Edición Española). Bilbao (España): Desclée de Brouwer. ISBN 84-330-0022-5.
• Fabris, Rinaldo (1999). Pablo: el apóstol de los gentiles. Ediciones San Pablo. ISBN 978-84-285-2116-1.
• Fitzmyer, Joseph A. (1972). «Vida de San Pablo – Las epístolas del Nuevo Testamento». En Brown, Raymond E.; Fitzmyer, Joseph A.; Murphy, Roland E. Comentario Bíblico «San Jerónimo» III. Madrid (España): Ediciones Cristiandad. pp. 546–564 y 565–574.
• Fredriksen, P. "Judaizing the Nations: The Ritual Demands of Paul's Gospel". New Testament Studies 56 (2010): 232-52 Reta versio (Boston University) Arkivigite je 2012-10-25 per la retarkivo Wayback Machine
• Gager, J. G. Reinventing Paul. Nueva York: Oxford University Press, 2000. ISBN 0-19-513474-5
• Gaston, Ll. Paul and the Torah. Vancouver: University of British Columbia Press, 1987. ISBN 978-1-59752-538-1
• Johnson Hodge, C. E. If Sons, Then Heirs: A Study of Kinship and Ethnicity in the Letters of Paul. Nueva York: Oxford University Press, 2007. ISBN 978-0-19-518216-3
• Nanos, M. D. The Mystery of Romans: The Jewish Context of Paul's Letter. Minneapolis: Fortress Press, 1996. ISBN O80062937X
• Nanos, M. D. The Irony of Galatians: Paul's Letter in First-Century Context. Minneapolis: Fortress Press, 2002. ISBN 978-0-8006-3214-4
• Penna, Romano (2000). «Pablo». En Leonardi, C.; Riccardi, A.; Zarri, G. Diccionario de los Santos, Volumen II. Madrid: San Pablo. pp. 1801–1812. ISBN 84-285-2259-6.
• Piñero, A. y C. A. Segovia, Guía para entender a Pablo de Tarso. Madrid: Editorial Trotta, 2013.

Rudolph, D. A. A Jew to the Jews: Jewish Contours of Pauline Flexibility in 1 Corinthians 9:19-23. Tubinga: J. C. B. Mohr-P. Siebeck, 2011. ISBN 978-3-16-149293-8

• Segovia, C. A. ¿Fue Pablo cristiano? El redescubrimiento contemporáneo de un judío mesiánico. Madrid: Editorial Trotta, 2013.
• Stendahl, K. Paul Among Jews and Gentiles. Philadelphia: Fortress Press, 1976.
• Stendahl, K. Final Account: Paul's Letter to the Romans. Minneapolis: Fortress Press, 1995. ISBN 0-8006-2922-1
• Stowers, S. K. A Rereading of Romans: Justice, Jews, and Gentiles. New Haven: Yale University Press, 1994. ISBN 0-300-07068-3
• Theissen, Gerd (2002). La religión de los primeros cristianos. Salamanca: Ediciones Sígueme. ISBN 84-301-1465-3.
• Vidal García, Senén (2007). Pablo. De Tarso a Roma. Santander: Editorial Sal terrae. ISBN 978-84-293-1716-9.

Vidu ankaŭ

• Katolikismo
• Protestantismo
• San-Paŭlo (urbo)
• San-Paŭlo
• Paŭlaj epistoloj
• Agoj de Paŭlo
• Agoj de Paŭlo kaj Tekla
• Letero de Korintanoj al Paŭlo
• Saint-Paul (pariza metrostacio)

Eksteraj ligiloj

• http://www.newadvent.org/cathen/11567b.htm
• http://www.fatheralexander.org/booklets/english/bible8_e.htm
• http://spindleworks.com/library/rfaber/aratus.htm
• http://www.thepaulpage.com Arkivigite je 2017-12-31 per la retarkivo Wayback Machine