Peruo: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Neniu resumo de redakto Etikedoj: Poŝtelefona redakto Redakto de poŝaparata retejo |
Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 |
||
Linio 34:
| MEP pokapa = [[Usona dolaro|$]]{{nombro|5845}}<ref name="imf2"></ref>
}}
'''Peruo''' ({{lang-es|Perú}} [peˈɾu]; {{Lang-qu|Piruw}} [pɪɾʊw];<ref>Quechua name used by government of Peru is ''Perú'' (see Quechua-language version of Peru Parliament [http://www.congreso.gob.pe/_quechua/index.htm website] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20100730000000/https://web.archive.org/web/20100730230845/http://www.congreso.gob.pe/_quechua/index.htm |date=2010-07-30 }} and Quechua-language version of Peru Constitution [https://web.archive.org/web/20110205010758/http://www.congreso.gob.pe/_quechua/Constitucion.pdf but common Quechua name is ''Piruw'']</ref> {{lang-ay|Piruw}} [pɪɾʊw]), oficiale la '''Respubliko de''' '''Peruo''' ({{lang-es|República del ''Perú''}}), estas lando en okcidenta [[Sud-Ameriko]]. Ĝi estas ĉirkaŭata [[nordo|norde]] de [[Ekvadoro]] kaj [[Kolombio]], [[oriento|oriente]] de [[Brazilo]] kaj [[Bolivio]], [[sudo|sude]] de [[Ĉilio]], kaj [[okcidento|okcidente]] de la [[Pacifika Oceano]]. Peruo estas [[Megadiversaj landoj|megadiversa lando]] kun vivejoj kiuj varias de la sekaj ebenaĵoj de la pacifika marborda regiono en la okcidento, al la pintoj de la montaro [[Andoj]] etendantaj de la nordo al la sudoriento de la lando, al la tropika pluvarbaro de la [[Amazonio|Amazona Baseno]] en la oriento kun la [[Amazono (rivero)|rivero Amazono]].<ref>{{cite web|url=http://www.sernanp.gob.pe/sernanp/archivos/imagenes/vida/Peru-%20Pais%20Megadiverso.pdf|title=Perú: País megadiverso|trans-title=Peru: Megadiverse country|publisher=Servicio Nacional de Áreas Naturales Protegidas|language=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20140622152015/http://www.sernanp.gob.pe/sernanp/archivos/imagenes/vida/Peru-%20Pais%20Megadiverso.pdf|archive-date=22 June 2014|titolo=Arkivita kopio|alirdato=2021-10-21|arkivurl=https://web.archive.org/web/20140622152015/http://www.sernanp.gob.pe/sernanp/archivos/imagenes/vida/Peru-%20Pais%20Megadiverso.pdf|arkivdato=2014-06-22}} {{
[[Antikva Peruo|Perua teritorio]] estis hejmo de kelkaj antikvaj kulturoj. Ĝi estas la loko de la [[civilizacio Norte Chico]] komenciĝante en 3500 A.K.E., la plej malnova civilizacio en Ameriko kaj unu el la kvin [[Lulilo de Civilizacio|luliloj de civilizacio]], kaj ankaŭ de la [[Inkaa imperio|Inkaa Imperio]], la plej granda ŝtato en la [[antaŭkolumba Ameriko]]. La teritorio nun inkluzivanta Peruon havas unu el la plej longaj historioj de civilizacio de iu ajn lando, kun heredaĵo reen al la 10a jarmilo A.K.E.
Linio 40:
La [[Hispana Imperio|hispana imperio]] konkeris la regionon en la 1500aj jaroj kaj establis vicreĝujon kiu ampleksis la plejparton de ĝiaj sudamerikaj teritorioj, kun ĉefurbo en [[Limo]]. Alta eduko komenciĝis en Ameriko kun la oficiala establo de la [[Universidad Nacional Mayor de San Marcos|Nacia Universitato de San Marcos]] en Limo en 1551. Peruo formale proklamis sendependecon en 1821 kaj post la eksterlandaj militaj kampanjoj de [[José de San Martín]] kaj [[Simón Bolívar]], kaj la decida [[batalo de Ayacucho]], Peruo finis sian sendependiĝon en 1824. En la sekvantaj jaroj, la lando ĝuis relativan ekonomian kaj politikan stabilecon, kiu finiĝis mallongtempe antaŭ la [[Dua pacifika milito|Milito de Pacifiko]] (1879–1884) kun Ĉilio. Dum la 1900aj jaroj, Peruo suferis militajn teritoriajn disputojn, puĉojn, socian agitadon, kaj internajn konfliktojn, kaj ankaŭ tempoj de stabileco kaj ekonomia pliboniĝo. En la 1990aj jaroj, la lando efektivigis [[Novliberalismo|novliberalisman ekonomian modelon]] kiu daŭras ĝis hodiaŭ. Ekde tiu tempo, Peruo spertis konstantan ekonomian kreskon kaj malpliiĝon de [[Ekonomia malegaleco|malegaleco]].
La [[Suverena ŝtato|suverena ŝtato]] de Peruo estas [[Reprezenta demokratio|reprezenta demokrata]] respubliko, baze de la konstitucio de 1993, kaj dividita je 25 regionoj. Peruo havas altan nivelon de homa disvolviĝo<ref name="UNDP2">{{cite web|title=Human Development Reports, Peru|url=http://hdr.undp.org/en/countries/profiles/PER|website=hdr.undp.org|publisher=United Nations|language=en|date=2016|access-date=7 January 2018|archive-date=28 December 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171228165331/http://hdr.undp.org/en/countries/profiles/PER|url-status=live}}</ref> kun supra meza enspeza nivelo<ref name="WBdata2">The World Bank, [http://data.worldbank.org/country/peru ''Data by country: Peru''] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20161108000000/https://web.archive.org/web/20161108042430/http://data.worldbank.org/country/peru |date=2016-11-08 }}.</ref> kun rango de 82-a laŭ la [[Indico de homa disvolviĝo|indico de homa disvolviĝo]]<ref>{{cite web|title=World Economic and Financial Surveys, World Economic Outlook October 2015|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/02/pdf/text.pdf|website=www.imf.org|access-date=15 February 2018|archive-date=13 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170113211842/http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/02/pdf/text.pdf|url-status=live}}</ref> Ĝi estas unu el plej prosperaj ekonomioj de la regiono kun mezuma kreskindico de 5.9%<ref name="WBoverview2">{{cite web|url=http://www.worldbank.org/en/country/peru/overview|title=Peru Overview|publisher=[[World Bank]]|access-date=17 April 2017|archive-date=5 May 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170505064825/http://www.worldbank.org/en/country/peru/overview|url-status=live}}</ref> kaj ĝi havas unu el la plej rapidaj industriaj kreskindicoj de la mondo je mezumo de 9.6%.<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2089.html#pe|title=Peru|work=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|access-date=8 January 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180707010810/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2089.html#pe|archive-date=7 July 2018|url-status=dead|titolo=Arkivita kopio|alirdato=2021-10-21|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180707010810/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2089.html#pe|arkivdato=2018-07-07}} {{
La loĝantaro de Peruo inkluzivas [[Mestizo|mestizojn]], indianojn, [[Latinamerikaj blankuloj|eŭropanojn]], afrikanojn, kaj azianojn. La ĉefa parolata lingvo estas la hispana, kvankam sufiĉe granda nombro da peruanoj parolas [[Keĉua lingvaro|keĉuajn lingvojn]], [[Ajmara lingvo|la ajmaran]], aŭ aliajn [[Lingvoj de Peruo|indiĝenajn lingvojn]]. Ĉi tiu miksaĵo de kulturaj tradicioj rezultis en larĝa diverseco de esprimoj en kampoj kiel arto, kuirarto, literaturo, kaj muziko.
| |||