مقاله نشریه
ارزیابی صفات زراعی و شاخص های تحمل به خشکی در برخی از هیبریدهای ذرت (Zea may L.) تحت تنش کم آبی
ذرت یکی از مهمترین گیاه زراعی است که در بسیاری از نقاط جهان کشت می شود. از مهمترین عوامل محدود کننده رشد گیاهان، کمبود آب است که سبب کاهش رشد و بقای گیاه در مناطق خشک و نیمه خشک می شود. به همین منظور، ارزیابی اثر تنش کم آبی روی ارقام گیاهی و شناسایی رقم متحمل از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
در این پژوهش، نه هیبرید ذرت (شامل سه هیبرید امید بخش H1 (SC01; TS01×MS02)، H2 (KLM77021/4-1-2-1-2-4-1× K47/3) و H3 (K47/2-2-1-4-2-1-1-1× MO17) و شش هیبرید تجاری H4 (NS640)، H5 (TWC647)، H6 (SC703)، H7 (SC704)، H8 (SC720) و H9 (SC715) دانه ای از گروه متوسط و دیررس) به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در واحد تحقیقات کشاورزی شرکت کشت و صنعت و دامپروری مغان استان اردبیل در بهار و تابستان سال 1401 مورد مطالعه قرار گرفتند. کرت های اصلی شامل دو سطح آبیاری عادی (10 نوبت آبیاری جوی و پشته ای براساس عرف منطقه) و تنش کم آبی (قطع آبیاری در مرحله گلدهی و پر شدن دانه: هشت نوبت آبیاری جوی و پشته ای به طوری که قطع آبیاری در انتهای گلدهی تا پر شدن دانه به مدت 18 روز ادامه داشت) و کرت های فرعی شامل نه هیبرید ذرت بود. در هر دو شرایط آبیاری، صفات عملکرد و اجزای عملکرد دانه مورد ارزیابی قرار گرفتند. برای شناسایی هیبرید متحمل بر اساس عملکرد دانه در شرایط تنش و عادی، شاخص های تحمل به تنش (STI)، حساسیت به تنش (SSI)، تحمل (TOL)، شاخص میانگین بهره وری (MP) و میانگین هندسی بهره وری (GMP) محاسبه شد. همبستگی و گروه بندی بر اساس شاخص های تحمل به تنش خشکی برای هیبریدهای مورد مطالعه انجام گرفت.
تنش کم آبی به طور معنی دار باعث کاهش عملکرد و اجزای عملکرد دانه هیبریدهای ذرت شد. به طوری که، هیبریدهای H7 (SC703) و H6 (SC704) بیشترین ارتفاع بوته، وزن صد دانه، تعداد ردیف دانه در بلال و تعدا دانه در ردیف بلال در شرایط عادی و تنش کم آبی را داشتند. هم چنین، هیبریدهای H1 (SC01)، H6 (SC704)، H7 (SC703) و H3 (K47/2-2-1-4-2-1-1-1× MO17) بالاترین عملکرد دانه را در هر دو شرایط تنش عادی و کم آبی به خود اختصاص دادند. همبستگی بین عملکرد دانه با اجزای عملکرد دانه مثبت و معنی دار بود. نتایج حاصل از ارزیابی شاخص های تحمل به خشکی نشان داد که اختلاف قابل توجهی بین هیبریدهای مختلف ذرت وجود داشت. به طوری که، هیبرید H6 (SC704) و هیبرید امید بخش H1 (SC01) بیشترین مقدار MP، GMP و STI داشتند هم چنین هیبرید امید بخش H3 (K47/2-2-1-4-2-1-1-1× MO17) بیشترین مقدار SSI را داشت. تجزیه همبستگی بین شاخص های تحمل به خشکی نیز ارتباط مثبت معنی دار بین STI، SSI، TOL، MP و GMP را نشان داد. تجزیه خوشه ای هیبریدهای ذرت مورد مطالعه بر اساس شاخص های تحمل به خشکی، هیبریدهای ذرت را به سه گروه مجزا تقسیم کرد. به طوی که، هیبریدهای H1 (SC01)، H3 (K47/2-2-1-4-2-1-1-1× MO17)، H6 (SC704) و H7 (SC703) جزو هیبریدهای متحمل به تنش کم آبی بودند و در یک گروه قرار گرفتند
چنین به نظر می رسد که با ارزیابی همزمان صفات عملکرد و اجزای عملکرد دانه با شاخص های تحمل به خشکی، می توان ژنوتیپ با عملکرد دانه بالا تحت تنش کم آبی را شناسایی و برای بهره مندی در برنامه های اصلاحی استفاده کرد.
