Μογγολικό κυριλλικό αλφάβητο

Η λέξη "Μογγολία" ("Μονγκόλ") στο Κυριλλικό αλφάβητο

Το μογγολικό κυριλλικό αλφάβητο (μογγολικά: Монгол Кирилл үсэг, Mongol Kirill üseg ή Кирилл цагаан толгой, Kirill tsagaan tolgoi) είναι το σύστημα γραφής που χρησιμοποιείται για τη πρότυπη διάλεκτη της μογγολικής γλώσσας στο σύγχρονο κράτος της Μογγολίας. Έχει σε μεγάλο βαθμό φωνολογική ορθογραφία, με την έννοια ότι υπάρχει μια δίκαιη αντιστοιχία στην εκπροσώπηση των επιμέρους ήχων. Το κυριλλικό δεν έχει υιοθετηθεί ως το σύστημα γραφής στην Εσωτερική Μογγολία της Κίνας, η οποία συνεχίζει να χρησιμοποιεί το παραδοσιακό μογγολικό αλφάβητο.

Ιστορία

Το μογγολικό κυριλλικό αλφάβητο είναι το πιο πρόσφατο από τα πολλά συστήματα γραφής που έχουν χρησιμοποιηθεί για τα μογγολικά. Είναι το Κυριλλικό αλφάβητο και είναι, συνεπώς, παρόμοιο για παράδειγμα με το βουλγαρικό αλφάβητο και πανομοιότυπο με το ρωσικό αλφάβητο, εκτός από τους δύο επιπλέον χαρακτήρες Өө ⟨ö⟩ και Үү ⟨ü⟩.

Εισήχθη στη δεκαετία του 1940 στην Μογγολική λαϊκή Δημοκρατία υπό Σοβιετική επιρροή, μετά από μια σύντομη περίοδο όπου το λατινικό αλφάβητο χρησιμοποιήθηκε ως το επίσημο αλφάβητο. Μετά την μογγολική δημοκρατική επανάσταση το 1990, το παραδοσιακό μογγολικό αλφάβητο προτάθηκε ως αντικαταστάτης για το Κυριλλικό, αλλά το σχέδιο ακυρώθηκε στο τέλος. Ωστόσο, το μογγολικό αλφάβητο έχει γίνει υποχρεωτικό μάθημα στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και σιγά-σιγά επανακτά τη φήμη του. Το παραδοσιακό μογγολικό αλφάβητο έχει πολλές γραμμές και έχει ασυνήθιστα χαρακτηριστικά. Σε αντίθεση με άλλα ιστορικά μόνο κάθετα αλφάβητα όπως η Κινεζική γραφή δεν μπορεί να προσαρμοστεί εύκολα για οριζόντια χρήση, βάζοντας το σε μειονεκτική θέση σε σύγκριση με το Κυριλλικό για πολλούς σύγχρονες σκοπούς. Έτσι, το Κυριλλικό αλφάβητο εξακολουθεί να χρησιμοποιείται στην καθημερινή ζωή.

Περιγραφή

Το Κυριλλικό αλφάβητο που χρησιμοποιείται για τα μογγολικά είναι ως εξής (οι δανεικοί ήχοι σημειώνονται με παρένθεση):

Θέση	Κυριλλικό	Μπράιγ	Όνομα	ΔΦΑ	ISO 9	Πρότυπος εκλατινισμός (MNS 5217:2012)	Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου	Μεταγραφή στα ελληνικά
1	Аа	⠁	а	[a]	а			α
2	Бб	⠃	бэ	[p, pʲ]	b			μπ
3	Вв	⠺	вэ	[w̜, w̜ʲ]	v			β
4	Гг	⠛	гэ	[ɡ, ɡʲ, ɢ]	g			γκ
5	Дд	⠙	дэ	[t, tʲ]	d			ντ
6	Ее	⠑	е	[ji~jɵ]	e	ye	e	ε, γιε
7	Ёё	⠡	ё	[jɔ]	ë	yo	ë	γιο
8	Жж	⠚	жэ	[tʃ]	ž	j	zh	σκληρό ζ
9	Зз	⠵	зэ	[ts]	z			ζ
10	Ии	⠊	и	[i]	i			ι
11	Йй	⠯	хагас и	[i]	j	i	ĭ	γι, ι
12	Кк	⠅	ка	[kʰ, kʲʰ, x, xʲ]	k			κ
13	Лл	⠇	эл	[ɮ], [ɮʲ]	l			λ
14	Мм	⠍	эм	[m], [mʲ]	m			μ
15	Нн	⠝	эн	[n], [nʲ], [ŋ]	n			ν
16	Оо	⠕	о	[ɔ]	o			ο
17	Өө	⠧	ө	[ɵ~o]	ô	ö		ε (σαν το γερμανικό ö)
18	Пп	⠏	пэ	[pʰ, pʰʲ]	p			π
19	Рр	⠗	эр	[r, rʲ]	r			ρ
20	Сс	⠎	эс	[s]	s			σ
21	Тт	⠞	тэ	[tʰ, tʰʲ]	t			τ
22	Уу	⠥	у	[ʊ]	u			ου
23	Үү	⠹	ү	[u]	ü			ου (σαν το γερμανικό ü)
24	Фф	⠋	фэ, фа, эф	[f, pʰ]	f			φ
25	Хх	⠓	хэ, ха	[x, xʲ]	h	kh		χ
26	Цц	⠉	цэ	[tsʰ]	c	ts		τσ
27	Чч	⠟	чэ	[tʃʰ]	č	ch		σκληρό τσ
28	Шш	⠱	ша, эш	[ʃ]	š	sh		σ
29	Щщ	⠭	ща, эшчэ	([ʃ])	ŝ	sh	shch	στς
30	Ъъ	⠷	хатуугийн тэмдэг	κανένα	ʺ	i	ı	ι
31	Ыы	⠮	эр үгийн ы	[i]	y			υ
32	Ьь	⠾	зөөлний тэмдэг	[ʲ]	ʹ	i		ι
33	Ээ	⠪	э	[e~i]	è	e	ê	ε
34	Юю	⠳	ю	[jʊ, ju]	û	yu	iu	γιου
35	Яя	⠫	я	[ja]	â	ya	ia	για

Αντί των Үү και Өө, μερικές φορές μπορεί να χρησιμοποιηθούν τα ουκρανικά γράμματα Її (ή Vv) και Єє αντίστοιχα, όταν χρησιμοποιείται ρωσικό λογισμικό ή πληκτρολόγια που δεν τα υποστηρίζουν.

Στις 10 Οκτωβρίου του 1945, υπήρχε το σχέδιο να χρησιμοποιηθεί το э μόνο στην αρχή των λέξεων και σε συνδυασμούς μακρών φωνηέντων (όπως γίνεται και σε άλλες γλώσσες που γράφονται με το Ρωσικό Κυριλλικό αλφάβητο), το дз για το σύγχρονο з, το дж για το σύγχρονο ж, το ии για το σύγχρονο ий και το йо για το σύγχρονο е (για να αντιπροσωπεύει τον ήχο "yö" στην αρχή των λέξεων), αλλά το αλφάβητο άλλαξε την τελική του μορφή στις 13 Νοεμβρίου.