Αύγουστος (τίτλος)

Ο τίτλος των Ρωμαίων αυτοκρατόρων Αύγουστος (λατ. Augustus, πληθυντικός Augusti) σημαίνει «μεγαλοπρεπής» ή «σεβαστός». Ο υπέρτατος τιμητικός τίτλος των αυτοκρατόρων στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, σε άλλα κράτη και σε επιμέρους ιπποτικά και θρησκευτικά τάγματα μέχρι και σήμερα. Ιδίως δε ο θηλυκός τύπος του τίτλου αυτού Αυγούστα ήταν ο συνήθης τίτλος της Βυζαντινής Αυτοκράτειρας.

Ο πρώτος στον οποίο απενεμήθη ο τίτλος αυτός επίσημα ο ανιψιός του Ιουλίου Καίσαρα Οκταβιανός, μετά τη νίκη του επί του Αντωνίου και την υπό αυτόν κατάληψη της ανώτατης αρχής. Κατά την εισήγηση του Μουνατίου Πλάγκου στη συνεδρίαση του Ιανουαρίου του 27 π.Χ. η Ρωμαϊκή Σύγκλητος απένειμε στον Οκταβιανό την προσωνυμία Αύγουστος, στην ελληνική Σεβαστός.

Το όνομα ετυμολογικά σημαίνει τον αυξημένο, τον επιφανή (ab augento) ενώ στην εκκλησιαστική γλώσσα έχει μυστικιστική σημασία. Οι Ρωμαίοι συνέδεαν το όνομα αυτό με τη λέξη augur. «Οι πατέρες μας», λέει ο Οβίδιος, «έλεγαν τα ιερά πράγματα.» Έτσι οι Θεοί και οι ιεροί χώροι καλούνταν augusti και η ορθή ερμηνευτική απόδοση είναι «Σεβαστός».

Τέλος ο Οκταβιανός έφερε και τον στρατιωτικής προέλευσης τίτλο Imperator (αποδίδεται στα ελληνικά με το «Αυτοκράτορας»). Με το τίτλο αυτό ενέπνεε τη δύναμη, ισχύ, ενώ με εκείνο του Αυγούστου το σεβασμό. Από του Οκταβιανού Αυγούστου και μετά όλοι οι αυτοκράτορες έφεραν αυτό τον τίτλο ως ενδεικτικό του αξιώματός τους. Η πρώτη γυναίκα που έλαβε τον τίτλο «Αυγούστα», ήταν η χήρα του Οκταβιανού, Λιβία, το 14 μ.Χ., και αργότερα η χρήση του επεκτάθηκε στις μητέρες, γιαγιάδες, κόρες ακόμη και τις ανιψιές των Αυτοκρατόρων. Και γενικά ολόκληρη η αυτοκρατορική οικογένεια αποκαλούνταν «DOMUS AUGUSTA» (Αυγούστειος Οίκος).

Η σειρά των αυτοκρατορικών τίτλων ήταν: Ο τίτλος Imperator ή Caesar να προηγείται του ονόματος του Αυτοκράτορα και αυτού να ακολουθεί ο τίτλος Αύγουστος, π.χ. Αυτοκράτορας Οκταβιανός Αύγουστος, μετά από τον οποίο ακολουθούσαν διάφοροι τιμητικοί τίτλοι. Κατά τον τρίτο αιώνα μ.Χ., προστέθηκαν στην επίσημη ονομασία τα επίθετα pius felix (ευσεβής και ευτυχής), υπογραμμίζοντας τον θρησκευτικό του ρόλο, και invictus («ανίκητος»). Οι μεταρρυθμίσεις του Διοκλητιανού δημιούργησαν την λεγόμενη Τετραρχία, όπου δύο «Αύγουστοι», μαζί με δύο υφιστάμενους «Καίσαρες», διοικούσαν την αυτοκρατορία. Μετά την οριστική διαίρεση του ρωμαϊκού κράτους το 395 μ.Χ. και μέχρι την πτώση της Δύσης το 476 μ.Χ., υπήρχαν πάλι δύο «Αύγουστοι» στον ρωμαϊκό κόσμο.

Ο Λέων Α' άλλαξε το ειδωλολατρικό pius felix με το πιο ουδέτερο perpetuus (αιώνιος). Έτσι π.χ. ο σύντομος τίτλος του Μεγάλου Ιουστινιανού ήταν Dominus Noster Iustinianus Perpetuus Augustus. Με τον σταδιακό εξελληνισμό της Αυτοκρατορίας, ο τίτλος αυτός έπαψε να χρησιμοποιείται επίσημα για τον αυτοκράτορα, και αντικαταστάθηκε από το «βασιλεύς» κατά το τέλος του 6ου αιώνα. Παρέμεινε όμως σε χρήση, ιδιαίτερα στην θηλυκή του μορφή («Αυγούστα»), ως ο τιμητικός τίτλος της αυτοκράτειρας. Στη εποχή του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου, π.χ., ο λαός επευφημούσε την αυτοκράτειρα την ώρα που προσήρχετο στο Αυγουσταίον της Κωνσταντινούπολης με την ιαχή "Θεός περισώζοι την Αυγούσταν". Όταν η αυτοκράτειρα Ειρήνη ανέλαβε την εξουσία, δεν χρησιμοποίησε τον τίτλο της «Αυγούστας», αλλά τον αρσενικό τίτλο «βασιλεύς». Επί Κομνηνών, δια του ελληνικού αντίστοιχου, «σεβαστός», δημιουργήθηκε μια ευρεία σειρά καθαρά τιμητικών τίτλων, όπως «πανυπερσέβαστος» και «πρωτοσέβαστος».

Όταν, τα Χριστούγεννα του 800 μ.Χ., ο βασιλιάς των Φράγκων Καρλομάγνος στέφτηκε από τον πάπα αυτοκράτωρ, έλαβε τον τίτλο «Αύγουστος» (Carolus Augustus Imperator Romanorum gubernans Imperium), και από αυτόν πέρασε στους Καρολίδες διαδόχους του, καθώς και στους αυτοκράτορες της λεγόμενης "Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους" έως την διάλυση της τελευταίας το 1806.