Προβολή πηγαίου κώδικα για τη σελίδα Ζακαριδική Αρμενία

'''Ζακαριδική Αρμενία''' ή '''Αρμενία των Ζακαριάν''' ([[αρμενική γλώσσα|αρμενικά]]: ''{{lang|hy|Զաքարյան Հայաստան}}'') είναι η ονομασία η οποία χρησιμοποιείται για τον ορισμό των [[Αρμενία|αρμενικών]] εδαφών τα οποία παραχωρήθηκαν ως φέουδο, το [[1201]], από τη βασίλισσα [[Θάμαρ της Γεωργίας]] στα μέλη της οικογένειας των [[Μχαργκρντζέλι-Ζακαρίδες|Ζακαριάν]]. Το [[1236]], έπειτα από την κατάληψη του [[Ανί]] από τους [[Μογγολική Αυτοκρατορία|Μογγόλους]], η κυριαρχία των τελευταίων αντικατέστησε εκείνη των [[Γεωργία|Γεωργιανών]]. Ωστόσο, οι Ζακαριάν πέτυχαν, έστω με δυσκολίες, να διατηρήσουν την εξουσία τους έως την δεκαετία του 1330, όταν και η Αρμενία κυριεύτηκε από [[Τουρκομάνοι|τουρκομανικές]] φυλές, ενώ η ίδια η οικογένεια έπαυσε να αναφέρεται εντός των ιστορικών πηγών προς το [[1360]]. Κατά κυριολεξία, ωστόσο, η «ζακαριδική περίοδος» καλύπτει το πρώτο μισό του [[13ος αιώνας|13ου αιώνα]], ενώ ολοκληρώνεται προς το [[1260]]<ref>{{harvsp|Chahin|1987|p=235}}</ref>.

Κατά τη διάρκεια της περιόδου βασιλείας των πριγκίπων της οικογένειας των Ζακαριάν, τα συγκεκριμένα εδάφη γνώρισαν μία σχετική σταθερότητα, η οποία και οδήγησε στην ακμή των αρμενικών πόλεων. Παράλληλα, αριθμός [[μοναστήρι (θρησκεία)|μοναστηριών]] ιδρύθηκαν, ενώ μία πραγματική [[αναγέννηση (ιστοριογραφία)|αναγέννηση]] έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης περιόδου. Έπειτα από την πτώση τους, η Μεγάλη Αρμενία γνώρισε μία νέα σκοτεινή περίοδο της ιστορίας της.

== Ιστορία ==
=== Καταβολές ===
Με σημείο εκκίνησης τα τέλη του [[10ος αιώνας|10ου αιώνα]], τα βασίλεια των [[Βαγρατίδες|Βαγρατιδών]] και των [[Αρτσρουνί]] της Μεγάλης Αρμενίας άρχισαν, σταδιακά, να τίθενται υπό [[Βυζαντινή Αυτοκρατορία|βυζαντινό]] έλεγχο: το [[Ταρόν (Αρμενία)|Ταρόν]] το [[968]]<ref>{{harvsp|Cheynet|2006|p=33}}</ref>, το [[Ταΐκ]] το [[1001]]<ref>{{harvsp|Cheynet|2006|p=37}}</ref>, το [[Βασπουρακάν]] το [[1021]]<ref>{{harvsp|Cheynet|2006|p=38}}</ref> ή το [[1022]]<ref>{{harvsp|Cheynet|Dédéyan|2007|p=312}}</ref>, το [[Ανί]] το [[1045]]<ref>{{harvsp|Cheynet|2006|p=41}}</ref>, το [[Καρς]] το [[1065]]<ref name="Dédéyan 313">{{harvsp|Cheynet|Dédéyan|2007|p=313}}</ref>, με μοναδική εξαίρεση το [[Βασίλειο του Λορί|Λορί]] το οποίο πέτυχε να διατηρήσει την ανεξαρτησία του<ref name="Dédéyan 313"/>. Η συγκεκριμένη βυζαντινή κυριαρχία, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την φυγή του πυρήνα της [[αρμενική τάξη ευγενών|αρμενικής τάξης των ευγενών]] προς τις περιοχές της [[Ανατολία]]ς και της [[Κιλικία]]ς<ref name="Dédéyan 313"/>, τελικώς απεδείχθη σύντομης χρονικής διάρκειας, καθώς η απειλή των [[Σελτζούκοι Τούρκοι|Σελτζούκων Τούρκων]] άρχισε να διαφαίνεται.

Η πρώτη εισβολή έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της περιόδου μεταξύ [[1045]]-[[1046]]<ref>{{harvsp|Grousset|1947|p=585}}</ref>, ακολουθούμενη από αριθμό άλλων αντίστοιχων, ενώ, στις [[16 Αυγούστου]] [[1064]], ο [[σουλτάνος]] [[Αλπ Αρσλάν]] κατέλαβε το Ανί<ref>{{harvsp|Grousset|1947|p=615}}</ref>. Εκείνη την περίοδο, το μεγαλύτερο τμήμα της Αρμενίας υπέκυψε στις σελτζουκικές εισβολές, εξαιρουμένων του Λορί και της [[Σιουνίκ|Σιουνίας]]<ref>{{harvsp|Grousset|1947|p=616}}</ref>, ενώ η [[Μάχη του Μαντζικέρτ]], το [[1071]], επισφράγισε την κατάληψη της Αρμενίας<ref>{{harvsp|Grousset|1947|p=629}}</ref>, καθώς και την γεωγραφική αποκοπή μεταξύ του Βυζαντίου και της συγκεκριμένης χώρας<ref>{{harvsp|Cheynet|Dédéyan|2007|p=322}}</ref>. Στη συνέχεια, τα εδάφη της τελευταίας ενσωματώθηκαν σε εκείνα της σελτζουκικής [[Περσική Αυτοκρατορίας|Περσίας]], ενώ η διακυβέρνησή τους ανατέθηκε σε αριθμό εμίρηδων οι οποίοι έδρευαν, μεταξύ άλλων, στο [[Ντβιν]] και στο [[Γκάντζα|Γκανζάκ]]<ref>{{harvsp|Dédéyan|2007a|p=327}}</ref>, με τις ύστατες νησίδες αντίστασης (Λορί και Σιουνία) να υποκύπτουν κατά τη διάρκεια του [[12ος αιώνας|12ου αιώνα]]<ref>{{harvsp|Dédéyan|2007a|p=328}}</ref>. Σημαντικό τμήμα του πληθυσμού το οποίο επιβίωσε των συγκεκριμένων εισβολών υποχρεώθηκε σε φυγή προς την [[Καππαδοκία]], καθώς και προς ακόμη μακρύτερες αποστάσεις, όπως την [[Πολωνία]] και την [[Γαλικία (Ανατολική Ευρώπη)|Γαλικία]]<ref name="lit 1">{{harvsp|Hacikyan|2002|p=185}}</ref>, σε μία περίοδο κατά την οποία ολόκληρη η περιοχή του Καυκάσου γνώρισε (έως τον [[15ος αιώνας|15ο αιώνα]]) μεταναστευτικά κύματα [[τουρκικοί λαοί|τουρκικών λαών]]<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=64}}</ref>.

Κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου, εκμεταλλευόμενοι τον διαμελισμό της Σελτζουκικής Αυτοκρατορίας, οι [[Βαγρατίδες#Οι Βαγρατίδες στη Γεωργία|Βαγρατίδες της Γεωργίας]], υπό τον [[Δαυίδ Δ΄ της Γεωργίας|Δαυίδ Δ΄ τον Ανακατασκευαστή]] και τον [[Γεώργιος Γ΄ της Γεωργίας|Γεώργιο Γ΄]], χαίροντας της υποστήριξης, μεταξύ άλλων, αριθμού ''[[ναχαράρ]]κ'' οι οποίοι είχαν αναζητήσει καταφύγιο στη Γεωργία<ref name="lit 1"/>, ξεκίνησαν προσπάθειες απελευθέρωσης του βόρειου τμήματος της Αρμενίας<ref name="Dédéyan 329">{{harvsp|Dédéyan|2007a|p=329}}</ref>. Το [[1118]], το [[Λορί (Αρμενία)|Λορί]] και το [[Αχταλά (μοναστήρι)|Αχταλά]] κατελήφθησαν, ενώ, το [[1123]], το Ανί κατελήφθη για σύντομο χρονικό διάστημα<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=87-88}}</ref>.

=== Γεωργιανή κυριαρχία ===
{{κύριο|Μχαργκρντζέλι-Ζακαρίδες}}
[[Αρχείο:Queen Tamar - Vardzia fresco.jpg|thumb|upright=0.7|left|Η βασίλισσα Θάμαρ της Γεωργίας.]]

Εντός της [[Γεωργία|γεωργιανής]] αυλής, μία αρμενικής καταγωγής οικογένειας, οι [[Μχαργκρντζέλι-Ζακαρίδες|Ζακαριάν]], πρώην υποτελείς των [[Βασίλειο του Λορί|βασιλέων του Λορί]] οι οποίοι, πλέον, είχαν δώσει όρκο υποτέλειας στους Βαγρατίδες της Γεωργίας, πέτυχαν να αναρριχηθούν στις ανώτερες τάξεις των ευγενών του βασιλείου και να αποκτήσουν καθοριστικής σημασίας επιρροή εντός της αυλής κατά τη διάρκεια της περιόδου βασιλείας της βασίλισσας [[Θάμαρ της Γεωργίας|Θάμαρ]], με τους αδερφούς Ζακαρέ και Ιβανέ Ζακαριάν να καταλαμβάνουν, αντιστοίχως, τα αξιώματα του ''αμιρσπανταλάρ'' («διοικητής του ιππικού») και του ''αταμπέη'' («πατέρας του βασιλέα»)<ref name="Dédéyan 329"/>. Οι τελευταίοι, ολοκληρώνοντας την απελευθέρωση σημαντικού τμήματος των εδαφών της Μεγάλης Αρμενίας, κατέλαβαν το [[Αμπέρντ]] το [[1196]], την πεδιάδα του [[Αϊραράτ]] και το Ανί το [[1199]], το [[Ντβιν]] το [[1203]], νίκησαν τον [[Σουλεϊμάν Β΄ Σαχ]], [[Σουλτανάτο του Ρουμ|Σουλτάνο του Ρουμ]], το [[1204]] και έφθασαν ως την βόρεια όχθη της [[Λίμνη Βαν|Λίμνης Βαν]] το [[1208]]/[[1209]]<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=89-90}}</ref>, ενώ, παράλληλα, έθεσαν φόρου υποτελείς προς τους ίδιους τους εμίρηδες του Καρίν ([[Ερζουρούμ]]) και του Γιερζενκά ([[Ερζιντζάν]])<ref name="Dédéyan 329"/>.

[[Αρχείο:Zakarid Armenia 1200 map-fr.svg|thumb|upright=1.7|Χάρτης της Αρμενίας υπό τους Ζακαριάν, προς το 1203.]]

Στη συνέχεια, ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες τους, η βασίλισσα τους παραχώρησε ως φέουδο τα συγκεκριμένα αρμενικά εδάφη, με τον Ζακαρέ να εδρεύει στο Ανί και τον Ιβανέ στο Ντβιν, κατέχοντας, και οι δύο τους, τον τίτλο του βασιλέα<ref name="Dédéyan 330">{{harvsp|Dédéyan|2007a|p=330}}</ref>. Θεωρητικά υπό γεωργιανή κυριαρχία, ωστόσο, αυτή η «Ζακαριδική Αρμενία», τα εδάφη της οποίας εκτείνονταν από το [[Αρτσάχ]] έως το [[Καρς]], έχαιρε ευρείας αυτονομίας<ref name="lit 2">{{harvsp|Hacikyan|2002|p=186}}</ref>. Η συγκεκριμένη σχετικά ειρηνική περίοδος κατά τη διάρκεια της οποίας η Αρμενία ανέκαμψε, όμως, απέτυχε να θέσει τέλος στις έριδες και αντιπαλότητες μεταξύ των ευγενών, με σημαντικότερες εξ'αυτών τις διαμάχες μεταξύ των Ζακαριάν και των [[Λιπαρίδες-Ορμπελιάν|Ορμπελιάν]] της Σιουνίας<ref name="lit 2"/>. Ωστόσο, οι Ζακαριάν δεν είχαν υπό τον άμεσο έλεγχό τους το σύνολο των εδαφών τους, καθώς, στο πλευρό παλαιών οικογενειών ''ναχαράρκ'', με τις οποίες, συχνά, συγγένευαν μέσω γάμων (μεταξύ άλλων, των [[Αρτσρουνί]], από τους οποίους και καταγόταν η μητέρα των Ζακαρέ και Ιβανέ), όρισαν ως επικεφαλείς ορισμένων εκ των κτήσεών τους αριθμό εκ των πολεμιστών τους, με αποτέλεσμα τη δημιουργία μίας νέας τάξης ευγενών<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=165-168}}</ref>.

Ωστόσο, το [[1220]], οι [[Μογγολική Αυτοκρατορία|Μογγόλοι]], με δύναμη {{formatnum:20000}} στρατιωτών η οποία κυνηγούσε τον [[Αλά αντ-Ντιν Μουχάμαντ]], βασιλέα της [[Δυναστεία των Χωρεσμίων|Χωρεσμίας]]<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=94}}</ref>, συνάντησαν και νίκησαν την στρατιά του βασιλέα [[Γεώργιος Δ΄ της Γεωργίας|Γεωργίου Δ΄ της Γεωργίας]], της οποίας ηγείτο ο Ιβανέ<ref name="Dédéyan 331">{{harvsp|Dédéyan|2007a|p=331}}</ref>. Τον Ιανουάριο του [[1221]], συνέχισαν τις εισβολές τους και λεηλάτησαν το βόρειο τμήμα της Αρμενίας, καθώς και τα νοτιοανατολικά της Γεωργίας<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=98}}</ref>. Το [[1222]], τις εισβολές τους ακολούθησαν εκείνες [[Κουμάνοι|Κιπτσάκων]] οι οποίοι και νίκησαν τα στρατεύματα του Ιβανέ Ζακαριάν, ο οποίος, ωστόσο, τελικώς πέτυχε να τους νικήσει το [[1223]]<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=100-101}}</ref>. Μεταξύ του [[1225]] και του [[1230]], οι Χωρέσμιοι υπό τον [[Τζαλάλ αντ-Ντιν]] πραγματοποίησαν εισβολή, λεηλατώντας, μεταξύ άλλων, το Ντβιν, το Λορί και την [[Τιφλίδα]]<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=104-105}}</ref>, προτού, στη συνέχεια, ηττηθούν από έναν συνασπισμό αποτελούμενο, μεταξύ άλλων, από στρατεύματα του Σουλτανάτου του Ρουμ και [[Αρμενικό Βασίλειο της Κιλικίας|Κιλίκιων]]<ref name="Dédéyan 331"/>.

=== Μογγολική κυριαρχία ===
[[Αρχείο:Mongol Empire map.gif|thumb|Εξέλιξη της Μογγολικής Αυτοκρατορίας
{{Légende|#cc3c44|[[Μογγολική Αυτοκρατορία]]}}
Το 1294, η αυτοκρατορία αποτελείτο από τις κάτωθι οντότητες:
{{Légende/Début}}
{{Légende|#ccd43c|[[Χρυσή Ορδή]]}}
{{Légende|#44643c|[[Χανάτο του Τζαγατάι]]}}
{{Légende|#449c3c|[[Χουλαγκίδες]]}}
{{Légende|#8c5cb4|Αυτοκρατορία του Μεγάλου Χάνου ([[Δυναστεία των Γιουάν]])}}
{{Légende/Fin}}]]

Το [[1236]], οι Μογγόλοι πραγματοποίησαν εκ νέου εισβολή, η οποία ώθησε την Γεωργιανή βασίλισσα [[Ρουσουντάν Α΄ της Γεωργίας|Ρουσουντάν Α΄]] να αναζητήσει καταφύγιο στη Δυτική Γεωργία μαζί με την αυλή της, ενώ το μεγαλύτερο τμήμα της Ζακαριδικής Αρμενίας (συμπεριλαμβανομένου του Ανί και του Καρς το [[1239]]<ref name="Redgate 259">{{harvsp|Redgate|2000|p=259}}</ref>) τέθηκε υπό τον έλεγχο των κατακτητών, με τα υπόλοιπα εδάφη της χώρας, στα νότια και στα δυτικά, να ακολουθούν μεταξύ του [[1242]] και του [[1245]]<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=111-112}}</ref>. Ο Αβάγκ Ζακαριάν, στρατάρχης ο οποίος διαδέχθηκε τον Ιβανέ (αποβιώσας το 1227/1228<ref name="Toumanoff">{{harvsp|Toumanoff|1990|p=555}}</ref>), αναγνώρισε την μογγολική κυριαρχία, όπως και ο άρχοντας του Ανί (σε αντίθεση με τον πληθυσμό της συγκεκριμένης πόλης, ο οποίος σφαγιάστηκε) και υιός του Ζακαρέ (αποβιώσας το 1213<ref name="Toumanoff"/>), Σαχενσάχ Ζακαριάν<ref>{{harvsp|Dédéyan|2007a|p=331-332}}</ref>. Ο πρώτος μετέβη στο [[Καρακορούμ]], όπου και παρέμεινε για χρονικό διάστημα, τουλάχιστον, πέντε ετών, ενώ, στη συνέχεια, τον ακολούθησαν οι υιοί του Σαχενσάχ<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=191-192}}</ref>. Από την πλευρά τους, οι Μογγόλοι εγκαθίδρυσαν ένα πολιτικό καθεστώς στην περιοχή το οποίο ενσωμάτωνε τις προϋπάρχουσες διοικητικές δομές και προχώρησαν στη διαίρεση της Αρμενίας σε δύο [[βιλαέτι]]α, εκείνο της Μεγάλης Αρμενίας και εκείνο της Γεωργίας, στο οποίο υπάγονταν, μεταξύ άλλων, τα εδάφη των Ζακαριάν, των οποίων οι τελευταίοι διατήρησαν τον έλεγχο, τα οποία, με τη σειρά τους, διαιρέθηκαν σε τρία ''τουμάν'' (στρατιωτικές περιφέρειες) υπό την διοίκηση των Αβάγκ και Σαχενσάχ, καθώς και του συγγενή τους, Βαχράμ του Γκαγκ<ref>{{harvsp|Dédéyan|2007a|p=332}}</ref>. Το [[1243]], ο [[χάνος]] [[Γκουγιούκ]] επέβαλε βαριά φορολογία στα κατακτηθέντα εδάφη, με συνέπεια μία εξέγερση των τοπικών ευγενών το [[1248]]/[[1249]], η οποία, ωστόσο, κατεστάλη βιαίως<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=120}}</ref>.

Το [[1256]], έλαβε χώρα η εγκαθίδρυση του Ιλχανάτου των [[Χουλαγκίδες|Χουλαγκιδών]] στο [[Ιράν]], εντός του οποίου και ενσωματώθηκε η Αρμενία<ref>{{harvsp|Dédéyan|2007a|p=333}}</ref>, ενώ η στρατολόγηση εντός των μογγολικών στρατευμάτων η οποία ακολούθησε (ο Ζακαρέ, υιός του Σαχενσάχ, διακρίθηκε εντός του συγκεκριμένου πλαισίου κατά τη διάρκεια της κατάληψης της [[Βαγδάτη]]ς το [[1258]]<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=197}}</ref>), και η οποία άφησε την χώρα δίχως δυνατότητα αντίστασης εμπρός στις επιδρομές νομαδικών λαών, συνέβαλε στην περαιτέρω ενίσχυση της δυσαρέσκειας και οδήγησε στο ξέσπασμα μίας δεύτερης εξεγέρσεως μεταξύ του [[1259]] και του [[1261]], η οποία και αντιμετωπίστηκε με πανομοιότυπο τρόπο με την αμέσως προηγούμενη<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=129}}</ref>. Ο Σαχενσάχ συνελήφθη και με δυσκολία πέτυχε να σώσει την ζωή του, ενώ ο υιός του, Ζακαρέ, σκοτώθηκε<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=200}}</ref>. Με σημείο εκκίνησης το [[1261]], η ευρύτερη περιοχή του Καυκάσου αποτέλεσε πεδίο συγκρούσεων ενδομογγολικών διαμαχών μεταξύ του Ιλχανάτου και της [[Χρυσή Ορδή|Χρυσής Ορδής]]<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=130}}</ref>. Η άνοδος του [[Γαζάν]] στον θρόνο των Χαουλαγκιδών, το [[1295]], σηματοδότησε μία αλλαγή ως προς την κατοχή, καθώς ο συγκεκριμένος μονάρχης ασπάστηκε το [[Ισλάμ]], με αποτέλεσμα να ξεκινήσουν αντιχριστιανικοί διωγμοί<ref name="Bedrosian 137">{{harvsp|Bedrosian|1979|p=137}}</ref>, οι οποίοι και οδήγησαν στο ξέσπασμα μίας τρίτης εξεγέρσεως, η οποία, επίσης, κατεστάλη με ιδιαίτερη βιαιότητα<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=139}}</ref>.

Το [[1335]], έπειτα από τον θάνατο του [[Αμπού Σαΐντ Μπαχαντούρ]], το Ιλχανάτο διαμελίστηκε εδαφικά και ο έλεγχος της Αρμενίας αποτέλεσε το αντικείμενο συγκρούσεων μεταξύ δύο παρατάξεων, των [[Τσουπανίδες|Τσουπανιδών]] και των [[Τζαλαγιρίδες|Τζαλαγιριδών]], στο πλαίσιο των οποίων το Ανί λεηλατήθηκε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1350 από τους Τσουπανίδες<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=143-144}}</ref>. Το [[1357]], η κυριαρχία των τελευταίων αντικαταστάθηκε από εκείνη της Χρυσής Ορδής, την οποία, με τη σειρά τους, οι Τζαλαγιρίδες νίκησαν το [[1358]]. Ωστόσο, το [[1374]], οι κτήσεις τους διαμελίστηκαν μεταξύ των Μογγόλων, των [[Τουρκομάνοι|Τουρκομάνων]] και των [[Κούρδοι|Κούρδων]]<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=145}}</ref>. Έχοντας, πλέον, περιοριστεί σε καθαρά τοπικού επιπέδου διοικητικό ρόλο μετά το [[1350]]<ref>{{harvsp|Dédéyan|2007a|p=334}}</ref>, από την πλευρά τους, οι Αρμένιοι ευγενείς έπαυσαν να αναφέρονται εντός των ιστορικών πηγών της συγκεκριμένης περιόδου, συμπεριλαμβανομένων των Ζακαριάν, οι αναφορές προς τους οποίους έπαυσαν μετά το [[1360]]<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=218}}</ref>.

== Αρμενική ακμή υπό τους Ζακαριάν ==
=== Οικονομία και κοινωνία ===
Έπειτα από την παύση που σηματοδότησε η εισβολή των [[Σελτζούκοι|Σελτζούκων]], οι αρμενικές πόλεις άρχισαν εκ νέου να αναπτύσσονται μεταξύ των τελών του [[12ος αιώνας|12ου αιώνα]] και των αρχών του [[13ος αιώνας|13ου αιώνα]], με σημαντικότερες εξ'αυτών το [[Ανί]] και το [[Ντβιν]]<ref name="Dédéyan 330"/>. Οι ''μετζατούν'', η αναδυόμενη αστική τάξη των εύπορων εμπόρων, είδαν την επιρροή τους και τον πλούτο τους να αυξάνονται<ref>{{harvsp|Chahin|1987|p=36}}</ref>, παράλληλα με την αποκατάσταση του διεθνούς εμπορίου, γεγονός το οποίο επιβεβαιώνεται από την αύξηση της κοπής χρυσών νομισμάτων (καθώς τα χάλκινα νομίσματα προορίζονταν αποκλειστικά για το εσωτερικό εμπόριο)<ref name="Dédéyan 331"/>. Οι συγκεκριμένοι ''μετζατούν'' ξεκίνησαν, παράλληλα, να αντικαθιστούν τους ''ναχαράρκ'' ως γαιοκτήμονες<ref name="Dédéyan 331"/>.

=== Τέχνες και πολιτισμός ===
Κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου, οι [[αρμενική τέχνη|τέχνες]] και ο [[αρμενικός πολιτισμός|πολιτισμός]] άνθισαν εκ νέου στη Μεγάλη Αρμενία<ref name="lit 2"/>. Η [[αρμενική αρχιτεκτονική]], επηρεαζόμενη από τους Γεωργιανούς απελευθερωτές, χαρακτηρίστηκε, στη διάρκεια της συγκεκριμένης περιόδου, από μεγαλύτερου του συνηθισμένου ύψους εκκλησίες, ενώ, παράλληλα, τα [[κατάλογος αρμενικών μοναστηριών|μοναστήρια]], τα οποία έχαιραν, μεταξύ άλλων, δωρεών προερχόμενων από τις εύπορες τάξεις, βρίσκονταν σε διαρκή ανάπτυξη, κοσμήθηκαν περαιτέρω με την προσθήκη χαρακτηριστικών ''[[γκαβίτ]]'', ''[[τζαματούν]]'' και [[κωδωνοστάσιο|κωδωνοστασίων]], καθώς και άλλων ειδών κτιρίων<ref>{{harvsp|Thierry|2007|p=363-364}}</ref>. Από την πλευρά της, η γλυπτική χαρακτηρίστηκε από την σύνθετη και πλούσια διακόσμηση η οποία και περιελάμβανε αριθμό παραστατικών συνθέσεων, ενώ, παράλληλα, κατέστη ως σημαντική μορφή τέχνης, με κύριο εκπρόσωπο, μεταξύ άλλων, τον [[Μομίκ]], με τα [[χατσκάρ]], επίσης, να αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα υψηλής δεξιοτεχνίας ως προς την τέχνη τους<ref>{{harvsp|Thierry|2007|p=365-366}}</ref>. Ακόμη, η [[αρμενική ζωγραφική|ζωγραφική]], αποτελούμενη κυρίως από θρησκευτικής φύσεως διακοσμήσεις, επίσης επηρεάστηκε από τη Γεωργία, γεγονός το οποίο είναι έως σήμερα ορατό στον [[Εκκλησία Αγία Γρηγορίου του Τιγκράν Χονέντς|Άγιο Γρηγόριο του Τιγκράν Χονέντς]] στο Ανί ή στο [[Κομπαΐρ]]<ref>{{harvsp|Thierry|2007|p=366}}</ref>. Τέλος, η τέχνη των [[αρμενικό βιβλίο|βιβλίων]] συνέχισε την περαιτέρω ανάπτυξή της, με κύριο κέντρο παραγωγής, μεταξύ άλλων, το [[Χαγπάτ]]<ref>{{harvsp|Thierry|2007|p=367}}</ref>, ενώ οι [[αρμενική μικρογραφία|μικρογραφίες]] οι οποίες φιλοτεχνούνταν στις συγκεκριμένες περιοχές χαρακτηρίζονταν, επίσης, από τον μνημειακό χαρακτήρα τους, καθώς και τον έντονο χρωματισμό τους<ref>{{harvsp|Korkhmazian|Akopian|Drampian|1984|p=8}}</ref>.
<center>
<gallery mode="packed">
Αρχείο:Haghpat-Belltower2.jpg|Άποψη κωδωνοστασίου στο Χαγπάτ.
Αρχείο:Noravank-Karapet-facade-IMG 2016.JPG|Λεπτομέρεια τυμπάνων του γκαβίτ του Αγίου Σωτήρα, στο [[Νοραβάνκ]].
Αρχείο:Raffi kojian-goshavank-IMG 0454.JPG|Λεπτομέρεια ενός χατσκάρ στο Γκοσαβάνκ.
Αρχείο:Ani St Tigran fresco.JPG|Τοιχογραφία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στην Εκκλησία του Αγίου Γρηγορίου του Τιγκράν Χονέντς, στο Ανί.
</gallery>
</center>

Ο πνευματικός βίος αναγεννήθηκε έχοντας ως πυρήνα τα μοναστήρια, τα οποία ορισμένες φορές αναφέρονταν και ως ''χαμαλσαράν'' («πανεπιστήμια»), με αποτέλεσμα, πέραν παλαιών μοναστικών κέντρων όπως το Χαγπάτ και το [[Σαναχίν]], να ιδρυθούν νέα μοναστήρια, όπως το [[Γκοσαβάνκ]], το [[Γκλαντζόρ]] και το [[Τατέβ]] (μεταξύ άλλων, κατόπιν σχετικών ενεργειών του [[Γρηγόριος του Τατέβ|Γρηγορίου του Τατέβ]])<ref>{{harvsp|Dédéyan|2007b|p=356}}</ref>, καθώς και το [[Χορανασάτ]]<ref name="Dédéyan 357">{{harvsp|Dédéyan|2007b|p=357}}</ref>. Η ιστοριογραφία παρέμεινε μία αρμενική ειδικότητα, με εκπροσώπους, μεταξύ άλλων, τον [[Κιρακός του Γκαντζάκ]], μέσω του έργου του, ''Ιστορία των Αρμενίων'', και τον [[Βαρντάν Αρεβελτσί]], μέσω του έργου του, ''Παγκόσμια Ιστορία'', οι οποίοι υπήρξαν μαθητευόμενοι του [[Χοβχαννές Βανακάν]], καθώς και τον [[Στεπανός Ορμπελιάν]], μέσω του έργου του, ''Ιστορία της Σιουνίας''<ref name="Dédéyan 359">{{harvsp|Dédéyan|2007b|p=359}}</ref>. Το δίκαιο, το οποίο μέχρι τη συγκεκριμένη περίοδο αποτελούσε ελάσσονος σημασίας συνιστώσα των αρμενικών επιστημών<ref name="Dédéyan 359"/>, γνώρισε σημαντική ανάπτυξη το [[1184]], μέσω της εκδόσεως του ''Βιβλίου των Νόμων'' του [[Μχιτάρ Γκος]], το οποίο αποτελούσε μία τμηματική [[κωδικοποίηση (δίκαιο)|κωδικοποίηση]], η οποία, σύντομα, κατέστη ως ο βασικός πυρήνας του αρμενικού αστικού και θρησκευτικού δικαίου της εποχής εκείνης<ref>{{harvsp|Hacikyan|2002|p=433}}</ref>. Παράλληλα, οι Ζακαριάν έθεσαν εκ νέου σε ισχύ τους νόμους οι οποίοι ίσχυαν κατά την περίοδο βασιλείας των [[Βαγρατίδες|Βαγρατιδών]]<ref name="lit 2"/>. Από την πλευρά της, η λογοτεχνία σε [[δημώδης γλώσσα|δημώδη γλώσσα]] άνθισε κυρίως υπό την μορφή μύθων, συνήθως θρησκευτικής εμπνεύσεως, με κύριους εκπροσώπους συγγραφείς όπως ο Μχιτάρ Γκος, ο οποίος και έθεσε τις βάσεις για την σταδιακή εκκοσμίκευσή της, όπως αυτό απαντάται εντός του έργου, μεταξύ άλλων, του [[Χατσατούρ Κετσαρετσί]]<ref name="Dédéyan 362">{{harvsp|Dédéyan|2007b|p=362}}</ref> και του [[Φρικ]] στα τέλη του [[13ος αιώνας|13ου αιώνα]]<ref>{{harvsp|Dédéyan|2007b|p=358}}</ref>.

=== Επιπτώσεις της μογγολικής κατάκτησης ===
Η συγκεκριμένη «ζακαριδική [[αναγέννηση (ιστοριογραφία)|αναγέννηση]]<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=156}}</ref>» υπέστη τις αρνητικές επιπτώσεις της μογγολικής κατάκτησης, καθώς η οικονομία καταστράφηκε μέσω της βαριάς φορολογίας η οποία επιβλήθηκε με σημείο εκκίνησης το [[1243]]<ref name="Redgate 259"/>, γεγονός το οποίο και οδήγησε σε ένα νέο κύμα [[αρμενική διασπορά|διασποράς]], με κατεύθυνση, μεταξύ άλλων, την [[Κριμαία]]<ref name="Dédéyan 355">{{harvsp|Augé|Dédéyan|2007|p=355}}</ref>. Παράλληλα, η Εκκλησία, αν και για ορισμένο χρονικό διάστημα ήταν απαλλαγμένη από την υποχρέωση καταβολής φόρου, ωστόσο, υπέστη σημαντικό πλήγμα από τους διωγμούς οι οποίοι έλαβαν χώρα στα τέλη του ίδιου αιώνα<ref name="Bedrosian 137"/>, αν και ο βίος και η πνευματική ανάπτυξη των μοναστηριών πέτυχαν σε σχετικό βαθμό να διαφυλαχθούν<ref name="Chahin 240">{{harvsp|Chahin|1987|p=240}}</ref>. Αριθμός πόλεων λεηλατήθηκαν, όπως το Ανί το 1236, ενώ οι πόλεις οι οποίες δεν γνώρισαν ανάλογη κατάληξη, όπως το Ντβιν, εισήλθαν σε μία περίοδο παρακμής<ref>{{harvsp|Areshian|Kalantarian|2008|p=56}}</ref>. Παραδόξως, το διεθνές εμπόριο (σε αντίθεση με το εσωτερικό εμπόριο, το οποίο δέχθηκε σημαντικό πλήγμα<ref name="Dédéyan 355"/>) πέτυχε σε σχετικό βαθμό να επιβιώσει, καθώς, με αντάλλαγμα μέρος των εσόδων τους, οι ''μετζατούν'' και τα [[καραβάνι]]α τους έχαιραν της προστασίας των Μογγόλων, γεγονός το οποίο, σε συνδυασμό με την ευρεία έκταση της Αυτοκρατορίας τους ώθησε προς νέες αγορές, με αποτέλεσμα την περαιτέρω αύξηση του πλούτου τους<ref>{{harvsp|Chahin|1987|p=239}}</ref>. Ωστόσο, οι πολιτικές συνθήκες των τελών του [[14ος αιώνας|14ου αιώνα]] έθεσαν οριστικό τέλος στη συγκεκριμένη κατάσταση, καθώς η Μεγάλη Αρμενία μετατράπηκε σε μία ερημωμένη έκταση<ref name="Chahin 240"/>.

== Επίλογος: τουρκομανική κυριαρχία και τιμουριδικές εισβολές ==
Μεταξύ των Τουρκομάνων, μία πληθυσμιακή ομάδα εγκατεστημένη στο κεντρικό και στο νότιο τμήμα της Αρμενίας πέτυχε να κυριαρχήσει κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1380, οι [[Καρά Κογιουνλού]]<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=146}}</ref>. Ωστόσο, η χώρα παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό κατακερματισμένη και σε αδυναμία υπεράσπισης των εδαφών της, ιδιαιτέρως απέναντι στις εισβολές του [[Ταμερλάνος|Ταμερλάνου]], το [[1386]]-[[1387]], το [[1394]]-[[1396]] και το [[1399]]-[[1403]]<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=147}}</ref>. Η τελευταία εξ'αυτών οδήγησε στην πλήρη ερήμωση ορισμένων αρμενικών περιοχών<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=152}}</ref>. Στα τέλη της συγκεκριμένης περιόδου, η οποία σηματοδότησε την επάνοδο στην εξουσία των Καρά Κογιουνλού<ref>{{harvsp|Kouymjian|2007|p=380}}</ref>, η κοινωνική δομή της χώρας είχε καταστραφεί, ενώ οι πριγκιπικές οικογένειες είχαν αφανιστεί<ref>{{harvsp|Bedrosian|1979|p=246}}</ref>. Η Αρμενία εισήλθε στη «σκοτεινή περίοδο» της ιστορίας της, η οποία χαρακτηρίστηκε από τις λιγοστές ως προς τον αριθμό τους ιστορικές μαρτυρίες<ref>{{harvsp|Kouymjian|2007|p=377}}</ref>, όπως εκείνη του [[Θωμάς του Μετσόπ|Θωμά του Μετσόπ]]<ref>{{harvsp|Karapétian|2007|p=134}}</ref>.

== Δείτε επίσης ==
* [[Ανί]]
* [[Μχαργκρντζέλι-Ζακαρίδες]]
* [[Ιστορία της Γεωργίας]]

== Παραπομπές ==
<references />

== Πηγές ==
{{refbegin|2}}
* {{en}} {{cite journal|first1=Gregory E.|last1=Areshian|first2=Aram A.|last2=Kalantarian|title=Returning to a Great Excavation of the Past: a new project in Armenia|journal=Backdirt|year=2008|publisher=Costen Institute of Archeology at UCLA|page=50-59|url=http://www.ioa.ucla.edu/publications/backdirt/Backdirt2008.pdf|ref=harv|date=|accessdate=2021-03-28|archivedate=2012-03-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120306070758/http://www.ioa.ucla.edu/publications/backdirt/Backdirt2008.pdf|deadurl=dead}}
* {{fr}} {{cite book|last1=Augé|first1=Isabelle|first2=Gérard|last2=Dédéyan|authorlink2=Gérard Dédéyan|chapter=Le temps de la croisade (fin XI<sup>e</sup> - fin  XIV<sup>e</sup> siècle) — Le dilemme de l'Église : ouverture ou défense de la tradition nationale|editor-first1=Gérard|editor-last1=Dédéyan|title=Histoire du peuple arménien|location=Τουλούζ|publisher=Privat|year=2007|origyear=1982|isbn=978-2-7089-6874-5|page=348-356|ref=harv}}
* {{en}} {{cite book|first1=Robert|last1=Bedrosian|title=The Turco-Mongol Invasions and the Lords of Armenia in the 13-14th Centuries|year=1979|url=http://rbedrosian.com/dissert.html|publisher=Ph.D. Dissertation, Columbia University|ref=harv}}
* {{en}} {{cite book|first1=Mack|last1=Chahin|title=The Kingdom of Armenia — A History|publisher=Routledge|location=Λονδίνο|year=1987|isbn=978-0-7007-1452-0|ref=harv}}
* {{fr}} {{cite book|first1=Jean-Claude|last1=Cheynet|authorlink1=Jean-Claude Cheynet|chapter=L’expansion byzantine durant la dynastie macédonienne (867-1057)|editor-first1=Jean-Claude|editor-last1=Cheynet|title=Le monde byzantin|volume=II|series=Nouvelle Clio — L’histoire et ses problèmes|publisher=Presses universitaires de France|location=Παρίσι|year=2006|isbn=978-2-13-052007-8|page=23-42|ref=harv}}
* {{fr}} {{cite book|last1=Cheynet|first1=Jean-Claude|authorlink1=Jean-Claude Cheynet|first2=Gérard|last2=Dédéyan|authorlink2=Gérard Dédéyan|chapter=Vocation impériale ou fatalité diasporique : Les Arméniens à Byzance (IV<sup>e</sup> – XI<sup>e</sup> siècle)|editor-first1=Gérard|editor-last1=Dédéyan|title=Histoire du peuple arménien|location=Τουλούζ|publisher=Privat|year=2007|origyear=1982|isbn=978-2-7089-6874-5|page=297-326|ref=harv}}
* {{fr}} {{cite book|first1=Gérard|last1=Dédéyan|authorlink1=Gérard Dédéyan|chapter=Le temps de la croisade (fin XI<sup>e</sup> – fin XI<sup>e</sup> siècle) — Principautés autonomes et territoires asservis en Grande Arménie|editor-first1=Gérard|editor-last1=Dédéyan|title=Histoire du peuple arménien|location=Τουλούζ|publisher=Privat|year=2007a|origyear=1982|isbn=978-2-7089-6874-5|page=327-336|ref=harv}}
* {{fr}} {{cite book|first1=Gérard|last1=Dédéyan|authorlink1=Gérard Dédéyan|chapter=Le temps de la croisade (fin XI<sup>e</sup> – fin XI<sup>e</sup> siècle) — Le renouvellement de la vie intellectuelle|editor-first1=Gérard|editor-last1=Dédéyan|title=Histoire du peuple arménien|location=Τουλούζ|publisher=Privat|year=2007b|origyear=1982|isbn=978-2-7089-6874-5|page=356-362|ref=harv}}
* {{fr}} {{cite book|title=Histoire de l'Arménie des origines à 1071|publisher=Payot|first1=René|last1=Grousset|authorlink1=René Grousset|year=1947|location=Παρίσι|isbn=978-2-228-88912-4|ref=harv}}
* {{Ref-Hacikyan|volume=II}}
* {{fr}} {{cite book|first1=Méroujan|last1=Karapétian|chapter=La littérature historique arménienne (V<sup>e</sup> – XX<sup>e</sup> siècles)|editor-first1=Claude|editor-last1=Mutafian|editor-link1=Claude Mutafian|title=Arménie, la magie de l'écrit|publisher=Somogy|location=Παρίσι|year=2007|isbn=978-2-7572-0057-5|page=134-136|ref=harv}}
* {{fr}} {{cite book|first1=Emma|last1=Korkhmazian|first2=Gravard|last2=Akopian|first3=Irina|last3=Drampian|title=La miniature arménienne — XIII<sup>e</sup> – XIV<sup>e</sup> siècles — Collection du Matenadaran (Erevan)|publisher=Éditions d'art Aurora|location=Λένινγκραντ|year=1984|ref=harv}}
* {{fr}} {{cite book|first1=Dickran|last1=Kouymjian|chapter=Sous le joug des Turcomans et des Turcs ottomans (XV<sup>e</sup> – XVI<sup>e</sup> siècle)|editor-first1=Gérard|editor-last1=Dédéyan|editor-link1=Gérard Dédéyan|title=Histoire du peuple arménien|location=Τουλούζ|publisher=Privat|year=2007|origyear=1982|isbn=978-2-7089-6874-5|page=377-411|ref=harv}}
* {{en}} {{cite book|first1=Anne Elizabeth|last1=Redgate|title=The Armenians|url=https://archive.org/details/armenianspeoples00aere|publisher=Blackwell Publishing|year=2000|location=Οξφόρδη|series=The Peoples of Europe|isbn=0-631-22037-2|ref=harv}}
* {{fr}} {{cite book|first1=Nicole|last1=Thierry|chapter=Le temps de la croisade (fin XI<sup>e</sup> – fin XI<sup>e</sup> siècle) — L'éclosion artistique des XIII<sup>e</sup> et XIV<sup>e</sup> siècles|editor-first1=Gérard|editor-last1=Dédéyan|editor-link1=Gérard Dédéyan|title=Histoire du peuple arménien|location=Τουλούζ|publisher=Privat|year=2007|origyear=1982|isbn=978-2-7089-6874-5|page=362-375|ref=harv}}
* {{Ref-Toumanoff-Dynastie|page=555}}
{{refend}}

{{Portail|Αρμενία|Γεωργία}}

{{DEFAULTSORT:Αρμενια, Ζακαριδικη}}
[[Κατηγορία:Μεσαιωνική Αρμενία]]
[[Κατηγορία:Μεσαιωνική Γεωργία]]