Σονάτα

Η σονάτα είναι πολυμερής οργανική μορφή. Κατ' εξοχήν μορφή της είναι η σόλο σονάτα, για ένα σολιστικό όργανο, η σονάτα για δύο ή περισσότερα όργανα, η Συμφωνία, που είναι σονάτα για ορχήστρα και το Κοντσέρτο, σονάτα για σόλο όργανο και ορχήστρα.

Πρωτοεμφανίστηκε τον 16ο αι., χωρίς σταθερή μουσική μορφή. Ήταν όμως οργανωμένη σε τμήματα, κάτι που επέτρεψε τη μεταγενέστερη εξέλιξή της.

Σονάτα στην περίοδο του Μπαρόκ

Στην περίοδο του Μπαρόκ υπήρχαν δύο βασικοί τύποι σονάτας για περισσότερα όργανα:

• η σονάτα δωματίου (sonata da camera), με Πρελούδιο και χορευτικά μέρη
• η εκκλησιαστική σονάτα (sonata da chiesa), με εναλλαγή αργό-γρήγορο-αργό-γρήγορο.

Από την εποχή του Μπαρόκ υπήρχε και η σόλο σονάτα, για ένα όργανο.

Κλασική σονάτα

Η κλασική σονάτα έχει 3 ή 4 μέρη, με την εξής ακολουθία:

Πρώτο Μέρος

Δείτε επίσης: Φόρμα σονάτας

Το περισσότερο χαρακτηριστικό και με τον υψηλότερο βαθμό οργάνωδης μέρος της μορφής σονάτας είναι το πρώτο. Συνήθως έχει γρήγορη ρυθμική αγωγή, όπως allegro, και μερικές φορές ακολουθείται από μια εισαγωγή. Η δομή του πρώτου μέρους της σονάτας έχει πολλές ονομασίες, όπως μορφή της πρώτης κίνησης, μορφή σονάτα ή φόρμα σονάτας. Το πρώτο μέρος της σονάτας αποτελείται από την Έκθεση, την Ανάπτυξη και την Επανέκθεση.

Δεύτερο Μέρος

Το δεύτερο μέρος της σονάτας, είναι συχνά το αργό μέρος σε αντίθεση με το γρήγορο που προηγείται. Έχει μελωδικό χαρακτήρα και δίνει στον συνθέτη την ευκαιρία να φανερώσει τη λυρική όψη της μουσικής του τέχνης. Τις περισσότερες φορές είναι ένα andante ή ένα adagio με τριμερή μορφή Α-Β-Α ή με τη μορφή θέμα και παραλλαγές.

Τρίτο Μέρος

Το τρίτο μέρος της κλασικής σονάτας είναι ένα μινουέτο και τρίο. Ο μεγαλοπρεπής του τρίσημος ρυθμός του (3/4), μεταδίδει τη γοητεία μιας αριστοκρατικής εποχής. Η ρυθμική αγωγή κυμαίνεται από τον αργό και επιβλητικό χαρακτήρα (largo κ.ά.) έως τον εύψυχο και ενεργητικό (vivace κ.ά.). Στη συνολική δομή του μέρους η μορφή του είναι τριμερής (μινουέτο-τρίο-μινουέτο). Ο Μπετόβεν αντικατέστησε το μινουέτο με το ορμητικό σκέρτσο. Διαφέρει από το μινουέτο στη γρήγορη κίνηση και στο νευρώδη ρυθμό.

Τέταρτο Μέρος

Ο κλασικός κύκλος σονάτα ολοκληρώνεται συχνά με ένα rondo, μέρος ζωηρό. Διακριτικό του στοιχείο είναι η επάνοδος κάθε φορά του κεντρικού θέματος μετά την εναλλαγή τουμε αντιθετικά στοιχεία.

Ήδη ο Λούντβιχ βαν Μπετόβεν πειραματίστηκε με αρκετές καινοτομίες στις σονάτες του, όπως οι σονάτες 13 και 14 "quasi una fantasia", η οι τελευταίες σονάτες, στις οποίες προσέθεσε φούγκες. Από την εποχή του ρομαντισμού η σονάτα διαφοροποιήθηκε αρκετά. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι η ενιαία σονάτα για πιάνο του Φραντς Λιστ.