މައްކާ: Difference between revisions
No edit summary |
އެންމެ ފަހުން ގެނެވުނު ބަދަލު 11:13, 4 ޖެނުއަރީ 2022 އުނިއިތުރު ގެންނަވާ ކުރީގެ ނުސްހާއަށް ބަދަލުކުރައްވާ |
||
| (35 intermediate revisions by 3 users not shown) | |||
| ފޮޅުވަތް 1: | ފޮޅުވަތް 1: | ||
{{featured article}} |
|||
:''މި މަޒުމޫނު ބިނާވެގެންވަނީ ސައޫދީ އަރަބިއްޔާގެ ޝަހަރުގެ މައްޗަށެވެ. {{PAGENAME}}، މި ބަސް ބޭނުން ކުރެވިފައިވާ އެހެން ޙާލަތްތައް ބައްލަވާ ލެއްވުމަށް [[މައްކާ (އެހެނިހެން ޙާލަތްތަކުގައި)]]، މި ޞަފްޙާއަށް ވަޑައިގަންނަވާށެވެ. |
:''މި މަޒުމޫނު ބިނާވެގެންވަނީ ސައޫދީ އަރަބިއްޔާގެ ޝަހަރުގެ މައްޗަށެވެ. {{PAGENAME}}، މި ބަސް ބޭނުން ކުރެވިފައިވާ އެހެން ޙާލަތްތައް ބައްލަވާ ލެއްވުމަށް [[މައްކާ (އެހެނިހެން ޙާލަތްތަކުގައި)]]، މި ޞަފްޙާއަށް ވަޑައިގަންނަވާށެވެ. |
||
{{Infobox City | |
{{Infobox City | |
||
official_name = މައްކާ<br>Makkah al-Mukarramah</br>مكة المكرمة | |
official_name = މައްކާ<br>Makkah al-Mukarramah</br>مكة المكرمة | |
||
| ފޮޅުވަތް 6: | ފޮޅުވަތް 8: | ||
image_map = Mecca location.jpg| |
image_map = Mecca location.jpg| |
||
mapsize = 250px | |
mapsize = 250px | |
||
map_caption = |
map_caption = ސައޫދީ އަރަބިއްޔާގެ ޗާޓުން މައްކާ| |
||
subdivision_type = [[ |
subdivision_type = [[ސައޫދީ އަރަބިއްޔާގެ މަންޠިޤާތައް|މަންޠިޤާ]]| |
||
subdivision_name = [[ |
subdivision_name = [[މަންޠިޤާ މައްކާ|މައްކާ]]| |
||
leader_title = [[ |
leader_title = [[މޭޔަރު]] | |
||
leader_name = |
leader_name = އުސާމާ އަލްބައްރު | |
||
area_note = | |
area_note = | |
||
area_magnitude = | |
area_magnitude = | |
||
| ފޮޅުވަތް 27: | ފޮޅުވަތް 29: | ||
}} |
}} |
||
'''މައްކާ''' ({{lang-ar|'''مكة المكرمة'''}}) އަކީ ތާރީޚީ ޙިޖާޒުގެ ސަރަޙައްދުގައިވާ ސައޫދީ އަރަބިއްޔާގެ މައްކާ ޕްރޮވިންސް ގެ ވެރި ރަށެވެ. 2004 ގެ ބޯހިމެނުމުގައި ބުނާގޮތުން މައްކާގެ އާބާދީއަކީ 1،294،167 މީހުންނެވެ. މައްކާ އޮތީ ޖިއްދާއާ 73 ކިލޯމީޓަރު ދުރުގައި، އިބްރާހީމް ވާދީގައި ކަނޑުގެ ސަޠުހުން 277 މީޓަރު އުހުގައެވެ. ރަތްކަނޑާއި މައްކާއާ ހުރި ދުރުމިނަކީ 80 ކިލޯމީޓަރެވެ. |
|||
'''މައްކާ''' ({{lang-ar|'''مكة المكرمة'''}}) އަކީ ތާރީޚީ [[ޙިޖާޒު]]ގެ ސަރަޙައްދުގައިވާ [[ސައޫދީ އަރަބިއްޔާ]]ގެ [[މަންޠިޤާ މައްކާ]] ގެ ވެރި ރަށެވެ. 2004 ގެ ބޯހިމެނުމުގައި ބުނާގޮތުން މައްކާގެ އާބާދީއަކީ 1،294،167 މީހުންނެވެ. މައްކާ އޮތީ [[ޖިއްދާ]]އާ 73 [[ކިލޯމީޓަރު]] (45 [[މޭލު]]) ދުރުގައި، [[އިބްރާހީމްގެފާނު|އިބްރާހީމް]] ވާދީގައި ކަނޑުގެ ސަޠުހުން 277 މީޓަރު އުހުގައެވެ. [[ރަތްކަނޑު|ރަތްކަނޑާއި]] މައްކާއާ ހުރި ދުރުމިނަކީ 80 ކިލޯމީޓަރެވެ. |
|||
މި ޝަހަރުގައި މުސްލިމުންގެ އެއްމެ މުޤައްދަސް ޙަރަމްފުޅު ހުރުމުގެ ސަބަބުން އަދި ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެންވާ ކޮންމެ މުސްލިމަކު ޢުމުރުން އެއްފަހަރު މި ޙަރަމްފުޅަށް، ޙައްޖުވާން އަންނަން ޖެހޭތީ، މި ޝަހަރު ވެފައިވަނީ މުސްލިމުންގެ ޤަދަރު ވަރަށް މަތިވެރި ދަރަޖައަކަށް ދެވިފައިވާ ޝަހަރަކަށެވެ. |
މި ޝަހަރުގައި މުސްލިމުންގެ އެއްމެ މުޤައްދަސް ޙަރަމްފުޅު ހުރުމުގެ ސަބަބުން އަދި ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެންވާ ކޮންމެ މުސްލިމަކު ޢުމުރުން އެއްފަހަރު މި ޙަރަމްފުޅަށް، ޙައްޖުވާން އަންނަން ޖެހޭތީ، މި ޝަހަރު ވެފައިވަނީ މުސްލިމުންގެ ޤަދަރު ވަރަށް މަތިވެރި ދަރަޖައަކަށް ދެވިފައިވާ ޝަހަރަކަށެވެ. |
||
މުސްލިމުންގެ ނަބިއްޔާ [[މުޙައްމަދުގެފާނު]] އުފަންވެވަޑައިގަތީވެސް މި ޝަހަރުގައެވެ. އެކަލޭގެފާނަކީ މައްކާގެ ޤަދަރުހުރި ޢާއިލާއަކުން ވަޑައިގަތް ބޭކަލެކެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ކާފާފުޅު ޢަބްދުލްމުއްޠަލިބު މައްކާގެ ވެރިކަން ކުރެއްވިއެވެ. ހަމަ އެފަދައިން އެކަލޭގެފާނުގެ އެހެން ކައުބަފައިންނަކީ ވެސް މައްކާގެ ބޮޑުންގެ ތެރެއިން ހިމެނިގެންވާ ބޭފުޅުންނެވެ. |
|||
==ޝަހަރު== |
==ޝަހަރު== |
||
މައްކާ ވަނީ ކަނޑުގެ ސަޠުހުން 277 މީޓަރު އުހުގައެވެ. މި ޝަހަރު އޮތީ ފަރުބަދަތަކެއްގެ ދެމެދުގައެވެ. މައްކާގެ ޝަހަރު ބިނާވެގެންވަނީ [[މަސްޖިދުލްޙަރާމް]] ގެ ވަށައިގެންވާ ސަރަޙައްދުގައެވެ. މިސްކިތުގެ ކައިރީގައިވާ ހިސާބުތައް ނިސްބަތްވަނީ މުސްކުޅި ޝަހަރަށެވެ. މިސްކިތުގެ ކައިރީގައި ހުރި ގެތައް ނަގައި އެތަންތަން ވަނީ ފުޅާ މަގުތަކަށް ބަދަލުކުރެވިފައެވެ. މީހުން އުޅޭ އެކުވެނިތައް ގިނައީވެސް މުސްކުޅި ޝަހަރުގައެވެ. މި ޝަހަރުގައި ޤަދީމީ ގޮތަށް ތަނުގެ ހިލަ ބޭނުންކޮށް ގެން ދެ ބުރި އަށާއި ތިން ބުރި އަށް ޢިމާރާތްކޮށްފައިވާ ގެތައް ވެއެވެ. އަދި [[ޙައްޖު]] ކޮށް ނިމިގެން އަމިއްލަ ރަށަށް ދެވޭނެ ފަދައެއް ނެތް ފަޤީރުން ދިރިއުޅޭ ޖިފުޓިތައް ވެސް މަދުމަދުން ހުރެއެވެ. <ref name='ebmm'>{{cite encyclopedia |
|||
މައްކާ ވަނީ ކަނޑުގެ ސަޠުހުން 277 މީޓަރު އުހުގައެވެ. މި ޝަހަރު އޮތީ ފަރުބަދަތަކެއްގެ ދެމެދުގައެވެ. |
|||
| title =މެއްކާ އެންޑް މެދީނާ |
|||
| encyclopedia =އެންސައިކްލޮޕީޑިއާ ބްރިޓޭނިކާ. ފިފްޓީންއްތް އެޑިޝަން |
|||
| volume =23 |
|||
| pages =698-699 |
|||
| publisher = |
|||
| date =2007 |
|||
| id = |
|||
| accessdate = }}</ref> |
|||
==ދަތުރުފަތުރު== |
==ދަތުރުފަތުރު== |
||
މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި ލިބޭ ޚިދުމަތަކީ ޙައްޖާ ގުޅޭ ގޮތުން ފޯރުކޮށްދެވޭ ދަތުރުފަތުރުގެ ޚިދުމަތެވެ. |
މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި ލިބޭ ޚިދުމަތަކީ ޙައްޖާ ގުޅޭ ގޮތުން ފޯރުކޮށްދެވޭ ދަތުރުފަތުރުގެ ޚިދުމަތެވެ. މައްކާގައި ވައިގެ ބަނދަރެއް ނުވަތަ ރޭލުމަގެއް ނޯވެއެވެ. ތާރު އެޅި މަގުތަކާއި [[މާމަގު|އެކްސްޕްރެސް މަގު]] ތަކުން މައްކާ ވަނީ ސައޫދީ އަރަބިއްޔާގެ އެހެން ޝަހަރުތަކާ ގުޅާލެވިފައެވެ. މި ޝަހަރުގައި ހުރި މަގުތައް ރަނގަޅެވެ. ގިނަ ހައްޖާޖީން ނުވަތަ ހައްޖުވެރިން މައްކާއަށް ވަންނަނީ [[ޖިއްދާ]]ގެ ހައްޖު ގިމަތައިންނެވެ. <ref name='ebmm'/><div style="float:left;width:315px;"> |
||
[[Image:Mecca-1850.jpg|thumb|220px|މައްކާ 1850މ. ވަނަ އަހަރު]] |
[[Image:Mecca-1850.jpg|thumb|220px|މައްކާ 1850މ. ވަނަ އަހަރު]] |
||
</div> |
|||
[[Image:Kaba.jpg|thumb|200px|left|Picture of the Kaaba taken in 1880]] |
|||
==މީހުން== |
==މީހުން== |
||
މައްކާގެ އާބާދީގެ އަކަބުރަ ވަނީ ވަރަށް މަތިވެފައެވެ. |
މައްކާގެ އާބާދީގެ އަކަބުރަ ވަނީ ވަރަށް މަތިވެފައެވެ. އަހަރަކު ގާތް ގަނޑަކަށް 4 މިލިއަން މީހުން ހައްޖު ވުމަށް މައްކާ އަށް ޒިޔާރަތް ކުރެއެވެ. <ref name='ebmm'/> |
||
==ސަރުކާރު== |
==ސަރުކާރު== |
||
މައްކާގެ ގަވަރުނަރު ކަމަށް ބޭފުޅަކު ޢައްޔަން ކުރައްވަނީ ސައޫދީ ރަސްގެފާނެވެ. |
މައްކާގެ ގަވަރުނަރު ކަމަށް ބޭފުޅަކު ޢައްޔަން ކުރައްވަނީ ސައޫދީ ރަސްގެފާނެވެ. ޝަހަރުގެ މުނިސިޕަލިޓީ ހިންގެވުމަކީ އިންތިޚާބު ކުރެވިފައިވާ ސާދަ މެންބަރުންގެ މުނިސިޕަލް ކައުންސިލުގެ ޒިއްމާއެކެވެ. މައްކާއަކީ [[މަންޠިޤާ މައްކާ]]ގެ ވެރިރަށެވެ.<ref name='ebmm'/> |
||
<br> |
|||
<br>އަމީރު [[ޢަބްދުލްމަޖީދު ބިން ޢަބްދުލްޢަޒީޒު]] 2007 ވަނަ އަހަރު އަވަހާރަ ވުމާ ހަމައަށް 2000 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން މައްކާގެ ގަވަރުނަރަކަށް ހުންނެވީ އެމަނިކުފާނެވެ. <ref name="mjid-obit">[[އެސޯސިއޭޓެޑް ޕްރެސް]] (މޭ 7، 2007). [http://www.nytimes.com/2007/05/07/world/middleeast/07abdul.html?_r=1&ref=obituaries&oref=slogin އަމީރު ޢަބްދުލްމަޖީދު، މައްކާގެ ގަވަރުނަރު، 65 އަހަރުފުޅުގައި އަވަހާރަވެއްޖެ.]</ref> |
|||
==ތާރީޚު== |
==ތާރީޚު== |
||
[[Image:OldmapofMecca.jpg|left|thumb|200px|1787މ. ވަނަ އަހަރު ތުރުކީން ކުރަހާފައިވާ މައްކާގެ ޗާޓެއް]] |
[[Image:OldmapofMecca.jpg|left|thumb|200px|1787މ. ވަނަ އަހަރު ތުރުކީން ކުރަހާފައިވާ މައްކާގެ ޗާޓެއް]] |
||
ކަޢުބާ އަކީ ހަތަރެސްކަން ކޮޑި ބައްޓަމަށް ހުރި ޢިމާރާތެކެވެ. މި ޢިމާރާތް ބިނާ ކުރެއްވީ [[އިބްރާހީމްގެފާނު|އިބްރާހީމްގެފާނެވެ.]] |
[[ކަޢުބާ]] އަކީ ހަތަރެސްކަން ކޮޑި ބައްޓަމަށް ހުރި ޢިމާރާތެކެވެ. މި ޢިމާރާތް ބިނާ ކުރެއްވީ [[އިބްރާހީމްގެފާނު|އިބްރާހީމްގެފާނެވެ.]] |
||
ގިނަ ތާރީޚު ޢިލްމުވެރިންވެސް އެއްބަސްވެވަޑައިގަންނަވާނެ ފަދައިން [[މުޙައްމަދުގެފާނު]]ގެ ކުރީގެ އެތައް ޖީލެއްގެ މީހުންނަށް ވެސް މައްކާއަކީ ވިޔަފާރީގެ މަރުކަޒެއް އަދި ޒިޔާރަތެކެވެ. މައްކާމީހުންގެ ވިޔަފާރީގެ ފުޅާމިނަކީ ކޮބައި ކަމާ މެދު ވަރަށް ހޫނުކޮށް މިއަދުވެސް ބަހުސްކުރެވެމުން ދެއެވެ. ބައެއް ތާރީޚު ޢިލްމުވެރިން ޤަބޫލުކުރައްވާ ގޮތުގައި މައްކާއަކީ ވިޔަފާރީގެ ދަތުރުމަގެއްގެ މަތީގައި އޮތް ރަށެކެވެ. އެގޮތުން މިރަށުގެ ތެރެއިން ލާފައި ރޫމާނީ އަމްބަރާޠޫރިއްޔަތުގެ ރަށްތަކަށް މުދާ ގެންދެވިފައިވެއެވެ. އެހެން ނަމަވެސް ޕެޓްރީޝިއާ ކްރޯން އެކަމަނާ ލިއުއްވި ''މެއްކަން ޓްރޭޑް އެންޑް ދަ ރައިޒް އޮފް އިސްލާމް'' ގައި ބުނުއްވަނީ މައްކާގެ މީހުންނަކީ އާދައިގެ ކުދިވިޔަފާރިވެރިން ކަމުގައެވެ. |
|||
[[ޤުރުއާން|ޤުރުއާނާއި]] މުސްލިމް ތާރީޚީ ފަތްފުށްތައް ބުނާ ގޮތުން މުޙައްމަދުގެފާނު އުފަންވެވަޑައިގަތް އަހަރު ނުވަތަ އެއަހަރުގެ ކުރީ އަހަރު ކަމުގައިވާ 570މ. ވަނަ އަހަރު [[ޙަބުޝްކަރަ]]އިގެ ޔަކްސޫމީން [[އަބްރަހާ]]ގެ ޤިޔާދަތުގައި މައްކާއަށް ޙަމަލާދިނެވެ. މިމީހުންގެ ކިބައިން މައްކާ ސަލާމަތްވި ކަމަށް ބުނެވެނީ އަބާބީލު ދޫނިތަކެއް އައިސް ހިލައިގެ ވާރޭ އޮއްސުމާއި އެފަހުން އެމީހުންގެ ތެރޭގައި ޠާޢޫން ފެތުރުމުގެ ސަބަބުންނެވެ. |
|||
[[Image:Kaba.jpg|thumb|200px|right|1880މ. ވަނަ އަހަރު ނަގާފައިވާ ކަޢުބާގެ ތަޞްވީރެއް]] |
[[Image:Kaba.jpg|thumb|200px|right|1880މ. ވަނަ އަހަރު ނަގާފައިވާ ކަޢުބާގެ ތަޞްވީރެއް]] |
||
[[އިސްލާމީ]] ނަބިއްޔާ [[މުޙައްމަދުގެފާނު]]ގެ ޒަމާނުގެ ކުރިން މައްކާގެ ބާރު އޮތީ ބަނޫ ޤުރައިޝް ގެ އަތުގައެވެ. ބަނޫ ޤުރައިޝް އަށް ނިސްބަތްވާ މުޙައްމަދުގެފާނު، ބުދަށްއަޅުކަން ކުރުމާ ދެކޮޅަށް ފެއްޓެވި ރިސާލަތުގެ ސަބަބުން މައްކާ ދޫކޮށް މަދީނާއަށް ހިޖުރަ ކުރުމަށް މަޖުބޫރުވެ ވަޑައިގަތެވެ. އެއަށް ފަހު 630މ. ވަނަ އަހަރު އެކަލޭގެފާނު މައްކާ ފަތަޙަ ކުރައްވައި ކަޢުބާ ގެ ތެރޭގައި ހުރި ބުދުތަކާއި ތަޞްވީރުތައް އެތަނުން ނެރުއްވައި، އެއީ މުސްލިމުން ޙައްޖުވާނޭ ތަންކަން ބަޔާންކޮށްދެއްވިއެވެ. {{main|މައްކާ ފަތަޙަކުރެއްވުން}} |
|||
މައްކާ އަކީ އެއްވެސް ދުވަސްވަރެއްގައި އިސްލާމީ އުއްމަތުގެ ވެރިކަން ކުރާ ރަށް ކަމުގައި ހަމަ ޖެހިފައެއް ނެތެވެ. އިސްލާމީ އުއްމަތުގެ ފުރަތަމަ ވެރިރަށަކީ މައްކާއާ 250 މޭލު ފޭގައި އޮތް [[މަދީނާ]] އެވެ. [[ޢަލީގެފާނު]] ގެ ޚިލާފަތުގައި އިސްލާމީ ވެރިކަން [[ކޫފާ]] އަށް ބަދަލު ކުރެއްވިއެވެ. އޭގެ ފަހުން އުމަވީން އެ ވެރިކަން [[ދިމިޝްޤު|ދިމިޝްޤަށް]] ބަދަލު ކުރިއެވެ. ޢައްބާސީންގެ ވެރިކަމުގައި އިސްލާމީ އުއްމަތުގެ ވެރިރަށަކީ [[ބަޣުދާދު|ބަޣުދާދެވެ]]. މޮންގޯލުން ބަޣުދާދަށް އަރައި ހަމަލާ ދިނުމުން ވެރިކަން ކުރާ ރަށެއްގެ ގޮތުގައި ހަމަ ޖެހުނީ [[ޤާހިރާ]] އެވެ. ޢުޘްމާނީން ގެ ވެރިރަށަކީ [[ޤުޞްޠަންޠީނިއްޔާ]] އެވެ. |
|||
==މިހާރުގެ ޙާލަތު== |
==މިހާރުގެ ޙާލަތު== |
||
މި ޝަހަރުވަނީ މިދިޔަ ދަހަ ތަކުގެ ތެރޭގައި ވަރަށް ބޮޑުވެފައެވެ. [[ޙައްޖު]] ގެ އަޅުކަމުގައި ބައިވެރިވާ އެތައް ސަތޭކަ ޙައްޖުވެރިން ކޮންމެ އަހަރަކު [[ޖެޓު]] ތަކުގައި މައްކާއަށް ޒިޔާރަތް ކުރެއެވެ. އެތައް ހާސް ސުޢޫދީންނަށް ޙައްޖާޖީންނަށް ޚިދުމަތް ކުރުމުގެ ދާއިރާގައި މަސައްކަތް ކުރުމުގެ ފުރުޞަތު ލިބެއެވެ. މިއަދު މައްކާވަނީ ޝޮޕިން މޯލްތަކާއި ސްކައި ކްރޭޕަރ ތަކާއި ފަހިމަގު ތަކުން ފުރިފައެވެ. |
|||
މި ޝަހަރުވަނީ މިދިޔަ ދަހަ ތަކުގެ ތެރޭގައި ވަރަށް ބޮޑުވެފައެވެ. |
|||
==ޣައިރު މުސްލިމުންނާއި މައްކާ== |
==ޣައިރު މުސްލިމުންނާއި މައްކާ== |
||
[[Image:Christian Bypass.jpg|thumb|left|300px|ޣައިރު މުސްލިމުން މައްކާއަށް ވަނުމަކީ ހުއްދަކަމެއް ނޫނެވެ.]] |
[[Image:Christian Bypass.jpg|thumb|left|300px|ޣައިރު މުސްލިމުން މައްކާއަށް ވަނުމަކީ ހުއްދަކަމެއް ނޫނެވެ.]] |
||
ޣައިރު މުސްލިމުންނަކަށް މައްކާއަކަށް ނުވަދެވޭނެއެވެ. އެހެން ނަމަވެސް [[ނޫސްވެރިން]] ނާއި ރަޙިމުގެ ގުޅުމުން މުސްލިމުންނާ ގުޅިފައިވާ ޣައިރު މުސްލިމުންނަށް ހުއްދައެއް ދެވިފައިވެއެވެ. ޝަހަރަށް ދެވޭ މަގުތަކުގައި ފާސްކޮށް ހަދާ އޮފިޝަލުން ތިއްބަވައެވެ. އެހެން ކަމުން ހުއްދަކުރެވިފައިވާ ޙައްޖާޖީން ނޫން ބަޔަކަށް ޝަހަރަށް އެތެރެ ނުވެވޭނެއެވެ. |
|||
ޣައިރު މުސްލިމުންނަކަށް މައްކާއަކަށް ނުވަދެވޭނެއެވެ. |
|||
ޚުލަފާއުއްރާޝިދޫން ގެ ޒަމާނުން ފެށިގެން ވެސް މައްކާ އަށް ޣައިރު މުސްލިމުން ވަނީ މަނާ ކުރެވިފައެވެ. މިއަދުވެސް މިކަން އޮތީ މިގޮތަށެވެ. ސަޢޫދީ ސަރުކާރުން ވަރަށް ޚާއްޞަ އަހައްމިއްޔަތެއް ދީގެން މައްކާއަށް ވަންނަ މީހުން ދެނެގަތުމުގެ ކަންތައް ކުރެވޭނެ އިންތިޒާމު ހަމަ ޖައްސާފައިވެއެވެ. ދުނިޔޭގެ ބައެއް ޤައުމުތަކުގެ ވެރިން ވެސް މައްކާއަށް ދިއުމަށް މަސައްކަތް ކޮށްފައިވެއެވެ. އެހެން ނަމަވެސް އެބޭފުޅުންނަކީ ޣައިރު މުސްލިމުން ކަމުގައިވާތީ ސަޢޫދީ ސަރުކާރުން މިކަމަށް އިންކާރު ކޮށްފައިވެއެވެ. |
|||
އެހެން ނަމަވެސް މުސްލިމުން ކަމުގައި ހެދިގެން ބައެއް މީހުން މައްކާއަށް ވަދެފައިވާ ކަން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. މި ގޮތުން މައްކާއަށް ދަތުރުކޮށް ސައްޔާޙެއްގެ ޔައުމިއްޔާ ލިޔެފައިވާ މަޝްހޫރު އެކަކީ ސަރ ރިޗަރޑް ފްރާންސިސް ބަރޓަން އެވެ. ބަރޓަން މައްކާއަށް ދަތުރު ކުރީ އަފްޣާނިސްތާނު މަގުން ޤާދިރީ ޞޫފީ އެއްގެ ގޮތުގައެވެ. |
|||
[[Image:Supplicating Pilgrim at Masjid Al Haram. Mecca, Saudi Arabia.jpg|left|thumb|ހުކުރު ނަމާދަށް ފަހު ނަގާފައިވާ ކަޢުބާގެ މަންޒަރެއް]] |
[[Image:Supplicating Pilgrim at Masjid Al Haram. Mecca, Saudi Arabia.jpg|left|thumb|ހުކުރު ނަމާދަށް ފަހު ނަގާފައިވާ ކަޢުބާގެ މަންޒަރެއް]] |
||
==އިމްލާ== |
==އިމްލާ== |
||
އިނގިރޭސި ބަހުން ލިޔާ އިރު މައްކާ ޢާއްމުކޮށް ލިޔެ އުޅެނީ (Mecca) މި ގޮތަށެވެ. |
އިނގިރޭސި ބަހުން ލިޔާ އިރު މައްކާ ޢާއްމުކޮށް ލިޔެ އުޅެނީ (Mecca) މި ގޮތަށެވެ. |
||
| ފޮޅުވަތް 72: | ފޮޅުވަތް 99: | ||
==އިތުރަށް ބެއްލެވުމަށް== |
==އިތުރަށް ބެއްލެވުމަށް== |
||
* [[ﷲ]] |
* [[ﷲ]] |
||
* [[އައްލާތު]] |
|||
* [[ޙައްޖު]] |
|||
* [[ޙިޖާޒު]] |
|||
* [[ޙިޖާޒީ ބަސްމަގު]] |
|||
* [[އިސްލާމް]] |
|||
* [[އިސްލާމީ އާކިޓެކްޗަރު]] |
|||
* [[ޖިއްދާ]] |
|||
* [[އޫރުޝަލީމް]] |
|||
* [[މަޝްހޫރު މިސްކިތްތަކުގެ ލިސްޓު]] |
|||
* [[މަނާތު]] |
|||
* [[މަދީނާ]] |
|||
* [[ސައޫދީ އަރަބިއްޔާ]] |
|||
* [[މައްކާގެ ޝަރީފު]] |
|||
* [[ޝީޢާ]] |
|||
* [[ޢުއްޒާ]] |
|||
==ޙާޝިޔާ== |
==ޙާޝިޔާ== |
||
<div class="references-small"> |
|||
1. ^ "މެއްކާ އެންޑް މެދީނާ". އެންސައިކްލޮޕީޑިއާ ބްރިޓޭނިކާ. ފިފްޓީންއްތް އެޑިޝަން '''23''': 698-699. (2007). |
|||
<references /> |
|||
</div> |
|||
==މަރްޖިޢުތައް== |
==މަރްޖިޢުތައް== |
||
| ފޮޅުވަތް 81: | ފޮޅުވަތް 125: | ||
==އިތުރު ފާލަންތައް== |
==އިތުރު ފާލަންތައް== |
||
*[http://www.makkah.gov.sa/english/index.php މައްކާއާ ގުޅޭ ސައޫދީ ސަރުކާރުގެ ރަސްމީ ވެބްސައިޓު] |
*[http://www.makkah.gov.sa/english/index.php މައްކާއާ ގުޅޭ ސައޫދީ ސަރުކާރުގެ ރަސްމީ ވެބްސައިޓު] |
||
[[Category:Featured Articles]] |
|||
[[an:A Meca]] |
|||
[[ar:مكة]] |
|||
[[az:Məkkə]] |
|||
[[bg:Мека]] |
|||
[[bo:མ་ཁ]] |
|||
[[bs:Mekka]] |
|||
[[ca:La Meca]] |
|||
[[cs:Mekka]] |
|||
[[cy:Mecca]] |
|||
[[da:Mekka]] |
|||
[[de:Mekka]] |
|||
[[el:Μέκκα]] |
|||
[[en:Mecca]] |
|||
[[eo:Mekao]] |
|||
[[es:La Meca]] |
|||
[[et:Meka]] |
|||
[[eu:Meka]] |
|||
[[fa:مکّه]] |
|||
[[fi:Mekka]] |
|||
[[fr:La Mecque]] |
|||
[[ga:Meice]] |
|||
[[gl:A Meca - مكة]] |
|||
[[haw:Meka]] |
|||
[[he:מכה]] |
|||
[[hr:Meka]] |
|||
[[id:Mekkah]] |
|||
[[is:Mekka]] |
|||
[[it:La Mecca]] |
|||
[[ja:メッカ]] |
|||
[[ka:მექა]] |
|||
[[ko:메카]] |
|||
[[ku:Mekke]] |
|||
[[la:Mecca]] |
|||
[[lt:Meka]] |
|||
[[ms:Makkah al-Mukarramah]] |
|||
[[nl:Mekka]] |
|||
[[nn:Mekka]] |
|||
[[no:Mekka]] |
|||
[[pl:Mekka]] |
|||
[[pt:Meca]] |
|||
[[ro:Mecca]] |
|||
[[ru:Мекка]] |
|||
[[scn:Mecca]] |
|||
[[sh:Meka]] |
|||
[[simple:Mecca]] |
|||
[[sk:Mekka]] |
|||
[[sl:Meka]] |
|||
[[sr:Мека]] |
|||
[[sv:Mekka]] |
|||
[[sw:Makka]] |
|||
[[th:มักกะหฺ]] |
|||
[[tr:Mekke]] |
|||
[[ur:مکہ]] |
|||
[[vo:Mäkkä]] |
|||
[[zh:麥加]] |
|||
އެންމެ ފަހުން ގެނެވުނު ބަދަލު 11:13, 4 ޖެނުއަރީ 2022
- މި މަޒުމޫނު ބިނާވެގެންވަނީ ސައޫދީ އަރަބިއްޔާގެ ޝަހަރުގެ މައްޗަށެވެ. މައްކާ، މި ބަސް ބޭނުން ކުރެވިފައިވާ އެހެން ޙާލަތްތައް ބައްލަވާ ލެއްވުމަށް މައްކާ (އެހެނިހެން ޙާލަތްތަކުގައި)، މި ޞަފްޙާއަށް ވަޑައިގަންނަވާށެވެ.
| މައްކާ Makkah al-Mukarramah مكة المكرمة |
|
|
Makkah al-Mukarramah مكة المكرمة |
|
| އޮތްތަން: 21°25′N 39°49′E / 21.417°N 39.817°E | |
|---|---|
| މަންޠިޤާ | މައްކާ |
| ސަރުކާރު | |
| - މޭޔަރު | އުސާމާ އަލްބައްރު |
| އަކަމިން | |
| - ޝަހަރު | 26 އަކަކިލޯމީޓަރު (10 އަކަމޭލު) |
| އުސްމިން | 277 މީޓަރު (908.8 ފޫޓު) |
| އާބާދީ (2004) | |
| - ޝަހަރު | 1,294,168 |
މައްކާ (ޢަރަބިބަހުން: مكة المكرمة) އަކީ ތާރީޚީ ޙިޖާޒުގެ ސަރަޙައްދުގައިވާ ސައޫދީ އަރަބިއްޔާގެ މަންޠިޤާ މައްކާ ގެ ވެރި ރަށެވެ. 2004 ގެ ބޯހިމެނުމުގައި ބުނާގޮތުން މައްކާގެ އާބާދީއަކީ 1،294،167 މީހުންނެވެ. މައްކާ އޮތީ ޖިއްދާއާ 73 ކިލޯމީޓަރު (45 މޭލު) ދުރުގައި، އިބްރާހީމް ވާދީގައި ކަނޑުގެ ސަޠުހުން 277 މީޓަރު އުހުގައެވެ. ރަތްކަނޑާއި މައްކާއާ ހުރި ދުރުމިނަކީ 80 ކިލޯމީޓަރެވެ.
މި ޝަހަރުގައި މުސްލިމުންގެ އެއްމެ މުޤައްދަސް ޙަރަމްފުޅު ހުރުމުގެ ސަބަބުން އަދި ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެންވާ ކޮންމެ މުސްލިމަކު ޢުމުރުން އެއްފަހަރު މި ޙަރަމްފުޅަށް، ޙައްޖުވާން އަންނަން ޖެހޭތީ، މި ޝަހަރު ވެފައިވަނީ މުސްލިމުންގެ ޤަދަރު ވަރަށް މަތިވެރި ދަރަޖައަކަށް ދެވިފައިވާ ޝަހަރަކަށެވެ.
މުސްލިމުންގެ ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދުގެފާނު އުފަންވެވަޑައިގަތީވެސް މި ޝަހަރުގައެވެ. އެކަލޭގެފާނަކީ މައްކާގެ ޤަދަރުހުރި ޢާއިލާއަކުން ވަޑައިގަތް ބޭކަލެކެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ކާފާފުޅު ޢަބްދުލްމުއްޠަލިބު މައްކާގެ ވެރިކަން ކުރެއްވިއެވެ. ހަމަ އެފަދައިން އެކަލޭގެފާނުގެ އެހެން ކައުބަފައިންނަކީ ވެސް މައްކާގެ ބޮޑުންގެ ތެރެއިން ހިމެނިގެންވާ ބޭފުޅުންނެވެ.
ޝަހަރު
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ]މައްކާ ވަނީ ކަނޑުގެ ސަޠުހުން 277 މީޓަރު އުހުގައެވެ. މި ޝަހަރު އޮތީ ފަރުބަދަތަކެއްގެ ދެމެދުގައެވެ. މައްކާގެ ޝަހަރު ބިނާވެގެންވަނީ މަސްޖިދުލްޙަރާމް ގެ ވަށައިގެންވާ ސަރަޙައްދުގައެވެ. މިސްކިތުގެ ކައިރީގައިވާ ހިސާބުތައް ނިސްބަތްވަނީ މުސްކުޅި ޝަހަރަށެވެ. މިސްކިތުގެ ކައިރީގައި ހުރި ގެތައް ނަގައި އެތަންތަން ވަނީ ފުޅާ މަގުތަކަށް ބަދަލުކުރެވިފައެވެ. މީހުން އުޅޭ އެކުވެނިތައް ގިނައީވެސް މުސްކުޅި ޝަހަރުގައެވެ. މި ޝަހަރުގައި ޤަދީމީ ގޮތަށް ތަނުގެ ހިލަ ބޭނުންކޮށް ގެން ދެ ބުރި އަށާއި ތިން ބުރި އަށް ޢިމާރާތްކޮށްފައިވާ ގެތައް ވެއެވެ. އަދި ޙައްޖު ކޮށް ނިމިގެން އަމިއްލަ ރަށަށް ދެވޭނެ ފަދައެއް ނެތް ފަޤީރުން ދިރިއުޅޭ ޖިފުޓިތައް ވެސް މަދުމަދުން ހުރެއެވެ. [1]
ދަތުރުފަތުރު
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ]މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި ލިބޭ ޚިދުމަތަކީ ޙައްޖާ ގުޅޭ ގޮތުން ފޯރުކޮށްދެވޭ ދަތުރުފަތުރުގެ ޚިދުމަތެވެ. މައްކާގައި ވައިގެ ބަނދަރެއް ނުވަތަ ރޭލުމަގެއް ނޯވެއެވެ. ތާރު އެޅި މަގުތަކާއި އެކްސްޕްރެސް މަގު ތަކުން މައްކާ ވަނީ ސައޫދީ އަރަބިއްޔާގެ އެހެން ޝަހަރުތަކާ ގުޅާލެވިފައެވެ. މި ޝަހަރުގައި ހުރި މަގުތައް ރަނގަޅެވެ. ގިނަ ހައްޖާޖީން ނުވަތަ ހައްޖުވެރިން މައްކާއަށް ވަންނަނީ ޖިއްދާގެ ހައްޖު ގިމަތައިންނެވެ. [1]
މީހުން
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ]މައްކާގެ އާބާދީގެ އަކަބުރަ ވަނީ ވަރަށް މަތިވެފައެވެ. އަހަރަކު ގާތް ގަނޑަކަށް 4 މިލިއަން މީހުން ހައްޖު ވުމަށް މައްކާ އަށް ޒިޔާރަތް ކުރެއެވެ. [1]
ސަރުކާރު
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ]މައްކާގެ ގަވަރުނަރު ކަމަށް ބޭފުޅަކު ޢައްޔަން ކުރައްވަނީ ސައޫދީ ރަސްގެފާނެވެ. ޝަހަރުގެ މުނިސިޕަލިޓީ ހިންގެވުމަކީ އިންތިޚާބު ކުރެވިފައިވާ ސާދަ މެންބަރުންގެ މުނިސިޕަލް ކައުންސިލުގެ ޒިއްމާއެކެވެ. މައްކާއަކީ މަންޠިޤާ މައްކާގެ ވެރިރަށެވެ.[1]
އަމީރު ޢަބްދުލްމަޖީދު ބިން ޢަބްދުލްޢަޒީޒު 2007 ވަނަ އަހަރު އަވަހާރަ ވުމާ ހަމައަށް 2000 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން މައްކާގެ ގަވަރުނަރަކަށް ހުންނެވީ އެމަނިކުފާނެވެ. [2]
ތާރީޚު
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ]
ކަޢުބާ އަކީ ހަތަރެސްކަން ކޮޑި ބައްޓަމަށް ހުރި ޢިމާރާތެކެވެ. މި ޢިމާރާތް ބިނާ ކުރެއްވީ އިބްރާހީމްގެފާނެވެ.
ގިނަ ތާރީޚު ޢިލްމުވެރިންވެސް އެއްބަސްވެވަޑައިގަންނަވާނެ ފަދައިން މުޙައްމަދުގެފާނުގެ ކުރީގެ އެތައް ޖީލެއްގެ މީހުންނަށް ވެސް މައްކާއަކީ ވިޔަފާރީގެ މަރުކަޒެއް އަދި ޒިޔާރަތެކެވެ. މައްކާމީހުންގެ ވިޔަފާރީގެ ފުޅާމިނަކީ ކޮބައި ކަމާ މެދު ވަރަށް ހޫނުކޮށް މިއަދުވެސް ބަހުސްކުރެވެމުން ދެއެވެ. ބައެއް ތާރީޚު ޢިލްމުވެރިން ޤަބޫލުކުރައްވާ ގޮތުގައި މައްކާއަކީ ވިޔަފާރީގެ ދަތުރުމަގެއްގެ މަތީގައި އޮތް ރަށެކެވެ. އެގޮތުން މިރަށުގެ ތެރެއިން ލާފައި ރޫމާނީ އަމްބަރާޠޫރިއްޔަތުގެ ރަށްތަކަށް މުދާ ގެންދެވިފައިވެއެވެ. އެހެން ނަމަވެސް ޕެޓްރީޝިއާ ކްރޯން އެކަމަނާ ލިއުއްވި މެއްކަން ޓްރޭޑް އެންޑް ދަ ރައިޒް އޮފް އިސްލާމް ގައި ބުނުއްވަނީ މައްކާގެ މީހުންނަކީ އާދައިގެ ކުދިވިޔަފާރިވެރިން ކަމުގައެވެ.
ޤުރުއާނާއި މުސްލިމް ތާރީޚީ ފަތްފުށްތައް ބުނާ ގޮތުން މުޙައްމަދުގެފާނު އުފަންވެވަޑައިގަތް އަހަރު ނުވަތަ އެއަހަރުގެ ކުރީ އަހަރު ކަމުގައިވާ 570މ. ވަނަ އަހަރު ޙަބުޝްކަރައިގެ ޔަކްސޫމީން އަބްރަހާގެ ޤިޔާދަތުގައި މައްކާއަށް ޙަމަލާދިނެވެ. މިމީހުންގެ ކިބައިން މައްކާ ސަލާމަތްވި ކަމަށް ބުނެވެނީ އަބާބީލު ދޫނިތަކެއް އައިސް ހިލައިގެ ވާރޭ އޮއްސުމާއި އެފަހުން އެމީހުންގެ ތެރޭގައި ޠާޢޫން ފެތުރުމުގެ ސަބަބުންނެވެ.
އިސްލާމީ ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދުގެފާނުގެ ޒަމާނުގެ ކުރިން މައްކާގެ ބާރު އޮތީ ބަނޫ ޤުރައިޝް ގެ އަތުގައެވެ. ބަނޫ ޤުރައިޝް އަށް ނިސްބަތްވާ މުޙައްމަދުގެފާނު، ބުދަށްއަޅުކަން ކުރުމާ ދެކޮޅަށް ފެއްޓެވި ރިސާލަތުގެ ސަބަބުން މައްކާ ދޫކޮށް މަދީނާއަށް ހިޖުރަ ކުރުމަށް މަޖުބޫރުވެ ވަޑައިގަތެވެ. އެއަށް ފަހު 630މ. ވަނަ އަހަރު އެކަލޭގެފާނު މައްކާ ފަތަޙަ ކުރައްވައި ކަޢުބާ ގެ ތެރޭގައި ހުރި ބުދުތަކާއި ތަޞްވީރުތައް އެތަނުން ނެރުއްވައި، އެއީ މުސްލިމުން ޙައްޖުވާނޭ ތަންކަން ބަޔާންކޮށްދެއްވިއެވެ.
- މި މައުޟޫޢާ ގުޅޭ ޚާއްޞަ މަޒުމޫނު: މައްކާ ފަތަޙަކުރެއްވުން
މައްކާ އަކީ އެއްވެސް ދުވަސްވަރެއްގައި އިސްލާމީ އުއްމަތުގެ ވެރިކަން ކުރާ ރަށް ކަމުގައި ހަމަ ޖެހިފައެއް ނެތެވެ. އިސްލާމީ އުއްމަތުގެ ފުރަތަމަ ވެރިރަށަކީ މައްކާއާ 250 މޭލު ފޭގައި އޮތް މަދީނާ އެވެ. ޢަލީގެފާނު ގެ ޚިލާފަތުގައި އިސްލާމީ ވެރިކަން ކޫފާ އަށް ބަދަލު ކުރެއްވިއެވެ. އޭގެ ފަހުން އުމަވީން އެ ވެރިކަން ދިމިޝްޤަށް ބަދަލު ކުރިއެވެ. ޢައްބާސީންގެ ވެރިކަމުގައި އިސްލާމީ އުއްމަތުގެ ވެރިރަށަކީ ބަޣުދާދެވެ. މޮންގޯލުން ބަޣުދާދަށް އަރައި ހަމަލާ ދިނުމުން ވެރިކަން ކުރާ ރަށެއްގެ ގޮތުގައި ހަމަ ޖެހުނީ ޤާހިރާ އެވެ. ޢުޘްމާނީން ގެ ވެރިރަށަކީ ޤުޞްޠަންޠީނިއްޔާ އެވެ.
މިހާރުގެ ޙާލަތު
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ]މި ޝަހަރުވަނީ މިދިޔަ ދަހަ ތަކުގެ ތެރޭގައި ވަރަށް ބޮޑުވެފައެވެ. ޙައްޖު ގެ އަޅުކަމުގައި ބައިވެރިވާ އެތައް ސަތޭކަ ޙައްޖުވެރިން ކޮންމެ އަހަރަކު ޖެޓު ތަކުގައި މައްކާއަށް ޒިޔާރަތް ކުރެއެވެ. އެތައް ހާސް ސުޢޫދީންނަށް ޙައްޖާޖީންނަށް ޚިދުމަތް ކުރުމުގެ ދާއިރާގައި މަސައްކަތް ކުރުމުގެ ފުރުޞަތު ލިބެއެވެ. މިއަދު މައްކާވަނީ ޝޮޕިން މޯލްތަކާއި ސްކައި ކްރޭޕަރ ތަކާއި ފަހިމަގު ތަކުން ފުރިފައެވެ.
ޣައިރު މުސްލިމުންނާއި މައްކާ
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ]
ޣައިރު މުސްލިމުންނަކަށް މައްކާއަކަށް ނުވަދެވޭނެއެވެ. އެހެން ނަމަވެސް ނޫސްވެރިން ނާއި ރަޙިމުގެ ގުޅުމުން މުސްލިމުންނާ ގުޅިފައިވާ ޣައިރު މުސްލިމުންނަށް ހުއްދައެއް ދެވިފައިވެއެވެ. ޝަހަރަށް ދެވޭ މަގުތަކުގައި ފާސްކޮށް ހަދާ އޮފިޝަލުން ތިއްބަވައެވެ. އެހެން ކަމުން ހުއްދަކުރެވިފައިވާ ޙައްޖާޖީން ނޫން ބަޔަކަށް ޝަހަރަށް އެތެރެ ނުވެވޭނެއެވެ.
ޚުލަފާއުއްރާޝިދޫން ގެ ޒަމާނުން ފެށިގެން ވެސް މައްކާ އަށް ޣައިރު މުސްލިމުން ވަނީ މަނާ ކުރެވިފައެވެ. މިއަދުވެސް މިކަން އޮތީ މިގޮތަށެވެ. ސަޢޫދީ ސަރުކާރުން ވަރަށް ޚާއްޞަ އަހައްމިއްޔަތެއް ދީގެން މައްކާއަށް ވަންނަ މީހުން ދެނެގަތުމުގެ ކަންތައް ކުރެވޭނެ އިންތިޒާމު ހަމަ ޖައްސާފައިވެއެވެ. ދުނިޔޭގެ ބައެއް ޤައުމުތަކުގެ ވެރިން ވެސް މައްކާއަށް ދިއުމަށް މަސައްކަތް ކޮށްފައިވެއެވެ. އެހެން ނަމަވެސް އެބޭފުޅުންނަކީ ޣައިރު މުސްލިމުން ކަމުގައިވާތީ ސަޢޫދީ ސަރުކާރުން މިކަމަށް އިންކާރު ކޮށްފައިވެއެވެ.
އެހެން ނަމަވެސް މުސްލިމުން ކަމުގައި ހެދިގެން ބައެއް މީހުން މައްކާއަށް ވަދެފައިވާ ކަން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. މި ގޮތުން މައްކާއަށް ދަތުރުކޮށް ސައްޔާޙެއްގެ ޔައުމިއްޔާ ލިޔެފައިވާ މަޝްހޫރު އެކަކީ ސަރ ރިޗަރޑް ފްރާންސިސް ބަރޓަން އެވެ. ބަރޓަން މައްކާއަށް ދަތުރު ކުރީ އަފްޣާނިސްތާނު މަގުން ޤާދިރީ ޞޫފީ އެއްގެ ގޮތުގައެވެ.
އިމްލާ
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ]އިނގިރޭސި ބަހުން ލިޔާ އިރު މައްކާ ޢާއްމުކޮށް ލިޔެ އުޅެނީ (Mecca) މި ގޮތަށެވެ.
އިޤްތިޞާދު
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ]މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި މައްކާގެ އިޤްތިޞާދު ބިނާވެގެންވަނީ ވިޔަފާރީގެ މައްޗަށެވެ.
ޤަދީމީ ފަތްފުށް ތަކުގައި މައްކާ
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ]ކުރީގެ ޔޫނާނީ ފަތްފުށްތަކުގައި މައްކާގެ ވާހަކަ އައިސްފައިވާ ކަމުގައި ވެއެވެ.
ތައުރާތު/ބައިބަލް
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ]- މި މައުޟޫޢާ ގުޅޭ ޚާއްޞަ މަޒުމޫނު: ބައްކާ
މުސްލިމުންގެ ތެރެއިން ބައެއް މީހުން ޤަބޫލުކުރާ ގޮތުގައި މައްކާގެ ވާހަކަ ޔަހޫދީންގެ ތައުރާތު/ނަޞާރާއިންގެ ބައިބަލް ގައި ލިޔެވިފައިވެއެވެ.
އިތުރަށް ބެއްލެވުމަށް
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ]- ﷲ
- އައްލާތު
- ޙައްޖު
- ޙިޖާޒު
- ޙިޖާޒީ ބަސްމަގު
- އިސްލާމް
- އިސްލާމީ އާކިޓެކްޗަރު
- ޖިއްދާ
- އޫރުޝަލީމް
- މަޝްހޫރު މިސްކިތްތަކުގެ ލިސްޓު
- މަނާތު
- މަދީނާ
- ސައޫދީ އަރަބިއްޔާ
- މައްކާގެ ޝަރީފު
- ޝީޢާ
- ޢުއްޒާ
ޙާޝިޔާ
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ]- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 "މެއްކާ އެންޑް މެދީނާ". އެންސައިކްލޮޕީޑިއާ ބްރިޓޭނިކާ. ފިފްޓީންއްތް އެޑިޝަން 23: 698-699. (2007).
- ↑ އެސޯސިއޭޓެޑް ޕްރެސް (މޭ 7، 2007). އަމީރު ޢަބްދުލްމަޖީދު، މައްކާގެ ގަވަރުނަރު، 65 އަހަރުފުޅުގައި އަވަހާރަވެއްޖެ.
މަރްޖިޢުތައް
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ]- ރޮޒެންތާލް، ފްރޭންޒް; އިބްނި ޚަލްދޫން (1967). ދަ މުޤައްދިމާ: އެން އިންޓްރޮޑަކްޝަން ޓު ހިސްޓްރީ (Media notes). ޕްރިންސްޓަން ޔުނިވަރސިޓީ ޕްރެސް. ISBN 0-691-09797-6.
{{cite AV media notes}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)