Avant-garde: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Stefanik (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
Celtica (sgwrs | cyfraniadau) manion |
||
Llinell 1: | Llinell 1: | ||
[[Image:Fontaine Duchamp.jpg|200px|right|''Fontaine'' (Fynnon) gan Marcel Duchamp, Musée national d'Art moderne]] |
[[Image:Fontaine Duchamp.jpg|200px|right|''Fontaine'' (Fynnon) gan Marcel Duchamp, Musée national d'Art moderne]] |
||
[[File:The Love of Zero, 35mm film Robert Florey1928.jpg|thumb|right|''The Love of Zero'', ffilm fer avant-garde o 1927 gan Robert Florey]] |
[[File:The Love of Zero, 35mm film Robert Florey1928.jpg|thumb|right|''The Love of Zero'', ffilm fer avant-garde o 1927 gan Robert Florey]] |
||
Mae'r term '''avant-garde''' yn dod o'r [[Ffrangeg]], golyga yn llythrennol 'blaen leng' neu 'blaengad'. |
Mae'r term '''avant-garde''' yn dod o'r [[Ffrangeg]], golyga yn llythrennol 'blaen leng' neu 'blaengad'. Defnyddir ac arddelir y term gan bobl mewn gweithiau [[celf]] arbrofol neu an-uniongred, [[cerddoriaeth]] neu [[cymdeithas|gymdeithas]] a gall gynnig beirniadaeth neu gritic yn y berthynas rhwng y cynhyrchydd a'r consiwmydd. |
||
Bydd yr avant-garde yn gwthio ffinio o'r hyn sy'n dderbyniol fel norm, yn enwedig ym maes diwylliant. Gwelir hi fel bathodyn o'r hyn yw [[moderniaeth]], yn wahanol i [[ôl-foderniaeth]]. Bydd nifer o artistiaid yn uniaethu gyda'r mudiad avant-garde ac yn dal i wneud gan olrhain y traddodiad o fudiad [[Dada]] i'r Situationists ac i'r artistiaid ôl-fodern ddechrau'r 1980au. |
Bydd yr avant-garde yn gwthio ffinio o'r hyn sy'n dderbyniol fel norm, yn enwedig ym maes [[diwylliant]]. Gwelir hi fel bathodyn o'r hyn yw [[moderniaeth]], yn wahanol i [[ôl-foderniaeth]]. Bydd nifer o artistiaid yn uniaethu gyda'r mudiad avant-garde ac yn dal i wneud gan olrhain y traddodiad o fudiad [[Dada]] i'r ''Situationists'' ac i'r artistiaid ôl-fodern ddechrau'r [[1980au]]. |
||
Mae'r avant-garde hefyd yn hyrwyddo diwygiadau cymdeithasol radical. Dyma oedd gwraidd ystyr dyfyniad Olinde Rodrigues yn ei erthygl "L'artiste, le savant et l'industriel" ("Yr |
Mae'r avant-garde hefyd yn hyrwyddo diwygiadau cymdeithasol radical. Dyma oedd gwraidd ystyr dyfyniad Olinde Rodrigues yn ei erthygl ''"L'artiste, le savant et l'industriel"'' ("Yr artist, y gwyddonydd a'r diwydiannwr", 1825) sy'n cynnwys y cyfeiriad cyntaf i'r term "avant-garde" yn ei ystyr gyfoes. Galwodd Rodrigues ar i artistiaid "wasanaethu fel 'avant-garde' y bobl", gan fynnu "mae angen grym y ceflyddydau yn y modd mwyaf unionsyth a cyflymaf" er mwyn diwygiad cymdeithasol, gwleidyddol ac economaidd.<ref>Matei Calinescu, ''[https://www.dukeupress.edu/five-faces-of-modernity/ The Five Faces of Modernity: Modernism, Avant-Garde, Decadence, Kitsch, Postmodernism]'' (Durham: Duke University Press, 1987), {{Page needed|date=May 2016}}.</ref> |
||
==Cysyniad a Dadansoddiad== |
==Cysyniad a Dadansoddiad== |
||
[[File:Karlheinz Stockhausen (1980).jpg|thumb|Karlheinz Stockhausen (1980)]] |
[[File:Karlheinz Stockhausen (1980).jpg|thumb|Karlheinz Stockhausen (1980)]] |
||
[[File:Gris2.jpg|thumb|enghraifft o gelf Ciwbiaeth, 'Mann im Café', 1914 gan Juan Gris]] |
[[File:Gris2.jpg|thumb|enghraifft o gelf Ciwbiaeth, 'Mann im Café', 1914 gan Juan Gris]] |
||
Her oesol yr avant-garde yw y bydd syniadaeth ac yn enwedig celf a cherddorieth, yn aml |
Her oesol yr avant-garde yw y bydd syniadaeth ac yn enwedig celf a cherddorieth, yn aml, yn dod brif-ffrwd. Bryd hynny, y cwestiwn mawr yw: a yw'r datblygiad yn y gelfyddyd honno'n avant-garde neu beidio? |
||
Nodwyd hyn gan ddeallusion [[Ysgol Frankfurt]] yn yr 1930au |
Nodwyd hyn gan ddeallusion [[Ysgol Frankfurt]] yn yr [[1930au]] a'r [[1940au]]. Gwelir y feirniadaeth a'r drafodaeth hyn yng ngwaith Theodor Adorno a Max Horkheimer yn eu traethawd, ''The Culture Industry: Enlightenment as Mass-Deception'' (1944), a hefyd Walter Benjamin yn ei waith dylanwadol iawn, ''The Work of Art in the Age of Mechanical Reproductio'' (1935, adolygwyd, 1939).<ref>http://hgar-srv3.bu.edu/collections/partisan-review/search/detail?id=283920</ref> Mae Greenberg yn defnyddio'r gair Almaeneg 'kitsch' i ddisgrifio'r gwrthwyneb llwyr i ddiwylliant avant-garde, a bathodd aelodau Ysgol Frankfurt y term, ''diwylliant torfol'' (mass culture) i gyfeirio at ddiwylliant ffug oedd yn gyson cael ei chynhyrchu gan y diwydiant diwylliant newydd (oedd yn cynnwys geist masnachol, y diwydiant ffilm, y diwydiant recordiau cerddoriaeth pob a'r cyfryngau megis teledu a radio).<ref>http://www.sociosite.net/topics/texts/adorno_culture_reconsidered.pdf</ref> Cyfeirion nhw at dwf diwydiant yma a olygai fod rhagoriaeth celfyddydol yn cael ei fesur wrth ei werth ariannol: gwerth nofel oedd ei werthiant; cerddoriaeth os oedd yn ennill 'disg aur' ac ar frig y siartiau. Yn y ffordd yma, roedd gwerth artistig gelfyddydol oedd mor bwysig i'r avanguardiaid yn cael ei golli a gwerthiant yn dod yn unig wir ffordd o fasur llwyddiant a gwerth unrhyw beth. Roedd diwylliant comsiwmer nawr yn rheoli.<ref>http://www.sociosite.net/topics/texts/adorno_culture_reconsidered.pdf</ref> |
||
===Cerddoriaeth=== |
===Cerddoriaeth=== |
||
Bydd cerddoriaeth avant-gard yn aml yn herio syniadaeth ar [[harmoni]], [[melodi]] a [[rhyddm]]. |
Bydd cerddoriaeth avant-gard yn aml yn herio syniadaeth ar [[harmoni]], [[melodi]] a [[rhyddm]]. |
||
Gall cerddoriaeth avant-garde gyfeirio at unrhyw fath o gerddoriaeth o fewn ei strwythurau cydnabyddiedig, ond sy'n ceisio ymestyn ffiniau newydd mewn rhyw fodd. Ymysg rhai o gyfansoddwyr avant-garde enwog y 20g mae [[Arnold Schoenberg]], [[Igor Stravinsky]], Philip Glass, John Cage, Morton Feldman, Richard Strauss (yn ei waith cynharaf) |
Gall cerddoriaeth avant-garde gyfeirio at unrhyw fath o gerddoriaeth o fewn ei strwythurau cydnabyddiedig, ond sy'n ceisio ymestyn ffiniau newydd mewn rhyw fodd. Ymysg rhai o gyfansoddwyr avant-garde enwog y [[20g]] mae [[Arnold Schoenberg]], [[Igor Stravinsky]], Philip Glass, John Cage, Morton Feldman, Richard Strauss (yn ei waith cynharaf) a [[Karlheinz Stockhausen]]. Ceir hefyd gyfansoddwyr avant-garde benywaidd megis Pauline Oliveros, Diamanda Galás, Meredith Monk, a Laurie Anderson. |
||
Ceir diffiniad arall o gerddoriaeth avant-garde sy'n ei wahaniaethu oddi |
Ceir diffiniad arall o gerddoriaeth avant-garde sy'n ei wahaniaethu oddi wrth moderniaeth. Dywed Peter Bürger, er enghraifft, fod avant-gardiaeth yn ymwrthod â 'chelf fel sefydliad' ac yn herio moesau cymdeithasol ac artistig a gan hynny'n cynnwys ffactorau gwleidyddol, cymdeithasol a diwylliannol. Yn ôl y cyfansoddwr a'r cerddor Larry Sitsky, dydy rhai o gyfansoddwyr modernaidd yr 20g cynnar ddim i'w hystyried fel avant-gardiaid, mae'r rhain yn cynnwys Arnold Schoenberg, Anton Webern, a Igor Stravinsky ac eraill, gan fod eu "modernism was not conceived for the purpose of goading an audience."<ref>Larry Sitsky, Music of the Twentieth-Century Avant-Garde: A Biocritical Sourcebook (Westport, Conn: Greenwood Press, 2002)</ref> |
||
===Theatr=== |
===Theatr=== |
||
Mae avant-garde yn gryf iawn ym maes theatr a |
Mae avant-garde yn gryf iawn ym maes theatr a chelfyddyd perfformio, ac mae hynny'n aml wrth gydweithio â datblygiadau ym myd cerddoriaeth, sain a chyfryngau gweledol. Ymysg y mudiadau a gyfrannodd neu a ddatblygodd yn y traddodiad avant-garde mae Fluxus, Happenings, a Neo-Dada. |
||
===Celf=== |
===Celf=== |
||
Llinell 63: | Llinell 63: | ||
===Avant-Garde Cymraeg=== |
===Avant-Garde Cymraeg=== |
||
Gellir gweld elfennau o syniadaeth avant-garde mewn diwylliant Gymraeg mewn sawl maes. Gall hyn gynnwys cerddoriaeth a pherfformiadau'r grŵp pop o'r 1980-90au, [[Traddodiad Ofnus (band)|Traddodiad Ofnus]] gyda [[Gareth Potter]] a [[Mark Lugg]] neu |
Gellir gweld elfennau o syniadaeth avant-garde mewn diwylliant Gymraeg mewn sawl maes. Gall hyn gynnwys cerddoriaeth a pherfformiadau'r grŵp pop o'r 1980-90au, [[Traddodiad Ofnus (band)|Traddodiad Ofnus]] gyda [[Gareth Potter]] a [[Mark Lugg]] neu waith y cwmni theatr [[Brith Gof]]. Roedd elfen avant-gard yn nofel [[Jerry Hunter]], [[Ebargofiant]] (Gwasg y Lolfa, 2014). |
||
==Dolenni== |
==Dolenni== |
||
Llinell 69: | Llinell 69: | ||
==Cyfeiriadau== |
==Cyfeiriadau== |
||
{{cyfeiriadau}} |
|||
[[Categori:Celf]] |
[[Categori:Celf]] |
Fersiwn yn ôl 17:41, 30 Awst 2018
Mae'r term avant-garde yn dod o'r Ffrangeg, golyga yn llythrennol 'blaen leng' neu 'blaengad'. Defnyddir ac arddelir y term gan bobl mewn gweithiau celf arbrofol neu an-uniongred, cerddoriaeth neu gymdeithas a gall gynnig beirniadaeth neu gritic yn y berthynas rhwng y cynhyrchydd a'r consiwmydd.
Bydd yr avant-garde yn gwthio ffinio o'r hyn sy'n dderbyniol fel norm, yn enwedig ym maes diwylliant. Gwelir hi fel bathodyn o'r hyn yw moderniaeth, yn wahanol i ôl-foderniaeth. Bydd nifer o artistiaid yn uniaethu gyda'r mudiad avant-garde ac yn dal i wneud gan olrhain y traddodiad o fudiad Dada i'r Situationists ac i'r artistiaid ôl-fodern ddechrau'r 1980au.
Mae'r avant-garde hefyd yn hyrwyddo diwygiadau cymdeithasol radical. Dyma oedd gwraidd ystyr dyfyniad Olinde Rodrigues yn ei erthygl "L'artiste, le savant et l'industriel" ("Yr artist, y gwyddonydd a'r diwydiannwr", 1825) sy'n cynnwys y cyfeiriad cyntaf i'r term "avant-garde" yn ei ystyr gyfoes. Galwodd Rodrigues ar i artistiaid "wasanaethu fel 'avant-garde' y bobl", gan fynnu "mae angen grym y ceflyddydau yn y modd mwyaf unionsyth a cyflymaf" er mwyn diwygiad cymdeithasol, gwleidyddol ac economaidd.[1]
Cysyniad a Dadansoddiad
Her oesol yr avant-garde yw y bydd syniadaeth ac yn enwedig celf a cherddorieth, yn aml, yn dod brif-ffrwd. Bryd hynny, y cwestiwn mawr yw: a yw'r datblygiad yn y gelfyddyd honno'n avant-garde neu beidio?
Nodwyd hyn gan ddeallusion Ysgol Frankfurt yn yr 1930au a'r 1940au. Gwelir y feirniadaeth a'r drafodaeth hyn yng ngwaith Theodor Adorno a Max Horkheimer yn eu traethawd, The Culture Industry: Enlightenment as Mass-Deception (1944), a hefyd Walter Benjamin yn ei waith dylanwadol iawn, The Work of Art in the Age of Mechanical Reproductio (1935, adolygwyd, 1939).[2] Mae Greenberg yn defnyddio'r gair Almaeneg 'kitsch' i ddisgrifio'r gwrthwyneb llwyr i ddiwylliant avant-garde, a bathodd aelodau Ysgol Frankfurt y term, diwylliant torfol (mass culture) i gyfeirio at ddiwylliant ffug oedd yn gyson cael ei chynhyrchu gan y diwydiant diwylliant newydd (oedd yn cynnwys geist masnachol, y diwydiant ffilm, y diwydiant recordiau cerddoriaeth pob a'r cyfryngau megis teledu a radio).[3] Cyfeirion nhw at dwf diwydiant yma a olygai fod rhagoriaeth celfyddydol yn cael ei fesur wrth ei werth ariannol: gwerth nofel oedd ei werthiant; cerddoriaeth os oedd yn ennill 'disg aur' ac ar frig y siartiau. Yn y ffordd yma, roedd gwerth artistig gelfyddydol oedd mor bwysig i'r avanguardiaid yn cael ei golli a gwerthiant yn dod yn unig wir ffordd o fasur llwyddiant a gwerth unrhyw beth. Roedd diwylliant comsiwmer nawr yn rheoli.[4]
Cerddoriaeth
Bydd cerddoriaeth avant-gard yn aml yn herio syniadaeth ar harmoni, melodi a rhyddm.
Gall cerddoriaeth avant-garde gyfeirio at unrhyw fath o gerddoriaeth o fewn ei strwythurau cydnabyddiedig, ond sy'n ceisio ymestyn ffiniau newydd mewn rhyw fodd. Ymysg rhai o gyfansoddwyr avant-garde enwog y 20g mae Arnold Schoenberg, Igor Stravinsky, Philip Glass, John Cage, Morton Feldman, Richard Strauss (yn ei waith cynharaf) a Karlheinz Stockhausen. Ceir hefyd gyfansoddwyr avant-garde benywaidd megis Pauline Oliveros, Diamanda Galás, Meredith Monk, a Laurie Anderson.
Ceir diffiniad arall o gerddoriaeth avant-garde sy'n ei wahaniaethu oddi wrth moderniaeth. Dywed Peter Bürger, er enghraifft, fod avant-gardiaeth yn ymwrthod â 'chelf fel sefydliad' ac yn herio moesau cymdeithasol ac artistig a gan hynny'n cynnwys ffactorau gwleidyddol, cymdeithasol a diwylliannol. Yn ôl y cyfansoddwr a'r cerddor Larry Sitsky, dydy rhai o gyfansoddwyr modernaidd yr 20g cynnar ddim i'w hystyried fel avant-gardiaid, mae'r rhain yn cynnwys Arnold Schoenberg, Anton Webern, a Igor Stravinsky ac eraill, gan fod eu "modernism was not conceived for the purpose of goading an audience."[5]
Theatr
Mae avant-garde yn gryf iawn ym maes theatr a chelfyddyd perfformio, ac mae hynny'n aml wrth gydweithio â datblygiadau ym myd cerddoriaeth, sain a chyfryngau gweledol. Ymysg y mudiadau a gyfrannodd neu a ddatblygodd yn y traddodiad avant-garde mae Fluxus, Happenings, a Neo-Dada.
Celf
Ceir nghreifftiau o gelf a dderbyniwyd yn hwyrach ymlaen fel avant-garde a datblygiad hanes celf y Gorllewin:
- Abstract expressionism
- COBRA
- Celf gysyniadol
- Constructivism
- Ciwbiaeth
- Dada
- De Stijl
- Mynegiadaeth
- Ffawfiaeth/Fauviaeth
- Fluxus
- Dyfodoliaeth
- 'Digwyddiad'
- Imaginism
- Imagism
- Argraffiaeth
- Incoherents
- Celf tir
- Les Nabis
- Lyrical Abstraction
- Minimal art
- Orphism
- Celfyddid Bop
- Precisionism
- Primitivism
- Rayonism
- Situationism
- Suprematism
- Swrealaeth
- Symboliaeth
- Tachisme
- Universalismo Constructivo
- Viennese Actionism
- Vorticism
Avant-Garde Cymraeg
Gellir gweld elfennau o syniadaeth avant-garde mewn diwylliant Gymraeg mewn sawl maes. Gall hyn gynnwys cerddoriaeth a pherfformiadau'r grŵp pop o'r 1980-90au, Traddodiad Ofnus gyda Gareth Potter a Mark Lugg neu waith y cwmni theatr Brith Gof. Roedd elfen avant-gard yn nofel Jerry Hunter, Ebargofiant (Gwasg y Lolfa, 2014).
Dolenni
Cyfeiriadau
- ↑ Matei Calinescu, The Five Faces of Modernity: Modernism, Avant-Garde, Decadence, Kitsch, Postmodernism (Durham: Duke University Press, 1987), [angen y dudalen].
- ↑ http://hgar-srv3.bu.edu/collections/partisan-review/search/detail?id=283920
- ↑ http://www.sociosite.net/topics/texts/adorno_culture_reconsidered.pdf
- ↑ http://www.sociosite.net/topics/texts/adorno_culture_reconsidered.pdf
- ↑ Larry Sitsky, Music of the Twentieth-Century Avant-Garde: A Biocritical Sourcebook (Westport, Conn: Greenwood Press, 2002)