Neidio i'r cynnwys

Cernyweg: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Oddi ar Wicipedia
Pori'r hanes yn rhyngweithiol
← Cymharer â'r fersiwn gyntCymharer â'r fersiwn dilynol →
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
GweledolCystrawen wici
→Cyswllt: newidiadau man using AWB
Dim crynodeb golygu
(Ni ddangosir y 44 golygiad yn y canol gan 18 defnyddiwr arall)
Llinell 17: Llinell 17:
|lleiafrif = {{banergwlad|Y Deyrnas Unedig}}
|lleiafrif = {{banergwlad|Y Deyrnas Unedig}}
|asiantaeth = {{nowrap|[[Partneriaeth yr Iaith Gernyweg]]}} ({{Iaith-kw|Keskowethyans an Taves Kernewek}})
|asiantaeth = {{nowrap|[[Partneriaeth yr Iaith Gernyweg]]}} ({{Iaith-kw|Keskowethyans an Taves Kernewek}})
|teu5=[[Brythoneg De-orllewinol]]}}
}}
Mae '''Cernyweg''' (''Kernewek'', ''Kernowek'', neu ''Curnoack''<ref>[http://www.evertype.com/gram/gerlyver-2000-preface-me.pdf Rhagair i eiriadur Nicholas Williams: Saesneg-Cernyweg; golygydd: Michael Everson; adalwyd 27 Awst 2012.]</ref>) yn [[iaith]] [[Ieithoedd Celtaidd|Geltaidd]]. Bu'r iaith farw ond mae wedi cael adfywiad dros y ganrif ddiwethaf ac mae tua mil o bobl yng [[Cernyw|Nghernyw]] yn siarad Cernyweg. Mae'n bosibl gwrando ar y newyddion yn Gernyweg ar [[BBC Radio Cornwall]] bob nos Sul. Mae'n hynod ddiddorol i siaradwyr [[Cymraeg]] wrando arno, gan ei bod ar adegau'n swnio fel Cymraeg.
Mae '''Cernyweg''' (''Kernewek'', ''Kernowek'', neu ''Curnoack''<ref>[http://www.evertype.com/gram/gerlyver-2000-preface-me.pdf Rhagair i eiriadur Nicholas Williams: Saesneg-Cernyweg; golygydd: Michael Everson; adalwyd 27 Awst 2012.]</ref>) yn [[iaith]] [[Ieithoedd Celtaidd|Geltaidd]]. Bu'r iaith farw ond mae wedi cael adfywiad dros y ganrif ddiwethaf ac mae tua mil o bobl yng [[Cernyw|Nghernyw]] yn siarad Cernyweg. Mae'n bosibl gwrando ar y newyddion yn Gernyweg ar [[BBC Radio Cornwall]] bob nos Sul. Mae'n hynod ddiddorol i siaradwyr [[Cymraeg]] wrando arno, gan ei bod ar adegau'n swnio fel Cymraeg.


Mae'n bosib dysgu'r iaith drwy'r Rhyngrwyd, drwy ddefnyddio ''Kernewek Dre Lyther'' lle ceir nifer o wersi ar ffurf Adobe Acrobat.
Mae'n bosib dysgu'r iaith drwy'r rhyngrwyd, drwy ddefnyddio ''Kernewek Dre Lyther'' lle ceir nifer o wersi ar ffurf Adobe Acrobat. {{angen ffynhonnell}}


== Hanes ==
== Hanes ==
[[Delwedd:Origo Mundi kynsa gwersow.jpg|bawd|Origo mundi (1425)]]
Mae'r Gernyweg yn hanu o iaith [[Brythoniaid]] de-orllewin [[Prydain]], a gafodd eu gwahanu o Frythoniaid y Gorllewin (y [[Cymry]]) wedi [[brwydr Deorham]], ym [[577]]. Aeth tiriogaeth y Brythoniaid yn y de-orllewin yn llai ac yn llai nes oddeutu [[810]], pan goncrwyd [[Dyfnaint]] gan y [[Sacsoniaid]] gan adael [[Cernyw]] yn unig yn nwylo'r Brythoniaid. Concrodd [[Athelstan]], brenin y Sacsoniaid, Gernyw tua [[920]], ond ni wladychwyd y wlad gan Saeson fel y digwyddodd yn y rhan fwyaf o [[Lloegr|Loegr]], ac [[Athelstan]] a wnaeth [[Afon Tamar]] yn ffin rhwng y Saeson yn [[Dyfnaint|Nyfnaint]] a'r Brythoniaid yng Nghernyw. Er hyn, parhaodd yr iaith i fyw hyd o leiaf [[18fed ganrif|y ddeunawfed ganrif]], gan gyrraedd uchafbwynt o oddeutu 38,000 o siaradwyr (amcangyfrif Ken George) yn [[13eg ganrif|y drydedd ganrif ar ddeg]].
Mae'r Gernyweg yn hanu o iaith [[Brythoniaid]] de-orllewin [[Prydain]], a gafodd eu gwahanu o Frythoniaid y Gorllewin (y [[Cymry]]) wedi [[brwydr Deorham]], ym [[577]]. Aeth tiriogaeth y Brythoniaid yn y de-orllewin yn llai ac yn llai nes oddeutu [[810]], pan goncrwyd [[Dyfnaint]] gan y [[Sacsoniaid]] gan adael [[Cernyw]] yn unig yn nwylo'r Brythoniaid. Concrodd [[Athelstan]], brenin y Sacsoniaid, Gernyw tua [[920]], ond ni wladychwyd y wlad gan Saeson fel y digwyddodd yn y rhan fwyaf o [[Lloegr|Loegr]], ac [[Athelstan]] a wnaeth [[Afon Tamar]] yn ffin rhwng y Saeson yn [[Dyfnaint|Nyfnaint]] a'r Brythoniaid yng Nghernyw. Er hyn, parhaodd yr iaith i fyw hyd o leiaf [[18fed ganrif|y ddeunawfed ganrif]], gan gyrraedd uchafbwynt o oddeutu 38,000 o siaradwyr (amcangyfrif Ken George) yn [[13eg ganrif|y drydedd ganrif ar ddeg]].


[[Delwedd:Kornisch.png|de|ewin bawd|250px|Symudiad terfyn ieithyddol Cernyweg 1300-1750]]
[[Delwedd:Kornisch.png|bawd|dim|260px|Symudiad terfyn ieithyddol Cernyweg 1300-1750]]


Astudiwyd Cernyweg Modern Cynnar yn y [[1700au]] gan yr ieithydd o Gymro, [[Edward Lhuyd]]. Erbyn hyn, roedd yr iaith yn diflannu'n gyflym. Mae chwedl yn dweud mai'r person olaf i siarad yr iaith fel mamiaith oedd [[Dolly Pentreath]], a fu farw ym [[1777]]. Ond mae tystiolaeth bod rhai siaradwyr brodorol wedi parhau tan y [[19eg ganrif]]. Er iddi ddweud, yn ôl y chwedl, "My ny vydn kewsel Sowsnek!" - dwi ddim isio siarad [[Saesneg]]! - roedd hi yn gallu ychydig o Saesneg o leiaf. Mae'n bosibl mai'r person olaf i siarad Cernyweg yn unig oedd Chesten Marchant, a fu farw ym [[1676]]. Canrif yn ddiweddarach ([[1776]]), ysgrifennodd William Bodinar lythyr byr dwyieithog i'r hynafiaethydd Daines Barrington, y darn olaf o Gernyweg draddodiadol rugl a wyddys, yn ôl pob tebyg. Dyma ei ddiweddglo, ''Na ges moye vel pager po pemp en dreau nye, ell clapia Cornoack leben -- poble coath, pager egance blouth; Cornoack ewe oll naceaves gen poble younk'' (Does dim mwy na phedwar neu bump yn ein tre ni, sy'n gallu sgwrsio Cernyweg ar hyn o bryd—hen bobl, pedwar ugain blwydd; Cernyweg yw angofiedig yn hollol wrth y bobl ieuanc).
Astudiwyd Cernyweg Modern Cynnar yn y [[1700au]] gan yr ieithydd o Gymro, [[Edward Lhuyd]]. Erbyn hyn, roedd yr iaith yn diflannu'n gyflym. Mae chwedl yn dweud mai'r person olaf i siarad yr iaith fel mamiaith oedd [[Dolly Pentreath]], a fu farw ym [[1777]]. Ond mae tystiolaeth bod rhai siaradwyr brodorol wedi parhau tan y [[19g]]. Er iddi ddweud, yn ôl y chwedl, "''My ny vednav kows Sowsnek!''" — "dwi ddim isio siarad [[Saesneg]]!" — roedd hi'n gallu ychydig o Saesneg o leiaf. Mae'n bosibl mai'r person olaf i siarad Cernyweg yn unig oedd Chesten Marchant, a fu farw ym [[1676]]. Canrif yn ddiweddarach ([[1776]]), ysgrifennodd William Bodinar lythyr byr dwyieithog i'r hynafiaethydd Daines Barrington, y darn olaf o Gernyweg draddodiadol rugl a wyddys, yn ôl pob tebyg. Dyma ei ddiweddglo, ''Na ges moye vel pager po pemp en dreau nye, ell clapia Cornoack leben — poble coath, pager egance blouth''; ''Cornoack ewe oll naceaves gen poble younk'' ("Does dim mwy na phedwar neu bump yn ein tre ni, sy'n gallu sgwrsio Cernyweg ar hyn o bryd — hen bobl, pedwar ugain blwydd; Cernyweg yw angofiedig yn hollol wrth y bobl ieuanc").

[[Delwedd:Lether Bodinar.jpg|250px|bawd|dim|Llythyr William Bodinar, 3 Gorffennaf 1776]]


== Adfywiad ==
== Adfywiad ==
[[Delwedd:Penzance 43133.jpg|bawd|260px|Arwydd Cernyweg - 'Croeso i Bensans', yng [[Gorsaf reilffordd Penzance|Ngorsaf reilffordd Penzance]].]]


Ar ddechrau'r [[20fed ganrif|ugeinfed ganrif]], gwelwyd adfywiad yn yr iaith. Erbyn y [[1920au|dauddegau]], sefydlwyd ''[[Gorsedh Kernow]]'' - Gorsedd Cernyw, i sicrhau fod yr iaith yn parhau, yn debyg i fudiad yr [[Eisteddfod]] yng Nghymru. Ym [[1967]], sefydlwyd [[Kesva an Taves Kernewek]] - Bwrdd yr Iaith Gernyweg (mudiad gwirfoddol). Pwrpas y bwrdd oedd cynorthwyo pobl Cernyw, ac eraill, i ddysgu a siarad y iaith. Ym [[1979]] sefydlwyd [[Kowethas an Yeth Kernewek]] (''Cymdeithas yr Iaith Gernyweg'') i gynrychioli y rhai sy'n siarad a dysgu yr iaith, i gyd a'i hybu mewn sefyllfaoedd pob dydd. Mae'r Gowethas yn gymdeithas agor i bawb o blaid y Gernyweg, a'i haelodau yn ffurfio etholaeth am y Gesva (Bwrdd yr Iaith).
Ar ddechrau'r [[20fed ganrif|ugeinfed ganrif]], gwelwyd [[Adfywiad yr iaith Gernyweg|adfywiad yn yr iaith]]. Erbyn y [[1920au|dauddegau]], sefydlwyd ''[[Gorsedh Kernow]]'' - Gorsedd Cernyw, i sicrhau fod yr iaith yn parhau, yn debyg i fudiad yr [[Eisteddfod]] yng Nghymru. Ym [[1967]], sefydlwyd [[Kesva an Taves Kernewek]] — Bwrdd yr Iaith Gernyweg (mudiad gwirfoddol). Pwrpas y bwrdd oedd cynorthwyo pobl Cernyw, ac eraill, i ddysgu a siarad y iaith. Ym [[1979]] sefydlwyd [[Kowethas an Yeth Kernewek]] (''Cymdeithas yr Iaith Gernyweg'') i gynrychioli y rhai sy'n siarad a dysgu yr iaith, i gyd a'i hybu mewn sefyllfaoedd pob dydd. Mae'r Gowethas yn gymdeithas agor i bawb o blaid y Gernyweg, a'i haelodau yn ffurfio etholaeth am y Gesva (Bwrdd yr Iaith).


Mae'r cofnod cynharaf yn y Gernyweg sydd wedi goroesi i'w ganfod mewn llawysgrif Lladin a luniwyd yn y 9fed ganrif,<ref>Copi o ''De Consolatione Philosophiae'' gan Boethius yw'r llawysgrif. Mae'r nodyn Cernyweg ''ud rochashaas'' i'w weld uwchben y Lladin y mae'n ei gyfieithu. Gweler: Sims-Williams, P. 'A New Brittonic Gloss on Boethius: ud rocashaas', Cambrian Medieval Celtic Studies 50 (Winter 2005), 77-86.</ref> ond ni ddatblygodd orgraff safonol yn y Gernyweg fel ag a ddigwyddodd yn y Gymraeg. Erbyn hyn mae pedair ffordd o ysgrifennu Cernyweg.
Mae'r cofnod cynharaf yn y Gernyweg sydd wedi goroesi i'w ganfod mewn llawysgrif Lladin a luniwyd yn y 9g,<ref>Copi o ''De Consolatione Philosophiae'' gan Boethius yw'r llawysgrif. Mae'r nodyn Cernyweg ''ud rochashaas'' i'w weld uwchben y Lladin y mae'n ei gyfieithu. Gweler: Sims-Williams, P. 'A New Brittonic Gloss on Boethius: ud rocashaas', Cambrian Medieval Celtic Studies 50 (Winter 2005), 77-86.</ref> ond ni ddatblygodd orgraff safonol yn y Gernyweg fel ag a ddigwyddodd yn y Gymraeg. Erbyn hyn mae pedair ffordd o ysgrifennu Cernyweg.


Mae'r rhan fwyaf o siaradwyr yn defnyddio 'Kernewek Kemmyn', sydd wedi'i seilio ar lenyddiaeth Cernyweg Canol gydag orgraff i gynrychioli'r seiniau tybiedig.
Mae'r rhan fwyaf o siaradwyr yn defnyddio "''Kernewek Kemmyn''", sydd wedi'i seilio ar lenyddiaeth Cernyweg Canol gydag orgraff i gynrychioli'r seiniau tybiedig.


Kernewek Unyes (Cernyweg Unedig), y ffurf a ddyfeisiwyd gan [[Robert Morton Nance]] yn bennaf, gydag orgraff Cernyweg Canol wedi'i safoni, oedd y ffurf a ddefnyddiwyd dros y rhan fwyaf o'r ugeinfed ganrif. Hyrwyddwyd y ffurf hon gan [[Agan Tavas]].
''Kernewek Unyes'' ("Cernyweg Unedig"), y ffurf a ddyfeisiwyd gan [[Robert Morton Nance]] yn bennaf, gydag orgraff Cernyweg Canol wedi'i safoni, oedd y ffurf a ddefnyddiwyd dros y rhan fwyaf o'r 20g. Hyrwyddwyd y ffurf hon gan [[Agan Tavas]].


Ym 1986 datblygodd [[Ken George]], awdur ''Gerlyver Kernewek-Sawsnek'' ''Kernewek Kemmyn'' (yn llythrennol Cernyweg Cyffredin). Fe fabwysiadwyd y system gan Fwrdd yr Iaith Gernyweg, ac mae hyd at 80% o ddysgwyr a siaradwyr Cernyweg yn ei ddefnyddio.
Ym 1986 datblygodd [[Ken George]], awdur ''Gerlyver Kernewek-Sawsnek'' ''Kernewek Kemmyn'' (yn llythrennol Cernyweg Cyffredin). Fe fabwysiadwyd y system gan Fwrdd yr Iaith Gernyweg, ac mae hyd at 80% o ddysgwyr a siaradwyr Cernyweg yn ei ddefnyddio.


Yn [[1990au|y 90au]] datblygwyd ffurf adolygedig o Kernewek Unyes, UCR ('Unified Cornish Revised'), gan Nicholas Williams, wedi'i seilio ar destunau o gyfnod ychydig yn ddiweddarach yn yr unfed ganrif ar bymtheg. Cyhoeddwyd geiriadur mewn UCR yn 2000.
Yn [[1990au|y 90au]] datblygwyd ffurf adolygedig o Kernewek Unyes, UCR ("''Unified Cornish Revised''"), gan Nicholas Williams, wedi'i seilio ar destunau o gyfnod ychydig yn ddiweddarach yn yr 16g. Cyhoeddwyd geiriadur mewn UCR yn 2000.


Ac yn olaf, gwell gan rai siaradwyr ddefnyddio Cernyweg Diweddar, sef iaith yr [[17eg ganrif|17eg]] a'r 18fed ganrifoedd. Dyma'r ffurf a adferwyd yn [[1980au|yr 80au]] o dan yr enw ''Curnoack Nowedga'' (Cernyweg Modern) gan Richard Gendall ac eraill. Mae orgraff Cernyweg Diweddar yn edrych yn aml yn debycach i orgraff y Saesneg.
Ac yn olaf, gwell gan rai siaradwyr ddefnyddio Cernyweg Diweddar, sef iaith yr [[17eg ganrif|17eg]] a'r 18goedd. Dyma'r ffurf a adferwyd yn [[1980au|yr 80au]] o dan yr enw ''Curnoack Nowedga'' ("Cernyweg Modern") gan Richard Gendall ac eraill. Mae orgraff Cernyweg Diweddar yn edrych yn aml yn debycach i orgraff y Saesneg.


Mae'r [[Y Testament Newydd|Testament Newydd]] wedi'i gyfieithu i Kernewek Kemmyn, ac i UCR.
Mae'r [[Y Testament Newydd|Testament Newydd]] wedi'i gyfieithu i Kernewek Kemmyn, ac i UCR.


Mae'r dadlau sydd wedi bod rhwng cefnogwyr y ffurfiau gwahanol wedi'i ganoli yn helaeth ar y cwestiwn i ba raddau, wrth adfer iaith farw, y dylid glynu wrth orgraff y testunau ysgrifenedig sydd ar gael o'r cyfnod pan oedd yr iaith yn fyw, ac i ba raddau mae'n deg i sillafu geiriau er mwyn dangos eu seiniau tybiedig.
Mae'r dadlau sydd wedi bod rhwng cefnogwyr y ffurfiau gwahanol wedi'i ganoli yn helaeth ar y cwestiwn i ba raddau, wrth adfer iaith farw, y dylid glynu wrth orgraff y testunau ysgrifenedig sydd ar gael o'r cyfnod pan oedd yr iaith yn fyw, ac i ba raddau mae'n deg i sillafu geiriau er mwyn dangos eu seiniau tybiedig. Ar ôl cyfnod o ymgynghori, cyhoeddoedd [[Partneriaeth yr Iaith Gernyweg]] orgraff i gael ei defnyddio'n swyddogol o'r enw'r [[Ffurf Ysgrifenedig Safonol]] yn 2008 ac fe'i hadolygwyd yn 2013.

Yn 2015 gosododd Cyngor Cernyw gynllun iaith ar gyfer y Gernyweg i "hybu a hyrwyddo'r iaith". Ond roedd ymgyrchwyr, fel Loveday Jenkin, am weld mwy o wario ar addysg yn yr iaith gan nodi nad oedd buddsoddi mewn addysg cyfrwng Cernyweg.<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=m7SJFPJoqY0 |title=Kowsva Resrudh - Cornwall Council adopts a Cornish Language Plan |publisher=Newyddion S4C ar Youtube |date=7 Tachwedd 2015}}</ref>


== Enghreifftiau ==
== Enghreifftiau ==
Mae'r rhestr yma yn cymharu Cernyweg (mewn "Furv Scrifys Savonek" ''ffurflen ysgrifenedig safonol'') gyda'r ddwy iaith [[Brythoneg|Frythoneg]] arall, Cymraeg a [[Llydaweg]].
Mae'r rhestr yma yn cymharu Cernyweg (mewn "''Furv Scrifys Savonek''" — "ffurflen ysgrifenedig safonol") gyda'r ddwy iaith [[Brythoneg|Frythoneg]] arall, Cymraeg a [[Llydaweg]].


{|class="wikitable" width="75%"
{|class="wikitable" width="75%"
!Cernyweg
!Cernyweg (orgraff safonol)
!Cymraeg
!Cymraeg
!Llydaweg
![[Llydaweg]]
|-
|-
| Kernowek||Cernyweg||Kerneveureg
|''Kernowek/Kernewek''||Cernyweg||''Kerneveureg''
|-
|-
| gwenenen||gwenynen||gwenanenn
|''gwenenen''||gwenynen||''gwenanenn''
|-
|-
| cador||cadair||kador
|''kador''||cadair||''kador''
|-
|-
| keus||caws||keuz
|''keus''||caws||''keuz''
|-
|-
| yn-mes||mas, allan||er-maez
|''yn-mes''||mas, allan||''er-maez''
|-
|-
| codha||cwympo, syrthio||kouezhañ
|''kodha''||cwympo, syrthio||''kouezhañ''
|-
|-
| gavar||gafr||gavr
|''gaver''||gafr||''gavr''
|-
|-
| chi||tŷ||ti
|''chi''||tŷ||''ti''
|-
|-
| gweus||gwefus||gweuz
|''gweus''||gwefus||''gweuz''
|-
|-
| aber||aber||aber
|''aber''||aber||''aber''
|-
|-
| niver||nifer, rhif||niver
|''niver''||nifer, rhif||''niver''
|-
|-
| peren||peren, gellygen||perenn
|''peren''||peren, gellygen||''perenn''
|-
|-
| scol||ysgol||skol
|''skol''||ysgol||''skol''
|-
|-
| megy||mygu|| mogediñ
|''megi''||mygu||''mogediñ''
|-
|-
| steren||seren||steredenn
|''steren''||seren||''steredenn''
|-
|-
| hedhyw||heddiw||hiziv
|''hedhyw''||heddiw||''hiziv''
|-
|-
| whibana||chwibanu||c'hwibanat
|''hwibana''||chwibanu||''c'hwibanat''
|}
|}


== Gramadeg ==
----
'''Beth yw'r gair am....'''


=== Treigladau ===
Bore da - Myttin da
Fel [[llydaweg]], mae gan yr iaith Gernyweg pedwar treiglad; y treiglad meddal (''treylyans medhel)'', y treiglad caled (''treylyans kales''), y treiglad llaes (''treylyans hwythys'') ac y treiglad cymysg (''treylyans kemmysk).''

{| class="wikitable"
P'nawn da - Dohajedh da
|+Taflen treigladau cernyweg

!Heb dreiglad
Noswaith dda - Gorthuher da
!Meddal

!Caled
Nos da - Nos da
!Llaes

!Cymysg
Sut wyt ti? - Fatla genes?
|-

|b
Iawn diolch - En poynt da, meur ras
|v
|p
| -
|f
|-
|d
|dh
|t
| -
|t
|-
|g
|''diflannith''/w
|k
| -
|h/hw
|-
|gw
|w
|kw
| -
|hw
|-
|p
|b
| -
|f
| -
|-
|t
|d
| -
|th
| -
|-
|k
|g
| -
|h
| -
|-
|m
|v
| -
| -
|f
|-
|ch
|j
| -
| -
| -
|}


== Beth yw'r gair am (yn yr orgraff safonol) ==
Diolch - Meur ras dhis


* Bore da — ''Myttin da''
Os gwelwch yn dda - Mar pleg
* P'nawn da — ''Dohajydh da''

* Noswaith dda — ''Gorthugher da''
Iawn boi? - Hou sos?
* Nos da — ''Nos da''

Pwy wyt ti? - Piw os ta?
* Sut wyt ti? — ''Fatla genes?'' (Sut gennyt ti?)
* Iawn diolch — ''Yn poynt da, meur ras'' (Ym mhwynt da, gras mawr)

* Diolch — ''Meur ras'' (Gras mawr)
Allan ydw i - Allan ov vy
* Os gwelwch yn dda — ''Mar pleg'' (Os boddlonith/Os boddith)

* Iawn boi? — ''Hou sos?''
Rydw i'n dda iawn, diolch, a ti? - Yn poynt da ov vy meur ras, ha tejy?
* Pwy wyt ti? — ''Piw os ta?''
* Aled ydw i — ''Aled ov vy''
* Rydw i'n dda iawn, diolch, a ti? — ''Yn poynt da ov vy meur ras, ha ty?'' (Ym mhwynt da ydw i, gras mawr, a ti?)
* Ble wyt ti'n byw? — ''Ple a drig'ta?'' (Ble a drigi di?)
* Rydw i'n byw yng Nghaerdydd — ''My a drig yn Kerdydh'' (Mi a drig yng Nghaerdydd)
* Rydw i'n hoffi — ''Da yw genev vy'' (Da yw gennyf i)
* Hoffwn i — My ''a vynnsa'' (Mi a fynnai)
* A elli di? — ''A yll'ta?''
* Gallaf i — ''My a yll'' (Mi a all)
* Allaf i ddim — ''Ny allav vy''
* Mae rhaid i fi — ''Res yw dhymm'' (Rhaid yw i fi/i mi)
* Beth ydy/yw? — ''Pyth yw?''


==Cyfeiriadau==
==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{cyfeiriadau}}


== Cysylltiadau allanol ==
== Dolenni allanol ==
* [https://www.academia.edu/5323710/A_Brief_History_of_the_Cornish_Language_its_Revival_and_its_Current_Status Ferdinand, Siarl (2013). Brief History of the Cornish language, its Revival and its Current Situation. ''E-Keltoi'', Vol. 2, 2 Dec. pp. 199-227]
* [https://www.cornishdictionary.org.uk/?locale=en Geiriadur Cernyweg]
* [http://www.magakernow.org.uk/ Partneriaeth yr Iaith Gernyweg]
* [http://www.magakernow.org.uk/ Partneriaeth yr Iaith Gernyweg]
* [http://www.cornish-language.org/Cornish/Default.asp Cymdeithas yr Iaith Gernyweg (Cernyweg/Saesneg)].
* [http://www.cornish-language.org/Cornish/Default.asp Cymdeithas yr Iaith Gernyweg (Cernyweg/Saesneg)].
* [http://www.kdl.org.uk/ Kernewek dre Lyther (Cwrs Cernyweg drwy'r We)]
* [http://www.kdl.org.uk/ Kernewek dre Lyther (Cwrs Cernyweg drwy'r We)]
* [http://cwic.cornwall.gov.uk/cwic-sql/cwic-new/details.asp?w=cornish+language&lno=0&st=O&i=O638&a=O06 Bwrdd yr Iaith Gernyweg (yn Saesneg)]
* [http://cwic.cornwall.gov.uk/cwic-sql/cwic-new/details.asp?w=cornish+language&lno=0&st=O&i=O638&a=O06 Bwrdd yr Iaith Gernyweg (yn Saesneg)]{{Dolen marw|date=February 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.bibelkernewek.com/ Cyfieithiad o'r Beibl yn Gernyweg]
* [http://www.bibelkernewek.com/ Cyfieithiad o'r Beibl yn Gernyweg]
* [http://www.howlsedhes.co.uk/cgi-bin/diskwe.pl Geiriadur ar lein]
* [http://www.howlsedhes.co.uk/cgi-bin/diskwe.pl Geiriadur ar lein] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170127015146/http://www.howlsedhes.co.uk/cgi-bin/diskwe.pl |date=2017-01-27 }}
* [http://www.bbc.co.uk/cornwall/content/articles/2005/06/26/news_in_cornish_feature.shtml Newyddion yn Gernyweg (o'r BBC)]
* [http://www.bbc.co.uk/cornwall/content/articles/2005/06/26/news_in_cornish_feature.shtml Newyddion yn Gernyweg (o'r BBC)]
* [http://www.geocities.com/cornishnews/ Newyddion yn Gernyweg]
* [https://web.archive.org/web/20011204014857/http://www.geocities.com/cornishnews/ Newyddion yn Gernyweg]
* [http://corpus.kernewek.cymru247.net/ Testunau Hanesyddol]
* [http://corpus.kernewek.cymru247.net/ Testunau Hanesyddol] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080514041342/http://corpus.kernewek.cymru247.net/ |date=2008-05-14 }}
* [http://www.cornish-language.org/Sounds/bro%20goth%20agan%20tasow.mp3 Anthem yn Gernyweg gyda tiwn adnabyddus]
* [http://www.cornish-language.org/Sounds/bro%20goth%20agan%20tasow.mp3 Anthem yn Gernyweg gyda tiwn adnabyddus]
* [http://welshjournals.llgc.org.uk/browse/viewpage/llgc-id:1134021/llgc-id:1151448/llgc-id:1151536/get650 "Y Gernyweg: tranc iaith": ''Traethodydd'' - - Cyf. Ref. CXI (XXIV) (478-481) - 1956 CXI (XXIV) (478-481) - 1956]
* [http://welshjournals.llgc.org.uk/browse/viewpage/llgc-id:1134021/llgc-id:1151448/llgc-id:1151536/get650 "Y Gernyweg: tranc iaith": ''Traethodydd'' - - Cyf. Ref. CXI (XXIV) (478-481) - 1956 CXI (XXIV) (478-481) - 1956]

{{MSG:Ieithoedd_Celtaidd}}


== Cyswllt ==
== Cyswllt ==
{{Rhyngwici|code=kw}}
{{Rhyngwici|code=kw}}

{{MSG:Ieithoedd_Celtaidd}}


{{Wiciadur|{{PAGENAME}}}}
{{Wiciadur|{{PAGENAME}}}}
Llinell 146: Llinell 217:
[[Categori:Cernyw]]
[[Categori:Cernyw]]
[[Categori:Ieithoedd Celtaidd]]
[[Categori:Ieithoedd Celtaidd]]

[[als:Kornische Sprache]]

Fersiwn yn ôl 20:32, 29 Rhagfyr 2022

Cernyweg
Kernewek, Kernowek
Siaredir yn Baner Y Deyrnas Unedig Y Deyrnas Unedig
Rhanbarth Baner Cernyw Cernyw
Cyfanswm siaradwyr 2,000 rhugl[1]
Teulu ieithyddol Indo-Ewropeaidd
System ysgrifennu Yr wyddor Ladin
Statws swyddogol
Iaith swyddogol yn Dim
Iaith leiafrifol gydnabyddedig yn Baner Y Deyrnas Unedig Y Deyrnas Unedig
Rheoleiddir gan Partneriaeth yr Iaith Gernyweg (Cernyweg: Keskowethyans an Taves Kernewek)
Codau ieithoedd
ISO 639-1 kw
ISO 639-2 cor
ISO 639-3 cor
Wylfa Ieithoedd –

Mae Cernyweg (Kernewek, Kernowek, neu Curnoack[2]) yn iaith Geltaidd. Bu'r iaith farw ond mae wedi cael adfywiad dros y ganrif ddiwethaf ac mae tua mil o bobl yng Nghernyw yn siarad Cernyweg. Mae'n bosibl gwrando ar y newyddion yn Gernyweg ar BBC Radio Cornwall bob nos Sul. Mae'n hynod ddiddorol i siaradwyr Cymraeg wrando arno, gan ei bod ar adegau'n swnio fel Cymraeg.

Mae'n bosib dysgu'r iaith drwy'r rhyngrwyd, drwy ddefnyddio Kernewek Dre Lyther lle ceir nifer o wersi ar ffurf Adobe Acrobat. [angen ffynhonnell]

Hanes

Origo mundi (1425)

Mae'r Gernyweg yn hanu o iaith Brythoniaid de-orllewin Prydain, a gafodd eu gwahanu o Frythoniaid y Gorllewin (y Cymry) wedi brwydr Deorham, ym 577. Aeth tiriogaeth y Brythoniaid yn y de-orllewin yn llai ac yn llai nes oddeutu 810, pan goncrwyd Dyfnaint gan y Sacsoniaid gan adael Cernyw yn unig yn nwylo'r Brythoniaid. Concrodd Athelstan, brenin y Sacsoniaid, Gernyw tua 920, ond ni wladychwyd y wlad gan Saeson fel y digwyddodd yn y rhan fwyaf o Loegr, ac Athelstan a wnaeth Afon Tamar yn ffin rhwng y Saeson yn Nyfnaint a'r Brythoniaid yng Nghernyw. Er hyn, parhaodd yr iaith i fyw hyd o leiaf y ddeunawfed ganrif, gan gyrraedd uchafbwynt o oddeutu 38,000 o siaradwyr (amcangyfrif Ken George) yn y drydedd ganrif ar ddeg.

Symudiad terfyn ieithyddol Cernyweg 1300-1750

Astudiwyd Cernyweg Modern Cynnar yn y 1700au gan yr ieithydd o Gymro, Edward Lhuyd. Erbyn hyn, roedd yr iaith yn diflannu'n gyflym. Mae chwedl yn dweud mai'r person olaf i siarad yr iaith fel mamiaith oedd Dolly Pentreath, a fu farw ym 1777. Ond mae tystiolaeth bod rhai siaradwyr brodorol wedi parhau tan y 19g. Er iddi ddweud, yn ôl y chwedl, "My ny vednav kows Sowsnek!" — "dwi ddim isio siarad Saesneg!" — roedd hi'n gallu ychydig o Saesneg o leiaf. Mae'n bosibl mai'r person olaf i siarad Cernyweg yn unig oedd Chesten Marchant, a fu farw ym 1676. Canrif yn ddiweddarach (1776), ysgrifennodd William Bodinar lythyr byr dwyieithog i'r hynafiaethydd Daines Barrington, y darn olaf o Gernyweg draddodiadol rugl a wyddys, yn ôl pob tebyg. Dyma ei ddiweddglo, Na ges moye vel pager po pemp en dreau nye, ell clapia Cornoack leben — poble coath, pager egance blouth; Cornoack ewe oll naceaves gen poble younk ("Does dim mwy na phedwar neu bump yn ein tre ni, sy'n gallu sgwrsio Cernyweg ar hyn o bryd — hen bobl, pedwar ugain blwydd; Cernyweg yw angofiedig yn hollol wrth y bobl ieuanc").

Llythyr William Bodinar, 3 Gorffennaf 1776

Adfywiad

Arwydd Cernyweg - 'Croeso i Bensans', yng Ngorsaf reilffordd Penzance.

Ar ddechrau'r ugeinfed ganrif, gwelwyd adfywiad yn yr iaith. Erbyn y dauddegau, sefydlwyd Gorsedh Kernow - Gorsedd Cernyw, i sicrhau fod yr iaith yn parhau, yn debyg i fudiad yr Eisteddfod yng Nghymru. Ym 1967, sefydlwyd Kesva an Taves Kernewek — Bwrdd yr Iaith Gernyweg (mudiad gwirfoddol). Pwrpas y bwrdd oedd cynorthwyo pobl Cernyw, ac eraill, i ddysgu a siarad y iaith. Ym 1979 sefydlwyd Kowethas an Yeth Kernewek (Cymdeithas yr Iaith Gernyweg) i gynrychioli y rhai sy'n siarad a dysgu yr iaith, i gyd a'i hybu mewn sefyllfaoedd pob dydd. Mae'r Gowethas yn gymdeithas agor i bawb o blaid y Gernyweg, a'i haelodau yn ffurfio etholaeth am y Gesva (Bwrdd yr Iaith).

Mae'r cofnod cynharaf yn y Gernyweg sydd wedi goroesi i'w ganfod mewn llawysgrif Lladin a luniwyd yn y 9g,[3] ond ni ddatblygodd orgraff safonol yn y Gernyweg fel ag a ddigwyddodd yn y Gymraeg. Erbyn hyn mae pedair ffordd o ysgrifennu Cernyweg.

Mae'r rhan fwyaf o siaradwyr yn defnyddio "Kernewek Kemmyn", sydd wedi'i seilio ar lenyddiaeth Cernyweg Canol gydag orgraff i gynrychioli'r seiniau tybiedig.

Kernewek Unyes ("Cernyweg Unedig"), y ffurf a ddyfeisiwyd gan Robert Morton Nance yn bennaf, gydag orgraff Cernyweg Canol wedi'i safoni, oedd y ffurf a ddefnyddiwyd dros y rhan fwyaf o'r 20g. Hyrwyddwyd y ffurf hon gan Agan Tavas.

Ym 1986 datblygodd Ken George, awdur Gerlyver Kernewek-Sawsnek Kernewek Kemmyn (yn llythrennol Cernyweg Cyffredin). Fe fabwysiadwyd y system gan Fwrdd yr Iaith Gernyweg, ac mae hyd at 80% o ddysgwyr a siaradwyr Cernyweg yn ei ddefnyddio.

Yn y 90au datblygwyd ffurf adolygedig o Kernewek Unyes, UCR ("Unified Cornish Revised"), gan Nicholas Williams, wedi'i seilio ar destunau o gyfnod ychydig yn ddiweddarach yn yr 16g. Cyhoeddwyd geiriadur mewn UCR yn 2000.

Ac yn olaf, gwell gan rai siaradwyr ddefnyddio Cernyweg Diweddar, sef iaith yr 17eg a'r 18goedd. Dyma'r ffurf a adferwyd yn yr 80au o dan yr enw Curnoack Nowedga ("Cernyweg Modern") gan Richard Gendall ac eraill. Mae orgraff Cernyweg Diweddar yn edrych yn aml yn debycach i orgraff y Saesneg.

Mae'r Testament Newydd wedi'i gyfieithu i Kernewek Kemmyn, ac i UCR.

Mae'r dadlau sydd wedi bod rhwng cefnogwyr y ffurfiau gwahanol wedi'i ganoli yn helaeth ar y cwestiwn i ba raddau, wrth adfer iaith farw, y dylid glynu wrth orgraff y testunau ysgrifenedig sydd ar gael o'r cyfnod pan oedd yr iaith yn fyw, ac i ba raddau mae'n deg i sillafu geiriau er mwyn dangos eu seiniau tybiedig. Ar ôl cyfnod o ymgynghori, cyhoeddoedd Partneriaeth yr Iaith Gernyweg orgraff i gael ei defnyddio'n swyddogol o'r enw'r Ffurf Ysgrifenedig Safonol yn 2008 ac fe'i hadolygwyd yn 2013.

Yn 2015 gosododd Cyngor Cernyw gynllun iaith ar gyfer y Gernyweg i "hybu a hyrwyddo'r iaith". Ond roedd ymgyrchwyr, fel Loveday Jenkin, am weld mwy o wario ar addysg yn yr iaith gan nodi nad oedd buddsoddi mewn addysg cyfrwng Cernyweg.[4]

Enghreifftiau

Mae'r rhestr yma yn cymharu Cernyweg (mewn "Furv Scrifys Savonek" — "ffurflen ysgrifenedig safonol") gyda'r ddwy iaith Frythoneg arall, Cymraeg a Llydaweg.

Cernyweg (orgraff safonol) Cymraeg Llydaweg
Kernowek/Kernewek Cernyweg Kerneveureg
gwenenen gwenynen gwenanenn
kador cadair kador
keus caws keuz
yn-mes mas, allan er-maez
kodha cwympo, syrthio kouezhañ
gaver gafr gavr
chi tŷ ti
gweus gwefus gweuz
aber aber aber
niver nifer, rhif niver
peren peren, gellygen perenn
skol ysgol skol
megi mygu mogediñ
steren seren steredenn
hedhyw heddiw hiziv
hwibana chwibanu c'hwibanat

Gramadeg

Treigladau

Fel llydaweg, mae gan yr iaith Gernyweg pedwar treiglad; y treiglad meddal (treylyans medhel), y treiglad caled (treylyans kales), y treiglad llaes (treylyans hwythys) ac y treiglad cymysg (treylyans kemmysk).

Taflen treigladau cernyweg
Heb dreiglad Meddal Caled Llaes Cymysg
b v p - f
d dh t - t
g diflannith/w k - h/hw
gw w kw - hw
p b - f -
t d - th -
k g - h -
m v - - f
ch j - - -

Beth yw'r gair am (yn yr orgraff safonol)

  • Bore da — Myttin da
  • P'nawn da — Dohajydh da
  • Noswaith dda — Gorthugher da
  • Nos da — Nos da
  • Sut wyt ti? — Fatla genes? (Sut gennyt ti?)
  • Iawn diolch — Yn poynt da, meur ras (Ym mhwynt da, gras mawr)
  • Diolch — Meur ras (Gras mawr)
  • Os gwelwch yn dda — Mar pleg (Os boddlonith/Os boddith)
  • Iawn boi? — Hou sos?
  • Pwy wyt ti? — Piw os ta?
  • Aled ydw i — Aled ov vy
  • Rydw i'n dda iawn, diolch, a ti? — Yn poynt da ov vy meur ras, ha ty? (Ym mhwynt da ydw i, gras mawr, a ti?)
  • Ble wyt ti'n byw? — Ple a drig'ta? (Ble a drigi di?)
  • Rydw i'n byw yng Nghaerdydd — My a drig yn Kerdydh (Mi a drig yng Nghaerdydd)
  • Rydw i'n hoffi — Da yw genev vy (Da yw gennyf i)
  • Hoffwn i — My a vynnsa (Mi a fynnai)
  • A elli di? — A yll'ta?
  • Gallaf i — My a yll (Mi a all)
  • Allaf i ddim — Ny allav vy
  • Mae rhaid i fi — Res yw dhymm (Rhaid yw i fi/i mi)
  • Beth ydy/yw? — Pyth yw?

Cyfeiriadau

  1. ↑ 'South West:TeachingEnglish:British Council:BBC , BBC/Gwefan y Cyngor Prydeinig, BBC. Cyrchwyd ar 9 Chwefror 2010.
  2. ↑ Rhagair i eiriadur Nicholas Williams: Saesneg-Cernyweg; golygydd: Michael Everson; adalwyd 27 Awst 2012.
  3. ↑ Copi o De Consolatione Philosophiae gan Boethius yw'r llawysgrif. Mae'r nodyn Cernyweg ud rochashaas i'w weld uwchben y Lladin y mae'n ei gyfieithu. Gweler: Sims-Williams, P. 'A New Brittonic Gloss on Boethius: ud rocashaas', Cambrian Medieval Celtic Studies 50 (Winter 2005), 77-86.
  4. ↑ "Kowsva Resrudh - Cornwall Council adopts a Cornish Language Plan". Newyddion S4C ar Youtube. 7 Tachwedd 2015.

Dolenni allanol

Cyswllt

Wikipedia
Wikipedia
Argraffiad Cernyweg Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd
v · t · e Ieithoedd Celtaidd/Celteg
Brythoneg - (Celteg P)Goedeleg - (Celteg Q)
Cernyweg ·Cymraeg ·Llydaweg |Gaeleg ·Gwyddeleg ·Manaweg
Gwelwch hefyd: Ieithyddiaeth · Y Celtiaid · Gwledydd Celtaidd
Chwiliwch am Cernyweg
yn Wiciadur.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Cernyweg&oldid=11585973"