Янка Купала

Янка Купала
Çуралнă вăхăт:	1882, утă, 7 (25.6)
Çуралнă вырăн:	Вязынка ялĕ, Минск кĕперенинче, Раççей империйĕ, халĕ Молодечна районĕ
Вилнĕ вăхăт:	1942, çĕртме, 28
Вилнĕ вырăн:	Мускав, СССР
Ĕçлев тĕсĕ:	беларус çыравçи тата сăвăçĕ

Я́нка Купа́ла (паспортра: Ива́н Домини́кович Луце́вич, бел. Іва́н Даміні́кавіч Луцэ́віч; 1882—1942) — беларуç сăвăçи, драматург, публицист.

Беларус литературин классикĕ. БССР халăх сăвăçĕ (1925). БР ĂНА (1928) тата УĂА академикĕ (1929). Сталин парнин пĕрремĕш степеньлĕ лауреачĕ (1941).

Кун-çулĕ

Ачалăх, яшлăх

Чухăна тухнă беларус шляхтичĕсен çемьинче çуралнă, вĕсем помещик çĕрĕсемпе усă курса тупăшланă. Луцевичсен ăрачĕ XVII ĕмĕрĕн пуçламăшĕнчен пуçласа паллă пулнă. Сăвăçăн маçакĕ Радзивиллсен çĕрне илсе ĕçленĕ, анчах та весем ăна тăван çĕртен хăваласа янă. Каярах çак факта çыравçă «Раскіданае гняздо» хайлавне кĕртет. Ача чухне пулас сăвăç ашшĕне çĕр ĕçĕнче пулăшса пырать. 1902 çулта ашшĕ вилсен килти вĕрентӳç, помещик именинче çыракан, приказчик пулса вăй хурать. Беларуç наци истори архивĕнче тупăннă çар хĕсметне йыхравланă арçын анкетинче Луцевич Иван Доминикович рим-католици тĕнне тытса пынине палăртнă.

Тепĕртакран Йăван эрех тăвакан савутра хура ĕçтĕш вырăнĕнче ĕçлет. Тар юхтарса ĕçленĕ пулсан та, яш каччă кĕнеке вулама та вăхăт тупать, ашшĕн тата помещикăн библиотекинче мĕнпур кĕнекепе паллашать. 1898 çулта вал Беларуч вырăнĕнчи халăх учищинче вĕренсе тухать.

1908—1909 çулсенче Вильнора пурăнать, кунта вăл беларуссен пĕрремĕш «Наша Ніва» хаçачĕн редакцинче тăрăшать. Унтах вăл хайĕн пулас арăмĕпе — Владислава Станкевичпа — тата пĕр вăхăтра кăмăлланă, каярах хăйĕн пĕрремĕш пьесинчи «Паўлінка» камитри тĕп сăнарне панă Павлина Мядзёлка актриссăпа паллашать.

Янка Купала халăх университетне авăн уйăхĕнче вĕренме тытăнать, анчах Пĕрремĕш Тĕнче вăрçи тапраннипе ăна та пĕтĕмĕшле мобилизаци хумĕ килсе çапать. 1916 çулăн пуçламăшĕнче сăвăç-студента çара йыхравлаççĕ те çул тăвакан отряда яраççĕ, унта вăл Октябрьти революциичченех хĕсметре тăрать.

Астăвăм

Палăксем

• Янка Купала палăкĕ, Минск
• Янка Купала палăкĕ, Мускав

Янка Купалăна чысласа панă объектсем

Беларуç

• Гродно
  • Гродно патшалăх университечĕ
  • Янка Купала проспекчĕ,
• Минск
  • Янка Купала ячĕллĕ наци академи театрĕ
  • Янка Купала урамĕ тата метро чарăнăвĕ — «Купаловская»
  • Янка Купала ячĕллĕ библиотека
  • БĂА Янка Купала тата Якуб Колас ячĕллĕ Литературăпа чĕлхе институчĕ
• Гомель
  • Янка Купала скверĕ
  • Янка Купала урамĕ
• Брест
  • Янка Купала урамĕ

Украина

• Янка Купала урамĕ, Киев.
• Янка Купала урамĕ, Херсон.
• Янка Купала урамĕ, Сумы.

Раççей

• Янка Купала урамĕ, Чулхула.
• Янка Купала урамĕ, Иркутск.
• Янка Купала урамĕ, Орск.
• Янка Купала урамĕ, Волгоград.
• Янка Купала урамĕ, Шупашкар.

Санкт-Петербургри адрессем

• 1909—1913 — пурăнан флигель — 4-мĕш лини, 45.

Вуламалли

Сăвă пуххисем

• «Жалейка» (бел. «Жалейка», 1908)
• «Гусляр» (бел. «Гусьляр», 1910)
• «Дорогой жизни» (бел. «Шляхам жыцьця», 1913)
• «Наследие» (бел. «Спадчына», 1922)
• «Безымянное» (бел. «Безназоўнае», 1925)
• «Отцветание» (бел. «Адцьвітаньне», 1930)
• «Песня строительству» (бел. «Песня будаўніцтву», 1936)
• «Белоруссии орденоносной» (бел. «Беларусі ардэнаноснай», 1937)
• «От сердца» (бел. «Ад сэрца», 1940)
• «Белорусским партизанам» (бел. «Беларускім партызанам», 1940)

Поэмăсем

• «Зимой» (бел. «Зімою», 1907)
• «Никому» (бел. «Нікому», 1907)
• «Калека» (бел. «Калека», 1907)
• «Расплата любовью» (бел. «Адплата каханнем», 1907)
• «В Пилиповку» (бел. «У Піліпаўку», 1908)
• «За что?» (бел. «За што?», 1908)
• «Извечная песня» (бел. «Адвечная песьня ў ХІІ-ці праявах», 1908)
• «Курган» (бел. «Курган», 1910)
• «Сон на кургане» (бел. «Сон на кургане», 1910)
• «В Сочельник» (бел. «На Куццю», 1911)
• «На Дзяды» (бел. «На Дзяды», 1911)
• «Бондаровна» (бел. «Бандароўна», 1913)
• «Могила льва» (бел. «Магіла льва», 1913)
• «Она и я» (бел. «Яна і я», 1913)
• «На привале» (бел. «На папасе», 1913)
• «Безымянное» (бел. «Безназоўнае», 1924)
• «З угодкавых настрояў» (бел. «З угодкавых настрояў», 1927)
• «Над рекой Орессой» (бел. «Над ракой Арэсай», 1933)
• «Тарасова доля» (бел. «Тарасова доля», 1939)

Пьесăсем

• «Павлинка» (бел. «Паўлінка», 1912)
• «Примаки» (бел. «Прымакі», 1913)
• «Раскиданное гнездо» (бел. «Раскіданае гняздо», 1913)
• «Здешние» (бел. «Тутэйшыя», 1922)

Экранлани

• 1971 — Могила льва/Арăслан вилтăпри (реж. Валерий Рубинчик)

Вырăнсем

• Левка тапхăрĕ: Тăнăварăн чăнкă çыранĕнче — дача (одно из загородных имений поэта) в Левках (под Оршей). Здесь написаны лирические стихи «Солнцу», «Алеся», «Лён», «Сосны», «Госці», «Вечарына»

Кăсăк фактсем

• 1982 çулта «ЖЗЛ» серинче Олег Лойка авторăн Купала кун-çулĕ пирки кĕнеке тухнă.
• «Ляпис Трубецкой» ушкăнăн -- «Не быць скотам»(ĕçлемен каçă) юррине Янка Купалăн «Хто ты гэткi?» сăвви çине кĕвĕленĕ.

Каçăсем

• Янка Купала (Иван Доминикович Луцевич). База данных "История белорусской науки в лицах" Центральной научной библиотеки им. Я.Коласа НАН Беларуси. Тĕрĕсленĕ 4 Чӳк уйӑхӗн 2011.