Инсан акъларынынъ умумий беяннамеси

Бирлешкен Миллетлер

Инсан акъларынинъ умумий беяннамеси (инглиздже Declaration of Human Rights) — Бирлешкен Миллетлер Баш Ассамблеясынынъ 1948 сенеси декабрь 10-да къабул этильген 217-нджи А (111) къарары иле илян олунды.

Мукъаддеме

Инсан аилесининъ джеми азаларына хас олгъан менлик дуйгъусы эм де оларнынъ мусавий ве айырылмаз акъларынынъ танылмасы адалет ве умумий барышыкълыкънынъ темели олгъаныны назаргъа аларакъ; ве

инсан акъларына лякъайдлыкъ ве акъарет бешериетнинъ виджданыны гъадапландыргъан вахший амеллерге алып кельгени ве инсанларнынъ сёз ве акъиде сербестлигине малик оладжагъы, къоркъу ве мухтаджлыкътан азат оладжагъы бир дюньянынъ яратылмасы инсанларнынъ энъ буюк арзусы киби беян этильгенини назаргъа аларакъ; ве

инсаннынъ истибдат ве баскъыгъа къаршы энъ сонъ чаре оларакъ баш котермеге меджбур къалмамасыны темин этмек макъсадында инсан акъларынынъ укъукъ усьтюнлиги иле къорулмасынынъ зарурлыгъыны назаргъа аларакъ; ве

миллетлер арасында достлукъ мунасебетлерининъ инкишафыны дестеклемекнинъ зарур олгъаныны назаргъа аларакъ; ве

Бирлешкен Миллетлер халкъларынынъ Низамнамеде инсаннынъ эсас акъларына, инсан шахсынынъ дегерлиги ве къыйметине, эрлер ве къадынларнынъ мусавийлигине олгъан ишанчларыны тасдикълагъанлары, ичтимаий теракъкъият ве яшайыш шараитлерининъ даа зияде сербестлик муитинде яхшылаштырылмасына къолтутмагъа къарар бергенлерини назаргъа аларакъ; ве

аза девлетлер Бирлешкен Миллетлер Тешкиляты иле ишбирликте булунып, инсан акъларына ве темелли уриетлерине бутюн дюньянынъ керчектен де сайгъы косьтермеси ве риает этмесини теминлемек меджбуриетини алгъанларыны назаргъа аларакъ; ве

бу акълар ве уриетлер эр кес тарафындан айны шекильде анълашылмасы юкъарыда къайд этильген меджбуриетнинъ толусынен ерине кетирильмеси ичюн буюк эмиетке малик олгъаныны назаргъа аларакъ,

Бирлешкен Миллетлернинъ Баш Ассамблеясы

эр кес ве джемиетнинъ эр бир къурумы мезкюр Беяннамени даима козь огюнде тутаракъ, бу акъларгъа ве уриетлерге, маариф ве тасиль ёлунен, тераккъкъий миллий ве халкъара тедбирлер ёлунен, оларнынъ эм де Тешкиляткъа аза олгъан девлетлернинъ халкълары, эм де бу девлетлернинъ идареси алтында олгъан топракъларда яшагъан миллетлер арасында бу акъларнынъ дюньяджа ве семерели шекильде танылмасы ве тадбикъ этильмесини теминлемеге гъайрет этмелери ичюн мезкюр Инсан Акъларынынъ Умумий Беяннамесини илян эте.

1-нджи мадде

Бутюн инсанлар сербестлик, менлик ве укъукъларда мусавий олып дюньягъа келелер. Олар акъыл ве видждан саибидирлер ве бири-бирилеринен къардашчасына мунасебетте булунмалыдырлар.

2 -нджи мадде

1. Эр кес ыркъы, тюсю, джынсы, тили, дини, сиясий ве дигер акъиделери, миллий я да ичтимаий, бир де-бир табакъагъа менсюплигинден, сервети ве дигер эр анги алындан къатий назар мезкюр Беяннамеде илян этильген текмиль акълар ве бутюн сербестликлерге малик олмалыдыр.
2. Бундан гъайры менсюп олгъан мемлекетнинъ я да худуднынъ сиясий, укъукъий ве халкъара статусына, бу худуднынъ мустакъиль, озюни идаре этмеген ве я да мустакъиллиги эр анги бир шекильде сынъырлангъан олып-олмамасындан къатий назар инсангъа нисбетен ич бир фаркъ косьтерильмемелидир.

3-нджи мадде

Эр кес яшамакъ, сербестлик ве шахсий хавфсызлыкъ акъкъына маликтир.

4-нджи мадде

Ич бир кимсе къуллыкъ я да эсарет алтында булунмамалыдыр; къуллыкъ ве къул тиджаретининъ бутюн чешитлери ясакътыр.

5-нджи мадде

Ич кимсе искендже ве яхут залымане, ве я да онынъ дегерлигини акъсымлагъан мунасебет ве джезагъа огъратылмамалыдыр.

6-нджы мадде

Эр кес къаерде олса олсун, кендисининъ укъукъ субъекти оларакъ къабул этилюв акъкъына маликтир.

7-нджи мадде

Къанун къаршысында эр кес бирдир ве фаркъсыз оларакъ укъукъ тарафындан мусавий къорчаланылмакъ акъкъына маликтир. Эр кес, ишбу Беяннамени бозгъан эр тюрлю акъсымлав ве бойле акъсымлавны къызыштырувдан къорчаланылмакъ мусавий акъкъына маликтир.

8-нджи мадде

Эр кес онынъ, анаяса я да къанун теминлеген, эсас акълары бозулгъан такъдирде, селяхиетли миллий махкемелер тарафындан бу акълары тикленмек акъкъына маликтир.

9-нджы мадде

Ич кимсе эсассыз якъаланмаз, тутувланмаз яхут сюргюн этильмез.

10-нджы мадде

Эр кес, онынъ акълары ве борджуны бельгилемек эм де онъа къаршы косьтерильген джинаий къабаатланувнынъ делиллигини тесбит этмек ичюн, толу мусавийлик эсасында, онынъ иши мустакъиль ве битараф махкеме тарафындан ашкяр ве адалетли тарзда бакъылмакъ акъкъына маликтир.

11-нджи мадде

1. Джинаий сучы олмасында къабаатлангъан эр кес, онынъ къабааты къануний тертип иле, ашкяр махкеме эснасында ве бутюн къорчалав имкянлары теминленген алда бельгиленмегендже, къабаатсыз, деп танылмакъ акъкъына маликтир.
2. Ич кимсе, насылдыр арекет эсасында джинает эткени я да арекетсизлиги ичюн, олар япылгъан вакъытта миллий яхут халкъара укъукъ боюнджа джинает сайылмаса, махкюм этильмез. Япылгъан джинаетке кесильмек ихтималы олгъан джеза, о берильген вакъыткъа коре, даа да къатты ола бильмез.

12-нджи мадде

Кимсе, онынъ шахсий ве аилевий омюрине, мескенине тийильмемезлик, язышмакъ сырына яхут онынъ намус ве итибарына эсассыз киришмек, къаст этмек арекетлерине огъратыла бильмез. Эр кес, бойле киришмек яхут къастлардан къанун къорчалавы акъкъына маликтир.

13-нджи мадде

1. Эр кес, девлет черчивесинде сербест юрьмек ве яшагъан ерини сечип алмакъ акъкъына маликтир.
2. Эр кес, эр анги, шу джумледен, озь мемлекетини терк этмек ве озь мемлекетине къайтмакъ акъкъына маликтир.

14-нджи мадде

1. Эр кес, такъипке огърагъанда башка мемлекетлерде сыгъынакъ булмакъ ве ондан файдаланмакъ акъкъына маликтир.
2. Бу акъ, такъип асылында сиясий олмагъан джинаетке я да Бирлешкен Миллетлернинъ макъсады ве мевамларына зыт кельген арекетке эсаслангъан такъдирде, ишлетиле бильмез.

15-нджи мадде

1. Эр кес ватандашлыкъ акъкъына маликтир.
2. Кимсе озь ватандашлыгъындан яхут, ватандашлыгъыны денъиштирмек акъкъындан эсассыз марум этильмез.

16-нджы мадде

1. Чагъына еткен эрлер ве къадынлар, ыркъ, миллий я да диний аляметлерине бакъмадан, эвленмек ве аиле къурмакъ акъкъына маликлер. Олар, эвленеджекте, эвли олгъанда ве айрылышкъанда айны акъларны къулланмакъталар.
2. Никях ялынъыз эвленеджек эки тарафнынъ да сербест ве толусынен разылыгъы иле олабилир.
3. Аиле джемиетнинъ табиий ве эсас бирлемидир эм де джемиет ве девлет тарафындан къорчаланмакъ акъкъына маликтир.

17-нджи мадде

1. Эр кес, шахсий ве башкъаларнен бераберликтеки мал-мульк саиби олмакъ акъкъына маликтир.
2. Кимсе эсассыз алда озь мал-мулькюнден марум этильмез.

18-нджи мадде

Эр кес фикир, итикъат ве дин сербестлиги акъкъына малик; бу акъ – эм шахсий тарзда, эм де башкъаларнен бераберликте, алем-ашкяре я да хусусий алда, окъувда, ибадет этювде ве диний мерасимлерни беджергенде – озь динини яхут итикъатларыны денъиштирмек ве озь динини яхут итикъатларны изар этмек сербестлигини ичине алмакъта.

19-нджы мадде

Эр кес, тыш къарышувына огърамагъан фикирлер ве оларны сербест ифаде этмек акъкъына малик; бу акъ, озь итикъатларына риает этмек сербестлигинден ве истеген васталарнен эм де, сынъырлардан къатий назар, малюмат ве гъаелерни къыдырмакъ, алмакъ ве даркъатмакъ сербестлигинден ибареттир.

20-нджи мадде

1. Эр кес тынч топлашувлар ве бирлешмелер сербестлиги акъкъына маликтир.
2. Кимсе, къайсы бир бирлешмеге кирмек ичюн меджбур этильмез.

21-нджи мадде

1. Эр кес биваста я да сербест сайлангъан векиллер вастасынен озь мемлекетининъ идаресинде иштирак этмек акъкъына маликтир.
2. Эр кес озь мемлекетининъ девлет къурумларынла мусавий иштирак этмек акъкъына маликтир.
3. Халкъ ирадеси укюмет акимиетининъ темели олмалыдыр; бу ираде гизли я да башкъа бойле сербест сайлав усуллары вастасынен умумий ве мусавий сайлав акъкъы иле отькерильген деврий ве ачыкъ сайлавларда озь ифадесини тапмалыдыр.

22-нджи мадде

Эр кес, джемиетнинъ азасы оларакъ, ичтимаий къорчалав акъкъына маликтир; дегерлиги ве щахсиетининъ сербест инкишаф этмеси ичюн зарур олгъан икътисадий, ичтимаий ве медений саалардаки акъларнынъ миллий гъайрет ве халкъара ишбирлик вастасынен ве эр девлетнинъ ресурслары ве къурулышына коре теминлев акъкъына маликтир.

23-нджи мадде

1. Эр кес чалышмакъ, ишини сербест сечмек, адалетли, онъайтлы иш шараитлерине малик олмакъ ве ишсизликтен къорчаланмакъ акъкъына маликтир.
2. Эр кес, ич бир акъсымлавсыз, мусавий эмеги ичюн мусавий мааш алмакъ акъкъына маликтир.
3. Эр чалышкъан инсан, озю ве къорантасы ичюн инсангъа мунасип яшайыш теминлеген адалетли ве ляйыкъ одев, лязим олгъанда, башкъа къошулгъан ичтимаий теминат васталарыны къулланмакъ акъкъына маликтир.
4. Эр кес зенаат бирликлерини мейдангъа кетирмек ве озь менфаатыны къорчаламакъ ичюн зенаат бирликлерине къошулмакъ акъкъына маликтир.

24-нджи мадде

Эр кес раатланмакъ, эгленмек, шу джумледен иш саатлерининъ акъылане сынъырланмасы ве оденильген деврий татиль акъкъына маликтир.

25-нджи мадде

1. Эр кес озю ве къорантасынынъ сагълыгъы ве абаданлыгъы ичюн гъыда, урба, мескен, тиббий бакъым ве керекли ичтимаий хызметлерине саип олмакъ акъкъына маликтир. Эр кес ишсизлик, хасталыкъ, сакъатлыкъ, туллыкъ, къартлыкъ я да онъа багълы олмагъан шартлардан асыл олгъан фукъарелик алларында къорчаланув акъкъына маликтир.
2. Аналыкъ ве балалыкъ айрыджа къайгъырув ве ярдым акъкъыны бере. Эпси балалар, никях иле я да никяхсыз дюньягъа кельгенлер, айны ичтимаий къорувгъа маликтирлер.

26-нджы мадде

1. Эр кес тасиль алув акъкъына маликтир. Ич олмагъанда, башлангъыч ве умумий тасиль бедава олмалыдыр. Башлангъыч тасиль меджбурий олмалыдыр. Техникий ве зенаат тасильден эр кес файдаланмалыдыр, эр ким эльде эткен нетиджелерине коре мусавий шекильде алий тасиль алабилир.
2. Тасиль инсан шахсынынъ толу инкишафына, акълары ве эсас сербестликлерине сайгъы арттырувгъа догърултылмалыдыр. Тасиль халкълар, ыркъ ве диний такъымлар арасында озьара анълашув, сабыр ве достлукъкъа, ве Миллетлер Бирлешмесининъ тынчлыкъ сакъламакъ фаалиетине къолтутмакъ керек.
3. Ана-бабаларнынъ озь балаларына тасиль чешитини сайлавда усьтюн олмакъ акъкъы бар.

27-нджи мадде

1. Эр кес джемиетнинъ медений омюрине сербест къатылмакъ, санаттан зевкъланмакъ, ильмий теракъкъиятта иштирак этмек ве бундан файдаланмакъ акъкъына маликтир.
2. Эр кес ильмий, эдебий я да бедиий эсерлерининъ муэллифи оларакъ, ахлякъий ве маддий менфааты къорчаланмасы акъкъына маликтир.

28-нджи мадде

Эр кес, бу Беяннамеде ифаде этильген акълар ве уриетлер толусынен омюрге кечирильгенде, джемаа ве халкъара тертип акъкъына маликтир.

29-нджы мадде

1. Эр кес ялынъыз, онынъ шахсиети сербест ве толу инкишаф ола биледжек, джемиет огюнде борджлудыр.
2. Озь акълары ве сербестликлерини омюрге кечиргенде, эр кес ялынъыз, къанун башкъаларнынъ акълары ве сербестликлерини танымакъ ве урьмет этмек эм де демократик джемиеттеки ахлякъ, джемаа тертиби ве умумий эйиаллыкънынъ адалетли талапларыны къанаатлендирмесини теминлемек макъсадынен бельгилеген сынъырланувларгъа огъратыла.
3. Бу акъкълар ве сербестликлер омюрге кечирильгенде Миллетлер Бирлешмесининъ макъсатлары ве принциплерине зыт олмасы ич те мумкюн дегиль.

30-нджы мадде

Ишбу Беяннамедеки ич бир мадде, насылдыр бир девлет, шахыслар такъымы я да айры шахыскъа, юкъарыда косьтерильген эр анги акълар ве сербестликлерге зарар кетирильмесине догърултылгъан фаалиетке я да арекетке акъ бере, деп изаа этильмез.

Этот материал извлечён из официального документа Организации Объединённых Наций. Организация придерживается политики, предполагающей нахождение собственных документов в общественном достоянии, для того, чтобы распространять «как можно более широко идеи (содержащиеся) в публикациях Организации Объединённых Наций». Согласно Административной инструкции ООН СТ/АЫ/189/Адд.9/Рев.2, доступной только на английском языке, следующие документы находятся в общественном достоянии по всему миру: Официалные протоколы (протоколы заседаний, стенограммы и итоговые протоколы,...) Документы Организации Объединённых Наций, изданные с эмблемой ООН Общедоступные информационные материалы, созданные в первую очередь для информирования общественности о деятельности Организации Объединённых Наций (за исключением общедоступных информационных материалов, предложенных для продажи).