Кефе

Кефе (украиндже Феодосія, Теодосія, русча Феодосия) – Къырымнынъ дженюп-шаркъий ялысында булунгъан шеэрдир.

шеэр Кефе ukr. Феодосія, Теодосія rus. Феодосия Байракъ Тугъра Байракъ Тугъра Мемлекет Русие/Украина Регион Къырым Мухтар Джумхуриети/Къырым Джумхуриети Шеэр шурасы Кефе шеэр шурасы Джогърафий координаталар 45.048889, 35.37916745°02′56″ ш. э. 35°22′45″ ш. б.45.048889° ш. э. 35.379167° ш. б.    Ильк анъылув 1270-инджилер сс. Эвельки адлары Кафа (Каффа) Мейданлыкъ 35,2 км² Юксеклик 50 м (денъизге нисбетен) Эали 66.293 киши (2021) Эали сыкълыгъы 1883,32 киши/км² Саат къушагъы UTC+3 Телефон коду +380-6562 Почта индекслери 298100 — 298175 Кефе Викианбарда Кефе

Джогърафия

Кефе Къырымнынъ дженюп-шаркъ тарафында Кефе корьфезининъ ялысында булуна. Шеэрнинъ иклимине денъиз, дагъ алдылары ве чёль тесир эте. Июльнинъ орта арарети +24 °Дж, йылнынъ кунешли саатларнынъ орта микъдары 2272, къыш йымшакъ, ягъанакъларнынъ орта йыллыкъ дереджеси 360 мм. Ювунув мевсими майыснынъ ортасындан октябрьнинъ ортасынадже девам эте.

Эвельки адиселер

Шеэрнинъ темели миляттан эвель VI асырда, Милет шеэринден чыкъма юнан мустемлекеджилер тарафындан къоюлды. Шеэрнинъ ады Теодосия (юнанджа Θεοδοσία, «танъры тарафындан берильген») деп къоюлды. Миляттан эвель 355 сенесинден Теодосия Боспор девлетининъ теркибине кирди. IV асырда хуннлар шеэрни йыкъты. Мезкюр девирде шеэрде ве онынъ дживарларында аланлар яшай эди ве къасаба Ардабда (яни «Еди Мевлялы») аланджа адыны ташый эди. V асырда шеэр Рома Империясынынъ незарети алтына кечти, VI асырда хазарлар басып алды, сонъра кене Бизанс Империясынынъ элине кечти. Келеджек асырлар девамында буюк олмагъан бир къасаба эди.

Тарих

1270-инджилерде сенесилерде дженевизлер бу шеэрнинъ темелини къойдылар.

XIII асырда Алтын Ордунынъ алтында къалды, сонъра исе Дженевиз туджджарларынен сатын алынды. Олар Каффа адлы абадан базарлыкъ шеэрни мейдангъа кетирдилер. Ишбу шеэр Къара денъиздеки алыш-веришни тек башына незарет эткен эсас лиман ве орталыкътаки дженевиз къасабаларнынъ идаре меркези олды.

1475 сенеси Каффаны Гедик Ахмет Пашанынъ реберлиги алтында Османлы аскерий къуветлер фетих этти. Кефе Османлы Девлетининъ Къара денъиздеки эсас лиманы олды. Бу девирде шеэр кенълешти, инкишаф этти. Кичик Истанбул адыны ташыгъан Кефе шеэри XIV асырда икътисадий мунасебетлер къурув джеэтинден муим ер алгъан. Шаркъ мемлекетлер арасындаки сатын алувлар, тиджарет ёллары Кефе шеэринден кечкен. Кефеде 70 бинъге якъын нефер мусульман-христиан къарышыкъ эали яшагъан. 1682 сенеси шеэрде 4000 эв (олардан 3200 мусульман, 800 христиан) бар эди. Османлы девринде мында фааль мусульманлаштырув джерьяны башлангъан. Мисаль оларакъ, XIV-XVIII асыргъа къадар, яни 4 асыр девамында шеэрде 28 ортодокс христиан кильсеси, 15 католик христиан кильсеси ве еудилернинъ 2 синагогасы олгъан олса, XVIII асырда Османлыларнынъ девринде тек джамилер 70 ракъамыны тешкиль эткен. XV ве XVIII асырларда Кефеде алты бинъге якъын эвлер къурулып, оларнынъ эр бириси озь текрарланмаз омрюни яшагъан. Тарихий ве документаль весикъаларгъа коре, шеэрде къырымтатар, тюрк, рум ве эрменилерден гъайры, эфляклар (яни роменлер), лехлер, гурджилер ве черкезлер омюр къургъанлар.

1778 сенеси, Русие укюмети тарафындан тешкиль олунгъан христиан эалисининъ сюргюн этилюви заманында, 5511 эрмени, 1648 рум, 24 гурджи Кефеден чыкъарылды. 1783 сенеси Къырым Русиенинъ элине кечти, 1784 сенеси Кефе Феодосия (Феодосия) оларакъ адландырылды. О замандан берли рус ве башкъа тиллерде шеэрге Феодосия деп айталар, къырымтатарлар исе бугуньге къадар Кефе адыны къулланып тура.

XIX асырда бу шеэрде белли рессам Иван Айвазовский яшай ве иджат эте эди. 1892-95 сенелерде Джанкойден Кефегедже демиръёл хатты япылды, 1899 сенеси исе янъы денъиз лиманы къурулды.

Совет укюметининъ биринджи йыллары шеэр тюшкюн алда эди (1921 сенеси 35 400 киши, 1926 сенеси 28 700 киши яшай эди). Сонъ Кефе санайы ве курорт меркези оларакъ инкишаф этти. Улу Ватан дженки вакътында душманлар Кефени эки кере запт этип, шеэрнинъ буюк къысмыны виран эттилер.

Махсус итибаргъа ляйыкъ ерлер

Кефедеки махсус итибаргъа ляйыкъ ерлерден яхшы алда сакълангъан дженевиз къалесини, бир сыра кильселерни, Муфти Джамисини, Эрмени чешмесини, Айвазовскийнинъ чешмесини, ресимлер галереясыны, улькешынаслыкъ ве Александр Гриннинъ музейлерини косьтере

Муфти Джами

Бу буюк джами 1623 сенеси къурулып, османлы мимарджылыкъ аньанелери иле котерильген. 1783 сенеси Къырым Русиеге къошулгъан сонъ, ишбу мусульман джамиси Успение адлы эрменлернинъ католик ибадетханесине чевирилип, узун бир муддет девамында эрмени эалисининъ диний ихтияджларыны къанаатлендирген. Ал-азырда реставрациядан кечкен Муфти Джами Кефе шеэриндеки земаневий Ленин ве Фурманов сокъакъларынынъ чатышмасында булуна. Бойлеликнен, Муфти Джами чокъ йыллар девамында эм Тюрклер ичюн, эм Къырымтатарлар, эм де Къырым Эрменлери ичюн ибадет эви олып, 1944 сенеси Къырымтатарларны сюргюн эткенден сонъра исе перишан бир алгъа къалдырылгъан. Тек 1975 сенеси бу джами кене озь эвельки алына кетирильген эди.

Икътисадият

Курорт саасы Кефе икътисадиятынынъ темелидир. Мында белли шифаханелер, раатлыкъ эвлери, минераль чешмелер, пляжлар бар. Туризмден гъайры икътисадият кой ходжалыгъына, балыкъ авына, аш санайысына эсаслана. Шеэрде тютюн фабрикасы, шыра заводы, механик заводы, оптика ве дигер заводлар чалышмакъта.

Менбалар

1. В. Крикун "Крымскотатарская архитектура", Симферополь 1998

Багълантылар

• Кефе - 25 асырларнынъ шеэридир. Тарих, фотоальбом. 17 декабрьнинъ 2007 с. архивленген.
• Кефе шеэрининъ малюмат порталы. Кефеде раатланув
• Кефе туризм идаресининъ ресмий сайты 10 августнынъ 2007 с. архивленген.