Алжазаира — Версийн башхалла

Алжазаирин Халкъан Демократин Республика
Алжазаирин Халкъан Демократин Республика
	الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية; (аль-Джумхурия аль-Джазаирия ад-Димукратия аш-Шааби́я); Tagduda Tadzayrit Tamagdayt Taɣerfant (берберийн)
Байракх	ХӀост
	Девиз: «من الشعب و للشعب ; (Нахера а, наханна а)»
	Алжазаирин Пачхьалкхан Шатлакхан Илли
Маьрша йаьлла терахьаш	1962 шеран 5 июль (Францех)
Официалан мотт	Ӏаьрбийн, берберийн
Коьрта гӀала	Алжазаира
Йаккхий гӀаланаш	Алжазаира, Къусантина, ВахӀрана, Батна, Жалфа, СатӀиф, Биджая, Ӏаннаба
Урхаллин тайпа	президентан-парламентан республика
Президент; Премьер-министр; Къоман кхеташонан; Къоман халкъан гуламан спикер	Ӏабдальмаджийд Таббун; ӀабдальӀазиз Джарад; Салахь Къуджийл; Слиман Шенин
Пачхь. дин	суннийн кхетаман ислам
	Латта
• Шадерг	2 381 740 км² (10-гӀа дуьненахь)
	Бахархой
• Мах хадор (2014)	▲38 087 812 стаг
• Ларар (2016)	40 400 000 стаг
	ДЧС
• Шадерг (2016)	$599,83 миллиард долл. (38-гӀа)
• ХӀораннан а сина	$14 610 долл.
АДКИ (2019)	▲0,759 (лакхара; 82-гӀа меттиг)
Ахча	алжазаирин динар (DZD, код 12)
Интернет-домен	.dz
Код ISO	DZ
Код МОК	ALG
Телефонан код	+213
Сахьтан аса	+1
Автомобилийн некъаш	аьтту агӀора
	Викиларми чохь медиафайлаш

Историн навигаци

[теллина верси]

[талланза верси]

← Хьалхара нисдар

Чулацам дӀабаьккхина Чулацам тӀетоьхна

БӀаьраВики-текст

Сизийн

Карара верси 2023, 3 сентябрь, 13:13

ХӀокху терминан кхин а маьӀнаш ду, хьажа Алжазаира (маьӀнаш).

Алжаза́ира (Ӏаьр. الجزائر‎‎ эль-Джаза́ир), юьззина официалан кеп — Алжаза́ирин Ха́лкъан Демокра́тин Респу́блика (АХДР)^[4] (Ӏаьр. الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية‎‎ эль-ДжумхӀури́ййа эль-Джазаири́ййа эд-Ди́мукъратӀы́ййа эш-ШаӀби́ййа, берб. ⵟⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵜⴰⵎⴻⴳⴷⴰⵢⵜ ⵜⴰⵖⴻⵔⴼⴰⵏⵜ ⵜⴰⵣⵣⴰⵢⵔⵉⵜ) — ЛаьттайуккъерахӀордистан майдан малхбуза декъара Къилбаседа Африкин пачхьалкх, мехкаца уггаре йоккха Африкин пачхьалкх^[5]. Майдан барам бу 2 381 740 км², иза кӀеззиг сов бу Демократин Республика Конгол (континент тӀехь майданца 2-гӀа меттиг).

Алжазаирин доза ду МагӀрибца малхбухехь, Мавританица а, Малица а — къилба-малхбузехь, Нигерца — къилба-малхбалехь, Ливица а, Тунисца а — малхбалехь. Мехкан доккхаха долу дакъа лаьтта Саьхьарин гӀум-арахь. Коьрта шахьар — Алжазаира гӀала.

Этимологи

ЦӀе схьайолу шен коьрта шахьаран ойконимах — Алжазаира гӀаланах (Ӏаьр. مدينة الجزائر‎‎), цунна и цӀе кхаьчна ша латтар бахьнехь — иза йиллина X бӀешарахь бердан йистерачу деа гӀайренан тӀехь, цунах цӀе йелла «Аль-Джазаира» (Ӏаьрбийн маттахь «гӀайренаш»)^[6].

Истори

Алжазаира ширачу заманахь

Карийна лахара а, йуккъера а палеолитан заманера (400—300 эзар шо хьалха) тӀулган гӀирсаш. Ширачу заманахь хӀинцалерачу Алжазаирин махкахь дехира шира ливин тайпанаш. Вайн эрал XII бӀешо хьалха кхоллаелира хьалхара финикийн колонеш^[7].

Вайн эрал III бӀешо хьалха кхоллабелира тайпанашна йукъара берташ массилийн(ингалс.)нохч. а, мазезилийн(ингалс.)нохч. а. Массилийн куьйгалхочо Массиниссас цхьаьнатуьйхира ший а барт цхьааллин пачхьалкхе Нумидега. Нумидин паччахь Югурта (вайн эрал 116—105 шо хьалха) ийшира Югуртин тӀамехь Румал, вайн эрал хьалхара 46 шарахь Нумидех йира Руман провинци^[7].

Вайн эран 438 шарахь Къилба Африкин бердан дакъа (цунна йукъахь Алжазаирин хӀинцалера мохк а) схьадаьккхира вандалаша. 439 шарахь кхоьллира вандалийн а, аланийн а паччхьалла. 534 шарахь хӀинцалера Алжазаирин дакъа даьккхира Византис^[7].

VII—XIX бӀешераш

VII бӀешарахь Алжазаирин хӀинцалера мохк схьабаьккхина Ӏаьрбаша, тӀетоьхна Ӏаьрбийн халифатан. Византийхой лаьхкира. Мехкан бахархошна йукъахь дукха сиха даьржа ислам^[7].

761—909 шерашкахь Алжазаирин махкахь лаьттира хаваражийн имамат Тийарат, цигахь урхалла дира РустамгӀар. Иза ФатӀимийгӀеран Ӏаткъам бахьнехь йоьжначул тӀаьхьа, бевддачара Сахьарехь кхоьллира йуккъера бӀешеран пачхьалкх Мазаб. ФатӀимийгӀеран когаметта хилира ЗиригӀар. 1014—1152 шерашкахь Алжазаирин доккхаха долчу декъехь урхалла дира ХьаммадийгӀар^[7].

XI бӀешарахь Алжазаирин махка даьхкира Ӏаьрбийн тайпанаш — бану хиляль(ингалс.)нохч. а, бану сулайм(ингалс.)нохч., цуо сихдира Ӏаьрбий баржар. Алжазаирин малхбузан дакъа схьадаьккхинера АльмаробитӀугӀар, уьш хийцира АльмуваххьидунгӀар. Таламсан хилла ЗийанийунгӀеран пачхьалкхан (ӀабдальвадидгӀеран) коьрта шахьар^[7].

XVI бӀешо долалуш испанхоша дӀалоцу бердашца йолу Алжазаирин гӀаланаш: Мерс-эль-Кебир (1505), ВахӀран (1509), Биджая (1510), Алжазаира (1510), кхин а. Алжазаирин феодалаш кхайкхам бира Барбаросса вежаршка корсарашка гӀо доьхуш. Хайреддин Барбароссас урхалла дира Алжазаирехь 1519—46 шерашкахь, ша туркойн султанан куьйгакӀела хилар къобал дира, цуо цунна бейлербейн дарж делира. XVI бӀешеран шолгӀачу декъехь Алжазаирех Ӏусманан империн пашалык (провинци) хилира, иза екънера 3 бейликан: КъасантӀийна, ТийтӀарий(ингалс.)нохч. (Мадийа), МаӀасикар (ВахӀран). Варварийн берд даьржа хӀордан талораш. 1711 шарахь ДейгӀеран Баба Ӏалис(франц.)нохч. эккхийра тӀаьххьара туркойн паша, султанан ясакх ца луш сецира. Европин пачхьалкхаша къобал йира факт хилла Алжазаирин маршо. XVIII бӀешо чекхдолуш дейгӀеран пачхьалкх гӀелъелира, хӀордан талорех хуьлу са цӀеххьана юьйжира^[7].

XIX бӀешо долалуш йолало французийн колонизаци.

1830 шо — французийн колонизацин тӀелатаран юьхьиг. ТӀеман къовсам (масала, Ӏабд аль-Къадиран гӀаттам) бахло XIX бӀешо чекхдаллалц.
1848 шо — Алжазаира кхайкхийна Францин мохк (Французийн Алжазаира) бу аьлла, екъна департаменташка коьрте префекташ а хӀиттийра, коьртехь хуьлу французийн инарла-губернатор.

XX бӀешо

Хьажа иштта

Алжазаира

Билгалдахарш

↑ Census.gov. Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013 (бил-боцу.). U.S. Department of Commerce (2013). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 9 май. Архивйина 2013 шеран 9 майхь
↑ Human Development Indices and Indicators 2019 (инг.). Программа развития ООН. — Доклад о человеческом развитии на сайте Программы развития ООН.
↑ http://chartsbin.com/view/edr
↑ Государства и территории мира. Справочные сведения // Атлас мира / сост. и подгот. к изд. ПКО «Картография» в 2009 г. ; гл. ред. Г. В. Поздняк. — М. : ПКО «Картография» : Оникс, 2010. — С. 14. — ISBN 978-5-85120-295-7 (Картография). — ISBN 978-5-488-02609-4 (Оникс).
↑ До разделения Судана на собственно Судан и Южный Судан занимал второе место по территории
↑ Поспелов, 2002, с. 30.
↑ ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ ⁷ Алжазаира // А — Ангоб. — М. : Советская энциклопедия, 1969. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 1).

Литература

Главса М. Спящий пробуждается. Путешествие по Алжазаирау. — М.: Географгиз, 1959.
Ланда, Роберт Г. История Алжазаираской революции 1954—1962 гг. — М., 1983.
Ланда, Роберт Г. История Алжазаирин. XX век. — М.: 1999.
Поспелов Е. М. Географические названия мира. Топонимический словарь / отв. ред. Р. А. Агеева. — 2-е изд., стереотип. — М.: Русские словари, Астрель, АСТ, 2002. — 512 с. — 3 000 экз. — ISBN 5-17-001389-2.

Хьажоргаш

Алжир, французская колония в Африке // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
Викиларма: Атлас: Алжазаира
Конституция Алжира (1963)(ингалс.)

Пачхьалкхан институташ

МХГӀ

[1] Census.gov. Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013 (бил-боцу.). U.S. Department of Commerce (2013). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 9 май. Архивйина 2013 шеран 9 майхь

[2] Human Development Indices and Indicators 2019 (инг.). Программа развития ООН. — Доклад о человеческом развитии на сайте Программы развития ООН.

[_ef98809a34ad46d7-3] ttps://chartsbin.com/view/edr

[АМ2010-4] Государства и территории мира. Справочные сведения // Атлас мира / сост. и подгот. к изд. ПКО «Картография» в 2009 г. ; гл. ред. Г. В. Поздняк. — М. : ПКО «Картография» : Оникс, 2010. — С. 14. — ISBN 978-5-85120-295-7 (Картография). — ISBN 978-5-488-02609-4 (Оникс).

[5] До разделения Судана на собственно Судан и Южный Судан занимал второе место по территории

[_2478ea8457b4ea5a-6] Поспелов, 2002, с. 30.

[bse-7] ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ ⁷ Алжазаира // А — Ангоб. — М. : Советская энциклопедия, 1969. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 1).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

@@ МогӀа 2: / МогӀа 2: @@
 {{Пачхьалкх
  |Нохчийн цӀе       = Алжазаирин Халкъан Демократин Республика
- |Цера шаьш йоккху цӀе   = الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية<br /><small>(аль-Джумхурия аль-Джазаирия ад-Димукратия аш-Шааби́я)</small><br/> Tagduda Tadzayrit Tamagdayt Taɣerfant <small>(берберийн)</small>
+ |Шен цӀе   = الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية<br /><small>(аль-Джумхурия аль-Джазаирия ад-Димукратия аш-Шааби́я)</small><br/> Tagduda Tadzayrit Tamagdayt Taɣerfant <small>(берберийн)</small>
  |Доланиг дожар       = Алжазаирин
- |ХӀост                    = Emblem of Algeria.svg
+ |ХӀост                    =
 <!-- |ХӀостан метта= -->
  |Девиз                   = من الشعب و للشعب <br />(Нахера а, наханна а)
  |Шатлакхан Иллинан цӀе          = Kassaman
- |Аудио = National anthem of Algeria, by the U.S. Navy Band.oga
+ |Аудио = Kassaman instrumental.ogg
  |Урхаллин тайпа         = [[президентан-парламентан республика]]
  |Пачхьалкхан дин = [[суннийш|суннийн кхетаман]] [[ислам]]
@@ МогӀа 19: / МогӀа 19: @@
  |Мотт=[[Ӏаьрбийн мотт|Ӏаьрбийн]], [[Берберийн мотт|берберийн]]
  |Кхоьллина       =
- |Маьрша яьлла терахь      = [[1962 шо|1962 шеран]] [[5 июль]]
+ |Маьрша йаьлла терахь      = [[1962 шо|1962 шеран]] [[5 июль]]
- |Маьрша елира        = [[Франци|Францех]]
+ |Маьрша йелира        = [[Франци|Францех]]
  |Коьрта гӀала            = [[Алжазаира (гӀала)|Алжазаира]]
- |Яккхий гӀаланаш      = [[Алжазаира (гӀала)|Алжазаира]], [[Къусантина]], [[ВахӀрана]], [[Батна (гӀала)|Батна]], [[Жалфа]], [[СатӀиф]], [[Биджая]], [[Ӏаннаба]]
+ |Йаккхий гӀаланаш      = [[Алжазаира (гӀала)|Алжазаира]], [[Къусантина]], [[ВахӀрана]], [[Батна (гӀала)|Батна]], [[Жалфа]], [[СатӀиф]], [[Биджая]], [[Ӏаннаба]]
  |Куьйгалхойн даржаш = [[Президент]]<br />[[Премьер-министр]]<br />[[Къоман кхеташо (Алжазаира)|Къоман кхеташонан]]<br />[[Алжазаирин къоман халкъан ассамблей|Къоман халкъан гуламан]] спикер
  |Куьйгалхой          = [[Таббун, Ӏабдальмаджийд|Ӏабдальмаджийд Таббун]]<br />[[Джарад, ӀабдальӀазиз|ӀабдальӀазиз Джарад]]<br />[[Къуджийл, Салахь|Салахь Къуджийл]]<br />[[Шенин, Слиман|Слиман Шенин]]
@@ МогӀа 35: / МогӀа 35: @@
   |Бахархой лерина шо        = 2016
   |Луьсталла    = 15,9
-  |АДКМ  = {{тӀекхетар}}0,759<ref>{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2019.pdf |lang=en |title=Human Development Indices and Indicators 2019 |publisher=[[Программа развития ООН]] |description=Доклад о человеческом развитии на сайте Программы развития ООН}}</ref>
+  |АДКИ  = {{тӀекхетар}}0,759<ref>{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2019.pdf |lang=en |title=Human Development Indices and Indicators 2019 |publisher=[[Программа развития ООН]] |description=Доклад о человеческом развитии на сайте Программы развития ООН}}</ref>
- |Лерина шо АДКМ        = 2019
+ |Лерина шо АДКИ        = 2019
- |АДКМ меттиг          = 82
+ |АДКИ меттиг          = 82
- |Локхалла АДКМ            = <span style="color:#090;">лакхара</span>
+ |Локхалла АДКИ            = <span style="color:#090;">лакхара</span>
  |ДЧС                     = {{nowrap|$599,83 миллиард}}
  |ДЧС лерина шо         = 2016
- |ДЧСн меттиг            = 38
+ |ДЧС меттиг            = 38
  |ХӀораннан а сина ДЧС   = $14610
  |Ахча                  = [[алжазаирин динар]] ([[DZD, код 12]])
@@ МогӀа 50: / МогӀа 50: @@
 }}
 [[Файл:Лінгвістична мапа північно-східного Алжиру.svg|мини]]
-'''Алжаза́ира''' ({{lang-ar|الجزائر}} ''эль-Джаза́ир''), юьззина официалан кеп — '''Алжаза́ирин Ха́лкъан Демокра́тин Респу́блика''' ('''АХДР''')<ref name="АМ2010" /> ({{lang-ar|الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية}} ''эль-ДжумхӀури́ййа эль-Джазаири́ййа эд-Ди́мукъратӀы́ййа эш-ШаӀби́ййа,'' [[Берберийн меттанаш|берб]]. ⵟⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵜⴰⵎⴻⴳⴷⴰⵢⵜ ⵜⴰⵖⴻⵔⴼⴰⵏⵜ ⵜⴰⵣⵣⴰⵢⵔⵉⵜ) — [[ЛаьттаюккъерахӀордйист|ЛаьттаюккъерахӀордйистан майдан]] малхбуза декъара [[Къилбаседа Африка|Къилбаседа Африкин]] [[пачхьалкх]], мехкаца уггаре йоккха Африкин пачхьалкх<ref>До [[Референдум о независимости Южного Судана|разделения]] [[Судан]]а на собственно Судан и [[Южный Судан]] занимал второе место по территории</ref>. Майдан барам бу 2 381 740 км², иза кӀеззиг сов бу [[Демократин Республика Конго]]л (континент тӀехь майданца 2-гӀа меттиг).
+'''Алжаза́ира''' ({{lang-ar|الجزائر}} ''эль-Джаза́ир''), юьззина официалан кеп — '''Алжаза́ирин Ха́лкъан Демокра́тин Респу́блика''' ('''АХДР''')<ref name="АМ2010" /> ({{lang-ar|الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية}} ''эль-ДжумхӀури́ййа эль-Джазаири́ййа эд-Ди́мукъратӀы́ййа эш-ШаӀби́ййа,'' [[Берберийн меттанаш|берб]]. ⵟⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵜⴰⵎⴻⴳⴷⴰⵢⵜ ⵜⴰⵖⴻⵔⴼⴰⵏⵜ ⵜⴰⵣⵣⴰⵢⵔⵉⵜ) — [[ЛаьттайуккъерахӀордист|ЛаьттайуккъерахӀордистан майдан]] малхбуза декъара [[Къилбаседа Африка|Къилбаседа Африкин]] [[пачхьалкх]], мехкаца уггаре йоккха Африкин пачхьалкх<ref>До [[Референдум о независимости Южного Судана|разделения]] [[Судан]]а на собственно Судан и [[Южный Судан]] занимал второе место по территории</ref>. Майдан барам бу 2 381 740 км², иза кӀеззиг сов бу [[Демократин Республика Конго]]л (континент тӀехь майданца 2-гӀа меттиг).
 Алжазаирин [[Алжазаирин-магӀрибан доза|доза]] ду [[МагӀриб]]ца малхбухехь, [[Мавритани]]ца а, [[Мали]]ца а — къилба-малхбузехь, [[Нигер]]ца — къилба-малхбалехь, [[Ливи]]ца а, [[Тунис]]ца а — малхбалехь. Мехкан доккхаха долу дакъа лаьтта [[Саьхьара|Саьхьарин]] гӀум-арахь. Коьрта шахьар — [[Алжазаира (гӀала)|Алжазаира]] гӀала.
@@ МогӀа 56: / МогӀа 56: @@
 == Этимологи ==
-ЦӀе схьайолу шен коьрта шахьаран [[ойконим]]ах — [[Алжазаира (гӀала)|Алжазаира]] гӀаланах ({{lang-ar|'''مدينة الجزائر'''}}), цунна и цӀе кхаьчна ша латтар бахьнехь — иза йиллина [[X бӀешо|X бӀешарахь]] бердан йистерачу деа гӀайренан тӀехь, цунах цӀе елла «Аль-Джазаира» ([[Ӏаьрбийн мотт|Ӏаьрбийн маттахь]] «гӀайренаш»){{sfn|Поспелов|2002|с=30}}.
+ЦӀе схьайолу шен коьрта шахьаран [[ойконим]]ах — [[Алжазаира (гӀала)|Алжазаира]] гӀаланах ({{lang-ar|'''مدينة الجزائر'''}}), цунна и цӀе кхаьчна ша латтар бахьнехь — иза йиллина [[X бӀешо|X бӀешарахь]] бердан йистерачу деа гӀайренан тӀехь, цунах цӀе йелла «Аль-Джазаира» ([[Ӏаьрбийн мотт|Ӏаьрбийн маттахь]] «гӀайренаш»){{sfn|Поспелов|2002|с=30}}.
 == Истори ==
@@ МогӀа 64: / МогӀа 64: @@
 === Алжазаира ширачу заманахь ===
-Карийна лахара а, юккъера а палеолитан заманера (400—300 эзар шо хьалха) тӀулган гӀирсаш. Ширачу заманахь хӀинцалерачу Алжазаирин махкахь дехира шира ливин тайпанаш. Вайн эрал XII бӀешо хьалха кхоллаелира хьалхара финикийн колонеш<ref name=bse />.
+Карийна лахара а, йуккъера а палеолитан заманера (400—300 эзар шо хьалха) тӀулган гӀирсаш. Ширачу заманахь хӀинцалерачу Алжазаирин махкахь дехира шира ливин тайпанаш. Вайн эрал XII бӀешо хьалха кхоллаелира хьалхара финикийн колонеш<ref name=bse />.
-Вайн эрал III бӀешо хьалха кхоллабелира тайпанашна юкъара берташ {{Гочданза 3|Массилаш|массилийн||Massylii}} а, {{Гочданза 3|Мазезилаш|мазезилийн||Masaesyli}} а. Массилийн куьйгалхочо [[Массинисса]]с цхьаьнатуьйхира ший а барт цхьааллин пачхьалкхе [[Нумиди|Нумидега]]. Нумидин паччахь [[Югурта]] (вайн эрал 116—105 шо хьалха) ийшира [[Югуртин тӀом|Югуртин тӀамехь]] [[Шира Рум|Румал]], вайн эрал хьалхара 46 шарахь Нумидех йира Руман провинци<ref name=bse />.
+Вайн эрал III бӀешо хьалха кхоллабелира тайпанашна йукъара берташ {{Гочданза 3|Массилаш|массилийн||Massylii}} а, {{Гочданза 3|Мазезилаш|мазезилийн||Masaesyli}} а. Массилийн куьйгалхочо [[Массинисса]]с цхьаьнатуьйхира ший а барт цхьааллин пачхьалкхе [[Нумиди|Нумидега]]. Нумидин паччахь [[Югурта]] (вайн эрал 116—105 шо хьалха) ийшира [[Югуртин тӀом|Югуртин тӀамехь]] [[Шира Рум|Румал]], вайн эрал хьалхара 46 шарахь Нумидех йира Руман провинци<ref name=bse />.
-Вайн эран 438 шарахь Къилба Африкин бердан дакъа (цунна юкъахь Алжазаирин хӀинцалера мохк а) схьадаьккхира [[вандалаш]]а. 439 шарахь кхоьллира [[вандалийн а, аланийн а паччхьалла]]. 534 шарахь хӀинцалера Алжазаирин дакъа даьккхира [[Византийн импери|Византис]]<ref name=bse />.
+Вайн эран 438 шарахь Къилба Африкин бердан дакъа (цунна йукъахь Алжазаирин хӀинцалера мохк а) схьадаьккхира [[вандалаш]]а. 439 шарахь кхоьллира [[вандалийн а, аланийн а паччхьалла]]. 534 шарахь хӀинцалера Алжазаирин дакъа даьккхира [[Византийн импери|Византис]]<ref name=bse />.
 === VII—XIX бӀешераш ===
-VII бӀешарахь Алжазаирин хӀинцалера мохк схьабаьккхина Ӏаьрбаша, тӀетоьхна [[Ӏаьрбийн халифат]]ан. Византийхой лаьхкира. Мехкан бахархошна юкъахь дукха сиха даьржа [[ислам]]<ref name=bse />.
+VII бӀешарахь Алжазаирин хӀинцалера мохк схьабаьккхина Ӏаьрбаша, тӀетоьхна [[Ӏаьрбийн халифат]]ан. Византийхой лаьхкира. Мехкан бахархошна йукъахь дукха сиха даьржа [[ислам]]<ref name=bse />.
-[[761]]—[[909 шо|909 шерашкахь]] Алжазаирин махкахь лаьттира [[Ибадийш|хаваражийн]] имамат [[Тийарат]], цигахь урхалла дира [[РустамгӀар]]. Иза [[ФатӀимийгӀар|ФатӀимийгӀеран]] Ӏаткъам бахьнехь йоьжначул тӀаьхьа, бевддачара Сахьарехь кхоьллира юккъера бӀешеран пачхьалкх [[Мазаб]]. ФатӀимийгӀеран когаметта хилира [[ЗиригӀар]]. 1014—1152 шерашкахь Алжазаирин доккхаха долчу декъехь урхалла дира [[ХьаммадийгӀар]]<ref name=bse />.
+[[761]]—[[909 шо|909 шерашкахь]] Алжазаирин махкахь лаьттира [[Ибадийш|хаваражийн]] имамат [[Тийарат]], цигахь урхалла дира [[РустамгӀар]]. Иза [[ФатӀимийгӀар|ФатӀимийгӀеран]] Ӏаткъам бахьнехь йоьжначул тӀаьхьа, бевддачара Сахьарехь кхоьллира йуккъера бӀешеран пачхьалкх [[Мазаб]]. ФатӀимийгӀеран когаметта хилира [[ЗиригӀар]]. 1014—1152 шерашкахь Алжазаирин доккхаха долчу декъехь урхалла дира [[ХьаммадийгӀар]]<ref name=bse />.
 XI бӀешарахь Алжазаирин махка даьхкира Ӏаьрбийн тайпанаш — {{гочданза 3|бану хиляль|||Banu Hilal}} а, {{гочданза 3|бану сулайм|||Banu Sulaym}}, цуо сихдира Ӏаьрбий баржар. Алжазаирин малхбузан дакъа схьадаьккхинера [[АльмаробитӀугӀар]], уьш хийцира [[АльмуваххьидунгӀар]]. [[Таламсан (гӀала)|Таламсан]] хилла ЗийанийунгӀеран пачхьалкхан ([[ӀабдальвадгӀар|ӀабдальвадидгӀеран]]) коьрта шахьар<ref name=bse />.
@@ МогӀа 79: / МогӀа 79: @@
 XVI бӀешо долалуш [[испанхой|испанхоша]] дӀалоцу бердашца йолу Алжазаирин гӀаланаш: [[Мерс-эль-Кебир]] (1505), [[ВахӀран]] (1509), [[Биджая]] (1510), [[Алжазаира (гӀала)|Алжазаира]] (1510), кхин а. Алжазаирин феодалаш кхайкхам бира Барбаросса вежаршка корсарашка гӀо доьхуш. [[Хайреддин Барбаросса]]с урхалла дира Алжазаирехь 1519—46 шерашкахь, ша туркойн султанан куьйгакӀела хилар къобал дира, цуо цунна бейлербейн дарж делира. XVI бӀешеран шолгӀачу декъехь Алжазаирех [[Ӏусманан Алжазаира|Ӏусманан империн пашалык (провинци)]] хилира, иза екънера 3 [[бей]]ликан: [[КъасантӀийна]], {{гочданза 3|ТийтӀарий|||Titteri}} ([[Мадийа (Алжазаира)|Мадийа]]), [[МаӀасикар]] (ВахӀран). [[Варварийн берд]] даьржа [[хӀордан талораш]]. 1711 шарахь ДейгӀеран {{гочданза 3|Баба Ӏалис||fr|Baba Ali}} эккхийра тӀаьххьара туркойн паша, султанан ясакх ца луш сецира. Европин пачхьалкхаша къобал йира факт хилла Алжазаирин маршо. XVIII бӀешо чекхдолуш дейгӀеран пачхьалкх гӀелъелира, хӀордан талорех хуьлу са цӀеххьана юьйжира<ref name=bse>{{БСЭ3|Алжазаира|том=1}}</ref>.
-XIX бӀешо долалуш йолало [[Французаша Алжазаира яккхар|французийн колонизаци]].
+XIX бӀешо долалуш йолало [[Французаша Алжазаира йаккхар|французийн колонизаци]].
 * 1830 шо — [[Франци|французийн]] колонизацин тӀелатаран юьхьиг. ТӀеман къовсам (масала, [[Ӏабд аль-Къадиран гӀаттам]]) бахло XIX бӀешо чекхдаллалц.
 * 1848 шо — Алжазаира кхайкхийна Францин мохк ([[Французийн Алжазаира]]) бу аьлла, екъна департаменташка коьрте префекташ а хӀиттийра, коьртехь хуьлу французийн инарла-губернатор.
@@ МогӀа 94: / МогӀа 94: @@
 == Литература ==
-{{Навигаци<!--шаблон временно поднят выше из-за слишком малого числа строк в разделе Ссылки-->
+{{Гергара проекташ<!--шаблон временно поднят выше из-за слишком малого числа строк в разделе Ссылки-->
 |Ков       = Алжазаира
 |Викидошам  = Алжазаира
@@ МогӀа 110: / МогӀа 110: @@
 === Пачхьалкхан институташ ===
-* [http://www.el-mouradia.dz/francais/Sommaire.html Сайт действующего президента страны]
+* [http://www.el-mouradia.dz/francais/Sommaire.html Сайт действующего президента страны] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121112163630/http://www.el-mouradia.dz/francais/Sommaire.html |date=2012-11-12 }}
-* [http://www.mae.dz/ma_fr/ МИД Алжазаирин]
+* [http://www.mae.dz/ma_fr/ МИД Алжазаирин] {{Webarchive|url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20071003043620/http%3A//www.mae.dz/ma_fr/ |date=2007-10-03 }}
 * [http://www.ont-dz.org/ Министерство туризма]
-* [http://ilpp.ru/page_pid_465_lang_1.aspx Информация об органах конституционного контроля Алжира на сайте Института права и публичной политики]
+* [http://ilpp.ru/page_pid_465_lang_1.aspx Информация об органах конституционного контроля Алжира на сайте Института права и публичной политики] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130617062308/http://ilpp.ru/page_pid_465_lang_1.aspx |date=2013-06-17 }}
 === МХГӀ ===
-* [http://www.aai-online.com/site/ Алжазаираское информационное агентство]
+* [http://www.aai-online.com/site/ Алжазаираское информационное агентство] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181226010703/http://www.aai-online.com/site |date=2018-12-26 }}
 * [http://www.aps.dz «Algerie Press Service»]
 * [http://www.ech-chaab.com «Ech-Chaab»]
 * [http://www.elwatan.com/ «El Watan»]
-* [http://www.elmoudjahid-dz.com/ «El-Moudjahid»]
+* [http://www.elmoudjahid-dz.com/ «El-Moudjahid»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110128120540/http://elmoudjahid-dz.com/ |date=2011-01-28 }}
 * [http://www.liberte-algerie.com/ «Liberté»]
 * [http://www.entv.dz/ Государственный телеканал]
 * [http://www.livetvcenter.com/entv_7.asp Ретрансляция Алжазаираского телевидения в интернете] -->
 {{Арахьара хьажоргаш}}
+{{Алжазаиран вилайеташ}}
 {{Алжазаира теманашкахь}}
 {{Ӏаьрбийн пачхьалкхийн лига}}
@@ МогӀа 132: / МогӀа 132: @@
 {{ИДО}}
 {{Ӏаьрбийн МагӀрибан барт}}
-{{Лаьттаюккъера хӀордан барт}}
+{{Лаьттайуккъера хӀордан барт}}
 {{Франкийн мотт буьйцу мехкаш}}
 {{Социалистийн мехкаш}}
-{{Африкан пачхьалкхаш}}
+{{Африкин пачхьалкхаш}}
 {{1000}}

Алжазаиран административан йекъайалар
Вилайеташ	Адрар Айн-Дефла Айн-Темушент Алжир Аннаба Батна Беджая Бешар Бискра Блида Бордж-Бу-Арреридж Буира Бумердес Гализан (Релизан) Гардая Гельма Джельфа Джиджель Иллизи Константина Лагуат Маскара Медеа Мила Мостаганем Мсила Наама Оран Саида Сетиф Сиди-Бель-Аббес Скикда Сук-Ахрас Таманрассет Тебесса Тиарет Тизи-Узу Тиндуф Типаза Тисемсильт Тлемсен Уаргла Умм-эль-Буаги Хеншела Эль-Баяд Эль-Тарф Эль-Уэд Эш-Шелифф
Хьажа иштта	553 Алжазаиран гуонаш 1541 Алжазаиран муниципалитеташ
* номера в скобках соответствуют номеру на схеме

Ӏаьрбийн пачхьалкхийн лига
Боккъала декъашхой	Алжазаира Бахьрайн Джибути Мисар Урдан Ӏиракъ Йаман КъатӀар Комораш Кувайт Ливан Ливи Мавритани Марокко ӀЦЭ Ӏоман ПалестӀина пачхьалкх СаӀудийн Ӏаьрбийчоь Сомали Судан Тунис Шема
Тергончаш	Бразили • Эритрей • ХӀинди • Венесуэла
Хьажа кхин а	Ӏаьрбийн машаран инициатива Ӏаьрбийн дуьне МагӀриб Сихха лела цхьаьнатоьхна Ӏаьрбийн ницкъаш Ӏаьрбийн пачхьалкхийн лигин байракх

Агадиран бертан мехкаш
Декъахой	Кеп:Байракх/Алжир Бахьрайн Йаман Кувайт КъатӀар Ливан Ливи Марокко Мисар ПалестӀина СаӀудийн Ӏаьрбийчоь Судан Тунис Урдан Шема Ӏиракъ Ӏоман ӀЦЭ
Кандидаташ	Джибути • Коморийн гӀайренаш • Мавритани • Сомали

Франкийн мотт буьйцу мехкаш
Цхьан бен боцу официалан мотт	Бенин Буркина-Фасо Габон Гвиней Демократин Республика Конго Кот-д’Ивуар Мали Монако Нигер Республика Конго Сенегал Того Франци, цунна юкъахь: Гваделупа Гвиана Керла Каледони Майотта Мартиника Реюньон Сен-Бартелеми Сен-Мартен Сен-Пьер а, Микелон а Уоллис а, Футуна а Французийн Полинези
Официалан боцучех цхьа мотт	Бурунди • Вануату • Гаити • Гернси гӀайренаш • Джерси гӀайре • Джибути • Камерун • Комораш • Люксембург • Мадагаскар • Руанда • Сейшелан ГӀайренаш • ЙУАР • Чад • Экваторан Гвиней
Официалан мотт мехкан цхьаьна декъехь	Бельги: Брюсселан коьрта шахьран регион Валлони ХӀинди: бертан мохк Пондичерри Итали: автономин область Валле-д’Аоста Канада: Квебекан провинцешкахь а, мехкашкахь а Нунавут Нью-Брансуик Къилбаседа-Малхбузен мехкаш Юкон АЦШ: Луизиана штатехь Швейцари: Берн кантонашкахь Вале Во Женева Невшатель Фрибур Юра
Официалан боцу мотт	Алжазаира Андорра Ливан Маврики Мавритани Марокко Тунис