Квантын механика

Һунгадаг ба квантын механикын илгаа

Квантын механика гээшэ Планкын тогтомолой хэмжээнэй физикын үзэгдэлые шудалдаг физикын һалбар эрдэм ухаан юм . Квантын механика атом болон дид-атомой хэмжээнэй можодо һунгадаг механикын онолһоо хазайдаг байна. Квантын механика үсөөхэн бага эгэл хэһэгүүд ба сасараг долгинуудай түлэб байдал мүн энерги ба материин харилсан уялдаа холбооной талаархи математика тодорхойлолтые гаргажа ерэнэ. Квантын механика хадаа квантын ороной онолой харисангүйн хизгааргүй хэлбэри юм. Квантын ороной онол квантын механика болон харисангын онол хоёрые нэгэдхээһэнээр бии болон хүгжэбэ.

Квантын механикын шэнэ һанаагаар зарим үйлэ ябаса энгын нюдөөр ажаглажа болохоор ба гэхэдээ зүбхэн энерги болон температурын онсогой (маша үндэр ба маша бага) удхануудта ажаглагдаха юм. Квантын механика гэдэг нэрэ зарим физикэ тоо хэмжээһэнүүд (лата: quanta) зүбхэн дангаараа тогтомол бэшэ байдалаар хамааралгүй хубилагдажа байхые ажаглажа һудалһанаар гаража ерэһэн. Жэшээлбэл, атом болон тоон хэлбэритэ шэлжүүлһэн молекулын электрон хүреэнэй үнсэг хурдан. Квантын механикада долгин энерги болон матери гэһэн хоёрдомол шэнжэтэй байха ба тодорхойгүй байдалай заршам фотон, электрон болон бусад атомой хэмжээнэй объектын түлэб байдалые тодорхойлхо боломжо олгодог.

Квантын динамикын гол ойлголтонууд хадаа квантын ажаглагдагша болон квантын байдал.

Квантын динамикын гол тэгшэдхэлнүүд — Шрёдингерэй тэгшэдхэл, фон Нейманай тэгшэдхэл, Линдбладай тэгшэдхэл, Һайзенбергын тэгшэдхэл ба Паулиин тэгшэдхэл.

Квантын механикын эхинэй загбарнуудые XX зуунай эхинэй арбан жэлнүүдтэ томьёолһон байна. Зэргэ шахуу дэбшүүлһэн атомой онол болон гэрэлэй бөөмлиг шанарай онолнууд эрдэм ухааны баримтаар батлагдажа эхилжэ байһан ба эдэ тус тусдаа квантын онолой матери болон сахилгаан суранзан долгин сасаралтын талаархи дүрэ зурагые гаргажа ерэһэн. Эхин үеын квантын онолые 1920-оод оной дундуур Вернер Һайзенберг, Макс Борн, матрица механикые бүтээһэн Паскуаль Йордан, Луи де Брогли, Эрвин Шрёдингер (механика долгин), Вольфганг Паули, Сатендра Нэт Бозе (дид-атомой тоон үзүүлэлтэ) зэргэ эрдэмтэд дахин тоосоолбо. Мүн Нильс Борой Копенһагенай тайлбари ниитэдэ хүлеэн зүбшөөрэгдэбэ. 1930 ондо Дэвид Һильберт, Пол Дирак, Джон фон Нейман гурбан квантын механикада хэмжэлтые үлүү нарин тэмдэглэхэ, бодито байдалай талаархи бидэнэй статикын мэдэлгэ, ажаглагшын үүргын талаархи гүн ухаанай эрьесүүлэл зэргэ ажалнуудаараа квантын механикые улам нэгэдэмэл тодорхой хэлбэридэ оруулан томьёолһон байна. Квантын механика XX зуунда физикэ болон мэргэжэлэй бүхы һалбарнууд руу һалааалан, квантын хими, квантын электронико, квантын оптико, мүн квантын мэдээлэлэй эрдэм ухаан гэхэ мэтэ дид-һалбарнуудта хубаагдан хүгжэнхэй.