Сикх шажан

«Кханда» гэһэн сикх шажанай тэмдэг

Сикх шажан (панджабяар ਸਿੱਖੀ, «сикхӣ», «шаби») — гээшэ шажанай шэнэшлэхэ хүдэлөөн ба шажан мүргэл юм. Сикх шажан Энэдхэгэй Пенджаб можодо Бхакти гэһэн урасхалай бүлэглэлөөр бии болобо. Сикх шажанай үндэһэлэгшэнь Нанак багша (1469—1539). Монотеис урасхал байгаад, сикх шажан Энэдхэг шажаниие, бхакти үзэл сурталые ба лалын шажанай суфизмые нэгэдхэнэ. Сикх шажанай һуурин үндэһэндээ бүхы юумээр элирдэг ганса бурханда этигэл байна. Кастатай ба ниигэмэй дүримтэй хамагүйгөөр бүхы хүнүүд бурханай урда тэгшэ байдаг гэжэ сикх шажан этигэнэ. Мүн сикх шажанай һүзэгтэд хэсүү орёо ёһололые ба даяаншалалые, бурханай гадаада хүндэлхэ ёһые буруушаана.

Нанакай залгамжалагшадай үедэ тодорхой дүрим бии болобо. Сикх шажанай гурбадугаар багша Амар Дас (1552—74) багшын эрхэ засагые залгамжалалтай болгожо, сикх шажанай захирагшадай обог удамай үндэһэлэгшэ болобо. Табадугаар багша Арджуна (1581—1606) «Ади Грантх» гэһэн сикх шажанай нангин номые бэшэбэ. Сикх шажанай нангин Амритсар хотодо Алтан сүмэдэ «Ади Грантх» хадагалагдана. Арбадугаар (һүүлшын) багша Говинд Сингхын (1675—1708) үедэ сикх бүлгэмдэ ехэ шэнэшлэл болобо. 1699 ондо Говинд Сингх бүхы сикх һүзэгэдэй хурал (хальса) зарлажа, бүлгэмэй бүхы һүзэгтэдые тэгшэ гээд юрэнхы хуралые дээдэ эмхи зурган болгоно. Багшанарай залгамжалха эрхэ үгы болобо. XVIII зуун жэлдэ хальса Ехэ Моголой эзэнтэ гүрэндэ эсэргүү Пенждабай арад зоной тэмсээлые ударидаба. 1765 ондо сикхууд өөрынгөө уласые үндэһэлбэ. Хариншье һаа, XVIII зуун жэлэй хоёр хахадта сикх шажан арадшалалаа болёо. 1849 ондо хоёр Англи-сикх дайнай үрэ дүндэ сикх уласые эзэмдэбэ.

Оршон үеын сикх шажан хадаа уламжалалта домготой шажан юм. Дэлхэй дээрэ 22 сая сикх шажанай һүзэгтэд бии. 1991 ондо сикх пантх (бүлгэм) 16,2 сая хүнтэй байгаа, энэ тоодо 14 сая Энэдхэгэй Пенджаб ба Харьяна можо уласуудта ажаһууба. Тус шажан хадаа дэлхэйн юһэдэхи олон һүзэгтэдтэй шажан мүн.

Сикхууд хэзэдэшье табан юумэнүүдтэй байха ёһотойː

• Кеш — кески гү, али дастар доро үлэ отолһон үһэн
• Кангша — модон һам
• Кара — түмэр бугааг
• Качча — уужам дотор хубсаһан
• Кирпан — хутага.

Ном зохёол

ородоор

• Гуру Нанак, М., 1972;
• Козловский В. Д. Религиозно-философское учение сикхизма // Религии и атеизм в Индии. — М.: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1973. — С. 56—85. — 208 с. — 10 000 экз.
• Кочнев В. И. Гуру Говинд Сингх — реформатор сикхизма // Мифология и верования народов Восточной и Южной Азии / отв. ред.: Г. Г. Стратанович; АН СССР, Ин-т этнографии им. Н. Н. Миклухо-Маклая. — М.: Наука, 1973. — С. 70—88. — 224 с.

ондоо хэлээр

• Macauliffe M. A., The Sikh religion. Its gurus sacred writings and authors, v. 1—6, Oxf.,1909;
• Ahiuwalia M. M., Kukas, the freedom fighters of the Panjab, Bombay, 1965;
• Cunningham J., A history of the Sikhs, Delhi, 1966;
• Singh Gopal. Guru Nanak, New Delhi, 1967.