Sveto Rimsko Carstvo

Sveto Rimsko Carstvo Sacrum Romanum Imperium
962–1806.
Prethodnice: ← Srednja Franačka ← Istočna Franačka Nasljednice: Rajnska Konfederacija → Austrijsko carstvo → Stara švicarska konfederacija → Kraljevina Pruska → Kraljevina Saksonija → Vojvodstvo Holstein →
Položaj na karti
Glavni i najveći grad
Religija		Kršćanstvo Luteranizam Kalvinizam
Državno uređenje		izborna monarhija
Car
• 962. - 973.		Oton I (prvi)
• 1792. - 1806.		Franjo II (posljednji)
Zakonodavstvo
Stanovništvo
• Ukupno (1786)		26 265 000

Sveto Rimsko Carstvo (latinski: Sacrum Romanum Imperium; njemački: Heiliges Römisches Reich) bilo je multietničko kompleksno carstvo koje se nalazilo u Srednjoj Evropi i trajalo je od ranog srednjeg vijeka do njegovog raspada 1806. godine. Carstvo se formalno od 962. godine sastojalo od Kraljevine Njemačke, Kraljevine Češke, Kraljevine Italije, Kraljevine Arelat i mnogih drugih teritorija.

Dana 25. decembra 800. godine papa Lav III je krunisao franačkog kralja Karla Velikog za cara, oživjevši tu titulu u zapadnoj Evropi prvi put nakon više od tri stoljeća. Tu titulu su nastavili koristiti pripadnici Karolinške dinastije od 888. do 899. godine, kada su je osporili vladari Italije u seriji građanskih ratova nakon smrti posljednjeg karolinškog nasljednika Berengara I 924. godine. Titula je oživljena 962. godine kada je Oton I krunisan za cara, čime započinje kontinuirano postojanje carstva više od osam stoljeća. Neki historičari smatraju da je carstvo počelo krunisanjem Karla Velikog, dok drugi smatraju da je počelo krunisanjem Otona I.

Precizan termin "Sveto rimsko carstvo" nije korišten sve do 13. stoljeća, ali je koncept "Translatio imperiie" od suštinske važnosti za prestiž cara i pojam da je vrhovna vlast naslijeđena od rimskih careva. Sjedište Svetog rimskog cara je tradicionalno bilo izborno, iako je često bilo pod kontrolom dinastije. Njemački izborni knez, najveći plemić carstva, je obično izabran za "Kralja Rimljana" i bio okrunjen za cara od strane pape; tradicija papskog krunisanja je prekinuta u 16. stoljeću. Carstvo nikada nije dostiglo stepen političkog ujedinjenja koje je formirano u Francuskoj i razvilo se, umjesto u decentraliziranu državu, u ograničenu izbornu monarhiju sastavljenu od stotinu podjedinica, kneževina, vojvodstava, grofovija, slobodnih carskih gradova i drugih domena. Moć cara je bila ograničena, a razni prinčevi, lordovi i kraljevi su bili njegovi vazali koji su dugovali caru svoju odanost i koji su posjedovali privilegije u de facto suverenom okviru svojih teritorija. Car Franjo II je raspustio carstvo 6. augusta 1806. godine nakon poraza od Napoleona u bici kod Austerlitza.

Historija

Rani srednji vijek

Karolinški prethodnici

Glavni članak: Karolinško carstvo

Nakon opadanja rimske vlasti u Galiji tokom 5. stoljeća, lokalna germanska plemena su preuzela kontrolu. Krajem 5. i početkom 6. stoljeća, Merovinzi su za vrijeme vladavine Klovisa I i njegovih nasljednika konsolidirali franačka plemena i proširili svoju hegemoniju preuzimajući kontrolu nad sjevernom Galijom i srednjim tokom rijeke Rajne. Međutim, do sredine 8. stoljeća, Merovinzi su smanjili svoju moć, a Karolinzi na čelu sa Karlosom Martelom, su postali de facto vladari. Martelov sin Pipin Mali 751. godine postaje Franački kralj i od tada njegovi nasljednici održavaju bliske odnose sa papom.

Pipinov sin Karlo Veliki postaje 768. godine franački kralj i započinje ekstenzivno širenje kraljevstva. Tokom njegove vladavine kraljevstvo se prostiralo na teritoriji današnje Francuske, Njemačke i sjeverne Italije, povezujući Franačko kraljevstvo sa Papinskim zemljama. Na Božić 800. godine, papa Lav III je krunisao Karla za cara, vraćajući ovu titulu na zapad prvi put nakon više od tri stoljeća. Nakon Karlove smrti 814. godine, carska kruna je postala osporena od karolinških vladara Zapadne Franačke (Karla Ćelavog) i Istočne Franačke (Karla Debelog). Nakon smrti Karla Debelog 888. godine, Karolinško carstvo se raspalo i više se nikad nije obnovilo. Nakon raspada Karolinškog carstva, posljednji Karolinški nasljednik Berengar I je krunisan za cara Italije od strane pape.

Osnivanje carstva

Oko 900. godine od Istočne Franačke su se odvojila autonomna vojvodstva Frankonija, Bavarska, Švabija, Saksonija i Lotaringija. Nakon smrti karolinškog kralja Ludviga Dijeteta 911. godine, Istočna Franačka nije izabrala karolinškog vladara Zapadne Franačke za njegovog nasljednika, već jednog od vojvoda Konrada, vojvodu Frankonije. Na samrti, Konrad daje titulu svom glavnom rivalu Henriku, vojvodi Saksonije, koji je izabran za kralja 919. godine. Henrik postiže primirje sa Ugarima nakon pobjede nad njima u bici kod Riade. Henrik umire 936. godine, a njegovi potomci su nastavili vladati istočnim kraljevstvom cijelo stoljeće.

Nakon Henrikove smrti, njegov sin i nasljednik Oton I je izabran za kralja u Ahenu 936. godine. On je pobjedio svog starijeg brata i nekoliko vojvoda koji su pokrenuli seriju pobuna protiv njega. Nakon toga, kralj je kontrolisao imenovanje vojvoda i biskupa. Uz pomoć Adelaide, udovice kralja Italije, preuzima kontrolu nad Italijom 951. godine. Oton pobjeđuje Ugare u odlučujućoj bici kod Lechfelda 955. godine. Oton je 962. godine krunisan za cara od strane pape Ivana XII te tako stvorio Sveto rimsko carstvo. Njegova krunidba za cara je označena kao nastavak carstva kojim su vladali nasljednici Karla Velikog a koji se kroz koncept "Translatio imperii" također smatra kao nasljednik antičkog Rima. Carstvo nije imalo stalni glavni grad. Carevi su putovali po rezidencijama (tzv. Kaiserpfalz) kako bi obavljali poslove. Međutim, svaki car je davao prednost određenim mjestima; u slučaju Otona I to je bio grad Magdeburg. Kralj je i dalje bio biran izborom, ali su kraljevi obično birali za života svoje sine za nasljednike, što im je omogućavalo da zadrže krunu u svojoj porodici. To se promijenilo za vrijeme dinastije Salian u 12. stoljeću.

Oton I je svrgnuo trenutnog papu Ivana XII i izabrao papu Lava VIII za njegovog nasljednika. To je obnovilo sukob sa bizantijskim carem, posebno nakon što se Otonov sin Oton II (967. - 983.) imenovao "imperator Romanorum". Kako bi izgladio ovaj sukob, Oton II se ženi bizantijskom princezom Teofanijom. Njihov sin Oton III je došao na prijestolje sa tri godine i bio je podvrgnut borbom za vlast i nizom regenata koji su vladali do njegovog punoljetstva 994. godine. Oton III je 996. godine imenovao svog rođaka Grgura V za prvog njemačkog papu. Oton III je umro mlad 1002. godine i naslijedio ga je njegov rođak Henrik II. On je umro 1024. godine i naslijedio ga je Konrad II, prvi car iz Salijske dinastije, koji je izabran za kralja tek nakon rasprave između vojvoda i plemića.

Razvijeni srednji vijek

Sukob oko investiture

Carevi su često zapošljavali biskupe u administrativnim poslovima te veoma često određivali ko će biti imenovan za biskupe. Međutim, papa je tokom Klinijevskog pokreta ova imenovanja sve više smatrao neprikladnim. Zbog toga je reformski usmjeren papa Grgur VII odlučio da se suprostavi takvoj praksi, što je dovelo do sukoba oko investiture sa carem Henrikom IV (1056. - 1106.) kojem je zasmetalo uplitanje pape te je nagovorio biskupe da ekskomuniciraju papu. Papa je zauzvrat ekskomunicirao kralja te razriješio date prisege lojalnosti. Pošto je ostao bez ikakve političke podrške, Henrik IV je bio prisiljen na poznato "hodočašće u Kanosu" 1077. godine, u kojem je uspio da ukine ekskomunikaciju ali uz cijenu poniženja. U međuvremenu, njemački kneževi su izabrali drugog kralja Rudolfa Švapskog. Henrik IV ga je uspio poraziti, ali se suočio sa sve više pobuna, ponovnom ekskomunikacijom, pa čak i sa pobunom vlastitih sinova. Nakon Henrikove smrti, njegov drugi sin Henrik V je uspio postići dogovor sa papom i biskupima 1122. godine tokom Vormskog konkordata. Car je zadržao političku moć carstva, ali je sukob otkrio granice moći vladara, posebno prema Crkvi, te je ostavilo cara bez sakralnog statusa koji je prije imao. Nakon toga, papa i njemački kneževi su postali važni igrači u političkom sistemu carstva.

Dinastija Hohenstaufen

Nakon smrti Henrika V 1125. godine, vojvode su umjesto njegovog najbližeg rođaka izabrali Lotara, umjereno moćnog starog vojvodu Saksonije. Nakon njegove smrti 1137. godine, vojvode su, da bi smanjili moć cara, umjesto Lotarovog zeta Henrika odlučili izabrati Konrada III iz dinastije Hohenstaufen, unuka cara Henrika IV i nećaka cara Henrika V. To je dovelo do sukoba između dvije dinastije koji je trajao duže od stoljeća. Konrad III im je uspio da oduzme posjede, ali je njegov nasljednik i nećak Fridrik I Barbarosa sklopio mir sa dinastijom Welf i vratio im oduzete posjede.

Kako bi smanjili moć vojvoda, carevi iz dinastije Hohenstaufen su počeli dijeliti zemlju svojim neslobodnim slugama za vojne usluge, jer su se nadali da će oni biti pouzdaniji od vojvoda. Pošto su se koristili samo za ratne usluge, ova nova klasa ljudi se kasnije razvila u vitezove, temelje carske moći. Zatim su uspostavili novi mirovni mehanizam za cijelo carstvo (Landfrieden), kako bi se zabranili privatni ratovi između mnogih vojvoda i kako bi se carevi podanici podvrgnuli pravnom sistemu i javnim procesuiranjem krivičnih djela. To je dovelo do podizanja novih gradova od strane cara i lokalnih vojvoda. Do razvoja gradova je došlo zbog porasta broja stanovništva i koncentracije ekonomske moći na strateškim lokacijama. Gradovi podignuti u 12. stoljeću (Freiburg i Minhen) su bili ekonomski model za mnoge gradove podignute u kasnijem periodu.

Fridrik I Barbarosa (1155. - 1190.) je naglašavao da je carstvo "Rimsko" kako bi opravdao carsku moć koja je bila nezavisna od (sada ojačanog) pape. Na carskoj skupšini na polju kod Roncaglije, Fridrik I je 1158. godine obnovio carska prava po uzoru na Justinijanov kodeks. Lista carskih prava su obuhvatala javne ceste, carine, kovanje novca, naplata odštete za kaznena djela i davanje posjeda. Ova prava su bila izravno vezana za rimsko pravo, pa su time imala dalekosežan zakonski uticaj. Njegova politika je uglavnom bila usmjerena prema Italiji i samim time se sukobljavala sa interesima bogatih slobodnih gradova na sjeveru, naročito Milanom. Osim toga, bio je upetljan u sukob sa papinstvom jer je podupirao antipapu umjesto papu Aleksandra III (1159. - 1181.). Fridrik I je podržavao niz antipapa prije konačnog pomirenja sa papom Aleksandrom III 1177. godine. U Njemačkoj, Fridrik I je sve više štitio Henrika Lava protiv pritužbi drugih kneževa i gradova (posebno Minhena i Lübecka). Henrikova podrška Fridrikovoj politici je bila lažna i u kritičnom trenutku tokom Italijanskih ratova mu je odbio pružiti vojnu pomoć. Nakon povratka u Njemačku, ogorčeni Fridrik je otvorio postupak protiv vojvode, što je rezultiralo oduzimanjem svih teritorija.

Tokom vladavine dinastije Hohenstaufen, njemački kneževi su omogućili mirno naseljavanje istočnih teritorija koje su bile slabo naseljene od strane zapadnih Slavena. Tokom ovog perioda, mnogi njemački seljaci, trgovci i zanatlije iz zapadnog dijela carstva su se preselili na ove teritorije. Postepena germanizacija ovih teritorija je kompleksan proces koji se ne smije miješati sa nacionalizmom 19. stoljeća. Naseljavanjem istoka i bračnim vezama lokalnih vladara s njemačkim plemstvom, carstvo je postepeno uključilo u svoj sastav Pomeraniju i Šlesku. Kako bi još više germanizovao istočne teritorije, mazovski vojvoda Konrad I je pozvao Teutonski viteški red da pokrste pruse. Umjesto toga, oni su stvorili monašku državu Teutonskog reda koja nikada nije bila dio Svetog rimskog carstva.

Sveto rimsko carstvo je dostiglo svoj vrhunac tokom vladavine Fridrikovog sina i nasljednika Henrika VI. On je zauzeo Kraljevinu Siciliju i držao engleskog kralja Rikarda I u zarobljeništvu. Želeći da uspostavi nasljednu monarhiju postavio je svog sina Fridrika II za kralja, ali su njemački kneževi odlučili da izaberi drugog kralja što je rezultiralo borbom za prijestolje između Fridrikovog najmlađeg sina Filipa Švapskog i Otona Brunswicka. Plašeći se opasnosti koju je predstavljalo jedinstveno Sveto rimsko carstvo i Sicilija, papa Inocent III je podržao Fridrika II koji je umarširao u Njemačku i porazio Otona. Međutim, nakon pobjede Fridrik II nije razdvojio carstvo. U strahu od povećanja moći, papa Inocente III ga je ekskomunicirao.

Nakon smrti Fridrika II 1250. godine, Njemačko kraljevstvo je bilo podijeljeno između njegovog sina Konrada IV i anti-kralja Vilima II. Nakon Konradove smrti došlo je do interegnuma koji je omogućio kneževima da konsoliduju svoja gazdinstva i postanu nezavisni vladari. Godine 1257., došlo je do neslaganja između dinastija Guelph, koja je podržavala kornvolskog grofa Rikarda, i Hohenstaufen koja je podržavala kastiljskog kralja Alfonsa X. Nakon Rikardove smrti 1273. godine, interegnum se završio jednoglasnim izborom njemačkog kralja Rudolfa I.

Također pogledajte

• Gotika
• Habsburška monarhija
• Historija Njemačke
• Spisak franačkih kraljeva
• Spisak njemačkih careva
• Zapadno rimsko carstvo

Vanjski linkovi

• Spisak ratova Svetog rimskog carstva
• Sveto rimsko carstvo

Karte

• Sveto rimsko carstvo, 1138–1254
• Sveto rimsko carstvo oko 1500.
• Sveto rimsko carstvo u 1648
• Sveto rimsko carstvo 1789 (interaktivna karta)

Nedovršeni članak Sveto Rimsko Carstvo koji govori o historiji treba dopuniti. Dopunite ga prema pravilima Wikipedije.