Gwelet an tarzh evit ki

{{=br=}}
[[Skeudenn:Dog retrieving stick.jpg|thumb|Ur '''c'hi''' gwenn-ha-du.]]

{{-etim-}}
: (''[[#Anv-kadarn 1|Anv-kadarn 1]]'') Da geñveriañ gant ar [[kerneveureg|c'herneveureg]] ''{{liamm|ki|kw}}'', ar [[kembraeg|c'hembraeg]] ''{{liamm|ci|cy}}'', an [[iwerzhoneg]] ''{{liamm|cú|ga}}'' ([[w:Genitivel (Troad)|tro-c'henel]] heniwerzhonek ''con'') hag ar [[skoseg]] ''{{liamm|cù|gd}}'' : deuet eus ur ger keltiek ''*kū'', liester *''kunes''. Da dostaat ivez ouzh ar [[sañskriteg]] ''{{liamm|śvā|sa}}'' (tro-c'henel ''śunas''), an [[henc'hresianeg]] ''kýōn'' (liester ''kýnes''), al lituaneg ''szuõ'' (tro-c'henel ''szuñs''), al latin ''canis'' hag an alamaneg ''Hund''.{{dav|1}}
: (''[[#Furm verb|Furm verb]]'') Savet diwar « ki- », pennrann ar verb « [[kiañ]] », hep [[dibenn-ger]].

{{-ak-|br|niv=1}}
{{br-taol-GhaB
| gu=ki
| gl=chas
| gl-2=kon
| bu=kiez
| bl=kiezed
| dgu=ˈkiː
| dgl=ˈʃas
| dgl-2=ˈkɔ̃ːn
| dbu=ˈkiː.es
| dbl=ki.ˈeː.zet
}}
'''ki''' {{dist|ˈkiː|br}}, {{dist|ˈt͡ʃi|br}}<ref>E Pluvergad ha Gwern, "ki" distaget /ˈt͡ʃi/, [http://banque.sonore.breton.free.fr/requete.php5 ''Banque Sonore des Dialectes Bretons'']</ref>, {{dist|ˈtʲiː|br}}<ref>E Kerien, "ki" distaget /ˈtʲiː/, ''Banque Sonore des Dialectes Bretons''</ref>, {{dist|ˈtʃəj|br}}<ref>E Lokmaria-Kaer, "ki" pe "kei" distaget /tʃəj/, ''Banque Sonore des Dialectes Bretons''</ref> {{g}} ({{l}} '''[[kon]]''' ''(e rannyezh Gwened, e skridoù lennegel pe kozh)'' pe '''[[chas]]''' ''(pemdez)'')
# {{ucf|bronneg}} [[kigdebrer]] kar d'ar [[bleiz]] (un isspesad d'ar bleiz eo) ha doñvaet gant mab-den. Meur a ouenn anezhañ a zo, dezho morfologiezhioù liesseurt. Anv skiantel : ''Canis lupus familiaris''. {{ucf|harzhal}} ha [[chilpat]] a ra ar c'hi.
#* ''Ken en devo truez ouzhoc’h, ma dous, ar '''c’hi'''.'' {{mammenn|SBI2|?}}
#* ''Setu aze ur '''c'hi''' hag ho kaso, hag a chomo ganeoc'h betek kuzh-heol.'' {{mammenn|KAB2|16}}
#* ''Bara gwenn d'ar c'hi, ha barav du d'ar mevel.'' {{mammenn|KAB2|17}}
#* ''Lazhet ho '''ki''', hag ho marc'h glas.'' {{mammenn|''Buhez Sant Ronan'', er ''[[Wikeriadur:Daveoù#Barzhaz Breizh|Barzhaz Breizh]]''}}
#* ''An neb en deus c’hoant da lazhañ e '''gi''' a gav atav ur c’hleñved dezhañ.'' {{mammenn|EK1|12}}
#* ''Pa welez ur '''c’hi''' o tont betek da seulioù az pez aon.'' {{mammenn|TBP2|462}}
#* ''Ha daou '''gi''' gouez ha diboellet.'' {{mammenn|''Kloareg Rohan'', er ''[[Wikeriadur:Daveoù#Barzhaz Breizh|Barzhaz Breizh]]''}}
#* ''Nag e skudell ar '''c'hi''' ne veze graet va boued.'' {{mammenn|''Gwreg ar C'hroazour'', er ''[[Wikeriadur:Daveoù#Barzhaz Breizh|Barzhaz Breizh]]''}}
# Ki [[par]]. Enebet ouzh [[kiez]].
#Bezañ evel ur c'hi (troiennoù niverus):
#* [[bezañ evel ki ha kazh]]
#* Bezañ evel ur c’hi bihan war-lerc’h ub.
#* Bezañ evel ur c’hi war ur [[kravazh|c'hravazh]]'': nec'het bras
#* Bezañ [[brell]] evel ur c’hi bihan.
#* Bezañ [[abaf]], [[didalvez]], [[feal]], [[hardizh]], [[paour]], [[treut]], evel ur c’hi''.
#* Bezañ, chom [[e-unan]] evel ur c'hi, evel ur [[penn-ki]]
#* ''labourat evel ur c’hi'' : evel ul loen pe ur marc’h.
#* ''[[leuskel]] unan bennak [[e-unan]] evel ur c'hi'', evel ur [[penn-ki]]
#* ''[[yudal]] evel ur c'hi'' (pe ''evel ur bleiz'').
#Renadenn anv-gwan
#* [[divalav-ki]], [[treut-ki]], [[yen-ki]].

{{-dist-}}
*[[w:Breizh|Breizh]]: "ki {{dist|ˈki|br}}" [[Restr:LL-Q12107 (bre)-ThonyVezbe-ki.wav]]

{{-dvr-}}
{{(}}
* [[aergi]]
* [[aourgi]]
* [[dourgi]]
* [[gwadgi]]
* [[kiañ]]
* [[kiesa]]
* [[kiez]]
* [[kiozenn]]
* [[korrgi]]
* [[meurgi]]
* [[milgi]]
* [[morgi]]
* [[toull ar c'hi]]
{{)}}

{{-kevr-}}
{{(}}
* [[digarez ki]]
* [[ki-bleiz]] 
* [[ki-chase]]
* [[ki-choukant]]
* [[ki-deñved]]
* [[ki-douar]]
* [[ki-dour]]
* [[ki-du]]
* [[ki-foutouilhek]] 
* [[ki-gaol]]
* [[ki-hemolc'h]]
* [[ki-kolo]]
* [[ki-kolveg]]
* [[ki-labour]]
* [[ki-madam]]
* [[ki-mor]] 
* [[ki-porzh]]
* [[ki-red]]
* [[ki-rodellek]]
* [[ki-rous]]
* [[ki-stag]]
* [[ki-tan]]
* [[ki-saout]]
* [[ki-spagnol]]
* [[pour-ki]]
* [[treut-ki]]
{{)}}

{{-trl-}}
{{(}}
* [[bezañ ki ouzh e boan]]
* [[bezañ ki ouzh e gorf]]
* [[bezañ ki war un dra bennak]]
* [[c'hoari e gi]]: ober trouz
* [[hejañ e gi]]: bezañ fuloret
* [[kaoc'h ki du kac'het gant ar c'hi gwenn]] : [[sakreadenn]]
* [[kaout c’hoant]] da dennañ [[panez]] eus [[gouzoug]] ur c’hi'' : d’ober un dra dibosubl
* ''Kaout naon-ki'': naon du. 
* ''Kas e gi d’e lochenn''. Kontrol d’an hini a hej e gi, an hini e gas d’e loch e lak da devel: mestr eo war e [[fulor]].
* [[kousket evel ki milin]]
* ''Lakaat unan bennak e renk ar chas'': ober vil da unan bennak.
* ''Lojañ dindan lost ar c’hi'': en un ti gwall lous
* ''Mont da gaoc’h-ki'' : bezañ debret gant ur c'hi = mont da get.
* ''Mont kuit evel ur c’hi kannet'': evel ur c’hazh gleb,
* [[mont e ki]]
* ''Ober ur [[c’hoarzh ki]]'': skrignal
* ''Ober ul [[labour ki]]'': ul labour diaes; kiañ.
* ''Ober ur paz-ki da ub''.
* [[na stagañ e chas gant delioù kaol]]
* [[neuial evel ur c'hi plom]]
* [[neuiñ evel ur c'hi plom]]
* [[peget ar c'hi du en unan bennak]]
* [[redek evel ur c’hi klañv]]: buanañ ma c’hall
* ''Reiñ, tennañ un digarez ki'': un digarez toull.
* ''Skuilhañ daeroù ki, goueloù ki'': daeroù kazh.
* ''Tapout ar c’hi e-lec’h ar c’had'': c’hwitout
* [[tennañ amann eus gouzoug ar c'hi]]
* [[tennañ panez eus gouzoug ar c'hi]]
* [[treiñ ar c'hi dre e lost]]
{{)}}

====[[divinadelloù|Divinadelloù]]====
* ''N'[[gouzout|ouzout]] ket pelec'h ema toull ar '''c'hi''' e-ti ar person ? — Dindan e lost.'' {{mammenn|TBP3|334}}
* ''Pegeid a zo etre an tommder hag ar yenïon (yenijen) ? — Hed ur '''c'hi''' : ur '''c'hi''' a [[bez|vez]] tomm e revr ha yen e fri.'' {{mammenn|TBP3|334}}

====[[krennlavarioù|Krennlavarioù]]====
* ''A-benn neuze hag ac'hann di<br>En devo harzhet meur a '''gi'''''
* ''An hini a [[dalc'ho|zalc'ho]] an askorn<br>A yelo ar '''c'hi''' war-lerc'h e [[dorn|zorn]].''
* ''Da [[pep|bep]] seurt oad<br>E red ar '''c'hi''' war-lerc'h ar [[gad|c'had]].'' {{mammenn|TBP3|305}}A vez lâret diwar-benn ar verc'hetaerien gozh. 

* ''Diwar '''[[ki|gi]]''', '''ki''' ; diwar [[kazh|gazh]], kazh<br>Diwar logodenn ne [[bez|vez]] ket a razh.'' {{mammenn|TBP3|305}}
* ''Dre forzh heskinat (pe hegañ) ar '''c'hi''' e teu da vezañ droug''
* ''Kamm '''ki''' pa gar''
* '''''Ki''' besk ha kazh diskouarnet<br>N'int mat nemet da zebriñ boued''
* '''''Ki''' skaotet<br>En devez aon rak dour bervet.'' {{mammenn|TBP2|469}}, {{mammenn|TBP3|305}}
* ''E-lec'h ma staot ur '''c'hi'''<br>E staot daou pe dri''
* ''Ne [[bo|vo]] ket bras lod pep hini :<br>Hemañ a zo evel ur [[krampouezhenn|grampouezhenn]] etre nav '''c'hi'''.'' {{mammenn|TBP3|309}}
* ''N'eus ket a [[moaien|voeien]] da [[tennañ|dennañ]] amann euz gouzoug ur '''c'hi'''.'' {{mammenn|TBP3|305}}
* ''Pa [[bez|vez]] aet an amann e gouzoug ar '''c'hi''' e [[bezer|vezer]] war-lerc'h.'' {{mammenn|TBP3|305}}
* ''Pep '''ki'''<br>Zo mestr en e di'' {{mammenn|TBP2|521}}
* ''Ur '''c'hi''' meret, hanter savet<br>Ur c'hazh meret, hanter lazhet''. Ne saver ket ur c'hi evel ur c'hazh.
* ''Tri bloaz o tont da '''gi''', tri bloaz '''ki''', tri bloaz o vont er-maez a '''gi'''''. Nav bloaz e vev ar chas.
* ''Yenañ tra a zo en ti :<br>Pennoù daoulin an ozhac'h ha fri ar '''c'hi'''.'' {{mammenn|TBP2|559}}, {{mammenn|TBP3|307}}

{{-tro-}}
{{(}}
* {{ar}} : {{tro|ar|كلب}} (kalb) {{g}}, {{tro|ar|كلبة}} (kalba) {{b}}
* {{af}} : {{tro|af|hond}}
* {{de}} : {{tro|de|Hund}} {{g}}
* {{sq}} : {{tro|sq|qen}} {{g}}
* {{az}} : {{tro|az|köpək}}; [[it#Azéri|it]]
* {{bar}} : {{tro|bar|Hund}} {{g}}
* {{bem}} : {{tro|bem|imbwa}}
* {{bn}} : {{tro|bn|কুকুর}}
* {{bg}} : {{tro|bg|куче}} (kuče) {{n}}
* {{da}} : {{tro|da|hund}}
* [[ekegusii]] : [[esese]]
* {{eo}} : {{tro|eo|hundo}}
* {{et}} : {{tro|et|koer}}; {{tro|et|peni}}
* {{ewe}} : [[avu]]
* {{fo}} : {{tro|fo|hundur}}
* {{fat}} : [[bɔdɔm]]; [[kraman]]
* {{fi}} : {{tro|fi|koira}}
* {{fy}} : {{tro|fy|dogge}}, {{tro|fy|hûn}}
* {{gl}} : {{tro|gl|can}}
* {{fr}} : {{tro|fr|chien}}
* {{lg}} : [[mbwa]]
* {{el}} : {{tro|el|σκυλί}} (skylí)
* {{gu}} : {{tro|gu|કૂતરો}}
* {{he}} : {{tro|he|כלב}}
* {{ang}} : {{tro|ang|docga}}, {{tro|ang|hund}}
* {{hi}} : {{tro|hi|कुत्ता}}
* {{hu}} : {{tro|hu|kutya}}
* {{io}} : {{tro|io|hundo}}
* {{id}} : {{tro|id|anjing}}
* {{is}} : {{tro|is|hundur}}
* {{it}} : {{tro|it|cane}} {{g}}
* {{ja}} : {{tro|ja|犬}} (いぬ, inu)
* {{ca}} : {{tro|ca|gos}}, {{tro|ca|ca}}
* {{kk}} : {{tro|kk|ит}} (it)
* {{cy}} : {{tro|cy|ci}}
* {{rw}} : [[bwa|imbwa]]
* {{ky}} : {{tro|ky|ит}} (it)
* {{kg}} : [[mbwa]]
* {{ku}} : {{tro|ku|kûçik}}
* {{la}} : {{tro|la|canis}}
* {{ln}} : {{tro|ln|mbwá}}
* {{ms}} : {{tro|ms|anjing}}
* {{mlq}} : {{tro|mlq|wulu}}
* {{mr}} : {{tro|mr|कुत्रा}}
* {{yua}} : {{tro|yua|pek’}}
* {{men}} : [[ngílà]]
* {{mn}} : {{tro|mn|нохой}} (nohoĭ)
* {{mos}} : [[báága]]
* {{nl}} : {{tro|nl|hond}}
* {{no}} : {{tro|no|hund}}, {{tro|no|tamhund}}
* {{oc}} : {{tro|oc|can}}, {{tro|oc|gos}}
* {{os}} : {{tro|os|куыдз}} (kuydz)
* {{ug}} : {{tro|ug|ئىت}}
* {{ur}} : {{tro|ur|کتا}}
* {{pap}} : {{tro|pap|kachó}}
* {{fa}} : {{tro|fa|سگ}}
* {{pl}} : {{tro|pl|pies}}; {{tro|pl|pies domowy}}
* {{pt}} : {{tro|pt|cão}}
* {{pa}} : {{tro|pa|ਕੁੱਤਾ}}
* {{rom}} : {{tro|rom|rikonô}}; {{tro|rom|jukêl}} (''aussi'' {{tro|rom|cukêl}})
* {{ro}} : {{tro|ro|câine}} {{g}}, {{tro|ro|cîine}}
* {{ru}} : {{tro|ru|пёс}} (pǒs) {{g}}; {{tro|ru|собака}} (sobáka) {{b}}
* {{se}} : {{tro|se|beana}}
* {{en}} : {{tro|en|dog}}, {{tro|en|hound}}
* {{sr}} : {{tro|sr|пас}} (pas) {{g}}, {{tro|sr|кућка}} (kućka) {{b}}
* {{sn}} : {{tro|sn|imbwa}}
* {{zh}} : {{tro|zh|狗}}
* {{scn}} : {{tro|scn|cani}}
* {{gd}} : {{tro|gd|cù}}
* {{nso}} : {{tro|nso|mpša}}
* {{es}} : {{tro|es|perro}} {{g}}
* {{srn}} : {{tro|srn|dagu}}
* {{sv}} : {{tro|sv|hund}}
* {{sw}} : {{tro|sw|mbwa}}
* {{ss}} : {{tro|ss|î-njá}}
* {{tg}} : {{tro|tg|саг}} (sag)
* {{tl}} : {{tro|tl|áso}}
* {{cs}} : {{tro|cs|pes}}
* {{cv}} : {{tro|cv|йытӑ}} (ĭytă)
* {{tr}} : {{tro|tr|köpek}}
* {{tk}} : {{tro|tk|ит}} (it)
* {{tw}} : [[kraman]]
* {{uk}} : {{tro|uk|собака}} (sobáka) {{g}}; {{tro|uk|пес}} (pes) {{g}}
* {{vep}} : {{tro|vep|koir}}
* {{vi}} : {{tro|vi|chó}}
* {{wo}} : {{tro|wo|xaj}}
* {{yo}} : {{tro|yo|ajá}}
* {{zu}} : {{tro|zu|inja}}
{{)}}

{{-ak-|br|niv=2}}
[[Image:Europlug.png|thumb|right|Ur '''c'hi''']]
'''ki''' {{dist|ˈkiː|br}} ({{l}} [[kioù]])
# [[benveg|Benveg]] a dalvez da lugañ hag a vez sanket e-barzh ur [[kiez|giez]].
#*

{{-dvr-}}
*[[kiañ]]
*[[ki-noz]]

{{-tro-}}
{{(}}
* {{fr}} : {{tro|fr|prise}} {{tro|fr|mâle}} 
{{)}}


{{-estl-|br}}
E-barzh [[kaoc'h ki]]


{{-furm-verb-|br}}
'''ki''' {{dist|ˈkiː|br}}
# ''[[furm|Furm]] ar verb ''[[kiañ]]'' e trede gour unan an amzer-vremañ, en doare-disklêriañ.''
#* 
# ''[[furm|Furm]] ar verb ''[[kiañ]]'' en eil gour unan an doare-gourc'hemenn.''
#* 


{{-gwelet-}}
{{WP}}

{{-dave-}}
* {{DAV|1}} : {{D/LEBM}}

[[Rummad:Brezhoneg eeun]]
[[Rummad:Loened e brezhoneg]]


=== Troioù-lavar ===
* ''Bezañ krog ar c’hi du en ub'' : ober ur c’horfad [[gwarizi]]
* ''Bezañ, chom, leuskel ub, e-unan evel ur c'hi, evel ur penn-ki''.
* ''Bezañ evel ki ha [[kazh]]'': bezañ atav oc'h en em zrailhañ.
* ''Bezañ bet un taol ki rous'' : doare dizereat da gomz eus ur vaouez dougerez

* ''Gwiskañ botoù ront ar c’hi du'' : bezañ [[gwarizi]] ennañ

* ''Na dalvout ur [[bramm]] ki, ul [[louf]] ki, al lart eus ur c’hozh ki krouget'': na dalvout un aval brein.
* '' Na vezañ diwar chas ar vro'': heñvel ouzh ''na vezañ diwar [[saout]] ar vro''.
* ''Na vezañ mat da deurel d’ar c’hi, d’ar chas'' : na dalvout netra
* ''Neuial evel ur c’hi plom (E-lec’h ma kouezh e chom)'' : na c’houzout neuial

* ''Tennañ amann, panez eus gouzoug ar c’hi'': 
** pe ober un dra diaes da ober
** pe klask gouzout ar wirionez digant unan bennak.
{{-dave-}}