Анры Пуанкарэ

Жуль Анры Пуанкарэ (фр.: Jules Henri Poincaré; 29 красавіка 1854, Нансі, Францыя — 17 ліпеня 1912, Парыж) — французскі матэматык, фізік, астраном і філосаф. Кіраўнік Парыжскай акадэміі навук (1906), член Французскай акадэміі (1908) і яшчэ больш чым 30 акадэмій свету.

Анры Пуанкарэ
Henri Poincaré
Дата нараджэння	29 красавіка 1854(1854-04-29)[…]
Месца нараджэння	Нансі, дэпартамент Мёрт і Мозель, Францыя
Дата смерці	17 ліпеня 1912(1912-07-17)[…] (58 гадоў)
Месца смерці	Парыж, Францыя
Месца пахавання	могілкі Манпарнас
Грамадзянства	Францыя
Бацька	Émile-Léon Poincaré[d]
Жонка	Jeanne-Louise Poulain d'Andecy[d]
Дзеці	Jeanne Poincaré[d] і Léon Poincaré[d]
Род дзейнасці	матэматык, філосаф, астраном, фізік, інжынер, філосаф навукі, таполаг, выкладчык універсітэта, пісьменнік, універсальны чалавек
Навуковая сфера	матэматыка, фізіка, філасофія
Месца працы	Парыжскі ўніверсітэт Політэхнічная школа[d]
Навуковая ступень	доктар філасофіі (1879)
Альма-матар	Горная школа Парыжа[d] факультэт прыродазнаўчых навук Парыжскага ўніверсітэта[d] Ліцэй Анры Пуанкарэ[d] Політэхнічная школа[d] Парыжскі ўніверсітэт
Навуковы кіраўнік	Шарль Эрміт
Вядомыя вучні	Dimitrie Pompeiu[d] і Louis Bachelier[d]
Вядомы як	адзін са стваральнікаў тапалогіі, тэорыі адноснасці
Член у	Французская акадэмія (17 ліпеня 1912) Французская акадэмія навук Баварская акадэмія навук Гётынгенская акадэмія навук Пецярбургская акадэмія навук Шведская каралеўская акадэмія навук Венгерская акадэмія навук Лонданскае каралеўскае таварыства Нідэрландская каралеўская акадэмія навук Акадэмія Станіслава[d] Académie lorraine des sciences[d] Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук Расійская акадэмія навук Пруская акадэмія навук Амерыканскае філасофскае таварыства Нацыянальная акадэмія навук Італіі[d] Эдынбургскае каралеўскае таварыства Нацыянальная акадэмія навук ЗША Турынская акадэмія навук[d]
Узнагароды	ордэн Палярнай зоркі (1905) прэмія Панселе[d] (1885) Медаль Сільвестра (1901) медаль Кэтрын Брус (1911) прэмія Баяі[d] (1905) медаль Матэўчы[d] (1905) Канкур жэнераль[d] замежны член Лонданскага каралеўскага таварыства[d] (26 красавіка 1894)
Подпіс
Цытаты ў Вікіцытатніку
Творы ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфічныя звесткі

Скончыў Політэхнічную (1875) і Горную (1879) школы. 3 1881 у Парыжскім універсітэце (з 1886 прафесар), адначасова з 1893 член Бюро даўгот.

Науковая дзейнасць

Навуковыя працы па тэорыі лікаў, алгебры, тапалогіі, тэорыях функцый, дыферэнцыяльных ураўненняў і імавернасцей, матэматычнай і тэарэтычнай фізіцы, нябеснай механіцы і касмагоніі, метадалогіі навуковага пазнання. Пабудаваў якасную тэорыю дыферэнцыяльных ураўненняў, распрацаваў тэорыю інтэгральных інварыянтаў і інш. Адкрыў аўтаморфныя функцыі ад адной камплекснай зменнай (1883) і распрацаваў іх тэорыю. Увёў асноўныя паняцці камбінаторнай тапалогіі, даў уласную інтэрпрэтацыю геаметрыі Лабачэўскага (1882). Вызначыў фігуры важкіх вадкасцей пры іх вярчэнні ва ўласным гравітацыйным полі, даказаў існаванне фігур раўнавагі, адрозных ад эліпсоіда-, кольца- і грушападобных і даследаваў іх устойлівасць. Незалежна ад А. Эйнштэйна развіў матэматычныя асновы спецыяльнай тэорыі адноснасці, увёў тэрмін «пераўтварэнні Лорэнца». Даследаваў праблемы цеплаправоднасці, электрамагнетызму, оптыкі, тэорыі пругкасці, тэорыі патэнцыялу.

Гісторыкі адносяць Анры Пуанкарэ да найвялікшых матэматыкаў усіх часоў. Ён лічыцца, разам з Гільбертам, адным з апошніх матэматыкаў-універсалаў (вучоных, здольных ахапіць усе матэматычныя вынікі свайго часу). Яго пяру належаць больш за 500 артыкулаў і кніг.

Працы

Асноўныя працы (гл. таксама Поўны спіс публікацый Архівавана 10 чэрвеня 2012.):

• Cours de physique mathématique, 1889—1892 (Курс матэматычнай фізікі ў 12 тамах на аснове яго лекцый у Сарбоне)
• Les methodes nouvelles de la mécanique céleste, t. 1—3. Р., 1892—97 (Новыя метады нябеснай механікі)
• Analysis situs, 1895 (так першапачаткова называлася тапалогія); у 1899—1902 гг. Пуанкарэ апублікаваў 5 змястоўных дадаткаў да гэтай піянерскай працы
• Calcul des probabilités, 1896 (Злічэнне імавернасцей, перавыдана ў 1912 і 1923 гг.)
• La Science et l’hypothèse, 1902 (Навука і гіпотэза)
• Valeur de la science, 1905 (Каштоўнасць навукі)
• Leçons de mécanique céleste, t. 1—3. P., 1905—1906 (Лекцыі па нябеснай механіцы)
• Théorie de Maxwell et les oscillations hertziennes, 1907 (Тэорыя Максвела і хвалі Герца)
• Science et méthode, 1908 (Навука і метад)
• Dernières Pensées, 1913 (Апошнія думкі, пасмяротна)
• Œuvres, t. 1—11, 1916—1956 (Працы, пасмяротна)

Узнагароды

• Залаты медаль Каралеўскага астранамічнага таварыства (1900).
• Медаль Кэтрын Брус (1911).

Ушанаванне памяці

Іменем Пуанкарэ названы кратар на адваротным баку Месяца.

Літаратура

• Пуанкарэ // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 13: Праміле — Рэлаксін / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2001. — Т. 13. — С. 113. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0216-4 (т. 13).
• Thibault Damour. Poincare, Relativity, Billiards and Symmetry // Symposium Henri Poincare, Proceedings. Solvay Workshops and Symposia. — 2004. — Vol. 2. — P. 159—184.
• Jean Mawhin. Henri Poincaré. A Life in the Service of Science // Notices of the AMS. — 2005. — Vol. 52. — № 9. — P. 1036—1044.

Спасылкі

• Анры Пуанкарэ на сайце Mac Tutor (англ.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 27 жніўня 2011. Праверана 18 ліпеня 2010.
• Сямейны фотаархіў Пуанкарэ (фр.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 14 чэрвеня 2011. Праверана 22 верасня 2010.