Перайсьці да зьместу

Сінтаізм

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
(Перанакіравана з «Сынтаізм»)
«Плывучая» торыі храма Іцукусіма. Торыі адзначаюць уваход у сінтаісцкія сьвятыні і ёсьць пазнавальнымі сымбалямі рэлігіі.

Сінтаі́зм (па-японску: 神道 — «шлях багоў») — традыцыйная рэлігія Японіі, заснаваная на анімістычных вераваньнях старажытных японцаў, аб’ектамі глыбокай пашаны зьяўляюцца шматлікія бажаствы і духі памерлых. Зазнала ў сваім разьвіцьці значны ўплыў будызму.

Улічваючы, што гэтая рэлігія ёсьць політэістычнай і анімістычнай, сінтаізм круціцца вакол звышнатуральных істотаў, якія маюць назву камі. Лічыцца, што камі насяляюць усё навокал, у тым ліку сілы прыроды і прыкметныя ляндшафтныя месцы. Ім пакланяюцца ў сямейных сьвятынях каміданах і грамадзкіх сьвятынях дзіндзя. У апошніх памянёных працуюць сьвятары, вядомыя пад назовам канусі, якія наглядаюць за ахвяраваньнямі ежы і напояў асобным камі, замацаваным у гэтым месцы. Гэта робіцца дзеля таго, каб стварыць гармонію паміж людзьмі і камі, і набыць блаславеньня апошніх. Іншыя распаўсюджаныя рытуалы ўключаюць танцы кагура, абрады і сэзонныя сьвяты. У грамадзкіх сьвятынях практыкуюць варажбу ды намольваюць рэлігійныя прадметы, як то абярэгі. Сінтаізм надае асноўны канцэптуальны акцэнт забясьпечаньню чысьціні, пераважна праз практыкі ачышчэньня, як то рытуальнае мыцьцё і купаньне, асабліва перад набажэнствам. Невялікі акцэнт робіцца на канкрэтных маральных кодэксах і на замагільным жыцьці, але памерлыя лічацца здольнымі стаць камі. Рэлігія ня мае адзінага стваральніка або пэўнай дактрыны, аднак, замест гэтага існуюць розныя мясцовыя і рэгіянальныя формы.

Не зважаючы на тое, што гісторыкі спрачаюцца, у які момант сінтаізм вылучыўся ў асобную рэлігію, але шанаваньне камі прасочваецца да пэрыяду культуры Яёй, якая квітнела з 300 году да н. э. да 300 году н. э. Будызм зьявіўся ў Японіі ў канцы пэрыяду Кафун, якая цягнулася з 300 па 538 гады, і хутка распаўсюдзіўся па краіне. Рэлігійная сынкрэтызацыя зрабіла пакланеньне камі і будызм функцыянальна непадзельнымі. Гэты працэс злучэньня абодвух практыкаў мае назоў сімбуцу-сюга. Гэтак, камі пачалі разглядацца як частка будыйскай касмалёгіі. Ўсё часьцей яны набывалі антрапамарфныя формы. Самая раньняя пісьмовая згадка традыцыі пакланеньня камі была занатаваная ў VIII стагодзьдзі ў працах «Кодзікі» і «Ніхон сёкі». У наступныя стагодзьдзі традыцыя сімбуцу-сюга была перанятая японскай імпэратарскай сям’ёй. У эпоху Мэйдзі з 1868 па 1912 гады нацыяналістычнае кіраўніцтва Японіі выключыла будыйскі ўплыў з культу камі і сфармавала дзяржаўны сінтаізм. Менавіта гэтыя дзеі часткай гісторыкаў зважаюцца як пачатак сінтаізму як асобнай рэлігіі. Сьвятыні траплялі пад узмоцнены дзяржаўны кантроль, а грамадзянаў заахвочвалі пакланяцца імпэратару як камі. З утварэньнем Японскай імпэрыі ў пачатку XX стагодзьдзя сінтаізм пашырыўся ў іншыя рэгіёны Ўсходняй Азіі. Пасьля паразы Японіі ў Другой сусьветнай вайне сінтаізм быў фармальна аддзелены ад дзяржавы.

Выява працы Ўтагавы Куніёсі, на якой камі Інары зьяўдяецца перад чалавекам.

Сінтаізм ёсьць політэістычнай рэлігіяй, што прадугледжвае ўшанаваньне шматлікай колькасьці бостваў, вядомых як камі[1][2]. У японскай мове бракуе адрозьненьня паміж адзіночным і множным лікам, таму гэты тэрмін адносіцца як да асобных камі, гэтак і да групы камі[3][2]. У Японіі часта кажуць, што існуе існуе восем мільёнаў камі, гэты тэрмін азначае бясконцае мноства[4][5]. Паводле сінтаісцкай практыкі лічыцца, што камі прысутныя паўсюль[6], аднак, яны ня лічацца ўсемагутнымі, усёведнымі або бесьсьмяротнымі[3][7].

Тэрмін камі ёсьць «канцэптуальна плынным»[3], зьяўляючыся «расплывістым і недакладным»[8]. У японскай мове гэтае слова часта ўжываецца да сілы зьяваў, якія выклікаюць пачуцьцё зьдзіўленьня і матляньня ў назіральніка[3]. Дасьледнік рэлігіяў Джозэф Кітагава называў гэта «прыродай камі», заяўляючы, што на ягоную думку гэта прыблізна падобна да заходнім ідэям нумінознасьці і сакральнасьці[9]. Згодна з сінтаізмам камі пасяляюцца як у жывых істотаў, гэтак і мёртвых, арганічную і неарганічную матэрыю і стыхійныя бедзтвы, як то землятрусы, сухмені і чуму[2], а іхняя прысутнасьць бачна ў прыродных сілах, як то вецер, дождж, агонь і сонечнае сьвятло[10]. Паводле вызначэньня японскага мысьляра XVIII стагодзьдзя, Матаоры Тарынагі, птушкі і зьвяры, палі і травы і ўся іншая прырода, усё, што ёсьць рэдккім і незвычайным, ды тое, што валодае выключнымі якасьцямі і выклікае трапятаньне, ёсьць камі[11]. Адпаведна, сінтаізм, такім чынам, успрымае фактычныя зьявы Сусьвету як боскія праявы[12]. Менавіта гэта робіць рэлігію анімістычнай[13][14][2].

У Японіі камі ўшаноўваліся зь першабытных часоў[6]. У пэрыяд Яёй яны лічыліся бясформеннымі і нябачнымі[15], але пазьней набылі антрапаморфную праяву пад уплывам будызму[6][16]. Зараз статуі камі вядомыя як сіндза[16]. Камі звычайна асацыююцца з пэўным месцам, часта прыкметнай асаблівасьцю ляндшафту, як то вадаспад, гара, вялікі камень або прыкметнае дрэва[17][10]. Фізычныя аб’екты або месцы, у якіх, як мяркуюць, прысутнічаюць камі, называюцца сінтай[18]. А аб’екты, населеныя камі, і ўшанаваныя сьвятыняй вядомай як го-сінтай[19][20]. У такія аб’екты звычайна ўсталёўваюць люстэркі, мячы, камяні, пацеркі і таблічкі з надпісамі[19][21]. Сьвятыня будуецца такім чынам, што самі го-сінтай схаваныя ад вачэй наведвальнікаў[19][22] і могуць быць схаваныя ў скрынках, так што нават сьвятары ня ведаюць, як яны выглядаюць[18].

3000-гадовае дрэва, якое лічыцца сьвятыняй.

Лічыцца, што камі здольныя як на добрыя, гэтак і на дрэнныя ўчынкі[23][2]. Калі добрыя ўчынкі бостваў ігнаруюцца людзі, камі могуць прызначыць чалавеку пакараньне, часта хваробай або раптоўнай сьмерцю[24]. Некаторыя камі, якія маюць назву магацухі-но-камі або арабуру, лічацца злоснымі[25][26]. Каб устрымаць камі ад разбуральных дзеяў, і атрымаць іхняе дабраславеньне, людзі мусяць рабіць камі ахвяраваньні і чытаць ім малітвы[2]. сінтаізм імкнецца культываваць і забясьпечваць гарманічныя адносіны паміж людзьмі ды камі і, такім чынам, паразумецца і залагодзіцца з прыродай[27]. Акрамя распаўсюдных камі, як то Аматэрасу, маецца вялікая колькасьць камі пэўных мясьцінаў. З такімі камі толькі мясцовыя грамады спрабуюць зьблізіцца і пазнаёміцца[28]. Камі пэўнай суполкі маюць назву удзігамі[29][5], у той час як камі асобнага дому — ясікігамі[30].

Камі ня лічацца мэтафізычна далёкімі ад чалавецтва[3], бо нават самі людзі могуць стаць камі[31]. Мёртвых людзей часам ушаноўваюць як камі, разглядаючы іх абаронцамі[32][2][6]. Адным з найбольш яскравых прыкладаў чалавека, які стаў камі, быў імпэратар Одзін, які па сьмерці быў абвешчаны камі Хаціманам. Ён лічыцца абаронцам Японіі і камі вайны[33][10]. У японскай культуры продкі разглядаюцца як формай камі[34]. У Заходняй Японіі тэрмін дзігамі выкарыстоўваецца дзеля апісаньня камі заснавальніка пэўнай вёсцы[35]. У некаторых выпадках жывыя людзі таксама разглядаліся як камі[2]. У дзяржаўнай сінтаісцкай сыстэме эпохі Мэйдзі імпэратар Японіі абвешчаўся камі[31], у той час як некаторыя сінтаісцкія сэкты таксама разглядалі сваіх лідэраў жывымі камі[31].

Зважаючы на тое, што некаторыя камі ўшаноўваюцца толькі ў адным месцы, іншыя маюць сьвятыні ў многіх рэгіёнах[36]. Ужо згаданы Хаціман, напрыклад, мае каля 25 тысяч сьвятыняў, прысьвечаных яму[10], у той час як Інары мае 40 тысячаў месцаў ушанаваньня[37]. Пры закладаньні новай сьвятыні для камі, калі ў яго ўжо маецца сьвятыня, адбываецца «разьдзяленьне духу», што мае назву бунрэй[38][39][36]. Падчас цырымоніі камі запрашаюць увайсьці ў новую сьвятыну[36], якую называюць буншай[38][40]. Лічыцца, што ўлада асобных камі не памяншаецца нават калі ён мае сьвятыні ў розных месцах. Таксама няма аніякіх абмежаваньняў на колькасьць месцаў, дзе камі могуць захоўвацца[36]. У асобныя пэрыяды гісторыі Японіі пры замацаваньні камі ў новай сьвятыні спаганялася плата[36]. Сьвятыні не заўсёды задумваюцца як сталыя збудаваньні[6].

Многія камі маюць пасланцаў, якія звычайна прымаюць форму жывёлаў[36]. Гэтак пасланам Інары ёсьць ліса[14][36], а Хаціман накіроўвае ў якасьці пасланцаў галубоў[36]. Японскі фальклёр таксама ўключае ў сябе веру ў неспакойных або помсьлівых духаў, асабліва тых, хто памёр гвалтоўна і без наданьня адпаведных пахавальных абрадаў[41]. Лічыцца, што яны чыняць пакуты жывым, што азначае, што іх трэба суцішыць праз будыйскія абрады, але часам іх трэба вызнаць камі[41]. У японскай міталёгіі таксама існуюць жывёлападобныя істоты, якія могуць прымаць чалавечае аблічча, яны вядомыя як танукі[42].

Выява Ідзанагі і Ідзанамі.

Не зважаючы на тое, што апавяды адрозьніваюцца дэталямі[43], паходжаньне камі і самой Японіі апавядаецца ў двух тэкстах VIII стагодзьдзя, вядомых як «Кодзікі» і «Ніхон сёкі»[44][45][1][46][47]. Маючы кітайскі ўплыў[44][45][48][49], гэтыя тэксты былі замоўленыя кіроўнымі коламі краіны дзеля легітымізацыі і кансалідацыі свайго кіраваньня[50][51]. Хоць яны ніколі ня мелі вялікага значэньня ў японскім рэлігійныі жыцьці[49]. У пачатку XX стагодзьдзя ўрад абвесьціў, што абодва творы адпавядаюць фактам[52].

«Кодзікі» распавядае, што Сусьвет учыніўся з амэ-цуці, то бок падзелу лёгкіх і чыстых элемэнтаў (амэ, «Неба») ад цяжкіх элемэнтаў (цуці, «Зямля»)[53][54][52]. Затым зьявіліся тры камі: Амэнамінаканусі, Такамімусубі-но і Камімусубі-но. За імі рушылі іншыя, у тым ліку брат і сястра Ідзанагі і Ідзанамі[52][55]. Камі даручылі Ідзанагі і Ідзанамі стварыць зямлю на нашай плянэце. Каб выканаць загад брат і сястра ўскалыхнулі салонае мора дзідай, упрыгожанай каштоўнымі камянямі, з чаго ўтварыўся востраў Анагора[56][57][58]. Затым Ідзанагі і Ідзанамі спусьціліся на Зямлю, дзе апошняя нарадзіла яшчэ адных камі. Адным зь іх быў камі агню, чыё нараджэньне забіла Ідзанамі[56][59][60]. Ідзанагі спусьціўся ў ёмі, нешта кшталту пекла, каб забраць сваю сястру, але ён быў вымушаны бегчы адтуль, пакінуўшы там сястру. Уваход у ёмі ён затуліў валуном[56][61][59][60].

Каб змыць зь сябе бруд Ідзанагі выкупаўся ў моры. Дзякуючы гэтаму зь ягонага цела зьявіліся новыя камі, то бок Аматэрасу (камі сонца) нарадзіўся зь ягонага левага вока, а Цукуёмі (камі месяцу) вылучыўся зь ягонага правага вока. Бог Сусанао (камі буры ці ветру) нарадзіўся зь ягонага носу[62][56][61][59][63]. Сусанао паводзіўся разбуральна, таму каб пазьбегнуць яго, Аматэрасу схавалася ў пячоры, чым унёсла Зямлю ў змрок. Іншыя камі ў рэшце рэшт здолелі ўгаворыць яе высунуцца зь пячоры[64][65][66][67][68], а Сусанао быў высланы на Зямлю, дзе ажаніўся і нарадзіў дзяцей[69][70]. Паводле «Кодзікі», Аматэрасу затым выправіла свайго ўнука Нінігі кіраваць Японіяй, даўшы яму выгнутыя пацеркі, люстэрка і меч, якія сталі сымбалем японскай імпэратарскай улады[65][71]. Аматэрасу застаецца, напэўна, самым шанаваным камі Японіі[72].

Ключавой тэмай у сінтаізме ёсьць пазьбяганне кегарэ («стан бруду»)[73][59], забясьпечваючы пры гэтым хараэ («чысьціню»)[74][75][67]. У японскай традыцыі людзі лічацца фундамэнтальна чыстымі[76][77]. Такім чынам, кегарэ разглядаецца як часовы стан, які можна выправіць шляхам дасягненьня хараэ[73]. Каб вярнуць чалавеку духоўнае здароўе і зрабіць яго карысным для грамадзтва ладзяцца абрады ачышчэньня[78].

Абрад сынтаісцкага ачышчэньня пасьля ўрачыстага дзіцячага турніру па сумо ў горадзе Кіёта.

Панятак чысьціні прысутнічае ў многіх аспэктах японскай культуры. Вялікую ўвагу японцы надаюць купаньню[79]. Ачышчэньне, напрыклад, разглядаецца як важная дзея падрыхтоўкі да сэзону пасяўной[80], у той час як акторы тэатру но ладзяць абрад ачышчэньня перад тым, як выступаць[81]. Асаблівымі крыніцамі забруджваньня ў сынтаізме лічацца сьмерць, хваробы, вядзьмарства, зьдзіраньне скуры жыўцом з жывёлы, інцэст, распуста, лайно і кроў, зьвязаныя з мэнструацыяй або родамі[82][83]. Каб пазьбегнуць кегарэ, сьвятары ды іншыя практыкі ўстрымліваюцца і пазьбягаюць розных дзеяў перад сьвятамі або рытуаламі[73][84]. Табуяванымі лічацца розныя словы, якія няможна прамаўляць у сьвятынях. Да іхняга ліку дапасуюцца словы сьмерць, хвароба і мяса[85].

Цырымонія ачышчэньня, вядомая як місогі, прадугледжвае выкарыстаньне прэснай і салонай вады або солі дзеля выдаленьня кегарэ[86]. Апусканьне ў мора ўсім целам часта лічыцца найбольш старажытнай і эфэктыўнай формай ачышчэньня[87]. Гэтая дзея павязаная зь міталягічнай гісторыяй, паводле якой, Ідзанагі пагрузіўся ў мора, каб ачысьціцца пасьля таго, як пабачыў сваю памерлую жонку. Менавіта з гэтага ўчынку зь ягоная цела выйшлі іншыя камі[88][86]. Іншым спосабам ёсьць занурэньне ў вадаспад[86][76]. Соль часта разглядаецца як ачышчальнае рэчыва[88][89]. Гэтак, некаторыя вернікі сынтаізму пасыпаюць сябе сольлю пасьля наведваньня пахаваньняў[90][91]. Тыя, хто трымае рэстараны, кожны дзень перад пачаткам працы могуць высыпаць невялікую горбу солі на вуліцу[92]. Агонь таксама заважаецца за крыніцу ачышчэньня[89]. Да пэрыяду Мэйдзі абрады ачышчэньня звычайна выконваліся адмысловымі варажбітамі, чые практыкі паходзілі з кітайскай філязофіі інь і ян[93].

  1. ^ а б Littleton 2002. С. 23.
  2. ^ а б в г д е ё ж Cali & Dougill 2013. С. 13.
  3. ^ а б в г д Boyd, James W.; Williams, Ron G. (2005). «Japanese Shinto: An Interpretation of a Priestly Perspective». Philosophy East and West. 55 (1): 33—63. — doi:10.1353/pew.2004.0039.
  4. ^ Nelson 1996. С. 29.
  5. ^ а б Littleton 2002. С. 24.
  6. ^ а б в г д Hardacre 2017. С. 1.
  7. ^ Hardacre 2017. С. 52.
  8. ^ Offner 1979. С. 194.
  9. ^ Kitagawa 1987. С. 36.
  10. ^ а б в г Cali & Dougill 2013. С. 14.
  11. ^ Matsumura Kazuo. «2. Kami (Deities). Concepts of Kami». Encyclopedia of Shinto.
  12. ^ Nelson 1996. С. 26.
  13. ^ Nelson 1996. С. 7.
  14. ^ а б Picken 2011. С. 40.
  15. ^ Hardacre 2017. С. 19.
  16. ^ а б Bocking 1997. С. 180.
  17. ^ Littleton 2002. С. 75.
  18. ^ а б Bocking 1997. С. 172.
  19. ^ а б в Offner 1979. С. 202.
  20. ^ Nelson 1996. С. 144.
  21. ^ Earhart 2004. С. 36—37.
  22. ^ Picken 2011. С. 44.
  23. ^ Nelson 1996. С. 27.
  24. ^ Bocking 1997. С. 164.
  25. ^ Bocking 1997. С. 114.
  26. ^ Picken 2011. С. 42.
  27. ^ Earhart 2004. С. 7—8.
  28. ^ Nelson 1996. С. 33.
  29. ^ Bocking 1997. С. 214—215.
  30. ^ Bocking 1997. С. 222.
  31. ^ а б в Earhart 2004. С. 8.
  32. ^ Littleton 2002. С. 27.
  33. ^ Littleton 2002. С. 31—32.
  34. ^ Earhart 2004. С. 10.
  35. ^ Bocking 1997. С. 69.
  36. ^ а б в г д е ё ж Cali & Dougill 2013. С. 15.
  37. ^ Picken 2011. С. 92.
  38. ^ а б Bocking 1997. С. 13.
  39. ^ Picken 2011. С. 57.
  40. ^ Picken 2011. С. 58.
  41. ^ а б Bocking 1997. С. 37.
  42. ^ Bocking 1997. С. 200.
  43. ^ Hardacre 2017. С. 48—49.
  44. ^ а б Offner 1979. С. 195.
  45. ^ а б Kitagawa 1987. С. 142.
  46. ^ Earhart 2004. С. 32.
  47. ^ Cali & Dougill 2013. С. 18.
  48. ^ Littleton 2002. С. 37.
  49. ^ а б Earhart 2004. С. 33.
  50. ^ Earhart 2004. С. 33—34.
  51. ^ Cali & Dougill 2013. С. 18—19.
  52. ^ а б в Cali & Dougill 2013. С. 19.
  53. ^ Bocking 1997. С. 5.
  54. ^ Picken 2011. С. 38.
  55. ^ Hardacre 2017. С. 48.
  56. ^ а б в г Kitagawa 1987. С. 143.
  57. ^ Cali & Dougill 2013. С. 19—20.
  58. ^ Hardacre 2017. С. 49.
  59. ^ а б в г Cali & Dougill 2013. С. 20.
  60. ^ а б Hardacre 2017. С. 50.
  61. ^ а б Bocking 1997. С. 67.
  62. ^ Offner 1979. С. 196.
  63. ^ Hardacre 2017. С. 53.
  64. ^ Offner 1979. С. 196—197.
  65. ^ а б Kitagawa 1987. С. 144.
  66. ^ Bocking 1997. С. 3.
  67. ^ а б Cali & Dougill 2013. С. 21.
  68. ^ Hardacre 2017. С. 53—54.
  69. ^ Cali & Dougill 2013. С. 22.
  70. ^ Hardacre 2017. С. 54.
  71. ^ Hardacre 2017. С. 57.
  72. ^ Littleton 2002. С. 98.
  73. ^ а б в Bocking 1997. С. 93.
  74. ^ Nelson 1996. С. 101.
  75. ^ Bocking 1997. С. 45.
  76. ^ а б Picken 2011. С. 45.
  77. ^ Picken 2011. С. 82.
  78. ^ Nelson 1996. С. 102.
  79. ^ Nelson 1996. С. 38.
  80. ^ Nelson 1996. С. 63.
  81. ^ Picken 2011. С. 7.
  82. ^ Offner 1979. С. 206.
  83. ^ Nelson 1996. С. 104.
  84. ^ Picken 2011. С. 86.
  85. ^ Bocking 1997. С. 58.
  86. ^ а б в Bocking 1997. С. 124.
  87. ^ Nelson 1996. С. 140.
  88. ^ а б Nelson 1996. С. 141.
  89. ^ а б Earhart 2004. С. 11.
  90. ^ Nelson 1996. С. 141—142.
  91. ^ Picken 2011. С. 70.
  92. ^ Picken 2011. С. 6.
  93. ^ Breen, John; Teeuwen, Mark (2010). «A New History of Shinto». Chichester: Wiley-Blackwell. — С. 12. — ISBN 978-1-4051-5515-1.
  • Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 14. — 512 с. — 10 000 ас. — ISBN 985-11-0238-5 (Т. 14)
  • Bocking, Brian A Popular Dictionary of Shinto. — Richmond: Curzon, 1997. — ISBN 978-0-7007-1051-5
  • Cali, Joseph; Dougill, John Shinto Shrines: A Guide to the Sacred Sites of Japan’s Ancient Religion. — Honolulu: University of Hawai’i Press, 2013. — ISBN 978-0-8248-3713-6
  • Earhart, H. Byron Japanese Religion: Unity and Diversity. — Belmont, CA: Wadsworth, 2004. — ISBN 978-0-534-17694-5
  • Hardacre, Helen Shinto: A History. — Oxford: Oxford University Press, 2017. — ISBN 978-0-19-062171-1
  • Kitagawa, Joseph M. On Understanding Japanese Religion. — Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1987. — ISBN 978-0-691-10229-0
  • Littleton, C. Scott Shinto: Origins, Rituals, Festivals, Spirits, Sacred Places. — Oxford: Oxford University Press, 2002. — ISBN 978-0-19-521886-2
  • Nelson, John K. A Year in the Life of a Shinto Shrine. — Seattle: University of Washington Press, 1996. — ISBN 978-0-295-97500-9
  • Offner, Clark B. The World’s Religions // Shinto. — Leicester: Inter-Varsity Press, 1979.
  • Picken, Stuart D. B. Historical Dictionary of Shinto. — 2. — Lanham: Scarecrow Press, 2011. — ISBN 978-0-8108-7172-4

Вонкавыя спасылкі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]