Емэн

Емэн الجمهورية اليمنية Al-Ǧumhūriyyah al-Yamaniyyah
Сьцяг Герб
Дзяржаўны гімн: «Аб’яднаная рэспубліка»
Афіцыйная мова	арабская
Сталіца	Сана
Найбуйнейшы горад	Сана
Форма кіраваньня Прэзыдэнт Прэм'ер-міністар	Рэспубліка Алі Абдула Салех Алі Мухамэд Муджавар
Плошча  • агульная  • адсотак вады	49-е месца ў сьвеце 527 968 км² нязначны
Насельніцтва  • агульнае (2009)  • шчыльнасьць	51-е месца ў сьвеце 23 580 000 44,7/км²
СУП  • агульны (2008)  • на душу насельніцтва	110-е месца ў сьвеце $55,393 млрд $2410
Валюта	Емэнскі рыял (YER)
Незалежнасьць — аб’яднаньне	22 траўня 1990
Аўтамабільны знак	YAR
Дамэн верхняга ўзроўню	.ye
Тэлефонны код	+967
Мапа Емэну

Рэспу́бліка Е́мэн альбо Е́мэн — краіна на паўднёвым усходзе Азіі, мяжуе з Саудаўскай Арабіяй і Аманам.

На захадзе выходзіць да Чырвонага мора, на поўдні — да Адэнскай затокі Індыйскага акіяну. Працягласьць берагавой лініі — 1500 км. З тэрыторыі Емэну можна кантраляваць стратэгічна важную ў міжнародным суднаходзтве Баб эль-Мандэбскую пратоку. Емэну належыць выспа Сакотра, шэраг іншых выспаў у Адэнскай затоцы і Чырвоным моры. Сталіца — горад Сана (больш за 1,5 млн чал.). Іншыя буйныя месты — Адэн (каля 500 тыс.) і Хадэйда (каля 350 тыс.) — зьяўляюцца марскімі партамі. Афіцыйная мова — арабская. Нацыянальнае сьвята — 22 траўня — Дзень абвяшчэньня Емэнскай Рэспублікі, якая ўтварылася ў 1990 шляхам добраахвотнага аб’яднаньня Емэнскай Арабскай Рэспублікі і Народнай Дэмакратычнай Рэспублікі Емэн. Нацыянальная валюта — емэнскі рыял (199 ем. р. — 1 дал. ЗША).

Адміністрацыйна Емэн падзяляецца на 19 правінцыяў. Дваццатай самастойнай адміністрацыйнай адзінкай зьяўляецца сталіца м. Сана.

Гісторыя

У 1918 пасьля распаду Асманскай імпэрыі Паўночны Емэн атрымаў незалежнасьць. Улада перайшла да духоўнага і сьвецкага лідэра Поўначы імама Ях’і, якому ў выніку ўзброенай барацьбы супраць унутраных і вонкавых праціўнікаў удалося да сярэдзіны 1920-х гадоў аб’яднаць плямёны Паўночнага Емэну ў дзяржаву з сталіцай у м. Сана.

26 верасьня 1962 году ў Сане адбылася антыманархічная рэвалюцыя, якая скінула дынастыю імамаў, і была абвешчаная Емэнская Арабская Рэспубліка.

Паўднёвы Емен здабыў незалежнасьць у 1967 пасьля лютай барацьбы супраць брытанскага каляніялізму. З 1970 ён называецца Народна-Дэмакратычнай Рэспублікай Емэн (сталіца — м. Адэн) і абвясьціў аб сваім разьвіцьці па шляху сацыялістычнай арыентацыі. У 1990 кіраўніцтва НДРЕ прызнала агульнанацыянальнае лідэрства прэзыдэнта ЕАР А. А. Салеха і пайшло на аб’яднаньне НДРЕ і ЕАР 22 траўня 1990.

Непаразуменьні, якія захоўваліся паміж кіраўнікамі былых частак Емэна прывялі ў траўні 1994 да грамадзянскай вайны, у якой Сана ў пачатку ліпеня атрымала пераканаўчую перамогу, а лідэрам паўднёваемэнскіх сэпаратыстаў давялося зьбегчы за мяжу. У 2002 яны былі амніставаныя.

Палітыка

Емэнская Рэспубліка — прэзыдэнцкая рэспубліка. Асноўны закон — Канстытуцыя, зацьверджаная 21 траўня 1990 на паасобных паседжаньнях Заканадаўчага савету ЕАР і Вярхоўнай народнай рады НДРЕ, уступіла ў сілу ў траўні 1991. У лютым 2001 адбыўся ўсенародны рэфэрэндум, на якім былі ўхваленыя папраўкі да Канстытуцыі, накіраваныя на ўмацаваньне асабістай улады прэзыдэнта Емэну. Тэрмін яго паўнамоцтваў павялічыўся да 7 гадоў (раней — пяць).

Па Канстытуцыі, дзяржаўнай рэлігіяй зьяўляецца іслам, а шарыят — крыніцай заканадаўства.

Прэзыдэнт — Алі Абдула Салех (з 1978). У верасьні 2007 пры падтрымцы 77,17% выбарнікаў перавыбраны на новы тэрмін падчас прамых выбараў на альтэрнатыўнай аснове. Адзіны кандыдат ад апазыцыйнага блёка «Аблічча Муштарак» Ф. Бэн Шамлан атрымаў 21,82% галасоў.

Віцэ-прэзыдэнт — Абдураба Мансур Гадзі (з 3 кастрычніка 1994).

Вышэйшы заканадаўчы орган — Палата дэпутатаў, якая абіраецца на 6 гадоў і складаецца з 301 чальцоў. Цяперашні склад парлямэнту абраны 27 красавіка 2003 на шматпартыйнай аснове. Месцы разьмяркоўваюцца наступным чынам: кіруючая партыя УНК — 229 месцаў (76%), «Іслах» — 46, ЕСП — 7, Насэрысцкая партыя — 3, партыя «Баас» — 2, незалежныя кандыдаты — 14. Маршалкам Парлямэнту ў лютым 2008 абраны чалец УНК Ях’я Алі Ар-Раі. Наступныя выбары — у красавіку 2009.

У адпаведнасьці з рашэньнем лютаўскага рэфэрэндуму 2001, Кансультацыйная рада (Савет Шуры) зьмяніла свой статус, атрымаўшы некаторыя паўнамоцтвы ў галіне заканадаўства. Складаецца з 111 чальцоў, прызначаных прэзыдэнцкім указам. Па сутнасьці Кансультацыйная рада зьяўляецца другой палатай парлямэнту і ўпаўнаважаная (разам з Палатай дэпутатаў) прымаць рашэньні па пытаньнях, датычных плянаў разьвіцьця краіны, зацьвярджэньня важных міжнародных дамоваў і да т. п. Старшыня — Абдэль Азіз Абдэль Гані.

У красавіку 2007 сфармаваны новы склад Рады Міністраў на чале з прэм’ер-міністрам Алі Мухамадам Аль-Муджаварам.

У арт. 144 Канстытуцыі Емэнскай Рэспублікі прадугледжаны прынцып мясцовага самакіраваньня, у адпаведнасьці зь якім кожная адміністрацыйная адзінка валодае адноснай самастойнасьцю і павінна быць прадстаўленая Мясцовай радай (абіраецца прамым і роўным галасаваньнем). На выбарах у мясцовыя рады, якія адбыліся ўвосені 2006 УНК атрымаў 74% галасоў.

У адпаведнасьці з арт. 5 Канстытуцыі ў краіне дзейнічае шматпартыйная сыстэма. Налічваецца больш за 30 палітычных партыяў і рухаў, хоць афіцыйна зарэгістравана 19. Кіруючай партыяй зьяўляецца Усеагульны народны кангрэс (УНК), створаны 24 жніўня 1982. Старшыня — прэзыдэнт А. А. Салех, намесьнікі — віцэ-прэзідэнт А. Мансур Гадзі і А. Аль-Ар’яні (былы генсакратар УНК), генэральны сакратар — А. Баджамаль.

Апазыцыя — блёк «Ліка муштарак», які аб’яднаў «Іслах» (партыя ісламісцкага кшталту, заснаваная 13 верасьня 1990 прадстаўнікамі «Братоў-мусульманаў»), Емэнскую сацыялістычную партыю, Насэрысцкую партыю, Партыю арабскага сацыялістычнага адраджэньня «Баас», Партыю Аль-Хак, Саюз народных сілаў, Емэнскі юніянісцкі блок, Лібэральную канстытуцыйную партыю, Лігу сыноў Емэну і інш.

Унутрыпалітычнае становішча ў Емене ў цэлым устойлівае. Урад кантралюе сытуацыю, нягледзячы на супрацьстаяньне ўрадавых войскаў з узброенымі фармаваньнямі арганізацыі «Веруючая моладзь», якое працягваецца у паўночнай правінцыі Сада.

У 2007 і ў пачатку 2008 па паўднёвых правінцыях краіны пракацілася хваля масавых хваляваньняў, пры разгоне якіх загінулі дзясяткі чалавек. Узмацніліся рознагалосьсі ўладаў зь Емэнскай сацпартыяй, якую ўрад вінаваціць у распальваньні сэпаратысцкіх настрояў на поўдні.

Лінія нацэленая на ўмацаваньне аўтарытарнага характару ўлады, якая праводзіцца рэжымам пры абвяшчэньні афіцыйнага курсу на дэмакратызацыю, разьвіцьцё інстытутаў грамадзянскай супольнасьці.

Пры падтрымцы ЗША ў краіне праводзіцца кампанія па выяўленьні і нэўтралізацыі ніжэйшых суполак «Аль-Каіды». У ліпені 2007 у выніку тэрарыстычнага акту ў правінцыі Марыб, адказнасьць за які ўлады ўсклалі на «Аль-Каіду», загінулі 10 чалавек (у тым ліку 8 гішпанскіх турыстаў і 2 емэнцы).

Дэмаграфія

Насельніцтва — 20,2 млн чал. (ацэнка, сьнежань 2007 г.), у асноўным арабы. Да 750 тыс. емэнцаў жывуць у іншых краінах Арабійскай паўвыспы.

Дзяржаўная рэлігія — іслам. Па канфэсійнай прыкмеце насельніцтва падзяляецца ў асноўным на дзьве прыблізна роўныя па колькасьці групы: сунітаў шафііцкага кшталту і шыітаў-зейдытаў (якія не прызнаюць шыіцкіх імамаў). Існуюць таксама суполкі ісмаілітаў і юдэяў. У краіне дзейнічаюць строгія рэлігійныя законы, уключаючы забарону на ўжываньне алкагольных напояў і сьвініны.

Вонкавыя спасылкі

Емэн — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў