Прагляд крыніцы для Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі

[[Файл:Miensk-Archikatedralny kaścioł Imia Najśviaciejšaj Panny Maryi-1.jpg|міні|200пкс|[[Архікатэдральны касьцёл Імя Найсьвяцейшай Панны Марыі (Менск)|Архікатэдральны касьцёл Імя Найсьвяцейшай Панны Марыі]]]]
'''[[Каталіцтва]] ў Беларусі''' ёсьць другой па колькасьці вернікаў [[канфэсія]]й. На 31 сакавіка 2013 году налічвалася 4 дыяцэзіі, у якія ўваходзіла 621 [[парафія]], больш за 450 каталіцкіх храмаў. У парафіях працавала 407 сьвятароў, зь якіх 168 (''41%'') — замежныя грамадзяне (у тым ліку 161 з Польшчы). Дзейнічалі 2 вышэйшыя духоўныя {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сэмінарыя|сэмінарыі|en|Seminary}} ў [[Горадня|Горадні]] і [[Пінск]]у ([[Берасьцейская вобласьць]]), а таксама катэхетычны {{Артыкул у іншым разьдзеле|каледж||en|College}} у [[Баранавічы|Баранавічах]] (Берасьцейская вобл.)<ref>{{Навіна|аўтар=[[Захар Шчарбакоў]]|загаловак=Католікі, грэка-католікі і пратэстанты Беларусі сьвяткуюць Вялікдзень|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2013/03/31/614817|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=31 сакавіка 2013|дата доступу=1 красавіка 2013}}</ref>. Таксама існавала рымска-каталіцкая [[мітраполія]] і 6 [[біскуп]]аў. Агульная колькасьць каталікоў [[лацінскі абрад|лацінскага абраду]] — 1,4 млн<ref name="Data2009">[http://www.catholic.by/2/belarus/dioceses.html Рыма-каталіцкі Касцёл у Беларусі: статыстычныя даныя на 1 сакавіка 2009 г.]</ref>, [[бізантыйскі абрад|бізантыйскага]] — каля 3 тыс., што складае 15% насельніцтва краіны.

== Раньняе Сярэднявечча ==
{{Асноўны артыкул|Рымска-Каталіцкая Царква на Русі}}

Першае пранікненьне [[хрысьціянства]] дасьледчыкі зьвязваюць са зьяўленьнем [[Вікінгі|варагаў]], якія ўсталявалі гандлёвы «[[шлях з варагаў у грэкі]]». Верагодна, у канцы [[9 стагодзьдзе|ІХ стагодзьдзя]] адкрыўся яшчэ адзін шлях для пранікненьня хрысьціянства на [[Беларусь]] — зь [[Вялікая Маравія|Вялікае Маравіі]]. У 992 годзе яно было ўведзенае на беларускіх землях у яго ўсходняй форме яшчэ да афіцыйнага падзелу на [[праваслаўе]] й [[каталіцтва]]. Заходнехрысьціянскія ўплывы пранікалі на тэрыторыю Беларусі празь місіянэраў, гандлёвыя й эканамічныя стасункі з заходнеэўрапейскімі краінамі.

«[[Крыстнісага]]» (''[[Сагі|Сага]] пра хрышчэньне''), падзеі якое адносяцца да часу каля 1000 году, паведамляе пра падарожжа ў [[Ерусалім]] і [[Канстантынопаль]] [[Торвальд]]а, які абвяшчаў хрысьціянства ў [[Ісьляндыя|Ісьляндыі]]. На зваротным шляху Торвальд апынуўся ў [[Полацкае княства|Полацкіх землях]], дзе неўзабаве памёр і быў пахаваны (пры [[Царква сьвятога Яна|храме сьвятога Яна]] ў [[Полацак|Полацку]]). У іншай [[Скандынавія|скандынаўскай]] сазе распавядаецца пра тое, што Торвальд заснаваў пры храме манастыр і памёр у ім.

[[Файл:Bruno of Querfurt.jpg|міні|200пкс|Сьмерць сьвятога Бруна Квэрфурцкага]]
На захадзе Беларусі хрысьціянства абвяшчаў [[Бруна Квэрфурцкі]], забіты ў 1009 годзе паганцамі «на мяжы Літвы й [[Русь|Русі]]». Амаль адначасова з гэтым каля 1010—1013 гадоў у [[Тураў]] прыбыла місія [[калобжэг|калобжэскага]] біскупа [[Рэйнбэрн]]а, запрошанага мясцовым князем [[Сьвятаполк Акаянны|Сьвятаполкам]], жанатым з дачкой [[Сьпіс польскіх манархаў|польскага караля]] [[Баляслаў I Харобры|Баляслава]]. Дыпляматычную падтрымку ў папы [[Рыгор VII|Рыгора VII]] шукаў скінуты ў 1068 годзе [[Сьпіс вялікіх князёў кіеўскіх|вялікі князь кіеўскі]] й [[Сьпіс тураўскіх князёў|князь тураўскі]] [[Ізяслаў Яраславіч]], а ягоны сын [[Яраполк Ізяславіч|Яраполк]] 17 красавіка 1075 году атрымаў ад Рыгора VII [[була|булу]] на вялікае княжаньне ў [[Кіеў|Кіеве]] (падзеі 1075 году адлюстраваныя ў мініятурах [[Трырскі псалтыр|Трырскага псалтыру]]).

Узаемнае адасабленьне [[Рым]]скай і [[Канстантынопаль]]скай [[Царква|Царквы]] ў ХІ—ХІІ стагодзьдзях істотна не адбілася на беларускіх землях. Гэтак, калі ксёндз [[Мэйнард]], які прыбыў з [[Брэмэнская дыяцэзія|Брэмэнскае дыяцэзіі]], у 1186 годзе папрасіў дазволу на абвяшчэньне хрысьціянства сярод [[лівы|ліваў]] ў [[Сьпіс полацкіх князёў|полацкага князя]] [[Уладзімер Полацкі|Ўладзімера]], той ня толькі даў дазвол, але й абдорыў Мэйнарда шматлікімі падарункамі.

Заснаваная напачатку ХІІІ стагодзьдзя [[Рыская дыяцэзія]] аказвала моцны ўплыў на рэлігійныя адносіны ў рэгіёне. У 1240—1260-я (ці нават яшчэ раней) у полацкіх уладаньнях ужо існавалі дзьве [[дыяцэзія|дыяцэзіі]], падначаленыя мітрапалічай ад 1255 году катэдры ў [[Рыґа|Рызе]]: Рускае біскупства ў Полацку й Сэлёнскае — у залежнай ад Полацку [[Сэлёнская зямля|Сэлёнскай зямлі]].

== Вялікае Княства Літоўскае ==
{{Асноўны артыкул|Рымска-Каталіцкая Царква ў ВКЛ}}
[[Файл:Catechism by Peter Canisius in Belarusian.jpg|значак|Каталіцкі [[Катэхізіс|катэхізм]] на [[Старабеларуская мова|беларускай мове]], надрукаваны ў [[Вільня|Вільні]] ў 1585 годзе<ref>[[Генадзь Семянчук|Семянчук Г.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2005-2/siemiancuk205.htm Беларускі катэхізм ХVI ст.], [[ARCHE Пачатак]]. № 2, 2005.</ref>]]

У 1250-я адбылося першае прызначэньне рымска-каталіцкага [[біскуп]]а для беларускіх земляў, калі вялікі князь [[Міндоўг]] прыняў хрышчэньне паводле лацінскага абраду й каралеўскую карону. Разам зь ім хрысьціліся ягоная жонка [[Марта (жонка Міндоўга)|Марта]] й 600 падданых. Навастворанаму каралеўству надаваўся прывілей на падначаленьне біскупства непасрэдна Папе Рымскаму. Межы бікупства адпавядалі дзяржаўным межам [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]], біскупамі ж былі прызначаныя [[Віт (наваградзкі біскуп)|Віт]] і [[Хрысьціян (наваградзкі біскуп)|Хрысьціян]]. Пры Міндоўгу былі створаныя й іншыя біскупскія катэдры, быў заснаваны шэраг касьцёлаў, распачалі дзейнасьць законы [[Ордэн дамініканаў|дамініканаў]] і [[францішкане|францішканаў]]. Але напачатку 1260-х дыяцэзія спыніла сваё існаваньне, а біскуп Хрысьціян зьехаў у [[Нямеччына|Нямеччыну]]. Да 1387 году ў ВКЛ не было тэрытарыяльнае арганізацыі Рымска-Каталіцкай Царквы.

У 1320-я нямецкія дамінікане й францішкане мелі ў [[Вільня|Вільні]] й [[Наваградак|Наваградку]] па адным кляштары. Каталіцкія манахі былі пры дварох вялікіх князёў [[Віцень|Віценя]] й [[Гедзімін|Ґедзімін]]а. У 1360-я каталіцтва прыняў сын вялікага князя [[Кейстут]]а [[Таўцівіл Кейстутавіч|Таўцівіл]].

Трывала Каталіцкая Царква замацавалася ў ВКЛ за вялікім князем [[Ягайла]]м. У 1386, згодна з дамовай з [[Польшча]]й, ён прыняў хрост у Каталіцкай Царкве і прыняў імя Ўладзіслаў, стаўшы такім чынам каралём Польшчы. Апроч таго рыма-каталікамі сталі [[Хрышчэньне Літвы|ахрышчаныя паганцы]], было заснавана 7 рыма-каталіцкіх парафіяў (у тым ліку ў Вільні, [[Абольцы|Абольцах]], [[Гайна (вёска)|Гайне]], [[Крэва|Крэве]]). У 1387 была заснаваная [[Віленская дыяцэзія]], якая ў 1388 была зацьверджаная Папам. Тэрыторыя біскупства ахоплівала балцкія й большую частку беларускіх земляў, апроч паўднёва-заходніх зь [[Берасьце]]м і [[Пінск]]ам, што ўваходзілі ў склад [[Уладзімерская дыяцэзія|Уладзімерскае дыяцэзіі]] з цэнтрам ува [[Уладзімер|Ўладзімеры-Валынскім]]. У 1-й чвэрці XV стагодзьдзе Віленскае і [[Жамойцкая дыяцэзія|Жамойцкае біскупствы]] (утворанае ў 1417) былі падпарадкаваныя [[Гнезьненская архідыяцэзія|гнезьненскаму архібіскупу]] ў Польшчы, а Ўладзімерскае біскупства ў 1425 аб’ядналася з [[Луцкая дыяцэзія|Луцкім]]. Ад 1613 на ўсходніх землях існавала [[Смаленскае біскупства]] (кананічна ў 1636—1798). Да 1430 узьнікла яшчэ 20 парафіяў, у 1772 у Віленскай дыяцэзіі іх было 429, філіяльных касьцёлаў і публічных капліцаў — 192. Галоўным патронам Віленскага біскупства быў абвешчаны сьвяты [[княжыч Казімер]].

У канцы XV—XVI стагодзьдзяў Каталіцкая Царква на тэрыторыі Беларусі перажывала крызу й часткова страціла свае пазыцыі ў пэрыяд [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]]. Для пераадоленьня крызы была праведзеная царкоўная рэформа, што зарадзілася ў манаскім асяродзьдзі, была падтрыманая [[Ватыкан]]ам і санкцыянаваная [[Трыдэнцкі сабор|Трыдэнцкім саборам]]. Галоўная ўвага аддавалася павышэньню адукацыі сьвятарства й дысцыпліны. У парафіях ад ксяндзоў патрабавалася весьці мэтрычныя кнігі, зьдзяйсьняць пілігрымкі, ствараць [[каталіцкія брацтвы]], шпіталі, пачатковыя школы, бібліятэкі. У 1596 была заключаная [[Берасьцейская унія]]. На беларускіх землях галоўную ролю ў пашырэньні каталіцтва адыгралі [[манаскія ордэны]]. Ордэнскае сьвятарства перавышала дыяцэзіяльнае, прадстаўляла ўсе групы манаскіх арганізацыяў. У 1772 на тэрыторыі Беларусі дзейнічалі кляштары 27 ордэнаў (19 мужчынскіх і 8 жаночых), найбольш манахаў было ў [[жабрацкія ордэны|жабрацкіх ордэнах]] ([[аўгустыны]], [[цыстэрцыяны]], [[Ордэн дамініканаў|дамінікане]], [[кармэліты]], [[францішкане]]). У XVI—XVIII стагодзьдзях зьявіліся новыя ордэны: [[баніфраты]], [[езуіты]], [[Кангрэгацыя Айцоў Марыянаў|марыяне]], [[місіянэры]], [[піяры]], [[трынітарыі]] й іншыя. Бальшыня кляштараў знаходзілася ў гарадох. Дзейнічала каля 160 рымска-каталіцкіх кляштараў, а таксама каля 150 уніяцкіх базылянскіх манастыроў. Значным манаскім асяродкам была Вільня, якая ў 1772 займала 1-е месца ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] паводле колькасьці ордэнскага сьвятарства (774 чалавекі) і 3-е паводле колькасьці кляштараў (22). У канцы XVIII ст. Беларусь была каталіцкай: каля 15% насельніцтва краіны былі рыма-каталікамі, а яшчэ каля 80% — уніятамі.

[[Файл:Grodno katedra.jpg|міні|зправа|230пкс|[[Касьцёл Сьвятога Францішка Ксаверыя (Горадня)|Касьцёл сьв. Францішка Ксаверыя]] — [[катэдра]] Гарадзенскага [[біскуп]]а]]
Дзейнасьць Рымска-Каталіцкай Царквы на тэрыторыі Беларусі прыносіла заходнеэўрапейскі ўплыў і пакінула прыкметны сьлед у яе гісторыі й культуры, спрыяла разьвіцьцю навучальных устаноў і кнігадрукаваньня, фармаваньню навуковых кадраў, у галіне мастацтва прынесла культуру [[барока]], культывавала традыцыі школьных тэатраў, [[грыгарыянскі харал|грыгарыянскіх сьпеваў]], вакальна-інструмэнтальнае музыкі. З манаскага асяродзьдзя паходзілі навукоўцы й дзеячы культуры: [[Францішак Багамолец]], [[Ян Хрызастом Багамолец]], [[Бэнэдыкт Дабшэвіч]], [[Альбэрт Каяловіч]], [[Зыгмунт Лаўксьмін]], [[Казімер Нарбут]], [[Францішак Нарвойш|Францішак Міліконт Нарвойш]], [[Марцін Пачобут-Адляніцкі]], [[Мацей Сарбеўскі]], [[Геранім Страйноўскі]], [[Станіслаў Шадурскі]], [[Станіслаў Баніфацый Юндзіл]] і іншыя.

== Расейская імпэрыя ==
{{Асноўны артыкул|Рымска-Каталіцкая Царква ў Расейскай імпэрыі}}

Пасьля [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] у 1772 да [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]] адышла тэрыторыя, на якой жыло каля 100 тысячаў рыма-каталікоў. 22 лістапада 1773 расейская імпэратрыца [[Кацярына II]] без узгадненьня з [[Рым]]ам стварыла [[Беларуская дыяцэзія|Беларускую дыяцэзію]] з цэнтрам у [[Магілёў|Магілёве]], паставіўшы на чале яе біскупа [[Станіслаў Богуш-Сестранцэвіч|Станіслава Богуша-Сестранцэвіча]]. Гэтай дыяцэзіі былі падначаленыя ўсе рымска-каталіцкія парафіі Расейскае імпэрыі. У выніку доўгачасовых перамоваў з Рымскім Апостальскім Пасадам замест Беларускае дыяцэзіі 17 студзеня 1783 была ўтвораная [[Магілёўская архідыяцэзія (гістарычная)|Магілёўская архідыяцэзія]] (зацьверджаная буляй папы [[Піюс VI|Пія VI]] ад 15 красавіка 1783).

Пасьля [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] у 1795—1798 замест скасаванае Віленскае дыяцэзіі дзейнічала [[Інфлянцкая дыяцэзія]] з цэнтрам у Вільні, у 1798 Віленская дыяцэзія была адноўленая, у яе юрысдыкцыю ўваходзілі заходнебеларускія землі. У 1795—1798 рабілася спроба стварэньня [[Пінская дыяцэзія|Пінскае дыяцэзіі]] (скасаваная папскім нунцыем Л. Літам як некананічна ўтвораная). У 1798 была створаная [[Менская архідыяцэзія (гістарычная)|Менская архідыяцэзія]]. У агуле на 1798 у Расейскай імпэрыі было 6 рымска-каталіцкіх дыяцэзіяў, зь іх 3 (Віленская, Магілёўская, Менская) ахоплівалі тэрыторыю Беларусі.

26 лютага 1797 для кіраваньня Рымска-Каталіцкай Царквой створаны дэпартамэнт для каталіцкіх справаў пры Юстыц-калегіі [[Ліфляндыя|Ліфляндзкіх]], [[Эстляндыя|Эстляндзкіх]] і [[Фінляндыя|Фінляндзкіх]] справаў, які 26 студзеня 1798 быў вылучаны асобна. У 1801 замест дэпартамэнту заснаваная Рымска-каталіцкая духоўная калегія — вышэйшая рымска-каталіцкая ўстанова Расейскае імпэрыі, якой былі падпарадкаваныя ўсе начальнікі, установы й сьвятарства. Супраць паўнамоцтваў калегіі выступалі біскупы й [[Ватыкан]], адзначаючы, што такая ўстанова звужае правы біскупаў і супярэчыць вучэньню Каталіцкай Царквы. У 1847 паводле канкардату паміж Расеяй і Сьвятым Пасадам былі зацьверджаныя межы й колькасьць дыяцэзіяў, правы Рымска-каталіцкае калегіі звужаліся да ўстановы-пасярэдніцы паміж урадам і біскупамі й кіраўніка маёмаснымі справамі.

[[Файл:Roman-Catholic church of St. Peter and Paul (Babrujsk, modern condition).JPG|зьлева|міні|300пкс|Сучасны стан касьцёлу сьвятых апосталаў Пятра й Паўла ў Бабруйску, перароблены за Расеяй у цэйхгаўз]]

Удзел каталіцкіх сьвятароў у антырасейскіх паўстаньнях спрычыніўся да рэпрэсіяў супраць Каталіцкай Царквы. У пэрыяд 1830—1870 былі зачыненыя амаль усе каталіцкія кляштары і навучальныя ўстановы па абвінавачваньні манахаў і сьвятароў у неляяльнасьці. Кляштары, што заставаліся, былі выведзеныя з падпарадкаваньня правінцыялаў і непасрэдна падначаленыя мясцовым біскупам (жаночыя) ці візытатарам зь белага сьвятарства, якія зацьвярджаліся міністрам унутраных справаў паводле прадстаўленьня біскупаў (мужчынскія, ад 1842). У 1839 была зьліквідаваная унія. Пачаўся прымусовы перавод насельніцтва ў праваслаўе, усе каталікі былі абвешчаныя «палякамі», а праваслаўныя — «расейцамі». Колькасьць каталіцкага насельніцтва лацінскага абраду трохі павялічылася (да 20%) за кошт пераходу ў яго грэка-каталікоў.

У 1866 расейскі ўрад перастаў выконваць умовы канкардату: правы калегі былі зноў пашыраныя (хоць ранейшае становішча адноўленае не было). У 1869 была зьліквідаваная Менская дыяцэзія (ейная тэрыторыя была далучаная да Віленскае, а ў 1883 — да Магілёўскае), скасаваная была й [[Камянецкая дыяцэзія]]. Беларускія губэрні ўвайшлі ў склад 2 дыяцэзіяў — Віленскае ([[Віленская губэрня|Віленская]] й [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенская губэрні]]) і Магілёўскае, у якую акрамя [[Віцебская губэрня|Віцебскае]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскае]], [[Менская губэрня|Менскае]] й [[Смаленская губэрня|Смаленскае губэрняў]] увайшлі ўсе вялікарасейскія губэрні (за выключэньнем [[Саратаўская губэрня|Саратаўскае]], [[Самарская губэрня|Самарскае]] й [[Астраханская губэрня|Астраханскае]]), [[Вялікае княства Фінляндзкае]] й [[Астзэйскі край]] (за выключэньнем [[Курляндзкая губэрня|Курляндзкае губэрні]]).

Рымская курыя не пагадзілася з такім падзелам, лічачы яго незаконным. У 1875 Сьвяты Пасад прызнаў Рымска-каталіцкую духоўную калегію, але толькі як установу, што загадвае адміністрацыйна-гаспадарчымі справамі. Яна складалася з 2 сябраў (пад кіраўніцтвам магілёўскага архібіскупа) і 12 засядацеляў. У 1883 Папа Рымскі заключыў новае пагадненьне з расейскім урадам і даручыў кіраваньне касьцёламі былое Менскае дыяцэзіі магілёўскаму архібіскупу.

Духоўную адукацыю ў канцы XVIII — 1-й палове XIX стагодзьдзя рымска-каталіцкае сьвятарства Беларусі атрымлівала ў [[Рым]]е, [[Віленская рымска-каталіцкя духоўная акадэмія|Віленскай рымска-каталіцкай духоўнай акадэміі]], [[Полацкая езуіцкая акадэмія|Полацкай езуіцкай акадэміі]], сэмінарыях у Вільні, [[Беласток]]у, Магілёве, [[Менск]]у. У 2-й палове ХІХ ст. у Расейскай імпэрыі дзейнічала 1 вышэйшая навучальная ўстанова — Рымска-каталіцкая духоўная акадэмія (у [[Санкт-Пецярбург]]у) і сярэднія — па адной сэмінарыі ў кожнай дыяцэзіі. Магілёўская архідыяцэзіяльная сэмінарыя знаходзілася таксама ў Санкт-Пецярбургу. У 1881 сярод яе выхаванцаў было 48 палякаў, 26 летувісаў, 10 беларусаў, 1 немец. У 1872 у Менску ксёндз Ф. Сенчыкоўскі адчыніў вучэльню для касьцёльных арганістых. Традыцыйная дзейнасьць каталіцкага сьвятарства — выхаваньне цывільнае моладзі — паступова выцясьнялася са скасаваньнем у ХІХ ст. езуіцкіх установаў, школаў і калегіюмаў піяраў і дамініканаў. 10 сьнежня 1892 на загад імпэратара ўсе вучэльні, што яшчэ засталіся пры касьцёлах, былі перададзеныя Міністэрству народнае асьветы на агульных падставах. Выдавецкая дзейнасьць Каталіцкай Царквы абмяжоўвалася выданьнем казаньняў для абвяшчэньня іх у касьцёлах і г. зв. рубрыцеляў на [[Лацінская мова|лацінскай мове]] (ад 1860-х улады рабілі захады, каб зрабіць іх расейскамоўнымі).

Пасьля 1905 ва ўмовах адноснае лібэралізацыі канфэсійных адносінаў наступіла пэўнае ажыўленьне ў дзейнасьці Рыма-Каталіцкай Царквы ў Беларусі. Імкліва пачаў узрастаць беларускі нацыянальны рух, якому спрыяла й частка каталіцкага сьвятарства. Многія дзеячы беларускага нацыянальнага адраджэньня напачатку [[20 стагодзьдзе|ХХ стагодзьдзя]] былі каталікамі.

== Міжваенны пэрыяд ==

=== БССР ===
{{Асноўны артыкул|Рымска-Каталіцкая Царква ў СССР}}
[[Файл:BiskupZygmuntLazinski.jpg|міні|Зыгмунт Лазінскі]]
Пасьля [[Кастрычніцкі пераварот|кастрычніцкага перавароту]] 1917 году Савецкі ўрад прыняў шэраг заканадаўчых актаў пра адмену ўсялякіх нацыянальна-рэлігійных абмежаваньняў і прывілеяў, пра пазбаўленьне Царквы зямельнае ўласнасьці, дзяржаўных датацыяў, права кантраляваць школу й сямейнае жыцьцё. Ва ўмовах неўмяшаньня дзяржавы ўва ўнутрыцаркоўныя справы ў лістападзе 1917 была ўзноўленая Менская дыяцэзія. Але дзяржава новым заканадаўствам фактычна выключыла рэлігію й Царкву (у тым ліку Каталіцкую Царкву) са сфэры грамадзка-палітычнага жыцьця й пачала шырокую атэістычную прапаганду. У сваю чаргу Каталіцкая Царква варожа сустрэла новую ўладу, зь незадавальненьнем успрыняла яе сацыяльныя пераўтварэньні. Ва ўмовах падзелу Беларусі паміж Польшчай і [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]], узмацненьня антырэлігійнае палітыкі ў БССР дзейнасьць Магілёўскае архідыяцэзіі й Менскае дыяцэзіі былі амаль цалкам спаралізаваныя.

У 1920-я-1930-я Каталіцкая Царква перажыла шэраг антырэлігійных кампаніяў. У 1921 быў вымушаны выехаць у [[Заходняя Беларусь|Заходнюю Беларусь]] біскуп [[Зыгмунт Лазінскі]], там у 1925 ён узначаліў наваствораную Пінскую дыяцэзію. У 1922 у сувязі з голадам у [[Паволжа|Паволжы]] праводзілася канфіскацыя касьцёльнага майна, на патрэбы індустрыялізацыі канфіскаваліся званы. Праводзіліся судовыя працэсы над прадстаўнікамі каталіцкага сьвятарства, якім інкрымінаваліся контррэвалюцыйная дзейнасьць і шпіянаж на карысьць Польшчы. Гэтак, у Менску адбыўся суд над групай ксяндзоў (Я. Васілеўскі, [[Адам Лісоўскі]], М. Тамашэўскі), якія былі асуджаныя да розных тэрмінаў зьняволеньня. У 1923 у [[Масква|Маскве]] прайшоў працэс над 14 сьвятарамі, двое зь іх былі асуджаныя да расстрэлу — ксёндз [[Канстанты Рамуальд Будкевіч]] і архібіскуп [[Ян Цепляк]] (апошні быў памілаваны й высланы з [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]]). Вялікую ролю ў атэістычнай рабоце адыграў [[Саюз ваяўнічых бязбожнікаў]], унутры якога была антыкаталіцкая польская сэкцыя. На 1939 у БССР былі зачыненыя амаль усе каталіцкія касьцёлы, а ў 10, што фармальна дзейнічалі, не было аніводнага сьвятара. Была фізычна зьнішчаная бальшыня каталіцкіх сьвятароў.

=== Заходняя Беларусь ===
{{Асноўны артыкул|Рымска-Каталіцкая Царква ў Польшчы}}

У Заходняй Беларусі ў складзе Польшчы Каталіцкая Царква знаходзілася ў спрыяльных умовах і займала прывілеяванае становішча. Канстытуцыі 1921 і 1935 прызнавалі роўнасьць рэлігіяў і права на вольнае выкананьне культаў, аднак польскі ўрад разглядаў Каталіцкую Царкву як апірышча ў правядзеньні сваёй палітыкі на «[[крэсы|крэсах усходніх]]». Царква не была аддзеленая ад школы, і яна мела вялікі ўплыў на адукацыю. Касьцёлы й кляштары адчынялі школы, апекавалі дзіцячыя дамы, выхоўвалі дзяцей і моладзь у духу каталіцтва й адданасьці польскай дзяржаве. Амаль уся тэрыторыя Заходняе Беларусі ўваходзіла ў Віленскую мітраполію, што складалася зь Віленскае архідыяцэзіі, Пінскае й [[Ломжынская дыяцэзія|Ломжынскае дыяцэзіяў]].

У сярэдзіне 1920-х у [[Пінск]]у й [[Дарагічын|Драгічыне]] адчыніліся рымска-каталіцкія духоўныя сэмінарыі, адраджаліся кляштары. Актыўна будаваліся новыя касьцёлы, гэтак у 1914 ў [[Наваградзкі павет|Нваградзкім павеце]] было 9 касьцёлаў, а ў 1939 — 37. Нерухомая маёмасьць Рымска-Каталіцкай Царквы ў [[Беластоцкае ваяводзтва (1919—1939)|Беластоцкім]], [[Віленскае ваяводзтва (1923—1939)|Віленскім]], [[Наваградзкае ваяводзтва (1919—1939)|Наваградзкім]] і [[Палескае ваяводзтва|Палескім ваяводзтвах]] складала 14 565 га ворнае зямлі (бязь земляў, што належылі віленскаму архібіскупу й пінскаму біскупу). Касьцёлам належалі і вытворчыя прадпрыемствы — невялікія фабрыкі, заводы, тартакі, млыны й г. д. Пад уплывам Рымска-Каталіцкай Царквы знаходзіліся масавыя арганізацыі, створаныя з мэтай умацаваньня каталіцтва, выхаваньня ў духу непрыманьня бальшавізму й камуністычных ідэяў, змаганьня з рэвалюцыйным рухам: «[[Каталіцкая акцыя]]», «[[Зухі]]», Каталіцкія саюзы жаночае й мужчынскае моладзі, «[[Стральцы (арганізацыя)|Стральцы]]», «[[Таварыства каталіцкай моладзі]]», «[[Харцэры]]» й г. д.

Прыхільнікі беларускага нацынальнага руху сярод каталіцкага сьвятарства й вернікаў аб’ядноўваліся ў «[[Беларуская хрысьціянская дэмакратыя (1927)|Беларускую Хрысьціянскую Дэмакратыю]]», дзейнасьць і лідэры якой, аднак, перасьледаваліся польскімі ўладамі.

Рыма-Каталіцкая Царква мела свой масавы друк, для Заходняе Беларусі ў асноўным прызначаліся «[[Nowo życie]]», «[[Słowo]]», «[[Gazeta kartuzka]]». Францішкане пад кіраўніцтвам [[Максіміліян Кольбэ|Максіміліяна Кольбэ]] выдавалі ў Горадні часопіс «[[Rycerz Niepokalanej]]» і газэту «[[Mały dziennik]]». Пасьля ўваходу Заходняе Беларусі ў склад БССР савецкае заканадаўства пра культы было пашыранае на новыя тэрыторыі, уплыў Каталіцкай Царквы рэзка скараціўся, ксяндзы і манахі падвяргаліся рэпрэсіям.

== Другая сусьветная вайна ==
[[Файл:Kaszyra 240.jpg|міні|Блаславёны [[Юры Кашыра]]]]
[[Файл:Antoni Leszczewicz, MIC (240).jpg|міні|Блаславёны [[Антоні Ляшчэвіч]]]]
У час [[Другая сусьветная вайна|Другое сусьветнае вайны]] нямецкія акупацыйныя ўлады (асабліва [[Вільгельм Кубэ]]) праводзілі ў дачыненьні да Каталіцкай Царквы ў Беларусі палітыку лавіраваньня. На пачатку яны дазволілі адраджць рэлігійнае жыцьцё з мэтай выкарыстаць антысавецкія настроі вернікаў і каталіцкага сьвятарства ў сваёй прапагандзе, аднак баяліся прапольскіх памкненьняў. Беларускія каталікі ў 1942 у лісьце да Кубэ прасілі дазволу, каб правесьці беларусізацыю Каталіцкай Царквы. Частка беларускіх ксяндзоў (напрыклад, [[Вінцэнт Гадлеўскі]]) спрабавала ў гэтым супрацоўнічаць з акупацыйнымі ўладамі, але няўдала. Многія ксяндзы ўдзельнічалі ў антыфашыстоўскім руху, асабліва актыўным было польскае сьвятарства ў [[Армія Краёва|Арміі Краёвай]], якая для капэлянаў і афіцэраў мела нават падпольны часопіс «[[Sursum corda]]». За ўдзел у антыфашыстоўскім руху (ці паводле абвінавачваньня ў гэтым) акупантамі было загублена больш за 100 каталіцкіх сьвятароў (у тым ліку [[Юры Кашыра]], [[Антон Ляшчэвіч]], сёстры-[[назарэтанкі]]). На 1945 у БССР захвалася 325 касьцёлаў, 90 былі разбураныя ў вайну.

== БССР ==
{{Асноўны артыкул|Рымска-Каталіцкая Царква ў СССР}}

Пасьля вайны пачалася новая хваля скасаваньня парафіяў і абмежаваньня дзейнасьці Каталіцкай Царквы, сьвятары масава выяжджалі ў Польшчу, шмат зь іх было рэпрасавана. На 1 студзеня 1960 у БССР існавала 191 каталіцкае аб’яданьне з 102 сьвятарамі, на 1985 — 96 аб’яднаньняў з 52 сьвятарамі. Біскупы ў дыяцэзіі не прызначаліся. Сувязі Каталіцкай Царквы ў Беларусі з [[Ватыкан]]ам былі парушаны (зьдзяйсьняліся нелегальна празь эпіскапат Польшчы). Кадры духавенства для Беларусі рыхтаваліся ад 1975 у [[Рыґа|Рыскай]] каталіцкай духоўнай сэмінарыі.

У сувязі зь перабудовай у СССР і ўсталяваньнем дыпляматычных адносінаў з Ватыканам палепшылася сытуацыя й на Беларусі. 25 ліпеня 1989 папа [[Ян Павал II]] рукапаклаў у біскупы й прызначыў Апостальскім адміністратарам Менску й усяе Беларусі [[Тадэвуш Кандрусевіч|Тадэвуша Кандрусевіча]]. Такім чынам была адроджаная Менская дыяцэзія. У 1990 у Горадні была створаная рыма-каталіцкая сэмінарыя. У 1991 была ўтвораная [[Менска-Магілёўская архідыяцэзія]] (мітраполія, у межах [[Менская вобласьць|Менскае]] й [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскае абласьцёў]]) з падпарадкаваньнем апошняй Пінскае дыяцэзіі (у межах [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскае]] й [[Гомельская вобласьць|Гомельскае абласьцёў]]). 13 траўня 1991 замест Тадэвуша Кандрусевіча, які быў прызначаны Апостальскім адміністратарам эўрапейскае часткі Расеі, Менска-Магілёўскім архібіскупам быў прызначаны [[Казімер Сьвёнтак]]. 13 красавіка 1991 у межах [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскае вобласьці]] была створаная [[Гарадзенская дыяцэзія]], на чале якой стаў [[Аляксандар Кашкевіч]]. 27 ліпеня 1991 была абвешчаная незалежнасьць Беларусі.

== Сучасная Беларусь ==
[[Файл:Abraz.jpg|міні|Будслаўскі абраз Маці Божай — адна з галоўных сьвятынь Беларусі]]
У 1994 былі ўсталяваныя дыпляматычныя адносіны паміж Беларусьсю й Ватыканам. Першым нунцыем 18 траўня 1994 быў прызначаны архібіскуп [[Агастына Маркета]]. 5 ліпеня 1992 створана мітрапалітальная камісія па перакладзе літургічных тэкстаў і рэлігійнае літаратуры на [[беларуская мова|беларускую мову]], дзякуючы якой падрыхтаваны да выданьня асноўныя літургічныя тэксты і шэраг іншых матэрыялаў. 26 лістапада 1994 Казімер Сьвёнтак быў менаваны кардыналам. 15 красавіка 1996 Апостальскім нунцыем для Беларусі быў прызначаны архібіскуп [[Дамінік Грушоўскі]].

1998—1999 Апостальскай Сталіцаю былі менаваныя дапаможныя біскупы для Гарадзенскае й Пінскае дыяцэзіяў, а таксама для Менску-Магілёўскае архідыяцэзіі ([[Антоні Дзям’янка]], [[Казімер Велікаселец]], [[Кірыл Клімовіч]]). 25 студзеня 1999 была створаня [[Канфэрэнцыя каталіцкіх біскупаў Беларусі]] на чале з Казімерам Сьвёнткам (ад чэрвеня 2006 яе ўзначальвае біскуп Аляксандар Кашкевіч). 13 кастрычніка 1999 у межах [[Віцебская вобласьць|Віцебскае вобласьці]] была ўтвораная [[Віцебская дыяцэзія]], першым біскупам якой стаў [[Уладзіслаў Блін]].

30 верасьня 2000 завяршыў сваю працу Сынод Менска-Магілёўскае архідыяцэзіі, Віцебскае і Пінскае дыяцэзіяў — першы Сынод за ўсе пасьляваенныя гады, які працягваўся чатыры гады. Сынод выпрацаваў Статуты Рымска-Каталіцкай Царквы па ўсіх галоўных кірунках яго дзейнасьці. 22 лістапада 2001 Апостольскім нунцыем у Беларусі быў акрэдытаваны архібіскуп [[Іван Юркавіч]], 15 верасьня 2004 — [[Марцін Відавіч]]. 14 чэрвеня 2006 быў вызвалены са сваіх пасадаў (апроч пасады пінскага біскупа) кардынал Сьвёнтак, выканаўцам абавязкаў быў прызначаны Антоні Дзям’янка. 21 верасьня 2007 архібіскупам-мітрапалітам Менска-Магілёўскім быў прызначаны Тадэвуш Кандрусевіч. У 18—22 чэрвеня 2008 году адбыўся візыт у Беларусь Дзяржаўнага сакратара Ватыкану кардынала [[Тарчызіё Бэртонэ]]. Архібіскуп Тадэвуш Кандрусевіч 26 лютага 2009 абраны намесьнікам старшыні Кансультатыўнае міжканфэсійнай рады пры Ўпаўнаважаным па справах рэлігіяў і нацыянальнасьцяў. У траўні 2009 адбыўся першы ў гісторыі візыт прэзыдэнта Беларусі ў Ватыкан, дзе ён сустрэўся з Рымскім папам [[Бэнэдыкт XVI|Бэнэдыктам XVI]].

За апошнія 20 гадоў колькасьць парафіяў Рымска-Каталіцкай Царквы павялічылася ў чатыры разы, па стане на 1 студзеня 2009 у Рэспубліцы Беларусь налічваецца 467 парафіяў (у тым ліку ў 2008 зарэгістравана 10 новых парафіяў, у 2007 — 17). У краіне дзейнічаюць 9 рымска-каталіцкіх місіяў і 9 манаскіх супольнасьцяў (у тым ліку 1 манаская супольнасьць зарэгістраваная ў 2009), 451 касьцёлы (яшчэ 35 знаходзяцца ў стадыі будаўніцтва). У 2008 завершанае будаўніцтва 2 новых касьцёлаў. Узровень забясьпечанасьці рымска-каталіцкіх парафіяў культавымі будынкамі складае больш за 96% і зьяўляецца самым высокім сярод усіх канфэсіяў у краіне. За пэрыяд з 1988 да 2008 дзяржавай было перададзена Каталіцкай Царкве каля 300 аб’ектаў пад рэлігійныя мэты.

У рымска-каталіцкіх парафіях краіны працуюць 407 сьвятароў, зь якіх 168 — замежныя грамадзяне (у тым ліку 161 з Польшчы). Адной з праблем РКЦ зьяўляецца значны недахоп кадраў сьвятароў. З 1990 гады працуе Вышэйшая духоўная сэмінарыя Гарадзенскае дыяцэзіі, якой падрыхтавана і выпушчана 168 чалавек. З 2001 працуе Пінская духоўная сэмінарыя, якой у 2007—2008 выпушчана 12 сьвятароў. Грамадзяне Рэспублікі Беларусь таксама накіроўваюцца для навучаньня ў духоўных установах замежных краінаў. Для працы ў парафіях на 2009 запрошана з-за межы на 12 сьвятароў і 4 законьнікі менш, чым у 2008 (у параўнаньні з 2007 лік запрошаных паменшыўся на 26 сьвятароў і 15 законьнікаў). Навучэнцы духоўных сэмінарыяў маюць адтэрміноўку ад прызыву на воінскую службу. У адпаведнасьці з Загадам Прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь у 2008 адтэрміноўка нададзеная 56 навучэнцам і сьвятарам, у 2009 — 44.

[[Файл:Budslaufeast.JPG|міні|300пкс|Падчас сьвята Найсьвяцейшай Панны Марыі Будслаўскай у 2008 годзе]]
Рымска-Каталіцкая Царква шырока ажыцьцяўляе выдавецкую дзейнасьць. Сёньня ў Беларусі выдаюцца наступныя каталіцкія пэрыядычныя выданьні: часопісы «[[Наша вера]]» (ад 1995; Менск), «[[Дыялог]]» (ад 1994; [[Баранавічы]]), «[[Ave Maria (часопіс)|Ave Maria]]» (ад 1994; часопіс Менска-Магілёўскае архідыяцэзіі), «[[Ave Maria. Маленькі рыцар Беззаганнай]]» (Менск), «[[Misericordia]]» (Горадня), газэты «[[Слова Жыцця]]» (Горадня), «[[Odkupiciel]]» (Горадня), «[[Каталіцкія навіны]]» (ад 1995; Менск-Магілёў), «[[Голас Душы (газэта)|Голас Душы]]» (Менск), «[[Любите друг друга]]» (Менск). Функцыянуе каталіцкае выдавецтва «[[Pro Christo]]», якое выпускае рэлігійную літаратуру на беларускай мове. [[Першы Нацыянальны канал Беларускага радыё|Беларускае радыё]] па нядзелях трансьлюе імшы на беларускай мове з архікатэдральнага касьцёлу імя Найсьвяцейшай Панны Марыі ў Менску, рэспубліканскае тэлебачаньне паказвае сьвяточныя калядныя і велікодныя богаслужэньні з касьцёлаў краіны, у шэрагу выпадкаў забясьпечваецца ўключэньне прамой трансьляцыі фрагмэнтаў сьвяточных богаслужэньняў з Ватыкану. Рымска-Каталіцкая Царква ў Беларусі прыняла ўдзел у правядзеньні 1 сакавіка 2008 прысьвечанага VI Эўрапейскаму Дню студэнта тэлемосту моладзі з 14 краінаў сьвету з удзелам Папы Рымскага Бэнэдыкта XVI.

Штогод ладзяцца шматлікія пілігрымкі, перш за ўсё ў м. [[Будслаў]] [[Мядзельскі раён|Мядзелскага раёну]]. Ладзіцца штогадовы міжканфэсійны фэст духоўнае музыкі «[[Магутны Божа (фэст)|Магутны Божа]]» ў Магілёве. У Віцебскай дыяцэзіі ад 2005 году праводзіцца міжнародны фэст каталіцкага кіно «[[Магніфікат]]», 17 траўня 2008 году ў [[Віцебск]]у праведзеная IV Міжнародная навукова-практычная канфэрэнцыя «Праблемы мэдычнае этыкі ў сучасным сьвеце».

Каталіцкая Царква актыўна займаецца дабрачыннасьцю. У [[Гомель|Гомлі]] створаны прытулак на 50 чалавек, які абслугоўваецца сёстрамі міласэрнасьці ордэна [[Маці Тэрэза|Маці Тэрэзы]]. Пры Канфэрэнцыі каталіцкіх біскупаў у Беларусі і ўва ўсіх дыяцэзіях дзейнічаюць дабрачынныя арганізацыі «[[Карытас]]», якія аказваюць значную дабрачынную дапамогу дзецям і людзям у нястачы.

Каталіцкая Царква адыгрывае істотную ролю ў рэлігійным жыцьці краіны, зьяўляючыся другой па колькасьці вернікаў канфэсіяй у нашай краіне. Яна падтрымлівае канструктыўныя адносіны зь [[Беларуская Праваслаўная Царква|Беларускай Праваслаўнай Царквой]] і іншымі канфэсіямі і рэлігійнымі кірункамі. Прызнаньне духоўнае, культурнае і гістарычнае ролі Каталіцкай Царквы ў Беларусі адзначана ў прэамбуле прынятага ў кастрычніку 2002 Закона Рэспублікі Беларусь «Аб волі сумленьня і рэлігійных арганізацыях». У 2005 прэміяй Прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь «За духоўнае адраджэньне» была адзначаная дзейнасьць пробашча парафіі Сьвятой Ганны ў в. [[Мосар]] [[Глыбоцкі раён|Глыбоцкага раёну]] ксяндза [[Юзэф Булька|Юзэфа Булькі]], у 2007 году — дзейнасьць біскупа Віцебскае дыяцэзіі Ўладзіслава Бліна. У ноч на [[Раство]] Хрыстова 25 сьнежня 2013 году калядныя набажэнствы ў каталіцкіх храмах Беларусі наведалі каля 83 000 чалавек<ref>{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Коратка|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20131227/1388128959-koratka|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=27 сьнежня 2013|нумар=[https://zviazda.by/be/number/gazeta-pdf-243-27608-ot-27122013 243 (27608)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2013/12/ZV_20131227_1.pdf 1]|issn=1990-763x}}</ref>. На студзень 2014 году ў Беларусі служылі 449 каталіцкіх [[сьвятар]]оў, зь якіх 314 (70 %) былі [[Грамадзянства Беларусі|грамадзянамі Беларусі]]<ref>{{Артыкул|аўтар=Алена Ляўковіч.|загаловак=Свабода сумленьня да многага абавязвае|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140123/1390426607-svaboda-sumlennya-da-mnogaga-abavyazvae|выданьне=Зьвязда|тып=|год=23 студзеня 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/12-27622 12 (27622)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/01/ZV_20140123_02.pdf 2], [https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/01/ZV_20140123_06.pdf 6]|issn=}}</ref>.

== Глядзіце таксама ==
* [[Беларуская грэка-каталіцкая царква]]
* [[Рымска-каталіцкія сьвятыя й благаслаўлёныя на Беларусі]]
* [[Радыё Ватыкана Беларуская служба]]
* [[Старалітва]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
{{Літаратура/Каталіцкая энцыкляпэдыя|[[Алесь Жлутка]]}}
* Abraham W. Powstanie organizacji Kościoła łacinskiego na Rusi. Lwów, 1904. T. 1.
* Stankiewič A. Rodnaja mowa u światyniach. Wilnia, 1929.
* Długosz I. Dzieje diecezji Smoleńskiej. Lwów, 1937.
* Гарошка Л. Зара хрысьціянства на Беларусі // Божым шляхам. 76 — 81 (1957), 21 — 38.
* Чубатий М. Історія християнства на Русі-Україні. Рим — Ню-Йорк, 1965. Т. 1.
* Гребенников Р. В., Таратунский Ф. С. Католицизм в Западной Белоруссии // Католицизм в СССР и современность: материалы научной конференции. Вильнюс, 1971.
* Мараш Я. Н. Ватикан и католическая церковь в Белоруссии (1569—1795). Минск, 1971.
* Ochmański J. Biskupstwo Wileńskie w średniowieczu. Poznań, 1972.
* Мараш Я. Н. Очерки экспансии католической церкви в Белоруссии XVIII в. Минск, 1974.
* Рапов О. М., Ткаченко Н. Г. Документы о взаимоотношениях папской курии с великим киевским князем Изяславом Ярославичем и польским князем Болеславом ІІ Смелым в 1075 г. // Вестник Московского университета. История. 1975. № 5.
* Kumor B. Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej (1772—1918). Kraków, 1980.
* Мараш Я. Н. Политика Ватикана и католической церкви в Западной Белоруссии (1918—1939). Минск, 1983.
* Куроедов В. А. Религия и церковь в советском обществе. 2 издание. Москва, 1984.
* Докторов В. Г. Католицизм сегодня: некоторые вопросы идеологии. Минск, 1984.
* 600 lat (Archi)diecezji Wileńskiej // Studia Teologiczne. 1987—1988. # 5—6.
* Брайчевский М. Ю. Утверждение христианства на Руси. Киев, 1989.
* Dzwonkowski R., Pałyga I. Za wschodnią granicą. 1917—1993: O Polakach i kościele w dawnym ZSSR. Warszawa, 1993.
* Жлутка А. Лацінская літаратура як феномен беларускай культуры // Спадчына. 1993, № 2.
* Глябовіч А. Касцёл у няволі // Спадчына. 1994. № 1—2.
* Hlebowicz A. Kościoł odrodzony: Katolicyzm w państwie sowieckim, 1944—1992. Gdańsk, 1994.
* Жлутка А. Заходняе хрысціянства на Беларусі // Наша вера. 1997. № 1; 1998. № 1; 1999. № 2—3.
* Канфесіі на Беларусі (канец XVIII-ХХ ст.). Мінск, 1998.
* Dzwonkowski R. Losy duchowieństwa katolickiego w ZSSR, 1917—1939: Martyrologium. Lublin, 1998.
* Kościoł w Rosji i na Białorusi w relacjach duszpasterzy (1892—1926). Kraków, 1999.
* Кулагін А. М. Каталіцкія храмы на Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. Мінск, 2001.
* [https://web.archive.org/web/20121115103342/http://svetlahorsk.belarda.org/index.php?id=0183 Маслюкоў Т. В. Пытанні храналогіі касцёла на Ніжняй Бярэзіне] // Шацілкаўскія чытанні: матэрыялы ІІ навукова-практычнай канферэнцыі (да 450-годдзя Шацілак) у Светлагорску, 16 красавіка 2010 г. — Светлагорск, 2011, с. 38—50.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.catholic.by Рыма-Каталіцкі Касьцёл на Беларусі — афіцыйны сайт і галоўны Беларускі каталіцкі партал]
* [https://web.archive.org/web/20090624020458/http://nunciature.catholic.by/by/index.htm Апостальская нунцыятура ў Беларусі]
* [https://web.archive.org/web/20160810030341/http://katedra.by/ Рыма-каталіцкая парафія менскага архікатэдральнага касьцёла]
* [https://web.archive.org/web/20130725042659/http://www.belarus21.by/ru/main_menu/religion/relig_org/new_url_828386054 О Римско-католической церкви в Республике Беларусь]

{{Рыма-каталіцкі касьцёл на Беларусі}}
{{Дыяцэзіі Беларусі}}
{{Беларусы}}

[[Катэгорыя:Каталіцкая царква на Беларусі| ]]