Ісьляндыя: розьніца паміж вэрсіямі

|Назва СУП ППЗ = Ісьляндыя19,8 млрд $

|Сьцяг СУП ППЗ на чалавека = Flag_of_Iceland.svg54 482 $

'''Ісьля́ндыя''' ці '''Рэспу́бліка Ісьля́ндыя''' ({{мова-is|Ísland}} ці ''Lýðveldið Ísland'') — астраўная краіна на поўначы [[Атлянтычны акіян|Атлянтычнага акіянаакіяну]], паміж [[Грэнляндыя]]й, [[Нарвэгія]]й, [[Ірляндыя]]й, [[Шатляндыя]]й і [[Фарэрскія астравы|Фарэрскімі выспаміастравамі]]. Ёсьць адной з самых маланаселеных дзяржаваў Эўропы. Сталіцай і найбуйнейшым горадам края ёсьць [[Рэйк’явік]], дзе жыве больш за 65% насельніцтва. Унутраная частка вострава складаецца з [[плято]], якое характарызуецца пясковымі і лававымі палямі, горамі і [[ледавік]]амі. Тутака таксама месьціцца мноства ледавіковых рэкаў, якія выцякаюць у акіян праз нізіны. Да берагоў Ісьляндыі сягае цёплая акіянічная плынь [[Гальфстрым]], што крыху паляпшае існы клімат краіны, то бок клімат ёсьць умераным, не зважаючы на тое, што дзяржава пралягае недалёка ад [[палярны круг|палярнага кругу]]. Лета на востраве ёсьць прахалодным.

Як абвяшчаюць ісьляндзкія [[сагі]], востраў быў адкрыты [[вікінгі|вікінгамі]] ў 60-х гадах IX стагодзьдзя і быў названы адным з першаадкрывальцаў, флёксы, ''Island'' -— «ледзяная краіна» (ад is -— «лёд», land -— «краіна») за багацьце льдоў, якія пакрываюць востраў, у той час як іншы вікінг, нейкі высадзіўся на процілеглым беразе, назваў яго ''Snjoland'' — «сьнежная краіна». Паводле іншай гіпотэзе, востраў быў названы «Гардарсгольм» («востраў Гардара»), ад імя швэдзкага вікінга [[Гардар Сваварсан|Гардара Сваварсана]], якога лічаць першым скандынавам, які жыў ў Ісьляндыі, але за востравам замацавалася назва ''Island''.

[[Файл:Bolungarvik 02.jpg|значак|зьлева|Копія старажытнай рыбацкай вёсцывёскі ў Ісьляндыі.]]

Прыкладна ў сярэдзіне XVI стагодзьдзя дацкі кароль [[Крыстыян III]] пачаў насаджаць на востраве [[лютэранства]]. [[Ён Арасан]], апошні каталіцкі біскуп Голяра, быў абезгалоўлены ў 1550 годзе разам з двума сваімі сынамі. Пасьля гэтага краіна стала афіцыйна лютэранскай, а лютэранства з тых часоў застаецца пануючай рэлігіяй. У XVII—XVIII стагодзьдзях Данія ўвяла жорсткія гандлёвыя абмежаваньні на Ісьляндыю. Стыхійныя бедзтвы, у тым ліку вывяржэньне вулькану і хваробы, прывялі да скарачэньня колькасьці насельніцтва. Эпідэмія воспы ў 1707—1708 гадах прывяла да сьмерці ад чвэрці да траціны насельніцтва<ref>[http://iceland.vefur.is/iceland_history/history.htm «Iceland: Milestones in Icelandic History»]. Iceland Vefur.</ref><ref>Crosby Alfred W. (2004). [https://books.google.com/books?id=Phtqa_3tNykC&pg=PA52 «Ecological imperialism: the biological expansion of Europe, 900—1900»]. Cambridge University Press. — С. 52. — ISBN 0-521-54618-4.</ref>. У 1814 годзе, як вынік [[напалеонаўскія войны|напалеонаўскіх войнаў]], Данія і Нарвэгія сталіся асобнымі каралеўствамі паводле [[Кільскі дагавор|Кільскай дамовы]], але Ісьляндыя засталася ў залежнасьці ад Даніі. На працягу XIX стагодзьдзя клімат дзяржавы зрабіўся больш халаднейшым, што прывяло да масавай эміграцыі ў [[Новы Сьвет]]. Нацыянальная сьвядомасьць узнікла ў першай палове ХІХ стагодзьдзі, натхнёная рамантычнымі і нацыяналістычнымі ідэямі з кантынэнтальнай Эўропы. Ісьляндскі рух за незалежнасьць склаўся ў 1850-х гадах пад кіраўніцтвам [[Ён СыгурсанСыгурдсан|Ёна СыгурсанаСыгурдсана]]. У 1874 годзе Данія надала Ісьляндыі канстытуцыю, але абмежавала мясцовае самакіраваньне. У 1904 годзе [[Ганэс Гафстэйн]] стаў першым міністрам па справах Ісьляндыі ў кабінэце міністраў Даніі.

У 1949 годзе краіна фармальна стала сябрам [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|НАТО]], не зважаючы на [[акцыі пратэсту супраць НАТО ў Ісьляндыі|акцыі пратэсту супраць НАТО]]. Амэрыканскія войскі стварылі ў краіне вайсковыя базы, якія існавалі ў Ісьляндыі ўвесь час [[Халодная вайна|Халоднае вайны]], і былі зачыненыя толькі ў 2006 годзе. Па вайне эканоміка Ісьляндыі зьведала істотны эканамічны росквіт, дзякуючы мадэрнізацыі ў рыбалоўная прамысловасьці і дапамогі згодна з [[Плян Маршала|Плянам Маршала]]<ref>[http://visindavefur.hi.is/svar.asp?id=3411 «Hversu há var Marshallaðstoðin sem Ísland fékk eftir seinni heimsstyrjöld?»]. Vísindavefurinn.</ref><ref>Müller, Margrit; Myllyntaus, Timo (2007). [https://books.google.com/books?id=zdXTV8xO3xQC&pg=PA385 «Pathbreakers: Small European Countries Responding to Globalisation and Deglobalisation»]. Peter Lang. — С. 385. — ISBN 978-3-03911-214-2.</ref>. У 1986 годзе ў Рэйк’явіку ў Ісьляндыі ладзіўся саміт паміж прэзыдэнтам ЗША [[Роналд Рэйган|Роналдам Рэйганам]] і кіраўніком СССР [[Міхаіл Гарбачоў|Міхаілам Гарбачовым]], падчас якога яны зрабілі значныя крокі да ядзернага раззбраеньня. Ісьляндыя далучылася да [[Эўрапейская эканамічная прастора|Эўрапейскай эканамічнай прасторы]] ў 1994 годзе, пасьля чаго эканоміка была значна дывэрсыфікаваная і лібэралізаваная. У пачатку XXI хутка рос банкаўскі і фінансавы сэктар, які аднак, моцна пацярпеў ад вялікага [[Фінансавы крызіс 2007—2008 гадоў|фінансавага крызісу]] пачынаючы з 2008 году<ref>Lewis, Michael (April 2009). [https://www.vanityfair.com/politics/features/2009/04/iceland200904?printable=true&currentPage=all «Wall Street on the Tundra»]. Vanity Fair.</ref>. Эканоміка стабілізавалася пры ўрадзе [[Ёгана Сыгурдардотыр|Ёганы Сыгурдардотыр]] і вырасла на 1,6% у 2012 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20141228043150/http://www.vb.is/frettir/81718/ «Hagvöxtur 2012 mun minni en spár gerðu ráð fyrir»]. Viðskiptablaðið.</ref>. У наступныя гады ў Ісьляндыі значна пашыралася сфэра [[турызм]]у, паколькі краіна сталася папулярным месцам адпачынку.

[[Файл:Regions of Iceland.png|значак|зьлева|Адміністрацыйны падзел Ісьляндыі.]]

| 21. || [[СудурнэсГёвудборгаршвайдыд]] (''SuðurnesHöfuðborgarsvæðið'';) || [[КефлявікРэйк’явік]])

| 32. || [[ВэстурляндСудурнэс]] (''VesturlandSuðurnes'';) || [[БоргарнэсКефлявік]])

| 43. || [[ВэстфірдырВэстурлянд]] (''VestfirðirVesturland'';) || [[Ісаф’ёрдурБоргарнэс]])

| 54. || [[Нордурлянд ВэстраВэстфірдыр]] (''Norðurland VestraVestfirðir'';) || [[БлёндуоўсІсаф’ёрдур]])

| 65. || [[Нордурлянд ЭйстраВэстра]] (''Norðurland EystraVestra'';) || [[АкюрэйрыБлёндуоўс]])

| 76. || [[ЁйстурляндНордурлянд Эйстра]] (''AusturlandNorðurland Eystra'';) || [[ЭгільсстадырАкюрэйры]])

| 87. || [[СудурляндЁйстурлянд]] (''SuðurlandAusturland'';) || [[СэльфосЭгільсстадыр]])

{{Крыніцы|2}}