Дондағы Ростов: өлгөләр араһындағы айырма

Дондағы-Ростов
	Ҡала
	Дондағы-Ростов; Ростов-на-Дону ;
Флаг	Герб
Ил	Рәсәй
Федерация субъекты	Ростов өлкәһе
Ҡала округы	Дондағы-Ростов ҡала округы
Координаталар	47°14′26″ с. ш. 39°42′38″ в. д.HGЯO
Эске бүленеш	8 райондан тора: Ворошилов районы,; Тимер юл районы,; Киров районы,; Ленин районы,; Октябрь районы,; Беренсе май районы,; Пролетарий районы,; Совет районы.;
Башлыҡ	Михаил Чернышёв
Нигеҙләнгән	1749
Майҙаны	348,5 км²
Бейеклеге	50 м
Халҡы	1 109 835 кеше (2014)
Тығыҙлығы	3184.61 кеше/км²
Агломерация	▲2,7 млн кеше (2013)
Конфессиональ составы	христандар, мосолмандар
Телефон коды	+7 863
Почта индексы	344000—344999
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	61, 161
ОКАТО коды	60 401
ОКТМО коды	60 701 000 001
ГКГН номеры	0012700
Рәсми сайт	rostov-gorod.ru
Ҡала көнө 2024 йылда	15.09.24
Бүләктәр	; «Хәрби даны калаһы»
Официаль булмаған атамалары	Рәсәйҙең көньяҡ башкалаһы,; Ростов-атаһы, Кавказ ҡапҡасы, РнД, Рост-Анджелес
	Дондағы-Ростов Аудио, фото и видео Викимилектә

Интерактивная навигация по истории

← Алдағы үҙгәртеү Киләһе үҙгәртеү →

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән

ВизуальВикитекст

Һыҙылған

18:47, 12 сентябрь 2014 өлгөһө

Дондағы-Ростов (урыҫ. Ростов-на-Дону) — Ростов өлкәһе һәм Рәсәйҙең Көньяҡ федераль округы (рус.)баш.ның административ үҙәге. Ҡала Көнсығыш-Европа тигеҙлегенең көньяҡ-көнсығышында, Азов диңгеҙенә ҡушылған еренән 46 км юғарыраҡ, Дон йылғаһы ярында урынлашҡан. Мәскәүгә тиклем алыҫлыҡ — 1076 км.

Халыҡ һаны — 1 109 835 кеше (2014), халҡы буйынса Рәсәй ҡалалары араһында унынсы урынды биләй. Көньяҡ федераль округ ҡалалары араһында 1-се урында тора (Ростов-на-Дону, Волгоград, Краснодар, Әстрәхән, Сочи).

Тарихы

Дондағы-Ростовтың барлыҡҡа килгән ваҡыты 1749 йыл шутлана, батшабикә Елизавета I^{[ҡалыпты бөтөрөү]} 1749 йылдың 15 декабрендәге грамотаһы тарафынан нигеҙ һалына. Бынан һуң бында порт барлыҡҡа килә, ә 1761 йылда — хәрби Изге Димитрий Ростовский ҡәлғәһе төҙөлә башлай. Ҡулайлы географик урыны Ростовтың иҡтисади үҫешенә йоғонто яһаған. Үҙенең 100-йыллығына ҡалала 15 мең кеше һаналған, ә инде XX быуатта 110 меңдән артыҡ кеше һаналған^[7].

Ростовтың иҡтисади үҫешенең нигеҙе — сауҙагәрлек булған. Шулайҙа, XX быуат башында Ростовта йөҙҙән артыҡ предприятие һаналған. 1917 йылға тиклем Ростов тышҡы сауҙала тауар һатыу кимәле буйынса Рәсәйҙә өсөнсө урынды биләп торған. 1930 йылдар аҙағында халыҡ һаны һәм иҡтисади үҫеше буйынса Советтар Союзының ун иң эре ҡалаларына ингән.

Бөйөк Ватан һуғышы ваҡытында немец ғәсҡәрҙәре Ростовты ике тапҡыр яулап алғандар: 1941 йылдың көҙө һәм 1942 йылдың йәйе. Беренсе тапҡыр немец ғәсҡәрҙәре ҡалаға 1941 йылдың 17 ноябрендә баҫып алғандар^[8], бер аҙнанан, 28 ноябрҙә, маршал С. К. Тимошенко командованиеһындағы совет ғәсҡәрҙәре ҡаланы алып ҡалғандар.

1942 йылдың 24 июлендә Ростовҡа вермахтың 17-се армияһы ингән. Оккупация осоронда нацистар тарафынан 40 меңдән ашыу кеше язаланған, 53 мең Ростов халҡы көс менән Германияға ҡоллоҡҡа оҙатылғандар^[9]. 1943 йылдың 14 февралендә Дондағы-Ростов немец ғәсҡәрҙәренән азат ителгән^[10]. Һуғыш ҡалаға ҙур зыян килтергән, 270 завод һәм фабрикаларҙан алтауһы ғына һаҡланып ҡалған. Театр биналары, институт, мәктәп һәм дауаханалар шартлатылған һәм яндырылғандар.

1970 йылда Дондағы-Ростов СССР Юғары Советы Указы менән Ленин ордены менән бүләкләнгән, 1982 йылда СССР Юғары Советы Президиумы Указы менән I дәрәжәләге Ватан һуғышы ордены менән бүләкләнгән. Бөйөк Ватан Һуғышының 63-сө йыллығы башланмаҫ алдынан Ростовҡа «Ғәсҡәри Дан ҡалаһы»^[11]. почетлы атамаһы бирелгән.

Бөгөнгө Ростов — Рәсәйҙең иң эре мегаполистарының береһе, көньяҡ илдең сәйәсәти, иҡтисади, мәҙәни һәм фәнни үҙәге, мөһим транспорт магистраль узелы.

Власть органдары

Халҡы

Дондағы-Ростов — халыҡ һаны буйынса Рәсәй ҡалалары араһында 10-сы тора, Көньяҡ Федераль округ буйынса һәм Ростов өлкәһе буйынса - 1-се урынды биләй.

Дондағы-Ростовта 2014 йыл башына 1 млн 109,8 кеше йәшәгән^[12], йәки өлкәнең 26,1 % халҡы.

Дондағы-Ростовтың миллионлы кешеһе 1987 йылда тыуған^[13].

Милли составы

1989 йылғы халыҡ иҫәбен алыу йомғағы буйынса ҡалала 106-нан артыҡ милләт йәшәгән.

2010 йылға милли составы ^[14]

Дондағы-Ростов көньяҡ илдең, төрлө халыҡтарҙың күплеге буйынса, миллионлы ҡалалар араһында беренселекте биләй.

2010 йылғы Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу буйынса милли составы^[15]:
Милләт	Иҫәбе, кеше	милләтен күрһәтеүселәр %
Урыҫтар	960 883	90,1 %
Әрмәндәр	41 553	3,4 %
Украиндар	16 249	1,5 %
Әзербайжандар	6 739	0,6 %
Ҡаҙаҡтар	5 291	0,5 %
Грузиндар	3 960	0,4 %
Белорустар	2 874	0,3 %
Корейҙар	2 792	0,3 %
Йәһүдтәр	2 403	0,2 %
Лезгиндар	1 660	0,2 %
Ҡырғыҙҙар	1 374	0,1 %
Үзбәктәр	1 188	0,1 %
Чечендар	1 073	0,1 %
Осетиндар	992	0,1 %
Гректар	950	0,1 %
Ингуштар	928	0,1 %
Сиғандар	893	0,1 %
Таджиктар	852	0,1 %
ҡалған милләттәр	13 861	1,7 %
Милләттәрен күрһәтеүселәр, бөтәһе	1 066 523	100,0 %
БАРЛЫҠ ХАЛҠЫ	1 089 900

Урыҫтар араһынан 2005 кеше үҙҙәрен төп халыҡ казактар иҫәбенә индергәндәр.

Халыҡ һаны динамикаһы

Халыҡ һанының үҙгәреүе (мең кеше)

Тыуым һәм үлем

Күрһәткес	1990	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013^[16]
1000 кешегә, тыуғандар һаны	11.2	6.7	7.5	7.6	8.49	8.6	8.55	8.54	8.62	8.99	9.1	9.6	10.3	10.0	11.1	11.1
1000 кешегә, вафат булғандар һаны	11.9	13.4	14.7	14.8	15.3	13.7	13.59	13.75	13.27	13.08	14	13.4	12.9	11.9	11.8	11.7
1000 кешегә, тәбиғи артым (кәмеү)	-0.7	-6.7	-7.2	-7.2	-6.8	-5.1	-5.04	-5.21	-4.65	-4.09	-4.9	-3.8	-2.6	-1.9	-0.7	-0.6

Райондар буйынса халыҡ һаны

(мең кеше)

Район	1970	1979	1989	2002	2010
Ворошилов	—	—	&&&&&&&&&&&&0192.900000192,9	&&&&&&&&&&&&0203.300000203,3	&&&&&&&&&&&&0212.700000212,7
Ленин	&&&&&&&&&&&&0103.800000103,8	&&&&&&&&&&&&&090.60000090,6	&&&&&&&&&&&&&079.80000079,8	&&&&&&&&&&&&&081.80000081,8	&&&&&&&&&&&&&078.50000078,5
Пролетарий	&&&&&&&&&&&&0122.400000122,4	&&&&&&&&&&&&0132.200000132,2	&&&&&&&&&&&&0129.600000129,6	&&&&&&&&&&&&0132.200000132,2	&&&&&&&&&&&&0122.200000122,2
Тимер юл районы	&&&&&&&&&&&&0170.600000170,6	&&&&&&&&&&&&0100.800000100,8	&&&&&&&&&&&&&095.30000095,3	&&&&&&&&&&&&&095.30000095,3	&&&&&&&&&&&&0103.200000103,2
Октябрь	&&&&&&&&&&&&0154.700000154,7	&&&&&&&&&&&&0197.800000197,8	&&&&&&&&&&&&0137.600000137,6	&&&&&&&&&&&&0153.600000153,6	&&&&&&&&&&&&0160.600000160,6
Совет	—	&&&&&&&&&&&&0146.600000146,6	&&&&&&&&&&&&0148.200000148,2	&&&&&&&&&&&&0166.200000166,2	&&&&&&&&&&&&0170.300000170,3
Киров	&&&&&&&&&&&&&098.50000098,5	&&&&&&&&&&&&&094.10000094,1	&&&&&&&&&&&&&081.50000081,5	&&&&&&&&&&&&&069.&&&&&069,0	&&&&&&&&&&&&&066.&&&&&066,0
Беренсе май районы	&&&&&&&&&&&&0138.700000138,7	&&&&&&&&&&&&0171.700000171,7	&&&&&&&&&&&&0154.200000154,2	&&&&&&&&&&&&0166.600000166,6	&&&&&&&&&&&&0176.400000176,4

Иҡтисады

Фән һәм мәғариф

Мәҙәниәте

Сығанаҡтар

↑ О городе (билдәһеҙ). Ростов-на-Дону. Архивировано 13 август 2013 года.
↑ Ростовская агломерация. Существующее положение
↑ Ростов-на-Дону — «южная столица России» — Женский Журнал Кроха
↑ Ответы@Mail.Ru: Почему Одессу называют мамой, а Ростов папой???
↑ Рост-Анджелес
↑ Баста − Рост-Анжелес
↑ Официальный портал городской Думы и Администрации города
↑ Бусленко Н. И. На ростовских рубежах: немецкие письма сорок первого года. Ростов-на-Дону, 2005.
↑ Действительное количество угнанных в Германию из СССР не поддаётся точному учёту, поскольку в советских источниках угнанные насильно не отделялись от тех, кто добровольно ушёл на Запад вслед за отступающими немецкими войсками (И. Г. Ермолов. Три года без Сталина. Стр. 217)
↑ Старосельский Б. Я. Так ковалась наша воинская слава (билдәһеҙ) (27 февраль 2007). Дата обращения: 19 декабрь 2008. Архивировано 2 февраль 2012 года.
↑ Указ Президента Российской Федерации от 5 мая 2008 года № 556 «О присвоении городу Ростову-на-Дону почётного звания Российской Федерации „Город воинской славы“»
↑ Ростовстат. Муниципальная статистика. Численность населения Ростовской области на 1 января 2014 года
↑ Централизованная Библиотечная Система Ростова-на-Дону: Исторические зарисовки. Ростов-на-Дону
↑ Итоги::Ростовстат
↑ Итоги::Ростовстат (билдәһеҙ). Архивировано 15 май 2013 года.
↑ Ростовстат. Естественное движение населения в Ростовской области за 2013 год

Ҡалып:Рәсәй 50 иң ҙур ҡалалар

[city-1] О городе (билдәһеҙ). Ростов-на-Дону. Архивировано 13 август 2013 года.

[2] Ростовская агломерация. Существующее положение

[3] Ростов-на-Дону — «южная столица России» — Женский Журнал Кроха

[4] Ответы@Mail.Ru: Почему Одессу называют мамой, а Ростов папой???

[5] Рост-Анджелес

[6] Баста − Рост-Анжелес

[7] Официальный портал городской Думы и Администрации города

[8] Бусленко Н. И. На ростовских рубежах: немецкие письма сорок первого года. Ростов-на-Дону, 2005.

[9] Действительное количество угнанных в Германию из СССР не поддаётся точному учёту, поскольку в советских источниках угнанные насильно не отделялись от тех, кто добровольно ушёл на Запад вслед за отступающими немецкими войсками (И. Г. Ермолов. Три года без Сталина. Стр. 217)

[10] Старосельский Б. Я. Так ковалась наша воинская слава (билдәһеҙ) (27 февраль 2007). Дата обращения: 19 декабрь 2008. Архивировано 2 февраль 2012 года.

[11] Указ Президента Российской Федерации от 5 мая 2008 года № 556 «О присвоении городу Ростову-на-Дону почётного звания Российской Федерации „Город воинской славы“»

[12] Ростовстат. Муниципальная статистика. Численность населения Ростовской области на 1 января 2014 года

[13] Централизованная Библиотечная Система Ростова-на-Дону: Исторические зарисовки. Ростов-на-Дону

[14] Итоги::Ростовстат

[15] Итоги::Ростовстат (билдәһеҙ). Архивировано 15 май 2013 года.

[16] Ростовстат. Естественное движение населения в Ростовской области за 2013 год

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

@@ 67 юл: / 67 юл: @@
 Ростовтың иҡтисади үҫешенең нигеҙе — сауҙагәрлек булған. Шулайҙа, [[XX быуат]] башында Ростовта йөҙҙән артыҡ предприятие һаналған. [[1917 йыл]]ға тиклем Ростов тышҡы сауҙала тауар һатыу кимәле буйынса Рәсәйҙә өсөнсө урынды биләп торған. [[1930 йыл]]дар аҙағында халыҡ һаны һәм иҡтисади үҫеше буйынса [[Советтар Союзы|Советтар Союзының]] ун иң эре ҡалаларына ингән.
+[[Файл:Спасибо деду за попеду! 9 Мая 2013 год (Ростов-на-Дону).jpg|280px|слева|thumb|Дондағы-Ростовта 9 май]]
 [[Бөйөк Ватан Һуғышы|Бөйөк Ватан һуғышы]] ваҡытында немец ғәсҡәрҙәре Ростовты ике тапҡыр яулап алғандар: [[1941 йыл]]дың көҙө һәм [[1942 йыл]]дың [[йәй]]е. Беренсе тапҡыр немец ғәсҡәрҙәре ҡалаға 1941 йылдың [[17 ноябрь|17 ноябрендә]] баҫып алғандар<ref>''Бусленко Н. И.'' На ростовских рубежах: немецкие письма сорок первого года. Ростов-на-Дону, 2005.</ref>, бер аҙнанан, [[28 ноябрь|28 ноябрҙә]], маршал  [[С. К. Тимошенко]] командованиеһындағы совет ғәсҡәрҙәре ҡаланы алып ҡалғандар.
+[[Файл:9 МАЯ 2013 (Ростов-на-Дону).jpg|280px|thumb|9 май Парады]]
 йылдың [[24 июль|24 июлендә]] Ростовҡа вермахтың 17-се армияһы ингән. Оккупация осоронда нацистар тарафынан 40 меңдән ашыу кеше язаланған, 53 мең Ростов халҡы көс менән [[Германия]]ға [[Ҡоллоҡ|ҡоллоҡҡа]] оҙатылғандар<ref>Действительное количество угнанных в Германию из СССР не поддаётся точному учёту, поскольку в советских источниках угнанные насильно не отделялись от тех, кто добровольно ушёл на Запад вслед за отступающими немецкими войсками (''И. Г. Ермолов.'' Три года без Сталина. Стр. 217)</ref>. [[1943 йыл]]дың [[14 февраль|14 февралендә]] Дондағы-Ростов немец ғәсҡәрҙәренән азат ителгән<ref>{{cite web|author=Старосельский Б. Я.|authorlink=Старосельский, Борис Яковлевич|url=http://www.rostov-gorod.ru/?ID=9405|title=Так ковалась наша воинская слава|accessdate=2008-12-19|date=2007-02-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/659y5m5tg|archivedate=2012-02-02}}</ref>. Һуғыш ҡалаға ҙур зыян килтергән, 270 завод һәм фабрикаларҙан алтауһы ғына һаҡланып ҡалған. [[Театр]] биналары, институт, мәктәп һәм дауаханалар шартлатылған һәм яндырылғандар.
@@ 308 юл: / 310 юл: @@
 === Райондар буйынса халыҡ һаны ===
+'''(мең кеше)'''
 {| class="standard"
  !Район