Әл-Аҡса мәсете битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Мечеть
 |Русское название        = Әл-Аҡса
 |Оригинальное название   = {{lang-ar|المسجد الاقصى}}
 |Изображение             = Palestine-2007-Jerusalem-Al-Aqsa Mosque 01.jpg
 |Подпись изображения     = Әл-Аҡса мәсете күренеше
 |Ширина изображения      = 
 |Страна                  = Палестина
 |Регион                  = Иордан йылғаһының көнбайыш яры
 |Название местоположения = ҡала
 |Местоположение          = Иерусалим
 |Адрес                   = [[Иҫке ҡала (Иерусалим)|Иҫке ҡала]]
  |lat_dir = N|lat_deg = 31|lat_min = 46|lat_sec = 35
  |lon_dir = E|lon_deg = 35|lon_min = 14|lon_sec = 8
  |region        = 
  |CoordScale    = 
 |Статус                  = исламдың өсөнсө изге урыны
 |Течение, школа          = 
 |ДУМ                     = 
 |Тип мечети              = [[таш]]
 |Архитектурный стиль     = Ислам архитектураһы
 |Автор проекта           = 
 |Архитектор              = 
 |Строитель               = 
 |Основатель              = 
 |Инициатор строительства = [[Ғүмәр ибн Хаттаб]] 
 |Благотворители          = 
 |Первое упоминание       = 
 |Строительство           = 705
 |Основные даты           = {{Достопримечательность/Даты|619 йыл|[[Исра һәм Мирадж]]|754 йыл|хәлиф әл-Мансур яңыртып төҙөй|780 йыл|хәлиф әл-Махди яңыртып төҙөй |1033 йыл|Али аз-Зиһир яңыртып төҙөй|1969 йыл|мәсет яндырыла}}
 |Упразднён               = 
 |Начало строительства    = 
 |Окончание строительства = 
 |Реликвии                = 
 |Имам                    = 
 |Состояние               = ғәмәлдә 
 |Общая площадь           = 
 |Размеры                 = 
 |Площадь помещений       = 
 |Вместимость             = 5&nbsp;000 артығыраҡ
 |Количество куполов      = 1
 |Высота                  = 
 |Высота купола           = 
 |Количество минаретов    = 1
 |Высота минарета         = 
 |Материал                = Эзбизташ (тышҡы стеналары, манараһы, фасады) сталактит (манараһы), алтын, ак ҡурғаш һәм таш (көмбәҙ), аҡ мәрмәр (эске колонналары) һәм мозаика
 |Таравих                 = 
 |Ифтар, сухур            = 
 |Библиотека              = 
 |Мактаб                  = 
 |Сайт                    = 
 |Commons = Al-Aqsa Mosque
<!-- 12.12-->
}}
'''Әл-Аҡса мәсете'''  — ''алыҫтағы мәсет'') — [[Иерусалим]]да, ''әл-Харам әл-Ҡудс әш-Шәриф''  ({{lang-ar|الحرم القدسي الشريف}}) тауында   урынлашҡан мәсет.. 

[[Мәккә]]ләге [[Мәсджид әл-Харам мәсете]]нән һәм [[Мәҙинә]]ләге [[Мәсжид ән-Нәбәүи мәсете]]нән ҡала, Исламдың өсөнсө иң изге урыны. Мәсеттә бер юлы 5000 кеше ғибәҙәт ҡыла ала.

[[Файл:Al-Aqsa Mosque by David Shankbone.jpg|слева|290px|мини|Әл-Аҡса мәсете]]

=== [[Миғраж кисе]] ===
{{main|Миғраж кисе}}
[[Ислам]]да был урын [[Мөхәммәт (Пәйғәмбәр) |Мөхәммәт Пәйғәмбәр]]ҙең  [[Иерусалим|әл-Ҡудсиҙа]] булып, күккә ашыуы, төнгө сәйәхәте менән бәйле. Был Уның [[Мәккә]]ләге осоронда миләди 619 йыл тирәһендә булған.
[[Файл:Israel-2013-Jerusalem-Temple Mount-Dome of the Ascension 04.jpg|thumb|250px|слева |Миғраж көмбәҙе, Әл-Ҡудс ([[Иерусалим]]).]]
<!-- [[Файл:Muhammad 20.jpg|thumb|250px|Исра]]-->
Бер төндә [[Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)|Мөхәмәт ғәләйһис-сәләмгә]] Ябраил фәрештә килә һәм Бураҡ тигән атта Әл-Ҡудсиға (Иерусалимға) барырға ҡуша. Бураҡ Пәйғәмбәрҙе Фәләстингә Әл-Ҡудсиға килтерә. Бында [[Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)|Мөхәмәт ғәләйһис-сәләм]] [[Ибраһим пәйғәмбәр|Ибраһим]], [[Муса (пәйғәмбәр)|Муса]] һәм [[Ғайса (пәйғәмбәр)|Ғайса]] пәйғәмбәрҙәр менән осраша һәм уларҙ менән йәмәғәт [[намаҙ]]ы уҡый, шунда имам була.  Ҡөрьәндә әйтелгән кәрәмәт ошо хаҡта тип фараз итәләр  (17:60)<ref>https:Ҡөрьән. Әл-Исра[https://wikisource.org/wiki/%D3%98%D0%BB-%D0%98%D1%81%D1%80%D0%B0_%D1%81%D2%AF%D1%80%D3%99%D2%BB%D0%B5]</ref> әйтеүҙәренсә, [[Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)|Мөхәмәт ғәләйһис-сәләмгә]] Ҡәғбәтулла янында Уға Аллаһ Әл-Ҡудсины күрһәткән<ref>[[Пиотровский, Михаил Борисович|Пиотровский М. Б.]] [http://www.mifinarodov.com/i/isra.html Исра] // ''[[Мифы народов мира (энциклопедия)|Мифы народов мира]]''. М.: [[Советская энциклопедия]], 1980</ref>. Был ваҡиғаны Ҡөрьәндәге сүрә лә раҫлай. 

[[әл-Исра]] сүрәһе:

{{Коран/Цитата| Үҙ ҡолон төндә «Харам мәсет»тән Беҙ аяттарыбыҙҙы күрһәтеү өсөн тирә-яғын бәрәкәтле иткән «Йыраҡ мәсет»кә күсергән затҡа дан! Ул, ысынлап та, ишетеүсе, күреүсе!|17|1|тәржемә=Кулиев}}

Тәфсирҙәрҙә аңлатылыуынса, бында һүҙ Мәккәләге Харам-Мәсет — [[Әл-Харам мәсете]], ә «Йыраҡ мәсет» тигәне Иерусалимдағы [[Әл-Аҡса мәсете]] тураһында бара.
{{main|Намаҙ}}
Ошо төнгө сәфәренән [[Мөхәммәт (Пәйғәмбәр) |Мөхәммәт Пәйғәмбәр]] [[намаҙ]] тураһында үәхи алып ҡайта{{sfn|Grabar, O.|1991}}

=== Тәре һуғыштары ===
Тәре йөрөтөүселәр  [[Иерусалим]]ды 1099 йылда баҫып алғас, мәсетте сиркәү һәм һарай итеп файҙаланғандар, әммә  [[Сәләх әд-Дин]] уны азат иткәндән һуң мәсет яңынан эшләй башлаған.Тамплиер ордены тәре йөрөтөүселәренең   штаб-квартираһы та ошонда урынлашҡан булған.  .

=== Мәсет тарихынан ===
[[Ғүмәр ибн әл-Хәттаб]] төҙөткән ғибәҙәтхана башта бәләкәй генә булған. Яйлап ҙурайтыла барған.  746, 1033  йылдарҙа мәсет ер тетрәү арҡаһында тулыһынса емерелгән, мәгәр яңынан аяҡҡа баҫтырылған. 1035 йылда Али әз-Зиһир икенсе мәсет төҙөткән, һәм әле лә шул мәсет һаҡлана, ваҡыт-ваҡыт реконструкция кисерә тора.

Бөгөн  [[Иерусалим]]дың боронғо өлөшө   [[Израиль| Израилгә]] инә, әммә 1994 йылда Израиль менән [[Иордания]] араһында  мәсет (бары тик мәсет кенә, ер аҫты коммуникациялары һәм ҡоролмалары инмәй) Иордания ҡарамағында һәм ҡурсыуында ҡала тип килешеү төҙөлгән.

Мәсет менән бәйле  даими рәүештә [[йәһүдтәр]] менән [[фәләстин]]дәр араһында һуңғы ваҡыттарға тиклем низағтар сығып тора.

;1969 йылғы янғын 
[[1969 йыл]]дың 21 авгусында [[Австралия]]ның бер протестант сектанты  Майкл Деннис Рохэн әл-Аҡса мәсетенә күп итеп яғыулыҡ индереп, янғын сығара һәм ҡаса.  [[Израиль]] янғын һүндереүселәре килеп етһә лә, мәсеткә ныҡ зыян килә.  [[Сәләх әд-Дин]]дең 800 йыллыҡ мөнбәре юҡҡа сыға, бинаның башҡа урындарында ла етди емереклектәр хасил була.   М. Рохэнды тоталар һәм Израиль медиктары уны психик ауырыу тип таба <ref name="autogenerated20130803-2">[http://www.newsru.com/religy/21Aug2000/hamasalaq.html Движение ХАМАС отметило годовщину поджога мечети Аль-Акса] — [[Newsru.com]]</ref><ref name="Pipes2004" /> 1974 йылда ул  « гуманитар сәбәптәр» арҡаһында  Австралияға оҙатыла, ул шунда психиатрик хастаханала үлә<ref name="autogenerated20130803-1">{{cite web|url=http://www.i-r-p.ru/page/stream-event/index-10643.html|title=Кафедра мечети Аль-Акса беспокоит ШАБАК|date=22.01.2007|publisher=[[Институт религии и политики]]|accessdate=2012-08-21|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BUtpAXx6|archivedate=2012-10-18}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130602050953/http://www.i-r-p.ru/page/stream-event/index-10643.html |date=2013-06-02 }}</ref>. 

Мосолман донъяһында шау-шыу китә, быны йәһүдтәр ойошторған тип һанаусылар күп була, бәрелештәр, ҡан ҡойоштар булып ала. 

[[Сәғүд Ғәрәбстаны]] короле Фейсал был ваҡиға менән файҙаланып 25 мосолман иленең башлыҡтарын  Рабатта ([[Марокко]]) кәңәшмәгә йыя<ref name="Pipes2004">{{cite web|url= http://www.danielpipes.org/blog/2004/08/who-set-fire-to-al-aqsa-mosque-in-1969|title=Who Set Fire to Al-Aqsa Mosque in 1969? |author=Daniel Pipes|date=August 21, 2004|lang=en|accessdate=2013-01-31}}</ref>
[[1980 йыл]]дың майында һәм [[1981 йыл]]дың апрелендә лә экстермистик төркөмдәр мәсетте яндырырға маташып ҡарай.

=== Буталсыҡ ===
Йыш ҡына туристар алтын көмбәҙле Ҡая көмбәҙе мәсетен  (Куббат әс-Сәхрә) мәсетен әл-Аҡса менән бутап яҙып ҡуялар.Мәгәр тап ябай күренешле әл-Аҡса мәсете әһәмиәте буйынса Ислам донъяһында өсөнсө урында тора.

[[File:Jerusalem-2013(2)-Temple Mount-Al-Aqsa Mosque (east exposure).jpg|980px|align-cap=center|<center>[[Әл-Аҡса мәсете]]. [[Иерусалим]] (әл-Ҡудс). [[Израиль]]</center>]]

* '''[[Әл-Аҡса мәсете]]. [[Иерусалим]] (әл-Ҡудс). [[Израиль]]'''

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания|2}}

== Әҙәбиәт ==
* Исра и Мирадж |[http://slovar-islam.ru/books/i.html#IsraiMiradzh73] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111001002841/http://slovar-islam.ru/books/i.html#IsraiMiradzh73 |date=2011-10-01 }}
* Пиотровский М. Б. Ал-Исра ва-л-Мирадж
* Schrieke B.Isrāʾ|brillonline=isra-SIM_3251
* Grabar O.al-Masd̲j̲id al-Ạkṣā.том=6

{{Намаҙ}}
[[Категория:Израиль мәсеттәре]]