Cabir ibn Həyyan

Əbu Musa Jabir ibn Həyyan (miladi təqvimin təxminən 721-815-ci illərində yaşamışdır) - İslam elminin dünya elminə bəxş etdiyi növbəti düha. Qərb dünyasında Geber kimi tanınan İslam kimyaçısı, əlkimyaçısı, filosof, astronom , həkim və fiziki. Müasir kimya elminin "atası" sayılır.

İbn Həyyan ilk dəfə kimyada (əlkimyada) eksperimental metodları tətbiq etmiş və müasir kimya elmində indi də geniş şəkildə istifadə olunan bir sıra mühüm kimyəvi proseslərı kəşf etmişdir. Bunlardan xlorid və nitrat turşularının sintezini, kimyəvi məhlulların distillə edilməsi və kristallizasiya kimi kimyəvi prosesləri misal göstərmək olar. Onun əsərlərinin orijinalı olduqca mürəkkəb və anlaşılmaz qaydada yazılmışdır və çox ehtimal ki şifrələnmişdir. Bu şifrələri açmaq isə müasir günümüzə qədər mümkün olmamışdır. İlk baxışdan İbn Həyyanın əsərləri kimyəvi maddələrin ərəbcə adlarından ibarət düşünülmüş, mürəkkəb kimyəvi numeraloji sistemə əsaslanır. Bundan əlavə ibn Həyyan təkvin- laboratoriya şəraitində canlıların süni yolla yaradılması kimi yüksək, mütərəqqi, o dövr üçün ağlasığmaz ideyanı da irəli sürmüş və üzərində çalışmışdır.

Cabir ibn Həyyanın bir alim kimi formalaşmasında müəllimi Cəfər əl-Sadiqin misilsiz rolu olmuşdur. Onda kimyaya olan sonsuz marağı başlıca olaraq məhz Cəfər əl-Sadiq oyatmışdır.

Elmi əsərləri

Cabir ibn Həyyanın elmi əsərlərini dörd kateqoriyaya bölmək olar:

• 112 Kitab - xəlifə Harun ər-Rəşidin vəzirlərinə ithaf olunmuşdur. Bu qrup əsərlərinə "Zümrüd lövhə" əsəri aiddir. Bu əsər Orta Əsrlərdə latın dilinə tərcümə edilmiş (Tabula Smaragdina) və Avropa əlkimyaçılarının masaüstü kitabına çevrilmişdir.
• Yetmiş Kitab - bu kateqoriyaya daxil olan əsərlərinin əksəriyyəti latın dilinə tərcümə olunmuşdur. Buraya "Kitab əl-Zöhrə" (Zöhrə ulduzuna dair kitab) və "Kitab əl-Əhcər" (Daşlar haqqında kitab) əsərləri daxildir.
• Kimyəvi distilləyə dair on kitab - bu əsərində antik yunan "əlkimyaçıları" - Pifaqor, Sokrat, Platon, Aristotel haqqında məlumat verir.
• Tarazlığa dair kitablar - bu qrupa ən məşhur əsəri - "Təbiətdə kimyəvi tarazlıq nəzəriyyəsi" daxildir.