COVID-19 pandemiyası üçün mənbəyə bax

{{Pandemiya
 |adı               = COVID-19 koronavirus pandemiyası
 |xəritə            = COVID-19 Outbreak World Map.svg
 |xəritənin ölçüsü  = 300px
 |xəritənin izahı   = {{center|Yoluxma halı təsdiqlənmiş ölkələrin xəritəsi}}
 {{Block indent|
{{legend|#510000|10,000+ yoluxma halı||thin solid gray}}
{{legend|#900000|1,000–9,999 yoluxma halı||thin solid gray}}
{{legend|#c80200|100–999 yoluxma halı||thin solid gray}}
{{legend|#ee7070|10–99 yoluxma halı||thin solid gray}}
{{legend|#ffC0C0|1-9 yoluxma halı||thin solid gray}}
{{legend|#eee|Yoluxma halı təsdiqlənməyib||thin solid gray}}|left = 3}}
 |xəritə2           = COVID-19 Outbreak World Map per Capita.svg
 |xəritənin ölçüsü2 = 300px
 |xəritənin izahı2  = {{Center|Adambaşına görə yoluxma halı təsdiqlənmiş ölkələrin xəritəsi}}
{{Block indent|
{{legend|#510000|>1 yoluxma halı (hər 10,000 nəfərə görə)||thin solid gray}}
{{legend|#900000|1–10 yoluxma halı (hər 100,000 nəfərə görə)||thin solid gray}}
{{legend|#c80200|1–10 yoluxma halı (hər 1 milyon nəfərə görə)||thin solid gray}}
{{legend|#ee7070|1–10 yoluxma halı (hər 10 milyon nəfərə görə)||thin solid gray}}
{{legend|#ffC0C0|1–10 yoluxma halı (hər 100 milyon nəfərə görə)||thin solid gray}}
{{legend|#eee|Yoluxma halı təsdiqlənməyib||thin solid gray}}|left = 3}}
 |şəkil             = COVID-19 pandemic.jpg
 |şəklin ölçüsü     = 
 |şəklin izahı      = 
 |xəstəlik          = COVID-19
 |səbəbi            = [[Koronavirus xəstəliyi 2019]]
 |yer               = Qlobal; hazırkı episentri: [[ABŞ]]
 |ilk qarşılaşma    = [[Uhan]], [[Hubey]], [[Çin Xalq Respublikası|Çin]]<ref>{{cite web |title=Coronavirus Disease (COVID-19) |url=https://www.cdc.gov/media/dpk/diseases-and-conditions/coronavirus/coronavirus-2020.html |website=Centers for Disease Control and Prevention |accessdate=18 mart 2020 |language=en-us |date=12 mart 2020 |archive-date=2020-03-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200330220357/https://www.cdc.gov/media/dpk/diseases-and-conditions/coronavirus/coronavirus-2020.html |url-status=live }}</ref><br>{{coord|30|37|11|N|114|15|28|E|type:adm2nd_region:CN-42}}
 |tarix             = 1 dekabr 2019–indiyə kimi<br>({{time interval|2019-12-01|show=ymw}})
 |yoluxma sayı      = 44,252,677 <ref name="Arxivlənmiş surət"/>
 |aktiv             = 10,633,693<ref name="Arxivlənmiş surət"/>
 |ölüm sayı         = 1,171,479<ref name="Arxivlənmiş surət">{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=https://www.worldometers.info/coronavirus/?utm_campaign=homeAdUOA%3FSi |access-date=2020-10-28 |archive-date=2022-09-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220901051912/https://www.worldometers.info/coronavirus/?utm_campaign=homeAdUOA%3FSi |url-status=live }}</ref>
 |sağalanların sayı = 32,447,505<ref name="Arxivlənmiş surət"/>
 |ərazi             = {{2019–20 koronavirus pandemiyası halları|ərazi}}
 |vikianbar         = 2019–20 COVID-19 pandemic
}}

'''Yeni tipli [[pnevmoniya]] COVID-19, [[2019-nCoV]] koronavirusu [[pandemiya]]sı''' — 2019-cu ilin dekabr ayının ortalarında, [[Çin]]in mərkəzi [[Hubey]] əyalətinin [[Uhan]] şəhərində yerli Huanan ət və dəniz məhsulları bazarı ilə əlaqəli yerli sakinlərdə naməlum mənşəli [[pnevmoniya]] xəstəliyinin ilk aşkar olunması ilə başladı. 31 dekabr 2019-cu ildə Çin hakimiyyəti naməlum pnevmoniyanın başlaması barədə [[Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı]]na məlumat verdi.

Sonradan, Çin alimləri yeni [[koronavirus]] — '''[[2019-nCoV]]''' ayırd edərək onun genomunun genetik ardıcıllığını təyin etdilər. Virus, şiddətli kəskin tənəffüs sindromuna səbəb olan SARS-CoV virusuna (''atipik pnevmoniya'' kimi də tanınır) ən azı 70% genetik ardıcıllıqla bənzəyir<ref name="promedmail">{{Cite web|title=Undiagnosed pneumonia – China (HU) (01): wildlife sales, market closed, RFI Archive Number: 20200102.6866757|url=https://promedmail.org/promed-post/?id=6866757|website=Pro-MED-mail|publisher=International Society for Infectious Diseases|accessdate=2020-01-13|archive-date=2020-01-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20200122124653/https://promedmail.org/promed-post/?id=6866757|url-status=live}}</ref><ref name="Pinghui15Jan2020">{{Cite web|url=https://www.scmp.com/news/china/society/article/3046233/wuhan-pneumonia-how-search-source-mystery-illness-unfolded|title=Wuhan pneumonia: how search for source unfolded|last=Pinghui|first=Zhuang|date=2020-01-15|website=South China Morning Post|language=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200115165740/https://www.scmp.com/news/china/society/article/3046233/wuhan-pneumonia-how-search-source-mystery-illness-unfolded|archivedate=2020-01-15|accessdate=2020-01-16}}</ref><ref>{{Cite web|title=Wuhan seafood market pneumonia virus isolate Wuhan-Hu-1, complete genome|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/nuccore/MN908947|website=NCBI Genbank|publisher=National Center for Biotechnology Information|accessdate=2020-01-20|archive-date=2020-01-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20200121045720/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/nuccore/MN908947|url-status=live}}</ref>. Yeni koronavirusun inkubasiya dövrü 2 gündən 10 günə qədər davam edir<ref>[https://bestpractice.bmj.com/topics/en-gb/3000165?q=Coronavirus,%202019%20novel&c=suggested Overview of novel coronavirus (2019-nCoV) — Summary of relevant conditions | BMJ Best Practice] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20200131054900/https://bestpractice.bmj.com/topics/en-gb/3000165?q=Coronavirus,%202019%20novel&c=suggested |date=2020-01-31 }} bestpractice.bmj.com.</ref> və son məlumatlara görə, xəstəlik simptomların başlamazdan əvvəl yoluxucu olur.

22 yanvar tarixindən etibarən Uhanda [[karantin]] rejimi tətbiq edilməyə başlandı. 24 yanvar tarixindən etibarən Uhana bitişik olan Huanqan, Eçjou, Çibi və Çjitsyan şəhər rayonlarına da karantin tətbiq edildi<ref>{{Cite web|url=http://www.hkcna.hk/content/2020/0123/805512.shtml|title=湖北黃岡：城鐵站、火車站離開黃岡市區通道暫時關閉|publisher=www.hkcna.hk|accessdate=2020-01-23|archive-date=2020-03-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200328165717/http://www.hkcna.hk/content/2020/0123/805512.shtml|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.straitstimes.com/asia/east-asia/china-locks-down-two-more-cities-huanggang-and-ezhou-after-wuhan|title=Wuhan virus: China locks down Huanggang, imposes tough travel restrictions in 3 other cities, after Wuhan lockdown|author=hermesauto|date=2020-01-23|publisher=The Straits Times|lang=en|accessdate=2020-01-23|archive-date=2020-03-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20200319115809/https://www.straitstimes.com/asia/east-asia/china-locks-down-two-more-cities-huanggang-and-ezhou-after-wuhan|url-status=live}}</ref>. Ümumilikdə 14 şəhərdən gediş məhduddur<ref>{{Cite web |title=China locks down 14 cities as Wuhan coronavirus spreads |url=https://www.telegraph.co.uk/news/2020/01/24/china-locks-eight-cities-pledges-new-hospital-within-six-days/ |access-date=2020-02-04 |archive-date=2020-02-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200201140643/https://www.telegraph.co.uk/news/2020/01/24/china-locks-eight-cities-pledges-new-hospital-within-six-days/ |url-status=live }}</ref>. Virus Çindəki bütün əyalət səviyyəsində inzibati vahidlərdə qeydə alınıb.

Yanvarın 30-da ÜST-ün Fövqəladə Komitəsinin iclasında, yeni koronavirusun yayılması beynəlxalq narahatlıq yaradan ictimai səhiyyə təcili vəziyyəti kimi qəbul edildi. 26 yanvar 2022-ci il tarixinə olan məlumata görə dünyada koronavirus infeksiyasına indiyədək yoluxanların sayı '''358,549,410 nəfərə''' çatıb. Bunların 300 milyon nəfəri sağalıb, '''5,615,597 nəfəri''' isə ölüb.<ref name="WOM">{{cite web |url=https://www.worldometers.info/coronavirus/ |title=Coronavirus Update (Live) |work=Worldometer |year=2020 |access-date=16 mart 2020 |archive-date=2020-03-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200322140128/https://www.worldometers.info/coronavirus/ |url-status=live }}</ref> [[Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı]] (ÜST) fevralın 11-də infeksiyanın adını COVID-19 qoyub, martın 11-də isə koronavirusu [[pandemiya]] elan edib.<ref>{{Cite web |title=Koronavirusla bağlı Azərbaycandakı vəziyyətə dair mətbuat konfransı keçiriləcək |url=https://virtualaz.org/olke/158370 |access-date=2020-03-12 |archive-date=2022-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220326131448/https://virtualaz.org/olke/158370 |url-status=live }}</ref>

== Xronologiya ==
{{Əsas|COVID-19 pandemiyasının xronologiyası}}

[[Fayl:COVID-19-outbreak-timeline.gif|thumb|2019-nCoV koronavirusunun yayılması 12 yanvar — 29 fevral tarixləri arasında.]]

== Araşdırılması ==
Rəsmi olaraq, [[SARS-CoV-2]] adlandırılan Covid-19-a səbəb olan virus təzə olduğundan onun haqqında hər hansı etibarlı məlumat yoxdur. Covid-19-a yoluxma hallarının baş verdiyi dünyanın 500 bölgəsində hava şəraitini müqayisə edən dərc olunmamış bir analiz virusun yayılma sürətinin temperatur, külək sürəti və nisbi rütubət ilə əlaqəli olmasını ehtimal etməyə əsas verir. Covid-19-un mövsümi xarakter daşıma ehtimalına işarə edən bəzi məlumatlar da var. Yeni xəstəliyin dünyada yayılmasından görünür ki, virus soyuq və quru hava şəraitinə üstünlük verir. Digər bir dərc olunmamış tədqiqat işində də yüksək temperaturlu iqlimlə Covid-19 hallarının aşağı düşməsi arasında bir əlaqəyə diqqət yetirilib, amma bu da qeyd olunub ki, təkcə yüksək hava temperaturu xəstəliyin qlobal miqyasda dəyişgənliyinə həlledici təsir göstərə bilməz. Tədqiqatçılara görə, Covid-19 üçün ən az uyğun gələn iqlim şəraiti dünyanın tropik bölgələrində ola bilər.

Bu pandemiya bir çox hallarda daha adi sayıla bilən virusların mövsümi yayılma qaydalarına uyğun yayılmır. Məsələn, qripə yoluxma hallarının əksəriyyəti qış dövründə baş versə də, [[ispan qripi]] yay aylarında ən yüksək həddə çatır. Koronaviruslar "zərfləşmiş viruslar " ailəsinə aiddir. Onlar qoşa lipid örtüyündən ibarət olan yağlı bir [[membran]]a bükülmüş haldadır və həmin membrana tacabənzər [[zülal]]lar taxılmış vəziyyətdədir. Latınca tac "corona" olduğundan, bu növ viruslara koronavirus adı verilib. Digər zərfli viruslar üzərində aparılan tədqiqatlar göstərib ki, bu cür yağlı örtüyə malik viruslar belə örtüyü olmayanlarla müqayisədə istiyə daha çox həssasdır. Soyuqda həmin yağlı örtük rezinə bənzər bir hala gəlir, bişmiş ətin yağı kimi, soyuduqca daha çox bərkiyir və beləliklə, virusun bədən xaricində daha uzun müddət qalmasına imkan verir. Zərərli virusların əksəriyyəti bunun nəticəsində güclü mövsümi asılılığa malikdir. Tədqiqatlar artıq göstərib ki, Sars-Cov-2 virusu 21–23&nbsp;°C temperatur dərəcələrində və 40% nisbi rütubətdə plastik və polad kimi sərt səthlərdə 72 saata qədər qala bilər.

Lakin tropik bölgələrdə də xeyli sayda yoluxma halları olub. Bu yaxınlarda [[Harvard Tibb Məktəbi]]nin tədqiqatçıları tərəfindən aparılmış virusun Asiyada yayılmasının təhlili göstərib ki, bu pandemik koronavirusun hava şəraitindən asılılığı bir çoxlarının ümid etdiyindən daha az olacaq. Onlar Çinin müxtəlif iqlim zonalarına aid bölgələrində koronavirusun yayılma sürətini təhlil edərək belə qənaətə gəliblər ki, yaz və yayda temperatur və rütubətin artması bu infeksiyaya yoluxma hallarının azalmasına gətirib çıxarmayacaq. Onlar xəstəliyin nəzarətdən çıxmaması üçün ictimai səhiyyənin işə qarışmasının vacib olduğunu vurğulayırlar.<ref>[https://virtualaz.org/aktual/159267 İsti hava həqiqətən Covid-19-u öldürəcəkmi?] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220326131448/https://virtualaz.org/aktual/159267 |date=2022-03-26 }} Virtual Azərbaycan</ref>

Alimlərin gəldiyi qənaətə görə 4 dərəcə radələrindəki hərarətdə koronavirus sabit vəziyyətdə qalaraq [[dezinfeksiya]] aparılmadığı halda 14 gündən sonra fəallığı azalmağa başlayır. Halbuki 70 dərəcədən artıq hərarətdə 5 dəqiqə ərzində fəalsızlaşır. Kağız üzərində üç saatdan sonra aşkarlanan koronavirus paltar və emal olunmuş taxta üzərində iki günədək, [[şüşə]] üzərində 4 günədək, plastik üzərində də 7 günədək qalır. Həmçinin [[tibbi maska]]ların üz tərəfində də koronavirusun 7 günədək qalmaq iqtidarında olduğu, ona görə də maskaların ciddi dezinfeksiyasının vacib olduğu vurğulanır.<ref>{{Cite web |title=Alimlər koronavirusun hansı hərarətdə fəal olduğunu açıqladı |url=https://virtualaz.org/dunya/159369 |access-date=2020-03-29 |archive-date=2022-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220326131603/https://virtualaz.org/dunya/159369 |url-status=live }}</ref>
{{2019–20 koronavirus pandemiyası verilənləri}}

== Xüsusiyyətləri ==

=== Yoluxma ===
Virus, insandan insana, nəfəs vasitəsilə bədənə daxil olan virusları ehtiva edən hava damlaları ilə ötürülür. Xəstəliyin heç bir simptom olmadan insandan insana keçə biləcəyi barədə araşdırmalar mövcuddur, məsələn, Almaniyada ilk yoluxma baş verib. Bu kimi simptomlar olmadan ötürülmə hallarının nə qədər epidemiya yayılması bilinmir, əgər oynadığı rol böyük olarsa, epidemiyanı idarə etməyi çətinləşdirəcəkdir.

=== Molekulyar quruluş ===
Viruslar çox kiçik və az miqdarda atomlardan ibarət olduğu və unikal RNT protein molekulu olduğu üçün bu gün canlı və ya cansız bir qavrayışın olub olmadığı bilinmir. Buna görə onların dərsləri patrikul olaraq adlanır. Heç bir maddələr mübadiləsi olmur, hüceyrənin xaricində kristallaşaraq və cansız yaşayır, hüceyrə içərisindəki RNT-ni tərk edərək hüceyrə içərisinə çıxaraq hüceyrələrin nüsxələrini çıxarır, hüceyrə partlayır, yeni istehsal edilən viruslar digər hüceyrələrə təsir göstərir. 1 COVID-19 diametri 100&nbsp;mm, diametri 1500 atom, cəmi 200 milyon atomlardan ibarətdir. Viruslar o qədər kiçikdir ki, çox az sayda atomdan ibarətdir. Bİr şəxs asqırarkən onun kiçik bir damlasının içərisində trilyonlarla virus vardır.

=== Göstəriciləri ===
Xəstəlik yüksək atəş, öskürək və 2–27 günlük bir inkubasiya dövründən sonra qəfil başlayan nəfəs darlığı ilə xarakterizə olunur. Bəzi xəstələrdə boğaz ağrısı və axan burun da var idi. Xəstəlik ümumiyyətlə orta və ağır bir klinik gedişat göstərir. Xəstəliyin ağırlaşmaları ağır [[sətəlcəm]], septik şok, kəskin tənəffüs çətinliyi sindromu (ARDS), çoxsaylı orqan çatışmazlığı və ölüm kimi bildirilmişdir.

== Statistika ==
Bu virus ölümcül olsa da, ona yoluxmuş əksəriyyətdə yalnız yumşaq simptomlar müşahidə olunur və bu şəxslər xəstəlikdən tam sağalırlar. Yoluxmaların 80 faizində simptomlar zəif olur. Çində fevralın 11-dək qeydə alınmış 44672 yoluxmanın 36 minindən çoxunda, yəni 80 faizində xəstəlik yüngül keçib. Xəstəliyin şiddətinə görə daha iki qrup var: sərt və kritik. İndiyədək bu virusa yoluxanların 14 faizində simptomlar sərt və yalnız 5 faizində kritik olub. Xəstəliyin orta ölümcüllük faizi Çində 2,3 faizdir. Alimlərin fikrincə, Çinin [[Hubey]] vilayətindəki 2,9 faiz ölümcüllük göstəricisi şişirdib. Çinin qalan hissələrində yoluxanların 0,4 faizi vəfat edib. Müqayisə üçün qeyd olunur ki, mövsümi qripin ölümcüllüyü 0,1 faizdir. Kritik kateqoriyaya düşənlər daha böyük təhlükə ilə üzləşirlər. Çindəki müşahidələrə görə bu kateqoriyada olanların 49 faizi vəfat edib.<ref>{{Cite web |title=İnsanları vahiməyə salan koronavirus öz-özünə itib gedəcəkmi? |url=https://virtualaz.org/aktual/157596 |access-date=2020-03-12 |archive-date=2022-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220326141223/https://virtualaz.org/aktual/157596 |url-status=live }}</ref> Martın 13-də Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) Avropa qitəsinin koronavirus pandemiyasının episentrinə çevrildiyini bəyan edib.<ref>{{Cite web |title=ÜST Avropanı pandemiyanın episentri elan etdi |url=https://virtualaz.org/dunya/158474 |access-date=2020-03-13 |archive-date=2022-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220326141223/https://virtualaz.org/dunya/158474 |url-status=live }}</ref>

== Qarşısının alınması ==
[[Fayl:Mikrobların yayılmasının qarşısını alın!.png|thumb|Pandemiyaya qarşı [[Azərbaycanca]] afişa|312x312px]]

=== Şəxsi ehtiyat tədbirləri ===
Hal-hazırda, COVID-19 üçün effektiv dərman terapiyası və ya [[peyvənd]]i yoxdur, lakin onun inkişafı üçün səylər davam edir. Bu, "qrip kimi" [[qızdırma]], nəfəs darlığı, öskürək və digər simptomları var.<ref>{{cite web |title=China confirms deadly Wuhan coronavirus can be transmitted by humans {{!}} World News {{!}} Sky News |url=https://news.sky.com/story/china-confirms-deadly-wuhan-coronavirus-can-be-transmitted-by-humans-11913560 |website=web.archive.org |accessdate=4 aprel 2020 |date=22 yanvar 2020 |archive-date=2020-01-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200122124625/https://news.sky.com/story/china-confirms-deadly-wuhan-coronavirus-can-be-transmitted-by-humans-11913560 |url-status=unfit }}</ref><ref>{{cite web |title=Wuhan novel coronavirus (WN-CoV) infection prevention and control guidance – GOV.UK |url=https://www.gov.uk/government/publications/wuhan-novel-coronavirus-infection-prevention-and-control/wuhan-novel-coronavirus-wn-cov-infection-prevention-and-control-guidance |website=Government of United Kingdom |accessdate=4 aprel 2020 |date=22 yanvar 2020 |archive-date=2020-01-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200122124632/https://www.gov.uk/government/publications/wuhan-novel-coronavirus-infection-prevention-and-control/wuhan-novel-coronavirus-wn-cov-infection-prevention-and-control-guidance |url-status=unfit }}</ref> İnfeksiyanın qarşısını almaq üçün əlləri sıx-sıx yumaq, öskürək və asqırma zamanı ağız və burunu bağlamaq və öskürək asqıraq kimi xəstəlik simptomları müşahidə olunan hər kəs ilə sıx əlaqə qarşısını almaq tövsiyə edilir. Yoluxmuş bir insana qrip dərmanı qəbul etmək, maye içmək və dincəlməklə simptomlarını yüngülləşdirə biləcəkləri barədə ümumi bir məlumat vardır.<ref>{{cite web |title=Coronavirus {{!}} About {{!}} Prevention and Treatment {{!}} CDC |url=https://www.cdc.gov/coronavirus/about/prevention.html |website=CDC |accessdate=4 aprel 2020 |date=15 dekabr 2019 |archive-date=2019-12-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215193934/https://www.cdc.gov/coronavirus/about/prevention.html |url-status=unfit }}</ref> Bəzi ölkələr insanlardan qripə bənzər simptomları, xüsusən də [[Çin]]ə səfər etdikləri təqdirdə həkimlərinə bildirmələrini xahiş edirlər.<ref>{{cite web |title=Wuhan pneumonia: Hong Kong widens net for suspected cases but medical workers fear already overstretched hospitals will suffer {{!}} South China Morning Post |url=https://www.scmp.com/news/hong-kong/health-environment/article/3046634/wuhan-pneumonia-hong-kong-widens-net-suspected |website=scmp.com |accessdate=4 aprel 2020 |date=21 yanvar 2020 |archive-date=2020-01-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200121085124/https://www.scmp.com/news/hong-kong/health-environment/article/3046634/wuhan-pneumonia-hong-kong-widens-net-suspected |url-status=unfit }}</ref>

[[Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi]] tərəfindən bildirilən riskli bölgələrə gedəcək şəxslərin fərdi olaraq ala biləcəyi tədbirlər:<ref>{{cite web |title=Əhalini məlumatlandırmaq məqsədi ilə hazırlanan www.koronavirus.az saytı növbəti həftə istifadəyə veriləcək |url=http://sehiyye.gov.az/xeberler/2812-halini-mlumatlandrmaq-mqsdi-il-hazrlanan-wwwkoronavirusaz-sayt-nvbti-hft-istifady-verilck.html |website=sehiyye.gov.az |accessdate=4 aprel 2020 |archive-date=2021-12-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211205071628/http://sehiyye.gov.az/xeberler/2812-halini-mlumatlandrmaq-mqsdi-il-hazrlanan-wwwkoronavirusaz-sayt-nvbti-hft-istifady-verilck.html |url-status=live }}</ref>

* Xəstə insanlarla təmasdan qaçınmaq lazımdır (mümkünsə ən azı 2 metr məsafədə).
* Xəstələrin olması səbəbi ilə sağlamlıq mərkəzlərinə baş çəkilməməli və sağlamlıq müəssisəsinə getmək lazım olduğu hallarda digər xəstələrlə əlaqə minimuma endirilməlidir.
* Yaşlılar və xroniki xəstəliyi olanlar həkimləri və səhiyyə işçiləri ilə məsləhətləşərək riskli bölgəyə səyahətlərini planlaşdırmalıdırlar.
* Qida təhlükəsizliyi tövsiyələrinə (məsələn, xam süd və heyvan məhsullarını istehlak etməmək, xam tərəvəz və meyvələri yaxşıca yuyulmaq kimi) diqqət yetirilməlidir.
* Vəhşi və ev heyvanları ilə təmasdan qaçınmaq lazımdır.
* Əl gigiyenasına diqqət yetirilməlidir. Əllər sabun və su ilə ən azı 20 saniyə yuyulmalı, sabun və su olmadıqda spirt əsaslı əl dezinfeksiyaedici maddələrdən istifadə edilməlidir.

=== Çində alınan ehtiyat tədbirləri ===
[[Fayl:Wuhan citizens rush to buy vegetables during Wuhan coronavirus outbreak.jpg|thumb|245x245px|Uhan sakinləri, yoluxmadan qorunmaq məqsədilə tərəvəz almağa tələsərkən]]
22 yanvar 2020-ci ildə AFC, koronavirus epidemiyası ilə əlaqədar olaraq, əvvəllər [[Uhan]]da oynanılması planlaşdırılan Qadın Olimpiya Təsnifat Turnirinin A qrupu matçlarını ([[Avstraliya]], [[Çin Xalq Respublikası]], [[Tayvan]] və [[Tayland]]dan olan müvafiq komandalar da daxil olmaqla) [[Nankin]]ə aparacağını bildirdi. Uhana gediş-gəliş üçün təsirli bir karantin 23 yanvar 2020-ci ildə, saat 10-da tətbiq olunmağa başlandı. Uçuş və qatarlar, ictimai avtobuslar, metro sistemi və Uhana gedən və uzun məsafəli avtobuslar növbəti elana qədər dayandırıldı. Çinin Sinhua Xəbər Agentliyinə görə, bu təşəbbüs Uhandan virusun yayılmasını dayandırmaq və insanların sağlamlığı və təhlükəsizliyini təmin etmək üçün göstərilmiş mühüm bir səydir.<ref>{{cite web |title=China halts flights and trains out of Wuhan as WHO extends talks |url=https://www.channelnewsasia.com/news/asia/wuhan-virus-quarantine-city-flights-trains-china-12306684 |website=CNA |accessdate=4 aprel 2020 |language=en |archive-date=2020-01-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200123054228/https://www.channelnewsasia.com/news/asia/wuhan-virus-quarantine-city-flights-trains-china-12306684 |url-status=live }}</ref>
[[Fayl:Last train of Wuhan metro before authorities lock down the city for the Wuhan coronavirus outbreak.jpg|left|thumb|243x243px|Sosial izolyasiya tədbirlərindən öncə Uhandaki son metro qatarı]]
Genişmiqyaslı iclasların və qrup turlarının təxirə salınması tapşırıqları da həmçinin verildi. Karantindən sonra ərzaq məhsullarının qiymətinin artması və xəstəxanaya gedən səhiyyə işçilərinin çətinliyi də daxil olmaqla, müxtəlif logistika problemləri meydana çıxdı.<ref>{{cite web |title=武汉一线 {{!}} 菜价上涨，市民称白菜35一颗_七环视频_澎湃新闻-The Paper |url=https://www.thepaper.cn/newsDetail_forward_5609817 |website=The Paper |accessdate=4 aprel 2020 |date=23 yanvar 2020 |archive-date=2020-01-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200123101757/https://www.thepaper.cn/newsDetail_forward_5609817 |url-status=unfit }}</ref><ref>{{cite web |title=China's coronavirus ground zero at Wuhan the destination for Matildas' Olympic qualifiers – ABC News (Australian Broadcasting Corporation) |url=https://www.abc.net.au/news/2020-01-22/coronavirus-wuhan-in-china-site-of-matildas-olympics-qualifiers/11888578 |website=ABC News |accessdate=4 aprel 2020 |date=22 yanvar 2020 |archive-date=2020-01-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200122124628/https://www.abc.net.au/news/2020-01-22/coronavirus-wuhan-in-china-site-of-matildas-olympics-qualifiers/11888578 |url-status=unfit }}</ref>

Sonradan [[Hubey]] əyalətində ən az 15 şəhərdə nəqliyyat məhdudlaşdırıldı.<ref>The British cruise ship Diamond Princess was in Japanese waters, and Japanese administration was asked to manage its quarantine, with the passengers having not entered Japan. Therefore, this case is neither included in the Japanese government's official count nor in United Kingdom's one. The World Health Organization classifies the cases as being located "on an international conveyance".</ref> [[Pekin]]dəki [[Yasaq şəhər]], ənənəvi məbəd yarmarkaları və digər təntənəli yığıncaqlar da daxil olmaqla bir çox Yeni il tədbirləri yoluxma qorxusundan ləğv edildi. [[Honkonq]]da da yoluxucu xəstəliklərə qarşı tədbirlərin səviyyələri artırılmış və fövqəladə hal elan edilmiş, fevralın ortalarına qədər məktəbləri bağlanmış və hər il təntənəli şəkildə qeyd edilən [[Çin Yeni ili|Yeni il]] ləğv edildi.<ref>{{cite web |title=China coronavirus: Hong Kong leader hits back at criticisms of being slow |url=https://www.scmp.com/news/hong-kong/health-environment/article/3047645/china-coronavirus-hong-kong-students-get-two-more |website=South China Morning Post |accessdate=4 aprel 2020 |language=en |date=25 yanvar 2020 |archive-date=2020-01-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200125085413/https://www.scmp.com/news/hong-kong/health-environment/article/3047645/china-coronavirus-hong-kong-students-get-two-more |url-status=live }}</ref>

Çin yoluxmuş insanları müalicə etmək üçün 10 gün ərzində tamamlanması planlaşdırılan 1000 çarpayılıq bir xəstəxana inşasına başladı. Yalnız Uhanda xəstəlikdən əziyyət çəkənlərin bu xəstəxanada müalicə olunması planlaşdırıldı.<ref>{{cite web |title=Koronavirusa görə, Vuhanda 1000 çarpayılıq xəstəxana səkkiz günə tamamlandı » Dəyərlər AİN |url=http://deyerler.org/467888-koronovirusa-ggrj-vuhanda-1000-garpaydldq-xjstjxana-sjkkiz-ggnj-tamamlandd.html |website=deyerler.org |accessdate=4 aprel 2020 |language=ru }}{{Dead link|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>

Çinin Maliyyə Nazirliyi verdiyi açıqlamada, 29 yanvar tarixindən etibarən yeni növ koronavirusun yayılması ilə mübarizə üçün 3,94 milyard [[dollar]]lıq əlavə büdcə ayrıldığını söylədi.<ref>{{cite web |title=Çin daha bir ilki bacardı – 2 günə ərsəyə gətirildi – VİDEO |url=http://www.xezerxeber.az/%C9%99n_%C3%A7ox_oxunan/277465.html |website=www.xezerxeber.az |accessdate=4 aprel 2020 |language=az |archive-date=2020-08-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200806155451/http://www.xezerxeber.az/%C9%99n_%C3%A7ox_oxunan/277465.html |url-status=live }}</ref>

[[30 yanvar|Yanvarın 30]]-da [[Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı]] xəstəliyin digər ölkələrə və [[Çin]]in bütün əyalətlərinə yayıldığı üçün beynəlxalq fövqəladə hal elan etdi.<ref>{{cite web |title=Koronavirus: Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı fövqəladə hal elan edib |url=https://www.bbc.com/azeri/international-51279455 |website=BBC News Azərbaycanca |accessdate=4 aprel 2020 |language=az |date=31 yanvar 2020 |archive-date=2022-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220326141224/https://www.bbc.com/azeri/international-51279455 |url-status=live }}</ref>

== Təsiri ==

=== İqtisadi ===
[[Fayl:Stock-indices-2020crash.svg|thumb|upright=1.3|Fond birjasının çökməsi]]

Bu pandemiya qlobal iqtisadiyyatı üçün sabitliyi pozan təhlükədir. [[Sent-Luis Vaşinqton Universiteti]]nin bir eksperti verdiyi hesabatında deyilir ki, COVID-19 dünya təchizat zəncirinə 300 milliard ABŞ dollarıdan böyük təsir edəcək və belə vəziyyət daha iki il davam edə bilər.<ref name="AutoDW-268">{{cite web |url=https://source.wustl.edu/2020/02/washu-expert-coronavirus-far-greater-threat-than-sars-to-global-supply-chain/ |title=WashU Expert: Coronavirus far greater threat than SARS to global supply chain |date=2020-02-07 |work=The Source |last1=Miller |first1=Jill Young |name-list-format=vanc |access-date=2020-02-13 |archive-date=2020-02-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200213171357/https://source.wustl.edu/2020/02/washu-expert-coronavirus-far-greater-threat-than-sars-to-global-supply-chain/ |url-status=live }}</ref> Fevralın 24-də Çindən kənarda yoluxma halların sayının əhəmiyyətli artımına görə, qlonal fond birjaları düşüb.<ref name="AutoDW-270">{{cite news |url=https://www.cnn.com/2020/02/23/business/stock-futures-coronavirus/index.html |title=Dow plunges 1,000 points as coronavirus cases surge in South Korea and Italy |date=2020-02-24 |first1=Rob |last1=McLean |first2=Laura |last2=He |first3=Anneken |last3=Tappe |name-list-format=vanc |publisher=[[CNN.com|CNN]] |access-date=2020-08-03 |archive-date=2020-02-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200227113440/https://www.cnn.com/2020/02/23/business/stock-futures-coronavirus/index.html |url-status=live }}</ref><ref name="AutoDW-271">{{cite web |url=https://www.cityam.com/ftse-100-plunges-2-per-cent-as-coronavirus-takes-hold-in-italy/ |title=FTSE 100 plunges 3.7 per cent as Italy confirms sixth coronavirus death |date=2020-02-24 |work=City A.M. |location=London |access-date=2020-08-03 |archive-date=2020-02-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200225143457/https://www.cityam.com/ftse-100-plunges-2-per-cent-as-coronavirus-takes-hold-in-italy/ |url-status=live }}</ref> Həmin ayın 27-də isə, ABŞ-də baş verən fond birjasının düşməsi 2008-ci ildən bəri ən kəskin çökmə olmuş.<ref name="S6DVx">{{cite news |url=https://www.cnn.com/2020/02/27/investing/dow-stock-market-selloff/index.html |title=Dow falls 1,191 points—the most in history |last1=Tappe |first1=Anneken |name-list-format=vanc |publisher=[[CNN.com|CNN]] |access-date=2020-02-28 |archive-date=2020-02-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200228000435/https://www.cnn.com/2020/02/27/investing/dow-stock-market-selloff/index.html |url-status=live }}</ref>

=== Siyasi ===
[[Çin Kommunist Partiyası]]nın (ÇKP) mərkəzi Çindəki bölgə icra hakimiyyətilərin bir sıra nümayəndələri vəzifələrindən azad edilib. Bəzilərin fikrinə görə, bunun məqsədi ÇKP-nın başçılığını ictimai qəzəbindən qorumaq idi.<ref name="AutoDW-264">{{cite web |url=https://www.businessinsider.com/analysis-china-hubei-officials-sacked-xi-jinping-protected-2020-2 |title=China sacked a brace of top officials in Hubei province, likely in a move to protect Xi Jinping from people's anger over the coronavirus outbreak |last=Bostock |first=Bill |work=Business Insider |access-date=26 February 2020 |date=13 February 2020 |archive-date=18 February 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200218062450/https://www.businessinsider.com/analysis-china-hubei-officials-sacked-xi-jinping-protected-2020-2 |url-status=live }}</ref>

İranın hakimiyyəti epidemiyanın təsirinə ağır şəkildə məruz qalıb.<ref>{{Cite web |url=https://www.washingtonpost.com/world/middle_east/coronavirus-pummels-iran-leadership-as-data-show-spread-is-far-worse-than-reported/2020/03/04/7b1196ae-5c9f-11ea-ac50-18701e14e06d_story.html |title=Coronavirus pummels Iran leadership as data show spread is far worse than reported |last=Cunningham |first=Erin |work=[[The Washington Post]] |access-date=15 March 2020 |archive-date=14 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200414123657/https://www.washingtonpost.com/world/middle_east/coronavirus-pummels-iran-leadership-as-data-show-spread-is-far-worse-than-reported/2020/03/04/7b1196ae-5c9f-11ea-ac50-18701e14e06d_story.html |url-status=live }}</ref> İran Prezidenti, [[Həsən Ruhani]] açıq dünya liderlərinə ünvanladığı məktubuda yardım istəyib, ölkəsinin ABŞ sanksiyalarına görə dünya bazarlarına girişi olmadığını qeyd etmiş.<ref>{{cite news |title=U.S. sanctions 'severely hamper' Iran coronavirus fight, Rouhani says |url=https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-iran/us-sanctions-severely-hamper-iran-coronavirus-fight-rouhani-idUSKBN2110HL |agency=Reuters |date=14 March 2020 |access-date=19 March 2020 |archive-date=22 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200422131751/https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-iran/us-sanctions-severely-hamper-iran-coronavirus-fight-rouhani-idUSKBN2110HL |url-status=live }}</ref>

Bəziləri [[Avropa İttifaqı]]nı İtaliyadaki epidemiyası ilə əlaqədar həmrəyliksizliyinə görə təndiq edib.<ref>{{cite news |title=Italy criticises EU for being slow to help over coronavirus epidemic |url=https://www.theguardian.com/world/2020/mar/11/italy-criticises-eu-being-slow-help-coronavirus-epidemic |work=[[The Guardian]] |date=11 March 2020 |access-date=19 March 2020 |archive-date=30 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200430214815/https://www.theguardian.com/world/2020/mar/11/italy-criticises-eu-being-slow-help-coronavirus-epidemic |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news |title=Italy criticizes EU for not responding its call for help, 'only China responded bilaterally' |url=https://news.cgtn.com/news/2020-03-12/Italy-calls-for-extra-help-for-COVID-19-only-China-responded--ONp6w2rmvu/index.html |work=CGTN News |publisher=[[China Global Television Network]] |date=12 March 2020 |access-date=2020-03-19 |archive-date=2020-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200316024124/https://news.cgtn.com/news/2020-03-12/Italy-calls-for-extra-help-for-COVID-19-only-China-responded--ONp6w2rmvu/index.html |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news |title=The EU Is Abandoning Italy in Its Hour of Need |url=https://foreignpolicy.com/2020/03/14/coronavirus-eu-abandoning-italy-china-aid/ |work=[[Foreign Policy]] |date=14 March 2020 |access-date=19 March 2020 |archive-date=15 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200315112947/https://foreignpolicy.com/2020/03/14/coronavirus-eu-abandoning-italy-china-aid/ |url-status=live }}</ref>

=== Ksenofobiya ===
Virusun yayılması ilə Çinlilərə və başqa Şərqi Asiya əsilli insanlara qərəz və ksenofobiya bir sıra ölkələrdə,<ref name="The Hill 20200130">{{cite web |url= https://thehill.com/changing-america/respect/diversity-inclusion/480749-the-coronavirus-is-causing-an-outbreak-in-anti |title=The coronavirus is causing an outbreak in America—of anti-Asian racism |last=Somvichian-Clausen |first=Austa |date=30 January 2020 |work=[[The Hill (newspaper)|The Hill]] |url-status=live |archive-url= https://web.archive.org/web/20200201181522/https://thehill.com/changing-america/respect/diversity-inclusion/480749-the-coronavirus-is-causing-an-outbreak-in-anti |archive-date=1 February 2020 |access-date=4 February 2020}}</ref><ref name=":ma">{{cite web |url= https://www.businessinsider.com/wuhan-coronavirus-racism-asians-experience-fears-outbreak-2020-1 |title=The Wuhan coronavirus is causing increased incidents of racism and xenophobia at college, work, and supermarkets, according to Asian people |last=Ma |first=Alexandra |last2=McLaughlin |first2=Kelly |date=2 February 2020 |work=Business Insider |url-status=live |archive-url= https://web.archive.org/web/20200202204722/https://www.businessinsider.com/wuhan-coronavirus-racism-asians-experience-fears-outbreak-2020-1 |archive-date=2 February 2020 |access-date=3 February 2020}}</ref><ref name=":16">{{cite news |url= https://www.washingtonpost.com/world/2020/01/31/top-european-music-school-suspended-students-east-asia-over-coronavirus-concerns-amid-rising-discrimination/ |title=A top European music school suspended students from East Asia over coronavirus concerns, amid rising discrimination |first1=Stefano |last1=Pitrelli |first2=Rick |last2=Noack |date=31 January 2020 |work=[[The Washington Post]] |url-status=live |archive-url= https://web.archive.org/web/20200203131427/https://www.washingtonpost.com/world/2020/01/31/top-european-music-school-suspended-students-east-asia-over-coronavirus-concerns-amid-rising-discrimination/ |archive-date=3 February 2020 |access-date=4 February 2020}}</ref><ref name="AutoDW-251">{{cite web |url= https://www.vox.com/2020/2/7/21126758/coronavirus-xenophobia-racism-china-asians |title=The coronavirus exposes the history of racism and "cleanliness" |last=Burton |first=Nylah |date=7 February 2020 |work=[[Vox (website)|Vox]] |url-status=live |archive-url= https://web.archive.org/web/20200207211942/https://www.vox.com/2020/2/7/21126758/coronavirus-xenophobia-racism-china-asians |archive-date=7 February 2020 |access-date=9 February 2020}}</ref> özəlliklə Avropada, Şimali Amerikada və Asiya-Sakit okeanı bölgəsində artıb.<ref>{{cite news |title=Fears of new virus trigger anti-China sentiment worldwide |url=http://www.koreatimes.co.kr/www/world/2020/02/683_282767.html |work=The Korea Times |date=2 February 2020 |access-date=19 March 2020 |archive-date=22 May 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200522020618/http://www.koreatimes.co.kr/www/world/2020/02/683_282767.html/ |url-status=live }}</ref> Afrikanın bəzi ölkələrində də Çinlilərə qarşı duyğuların qalxması müşahidə olunur.<ref>{{cite news |title=Coronavirus fuels anti-Chinese discrimination in Africa |url=https://www.dw.com/en/coronavirus-fuels-anti-chinese-discrimination-in-africa/av-52428454 |publisher=[[Deutsche Welle]] |date=19 February 2020 |access-date=19 March 2020 |archive-date=1 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200301083724/https://www.dw.com/en/coronavirus-fuels-anti-chinese-discrimination-in-africa/av-52428454 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news |title=Chinese industrial workers subject to mandatory coronavirus isolation in Ethiopia |url=https://www.panapress.com/Chinese-industrial-workers-subje-a_630630164-lang2.html |work=Panapress.com |date=28 February 2020 |access-date=19 March 2020 |archive-date=1 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200301114541/https://www.panapress.com/Chinese-industrial-workers-subje-a_630630164-lang2.html |url-status=live }}</ref> Virusa məruz qalan Çinlilərə həm offlayn həm də onlayn dəstək göstərilib,<ref name="bbcdomestic">{{cite news |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-china-51276496 |title=Coronavirus: Tales of solidarity from China's virus-hit Wuhan |date=28 January 2020 |work=[[BBC News Online]] |access-date=11 February 2020 |archive-date=5 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200305031721/https://www.bbc.com/news/world-asia-china-51276496 |url-status=live }}</ref><ref name="fanshelp">{{cite web |title=How Taylor Swift's Chinese fans are helping fight the coronavirus |url=https://www.thestar.com.my/tech/tech-news/2020/02/03/how-taylor-swifts-chinese-fans-are-helping-fight-the-coronavirus |work=The Star |last1=Zang |first1=Phoebe |date=3 February 2020 |access-date=15 February 2020 |archive-date=29 December 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211229115530/https://www.thestar.com.my/tech/tech-news/2020/02/03/how-taylor-swifts-chinese-fans-are-helping-fight-the-coronavirus |url-status=live }}</ref><ref name="nytdonate">{{cite web |title=How Residents in Wuhan Are Coping With Coronavirus (3:18 minutes in) |url=https://www.youtube.com/watch?v=8QeqInTT4Cc |work=[[The New York Times]] |via=YouTube |date=4 February 2020 |access-date=15 February 2020 |archive-date=4 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220704195842/https://www.youtube.com/watch?v=8QeqInTT4Cc |url-status=live }}</ref><ref name="cheeringfans">{{cite web |title=This Chinese Actor Cheered on a Terrified Wuhan Doctor; His Fans Then Raised Funds for the City |url=https://www.todayonline.com/8days/sceneandheard/entertainment/chinese-actor-cheered-terrified-wuhan-doctor-his-fans-then-raised |work=Today |last1=Wei Lin |first1=Lee |date=24 January 2020 |access-date=15 February 2020 |archive-date=26 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220326142302/https://www.todayonline.com/8days/sceneandheard/entertainment/chinese-actor-cheered-terrified-wuhan-doctor-his-fans-then-raised |url-status=live }}</ref> fəqət eyni zamanda, Uhan və Hubei sakinləri özlərinə qarşı bölgə əsasında diskriminasiyadan xəbər verirlər.<ref name="AutoDW-252">{{cite web |url=https://www.dazeddigital.com/life-culture/article/47822/1/life-under-lockdown-young-people-in-wuhan-china-tell-their-coronavirus-stories |title=Life under lockdown: Young people in Wuhan tell their coronavirus stories |date=6 February 2020 |work=Dazed |access-date=8 March 2020 |archive-date=2 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200402014538/https://www.dazeddigital.com/life-culture/article/47822/1/life-under-lockdown-young-people-in-wuhan-china-tell-their-coronavirus-stories |url-status=live }}</ref><ref name="AutoDW-253">{{cite news |url=https://www.dw.com/en/sierens-china-coronavirus-an-epidemic-of-rumors/a-52288831 |title=Sieren's China: Coronavirus — an epidemic of rumors |last1=Sieren |first1=Frank |date=7 February 2020 |publisher=[[Deutsche Welle]] |access-date=19 March 2020 |archive-date=26 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220326142303/https://www.dw.com/en/sierens-china-coronavirus-an-epidemic-of-rumors/a-52288831 |url-status=live }}</ref><ref name="AutoDW-254">{{Cite news |url=https://economictimes.indiatimes.com/news/international/world-news/china-desperate-to-stop-coronavirus-turns-neighbor-against-neighbor/articleshow/73922967.cms |title=China, desperate to stop coronavirus spread, turns neighbor against neighbor |date=4 February 2020 |work=The Economic Times |access-date=16 February 2020 |archive-date=17 February 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217045805/https://economictimes.indiatimes.com/news/international/world-news/china-desperate-to-stop-coronavirus-turns-neighbor-against-neighbor/articleshow/73922967.cms |url-status=dead }}</ref> Virus başqa ölkələrə yayılmayanda, Avropadakı pandemiyanın mərkəzi olan İtaliyadan olan insanlar da şübhə və ksenofobiyaya məruz qalıblar.<ref>{{cite news |title=Italy Shows Just How Crazy Coronavirus Panic Can Get |url=https://www.thedailybeast.com/italy-shows-just-how-crazy-coronavirus-panic-can-get |work=[[The Daily Beast]] |date=29 February 2020 |access-date=19 March 2020 |archive-date=20 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200420235208/https://www.thedailybeast.com/italy-shows-just-how-crazy-coronavirus-panic-can-get |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news |title=Italians Are Being Treated as a Risk Abroad Over Coronavirus |url=https://www.wsj.com/articles/italians-are-being-treated-as-a-risk-abroad-over-coronavirus-11582913454 |work=[[The Wall Street Journal]] |date=28 February 2020 |access-date=19 March 2020 |archive-date=29 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200329153329/https://www.wsj.com/articles/italians-are-being-treated-as-a-risk-abroad-over-coronavirus-11582913454 |url-status=live }}</ref>

Müxtəlif ölkələrin, o cümlədən Malayziyanın, Yeni Zelandiyanın, Sinqapurun və Cənubi Koreyanın vətəndaşları öz hökumətlərindən çinlilərin oraya gəlməyə qadağan etməyi tələb edən ərizələri imzalayıb.<ref>{{cite web |url=https://www.nst.com.my/news/nation/2020/01/559942/some-malaysians-calling-ban-chinese-tourists |title=Some Malaysians calling for ban on Chinese tourists |last=Solhi |first=Farah |date=26 January 2020 |work=[[New Straits Times]] |access-date=12 February 2020 |archive-url= https://web.archive.org/web/20200127152306/https://www.nst.com.my/news/nation/2020/01/559942/some-malaysians-calling-ban-chinese-tourists |archive-date=27 January 2020 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite news |title=Calm urged as anti-Chinese sentiment felt in New Zealand |url=https://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&objectid=12304816 |access-date=6 February 2020 |work=[[The New Zealand Herald]] |archive-url= https://web.archive.org/web/20200206014546/https://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&objectid=12304816 |archive-date=6 February 2020 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.usatoday.com/story/news/nation/2020/01/31/coronavirus-chinese-xenophobia-racism-misinformation/2860391001/ |title=Coronavirus is spreading. And so is anti-Chinese sentiment and xenophobia. |first1=Marco |last1=della Cava |first2=Kristin |last2=Lam |work=[[USA Today]] |access-date=5 February 2020 |archive-url= https://web.archive.org/web/20200203011355/https://www.usatoday.com/story/news/nation/2020/01/31/coronavirus-chinese-xenophobia-racism-misinformation/2860391001/ |archive-date=3 February 2020 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite news |title=Not Enough Doctors in Daegu: As Virus Cases Rise, South Korea's Response Is Criticized |url=https://www.wsj.com/articles/not-enough-doctors-in-daegu-as-virus-cases-rise-south-koreas-response-is-criticized-11582547600 |work=[[The Wall Street Journal]] |date=24 February 2020 |access-date=21 March 2020 |archive-date=29 February 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200229101452/https://www.wsj.com/articles/not-enough-doctors-in-daegu-as-virus-cases-rise-south-koreas-response-is-criticized-11582547600 |url-status=live }}</ref> Yaponiyada #ÇinliYaponiyayaGəlmə ({{dil-en|#ChineseDontComeToJapan}}) [[Twitter]]-in trendlərinə çıxıb.<ref>{{Cite web |url=https://www.forbes.com/sites/sarahkim/2020/01/30/coronavirus-racism-asian-communities/ |title=As The Coronavirus Spreads, So Does Racism – Both Against And Within Asian Communities |last=Kim |first=Sarah |work=[[Forbes]] |access-date=2 February 2020 |archive-url= https://web.archive.org/web/20200202205424/https://www.forbes.com/sites/sarahkim/2020/01/30/coronavirus-racism-asian-communities/ |archive-date=2 February 2020 |url-status=live}}</ref>

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}

== Həmçinin bax ==
* [[Azərbaycanda koronavirus pandemiyası 2020]]
* [[COVID-19 qarşı peyvənd]]
* [[Ceyden və Brent ilə qrup söhbəti (serial, 2020)]]

== Xarici keçidlər ==
* [https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019 WHO: Coronavirus disease (COVID-19)] by [[World Health Organization]]
* [https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-nCoV/index.html CDC: Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)] by [[Centers for Disease Control and Prevention]]
* [https://www.ecdc.europa.eu/en/novel-coronavirus-china ECDC: COVID-19] by [[European Centre for Disease Prevention and Control]]
* [https://www.gov.uk/guidance/wuhan-novel-coronavirus-information-for-the-public NHS: Coronavirus (COVID-19)] by NH

{{Xarici istinadlar}}
{{Naviqasiya cədvəli
|name               = Epidemiyalar
|başlıq             = Epidemiyalar və pandemiyalar
| başlığın stili    = <!-- background: ; -->
| siyahıların stili = hlist hlist-items-nowrap
| state             = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly>

|qrup1              = Epidemiyalar
|list1              = [[Afina vəba epidemiyası]] (e.ə.429—427/426) • [[Rusiyada taun epidemiyası]] (1654–1655) • [[Böyük London vəbası]] (1665–1666) • [[Vyanada Böyük taun epidemiyası]] (1679) • [[Marsel taunu]] (1720–1722) • [[Vetlyanski qəsəbəsində taun epidemiyası]] (1878–1879) • [[Ebola virusunun yayılması ]](2014)

|qrup2              = Pandemiyalar
|list2              = [[Antonin vəbası]] (165–180) • [[Yustinian taunu]] (541—750) • [[Qara ölüm]] (1346–1353) • [[Birinci vəba pandemiyası]] (1816–1826) • [[İkinci vəba pandemiyası]] (1829–1837) • [[Üçuncü vəba pandemiyası]] (1846–1860) • [[Üçüncü pandemiya]] (1855–1959) • [[Dördüncü vəba pandemiyası]] (1863–1879) • [[Beşinci vəba pandemiyası]] (1881–1896) • [[Altıncı vəba pandemiyası]] (1899–1923) • [[İspan qripi]] (1918–1920) • [[H1N1 qripinin 2009-cu ildə pandemiyası|Donuz qripi pandemiyası]] (2009–2010) • [[COVID-19 koronavirus pandemiyası]] (2019-bu günə qədər)
}}
[[Kateqoriya:Epidemiyalar]]
[[Kateqoriya:Uhan]]
[[Kateqoriya:Koronaviruslar]]
[[Kateqoriya:COVID-19 pandemiyası]]