Vilyam Şekspir: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Vikipediya:Yoxlanılabilərlik üçün 2 kitabın keçidi əlavə edilir (20240505)) #IABot (v2.0.9.5) (GreenC bot |
||
| (2 fərqli istifadəçi tərəfindən edilmiş 3 dəyişiklik göstərilmir) | |||
Sətir 2:
'''Vilyam Şekspir'''<ref>{{ASE|7|306|Nuşin Əbdülhüseyn}}</ref> ({{dil-en|William Shakespeare}}; {{DVTY}}) — [[İngilis]] [[şair]]i, [[yazıçı]]sı və [[Aktyor|aktyorudur]]. [[İngilis dili]]<nowiki/>ndə yazan ən böyük [[şair]] və dünyaca [[dram]] [[Yazıçı|yazıçısı]] olaraq qəbul edilmişdir<ref>{{Cite book |last=Knight |first=Charles |title=Biography: Or, Third Division of "The English Encyclopedia" |publisher=Bradbury, Evans & Company |year=1867 |pages=534 |language=en}}</ref>. Adətən [[İngiltərə|İngiltərənin]] milli şairi və "Eyvon şairi" olaraq bilinir. Günümüzə çatan əsərləri, bəzi birgə yazılanlarla birlikdə 38 əsər, 154 [[sonet]], iki uzun [[hekayə]] [[şeir]] və bir neçə mənbəsiz şeirlər əhatə eləyir<ref>{{Cite book |last=Greenblatt, |first=Stephen. |title=Will in the World: How Shakespeare Became Shakespeare // |publisher=Pimlico, |year=2005 |isbn=0-7126-0098-1. |location=London |language=en}}</ref>. Əsərləri bütün böyük dillərə çevrilmiş və digər əsər yazarlarından daha çox sərgilənmişdir.
Şekspir Stratford-upon-Avonda dünyaya gəlmiş və böyümüşdü. 18 yaşında Anna Hatavey ilə evlənmiş və üç uşağı dünyaya gəlmişdi: Suzanna və əkizlər Hamnet ilə Judit. 1585 ilə 1592-ci illər arası, [[London|Londonda]] bir aktyor, yazıçı və "''Lord Chamberlain's Men" ( sonraki adı "King's Men" )'' bir [[teatr]] [[Şirkət|şirkətinin]] sahibi olaraq uğurlu bir karyeraya başladı<ref>{{Cite book |last=Dobson, |first=Michael. |title=The Making of the National Poet: Shakespeare, Adaptation and Authorship, 1660–1769 (англ.). |url=https://archive.org/details/makingofnational00dobs |publisher=Oxford University Press, |year=1992 |isbn=978-0-19-818323-5. |location=Oxford: |language=en}}</ref>. Ölməzdən üç il əvvəl 1613-cü ildə, 49 yaşında [[Stratfor|Stratfordda]] [[Təqaüd|təqaüdçü]] olaraq görüldü. Şekspirin şəxsi yaşayışına aid bəzi mənbələr günümüzə çatmışdır. Fiziki görünüş, [[Seksual oriyentasiya|cinsi oriyentasiya]], dini inanclar və əsərləri başqaları tərəfindən yazılıb ona aid edilən şaiələr deyilmişdir.
Şekspir bilinən əsərlərinin çoxunu 1589-cu ilə 1613-cü illər arası yazmışdır<ref>{{Cite book |last=Craig, |first=Leon Harold |title=Of Philosophers and Kings: Political Philosophy in Shakespeare's Macbeth and King Lear (англ.). |url=https://archive.org/details/ofphilosopherski0000leon |publisher=University of Toronto Press, |year=2003 |isbn=0-8020-8605-5. |location=Toronto |language=en}}</ref>. İlk əsərləri adətən [[komediya]] və [[xronika]] tipli əsərlər idi. Bu [[Janr|janrda]] yazdığı əsərlərlə 16-cı yüzilin sonlarında [[Mədəniyyət|mədəniyyətin]] və sənətin zirvələrinə yüksəldi. Daha sonra 1608-ci ilə qədər [[faciə]]lərə yönəldi, ingilis dilinin ən yaxşı əsərlərindən sayılan "''[[Hamlet]]" ("Hamlet")'', "[[Romeo və Cülyetta|Romeo və Cülyetta"]] ("Romeo and Juliet"),"''[[Kral Lir (film, 1970)|Kral Lir"]] ("King Lear")'', "''[[Otello]]" ("Othello")'', ve "''Maqbet"''i ("Macbeth") bu dövrlərdə yazılıb<ref>{{Cite book |last=Craig, |first=Leon Harold |title=Of Philosophers and Kings: Political Philosophy in Shakespeare's Macbeth and King Lear (англ.). |url=https://archive.org/details/ofphilosopherski0000leon |publisher=University of Toronto Press, |year=2003 |isbn=0-8020-8605-5. |location=Toronto |language=en}}</ref>. Son vaxtlarda, dram olaraqda bilinən faciələrini yazdı və digər əsər [[Yazıçı|yazarları]] ilə iş birliyi etdi.
Əsərlərinin bir çoxu həyatı boyunca müxtəlif [[Mətbuat|mətbuatlarda]] yayımlandı. 1623-də, Şekspirin iki [[Dostluq|dostu]] və aktyor yoldaşları Con Heming ve Henri Kondel, onun bilinən iki əsərini, bütün dramatik əsərlərini çap etdilər, Birinci Folyoda dərc etdilər. Önsöz, [[Ben Conson|Ben Consonun]] bir şeiri idi və şeirdə uzaq görənliklə, Şekspir üçün "bir dönəmə deyil, bütün zamanlara aid" şəklində bəhs edib.
Sətir 10 ⟶ 9:
Vilyam Şekspir 1564-cü ildə [[Stratfor|Stratford]]-apon-Eyvonda (Yorkşir) anadan olub, [[Aprel|aprelin]] 26-da [[vəftiz]] olunub, dəqiq doğum tarixi məlum deyil. Ənənəyə görə onun doğumu aprelin 23-nə təsadüf edir: bu tarix onun ölümünün dəqiq məlum olduğu günə təsadüf edir. Bundan əlavə, aprelin 23-ü [[İngiltərə|İngiltərənin]] himayədarı olan Müqəddəs Corcun günüdür və [[əfsanə]] xüsusi olaraq bu günə ən böyük xalq şairinin anadan olması ilə üst-üstə düşə bilər<ref>{{Cite book |last=Смирнов |first=А. А. |title=Уильям Шекспир // Шекспир У. Полное собрание сочинений в 8 томах. |publisher=Искусство |year=1957 |location=Москва |pages=Т. 1., с. 30. |language=ru}}</ref>. İngilis dilindən "Şekspir" [[Soyad|soyadı]] "nizə ilə silkələmək" kimi tərcümə olunur.
Onun atası, fermer Riçard Şekspirin oğlu Con Şekspir (1530-1601) varlı [[sənətkar]] (əlcəkçi) idi və tez-tez müxtəlif əhəmiyyətli dövlət vəzifələrinə seçilirdi<ref>{{Cite web |title=SHAKESPEARE/anikst_shakspeare.txt А.Аникст. Шекспир |url=https://www.lib.ru//... |access-date=2024-04-02 |archive-date=2017-07-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170705213104/http://lib.ru/... |url-status=live }}</ref>. 1565-ci ildə Con Şekspir alderman, 1568-ci ildə isə şəhər şurasının başçısı idi. O, [[kilsə]] xidmətlərinə qatılmırdı, bunun üçün böyük cərimələr ödəyirdi.
Şekspirin anası Meri Arden (1537-1608) ən qədim [[Saksoniya|Sakson]]
[[Fayl:Shakespeare1COA.png|thumb|left]]ailələrindən birinə mənsub idi. Cütlüyün ümumilikdə 8 övladı olub, Vilyam üçüncü doğulub<ref>{{Cite book |last=Baldwin, |first=T. W. |title="William Shakspere’s Small Latine and Less Greeke". 2 Volumes. |publisher=University of Illinois Press, |year=1944 |location=Urbana-Champaign}}</ref>. Şekspirin [[Latın dili]]<nowiki/>ni yaxşı bilməli olduğu Stratford "İngilis qrammatika məktəbi" oxuduğu güman edilir: Stratford Latın dili və ədəbiyyatı müəllimi latın dilində şeir yazırdı. Bəzi alimlər Şekspirin [[Kral]] [[VI Eduard]]<nowiki/>ın Stratford-apon-Eyvondakı məktəbində oxuduğunu, burada Ovid və Plavt kimi [[Şair|şairlərin]] əsərlərini öyrəndiyini iddia edirlər, lakin məktəbin [[Jurnal|jurnalları]] günümüzə qədər gəlib çatmayıb və dəqiq heç nə demək mümkün deyil.
1582-ci ildə 18 yaşında özündən səkkiz yaş böyük yerli torpaq sahibinin qızı Anna Hataveylə evləndi. Onların evləndiyi vaxt Anna hamilə idi. 1583-cü ildə cütlüyün Suzan adlı bir qızı (23 [[May|mayda]] vəftiz olundu), 1585-ci ildə isə əkizləri oldu: 1596-cı ilin [[Avqust|avqustunda]] 11 yaşında vəfat edən oğlu Hamnet və bir qızı Cudit (2 [[Fevral|fevralda]] vəftiz olundu)<ref>{{Cite book |last=Germaine |first=Greer |title=«Past Masters: Shakespeare» |publisher=Oxford University Press |year=1986 |isbn=0-19-287538-8 |pages=pp1-2 |language=en}}</ref>.
Şekspirin həyatında sonrakı (yeddi ildən çox) hadisələr haqqında yalnız fərziyyələr var. [[London]] [[teatr]] karyerası haqqında ilk qeyd 1592-ci ilə təsadüf edir və 1585-1592-ci illər arasında olan dövr alimlərin Şekspirin “itirilmiş illəri” adlandırdığı dövrdür. Şekspirin ilk [[Bioqrafiya|tərcümeyi-hal]]<nowiki/>ını yazan Nikolas Roye inanırdı ki, o, yerli skvayder Tomas Lüsinin əmlakını [[brakonyerlik]] etdiyinə görə təqib olunmamaq üçün Stratfordu tərk edib. Həmçinin ehtimal edilir ki, Şekspir Lüsi haqqında bir neçə ədəbsiz [[ballada]] yazaraq ondan qisas alıb. 18-ci əsrin başqa bir [[Versiya|versiyasına]] görə, Şekspir teatr karyerasına London teatrının himayədarlarının [[At|atlarına]] baxmaqla başlayıb. Con Obri Şekspirin məktəb [[Müəllim|müəllimi]] olduğunu yazırdı. 20-ci əsrin bəzi [[Alim|alimləri]] Şekspirin [[Lankaşir|Lankaşirdən]] olan Aleksandr Noqtonun müəllimi olduğuna inanırdılar, çünki bu katolik mülkədarın yanında “Vilyam Şekşaft” adlı bir kimsə var idi. Bu nəzəriyyənin Şekspirin ölümündən sonra yayılan şayələrdən başqa çox az əsası var və həmçinin “Şekşaft” Lankaşirdə kifayət qədər geniş yayılmış soyaddır.
=== London və teatr karierası ===
[[Fayl:Shakespeare Globe Theater 1 db.jpg|thumb|left|Şekspirin truppasının işlədiyi yenidən yaradılmış "Qlobus" Teatrı]]
Şekspirin nə vaxt [[teatr]] əsərləri yazmağa başladığı və [[London|Londona]] köçdüyü dəqiq məlum deyil, lakin bu barədə bizə çatan ilk mənbələr 1592-ci ilə aiddir. Bu il sahibkar Filip Henslounun gündəliyində Şekspirin "[[VI Henri]]" tarixi [[Salnamə|xronikasından]] bəhs edilir və Henslounun "Gül" teatrında nümayiş etdirilir<ref>{{Cite book |last=Kastan, |first=David Scott. |title=Shakespeare After Theory. |url=https://archive.org/details/shakespeareafter0000kast |publisher=Routledge, |year=1999 |isbn=041590112X |location=London}}</ref>. Elə həmin il [[dramaturq]] və nasir [[Robert Qrin]]<nowiki/>in bir braşuru ölümündən sonra nəşr olundu, burada sonuncu qəzəblə Şekspirə hücum etdi, soyadını çəkmədən, lakin istehza ilə onun adını çəkdi, ümumiyyətlə Qrin Şekspiri Kristofer Marlou, Tomas Neş və Qrin kimi yüksək təhsilli yazıçılarla birlikdə tutmağa çalışmaqda günahlandırdığı qəbul edilir<ref>{{Cite book |last=Knutson, |first=Roslyn. |title=Playing Companies and Commerce in Shakespeare's Time. |url=https://archive.org/details/playingcompanies0000knut |publisher=Cambridge: Cambridge University Press, |year=2001. |isbn=0-521-77242-7. |location=Cambridge: |language=en}}</ref>.
[[Bioqrafiya|Bioqraflar]] hesab edirlər ki, Şekspirin karyerası 1580-ci illərin ortalarından istənilən vaxt başlaya bilərdi. 1594-cü ildən bəri Şekspirin [[Pyes|pyesləri]] yalnız Lord Çemberlenin adamları tərəfindən oynanılır. Bu truppaya eyni 1594-cü ilin sonunda onun ortaq sahibi olan Şekspir də daxil idi. Tezliklə truppa Londonun aparıcı teatr qruplarından birinə çevrildi. 1603-cü ildə Kraliça I Yelezavetanın ölümündən sonra truppa yeni hökmdar [[I Ceyms|I Yakov]]<nowiki/>dan kral [[Patent|patenti]] aldı və "Kralın Adamları" kimi tanındı<ref>{{Cite book |last=Wells, |first=Stanley. |title=Shakespeare & Co. |url=https://archive.org/details/shakespearecochr0000well |publisher=Pantheon, |year=2006 |isbn=0-375-42494-6. |location=New York: |language=en}}</ref>.[[Fayl:Hw-shakespeare.png|thumb|250px|Vilyam Şekspirin [[qravür]] rəsmi]]
1599-cu ildə qrup üzvlərinin ortaqlığı [[Temza|Temza çayı]]<nowiki/>nın cənub sahilində "Qlobus" adlı yeni bir teatr tikdi. 1608-ci ildə onlar "Bləkfrayers("Blackfriar Theatre") özəl teatrını da satın aldılar. Şekspirin daşınmaz əmlak alqı-satqısı və [[İnvestisiya|investisiyalarına]] dair qeydlər şirkətin onu varlı adama çevirdiyini göstərir. 1597-ci ildə Stratfordda, Nyu Pleysde (New Place) ikinci ən böyük evi aldı. Şekspirin bəzi pyesləri 1594-cü ildə in-kvarto həcmində nəşr olundu. 1598-ci ildə onun adı nəşrlərin səhifələrində görünməyə başladı. Lakin Şekspir dramaturq kimi məşhurlaşdıqdan sonra da teatrlarda oynamağa davam etdi. [[Ben Conson]]<nowiki/>un əsərlərinin 1616-cı il nəşrində Şekspirin adı “Hər kəsin öz axmaqlığı var” (1598) və “Seyanusun süqutu” (1603) pyeslərini ifa edən [[Aktyor|aktyorların]] siyahısına daxil edilib. Bununla belə, onun adı Consonun 1605-ci ildə yazdığı "Volpone və ya Tülkü" [[Pyes|pyesinin]] aktyor siyahısında yox idi, bəzi alimlər bunu Şekspirin London karyerasının bitməsinin əlaməti kimi qəbul edirlər<ref>{{Cite book |last=Rowe, Nicholas. Some Acount of the Life &c. of Mr. William Shakespear = 1709 / Gray, Terry A.. — 1997. |first=Nicholas. |title=Some Acount of the Life &c. of Mr. William Shakespear |year=1709 |language=en}}</ref>. Bununla belə, 1623-cü ilin “Birinci Folio”da Şekspir “bütün bu tamaşaların baş aktyoru” kimi adlanır və onlardan bəziləri ilk dəfə "Volpone"dən sonra tamaşaya qoyulmuşdur, baxmayaraq ki, Şekspirin hansı rolları oynadığı dəqiq bilinmir. 1610-cu ildə [[Con Deyvis (səyyah)|Con Deyvis]] yazırdı ki, “xoş niyyət” “kral” rollarını oynayır. 1709-cu ildə Rou öz əsərində Şekspirin Hamletin atasının kölgəsini oynaması ilə bağlı artıq formalaşmış fikri qeyd etdi. Daha sonra iddia edildi ki, o,"Xoşladığınız kimi (As You Like It)" filmində Adam və "V Henrix"də Xor rollarını oynayıb, baxmayaraq ki, alimlər bu məlumatın doğruluğuna şübhə edirlər<ref>{{Cite book |last=Ackroyd, Peter. Shakespeare: The Biography. — London: Vintage, 2006. — ISBN 978-0-7493-8655-9. |first=Peter. |title=Shakespeare: The Biography. |publisher=London: Vintage, |year=2006. |isbn=978-0-7493-8655-9. |location=London: |language=en}}</ref>.
Aktyorluq və [[Dramatik struktur|dramatik]] karyerası ərzində Şekspir Londonda yaşasa da, vaxtının bir hissəsini Stratfordda keçirib. 1596-cı ildə, Nyu Pleysi satın aldıqdan bir il sonra, Temza çayının şimal tərəfindəki Bişopgeyt (Bishopgate), Müqəddəs Yelena kilsəsində yaşayırdı. 1599-cu ildə "Qlobus" teatrı tikildikdən sonra Şekspir çayın o tayından teatrın yerləşdiyi Souzuark (Southwark) şəhərinə köçdü. 1604-cü ildə o, yenidən çayın o tayından keçdi, bu dəfə çoxlu sayda yaxşı evlərin olduğu [[Müqəddəs Pavel kafedralı|Müqəddəs Pavel Kafedralı]]<nowiki/>nın şimalındakı əraziyə keçdi. Qadın [[Pariklər|parikləri]] və [[Papaq|papaqları]] istehsalçısı Kristofer Mountjoy adlı [[Fransızlar|fransızdan]] otaqlar icarəyə götürdü<ref>{{Cite book |last=Honan, |first=Park. |title=Shakespeare: A Life (англ.). — |url=https://archive.org/details/shakespearelife00hona |publisher=Oxford University Press, |year=1998 |isbn=0-19-811792-2. |location=Oxford |language=en}}</ref><ref>{{Cite book |last=Shapiro, |first=James. |title=1599: A Year in the Life of William Shakespeare. |url=https://archive.org/details/1599yearinlifeof0000shap |publisher=Faber and Faber, |year=2005 |isbn=0-571-21480-0. |location=London |language=en}}</ref>.
== Sonraki illəri və ölümü ==
[[Fayl:ShakespeareMonument cropped.jpg|thumb|left|Stratforddakı MuqəddəsTroitsi-də Şekspirin büstü]]
Şekspirin [[Ölüm|ölümündən]] bir neçə il əvvəl Stratforda köçdüyünə dair məlumat var. Bu fikri çatdıran ilk Şekspir [[Bioqrafiya|bioqrafı]] Rou idi. [[London|Londonun]] ictimai teatrları [[vəba]] xəstəliyinə görə dəfələrlə bağlanıb və [[Aktyor|aktyorların]] kifayət qədər işi yoxdur. O günlərdə tam [[Təqaüd|təqaüdə]] çıxmaq nadir hadisə idi və Şekspir 1613-cü ilin [[Mart|martında]] keçmiş Blackfriar [[Kilsə|kilsəsində]] ev aldı<ref>{{Cite book |last=Schoenbaum, |first=Samuel. William Shakespeare: A Compact Documentary Life (англ.). — Oxford: Oxford University Press, 1987. — ISBN 0-19-505161-0. |title="William Shakespeare: A Compact Documentary Life". |url=https://archive.org/details/williamshakespea0000scho |publisher=Oxford University Press, |year=1987 |isbn=0-19-505161-0. |location=Oxford |language=en}}</ref>.
1606-1607-ci illərdən sonra Şekspir yalnız bir neçə [[pyes]] yazdı və 1613-cü ildən sonra onları yazmağı tamamilə dayandırdı. O, son üç pyesini başqa bir [[Dramaturq|dramaturqla]], ehtimal ki, Şekspirdən sonra "Kral Adamları"nın baş dramaturqu olan Con Fletçerlə yazdı<ref>{{Cite book |last=Honan, |first=Park. Shakespeare: A Life (англ.). — Oxford: Oxford University Press, 1998. — ISBN 0-19-811792-2. |title="Shakespeare: A Life". |url=https://archive.org/details/shakespearelife00hona |publisher=Oxford University Press, |year=1998 |isbn=0-19-811792-2. |location=Oxford: |pages=[https://archive.org/details/shakespearelife00hona/page/395 395]-96 |language=en}}</ref>. Şekspirin sənədlərdə (1612-1613) sağ qalmış bütün imzaları çox zəif yazı ilə seçilir, bunun əsasında bəzi tədqiqatçılar onun həmin dövrdə ağır xəstə olduğunu düşünürlər. 23 [[aprel]] (3 may) 1616-cı ildə Şekspir vəfat etdi. Ənənəvi olaraq onun ad günündə öldüyünə inanılır, lakin Şekspirin aprelin 23-də doğulduğuna əminlik yoxdur. Şekspirdən [[dul]] arvadı (1623-cü ildə öldü) və iki qızı qaldı. Suzan Şekspir 1607-ci ildən Con Holl ilə evli idi və Cudit Şekspir Şekspirin ölümündən iki ay sonra şərabçı Tomas Kuini ilə evləndi.
Şekspir öz [[Vəsiyyətnamə|vəsiyyətində]] daşınmaz əmlakının çox hissəsini böyük qızı Suzana qoyub. Ondan sonra onun birbaşa nəslinə [[Vərəsəlik|miras]] qalmalı idi. Cuditin üç övladı var idi, hamısı evlənmədən öldü. Suzanın bir qızı var idi, Yelezabet, iki dəfə evləndi, lakin 1670-ci ildə uşaqsız öldü. O, Şekspirin sonuncu birbaşa nəsli oldu. Şekspirin vəsiyyətində onun həyat yoldaşının adı qısaca çəkilir, lakin o, artıq ərinin bütün əmlakının üçdə birini almalı idi<ref>{{Cite book |last=Ackroyd, |first=Peter. |title="Shakespeare: The Biography." |url=https://archive.org/details/shakespearebiogr0000ackr_t0l9 |publisher=Vintage, |year=2006 |isbn=978-0-7493-8655-9. |location=London |pages=[https://archive.org/details/shakespearebiogr0000ackr_t0l9/page/483 483] |language=en}}</ref>. Bununla belə, o, onun "mənim ikinci ən yaxşı yatağımı" tərk etdiyini göstərirdi və bu fakt bir çox fərqli fərziyyələrə səbəb oldu. Bəzi alimlər bunu Anna üçün [[təhqir]] hesab edir, digərləri isə ikinci ən yaxşı yatağın [[nikah]] yatağı olduğunu və buna görə də bunda təhqiredici heç nə olmadığını iddia edirlər.
Üç gün sonra Şekspirin cəsədi Stratfordun Müqəddəs Troitsa (Св.Троица) [[Kilsə|kilsəsində]] dəfn edildi. [[Məzar|Qəbir]] daşının üstündə [[kitabə]] yazılıb:
<poem>“Dost, Allah xatirinə, ovsunlama</poem>
Sətir 43 ⟶ 33:
[[Fayl:Gilbert WShakespeares Plays.jpg|thumb|right|"Vilyam Şekspirin pyesləri". Con Gilbert, 1849]]
Şekspirin ədəbi irsi iki qeyri-bərabər hissəyə bölünür: [[Poetika|poetik]] ([[Şeir|şeirlər]] və [[Sonet|sonetlər]]) və [[Dram (ədəbi növ)|dramatik]] [[Vissarion Belinski|V. G. Belinski]] yazırdı ki, “Şekspirə bir [[şair]] kimi, [[Bəşəriyyət|bəşəriyyətin]] bütün şairləri üzərində həlledici üstünlük vermək çox [[Cəsarət|cəsarətli]] və qəribə olardı, lakin bir [[dramaturq]] kimi indi onun adını adının yanında qoymaq mümkün olan rəqibsiz qalıb. .” 19-cu əsrin sonu - 20-ci əsrin əvvəllərində Şekspir yaradıcılığını araşdıran [[Tədqiq|tədqiqatçılar]] əsərlərinin [[Xronologiya|xronologiyasına]] əsaslanaraq onun mənəvi [[Təkamül|təkamülünü]] “şən əhval-ruhiyyədən”, [[Ədalət|ədalətin]] zəfərinə inamından, yaradıcılığının əvvəlində [[Humanist psixologiya|humanist]] [[IDEA|ideallardan]] təqdim etdilər. Lakin son illərdə belə bir fikir formalaşıb ki, əsərlərindən müəllifin kimliyini çıxarmaq səhvdir.
1930-cu ildə Şekspir [[Alim|alimi]] E. C. Çembers Şekspirin yaradıcılığının [[janr]] meyarlarına görə xronologiyasını təklif etdi, sonradan C. Makmenvey tərəfindən düzəliş edildi. Dörd dövr fərqləndirildi: birinci (1590-1594) - erkən: [[Salnamə|salnamələr]], [[İntibah]] [[Komediya|komediyaları]], “dəhşət faciəsi” (“Tit Andronik”), iki [[poema]]; ikinci (1594-1600) - [[İntibah]] komediyaları, birinci əsaslı [[Faciə (janr)|faciə]] ("[[Romeo və Cülyetta|Romeo və Cülyetta"]]), faciə elementləri olan salnamələr, [[antik]] faciə ("Yuli Sezar"), sonetlər; üçüncü (1601-1608) - böyük faciələr, antik faciələr, "qaranlıq komediyalar"; dördüncü (1609-1613) - faciəli başlanğıcı və xoşbəxt sonu olan [[nağıl]] [[Dram|dramları]]. Bəzi Şekspir alimləri, o cümlədən A. A. Smirnov birinci və ikinci dövrləri bir erkən dövrə birləşdirdilər.
=== Dramaturgiya ===
[[Fayl:Sonnets1609titlepage.jpg|thumb|left|Şekspirin sonetlərinin 1609-cu il nəşrinin baş səhifəsi]]
Dövrün əksər dramaturqları öz əsərlərini həmmüəllif edirdilər və tənqidçilər hesab edirlər ki, Şekspir də onun bəzi [[Pyes|pyeslərini]] birgə yazmışdır. Bu, əsasən erkən və gec yazılmış əsərlərə aiddir. Bəzi əsərlər, məsələn, "Tit Andronik" və erkən [[tarix]] pyesləri aydın şəkildə ortaq [[müəllif]] deyildir. [[Mətn|Mətnlərdən]] əldə edilən dəlillər də onu deməyə əsas verir ki, bəzi əsərlər [[orjinal]] mətnə münasibətdə başqa yazıçılar tərəfindən yenidən işlənib<ref>{{Cite book |last=Wells, Stanley; |first=Orlin, Lena Cowen |title=Shakespeare: An Oxford Guide |publisher=Oxford University Press, |year=2003. |isbn=0-19-924522-3. |location=Oxford |pages=p.49 |language=en}}</ref>.
Şekspirin ən erkən əsərlərindən bəziləri 1590-cı illərin əvvəllərində, tarixi dramaturgiyanın dəbdə olduğu dövrdə yazılmış "[[III Riçard (pyes)|III Riçard]]" və "[[VI Henri|VI Henri"]]<nowiki/>nin üç hissəsi. Şekspirin pyeslərinin tarixini müəyyənləşdirmək çətindir, lakin mətnşünaslar "Tit Andronik", "Səhvlər komediyası", "Fırıldağın əhliləşdirilməsi" və "Veronalı iki cənab"ın da Şekspirin ilk karyerasına aid olduğunu irəli sürür. Yelizabet dövrünün dramaturqları, xüsusilə [[Tomas Kid]] və Kristofer Marlo, [[Orta əsrlər|orta əsr]] dramaturgiya ənənəsi və [[Lusi Anney Seneka|Senekanın]] pyesləri Şekspirin erkən yaradıcılığına böyük təsiri olmuşdur. “Səhvlər komediyası” da klassik modelə əsaslanır, “Fırıldağın əhliləşdirilməsi” üçün isə heç bir mənbə tapılmadı, baxmayaraq ki, o, 1590-cı illərdə [[London]] [[Teatr|teatrlarında]] oynanılan oxşar adlı başqa bir [[Pyes|tamaşa]] ilə əlaqəlidir və [[folklor]] kökləri ola bilər<ref>{{Cite book |last=Frye, Roland Mushat. The Art of the Dramatist. — London; New York: Routledge, 2005. — ISBN 0-415-35289-4. |first=Roland Mushat. |title=The Art of the Dramatist. — London; New York: Routledge, 2005. — ISBN 0-415-35289-4. |publisher=Routledge, |year=2005 |isbn=0-415-35289-4. |location=London, New York |pages=p.9 |language=en}}</ref>. 1590-cı illərin ortalarında Şekspir istehzalı və gülməli komediyalardan [[Romantizm|romantik]] əsərlərə keçid etdi. "Yay Gecəsi Yuxusu" romantika, nağıl sehri və aşağı səviyyəli həyatın hazırcavab qarışığıdır. Şekspirin növbəti romantik komediyası olan "Venesiya taciri", Yelizaveta [[İngilislər|ingilislərinin]] irqi qərəzlərini əks etdirən intiqamçı [[Yəhudilər|yəhudi]] sələmçi Şilokun [[Portret|portretini]] əks etdirir. Hazırcavab pyes "Heç bir şey haqqında çox şey", əyalət həyatının gözəl təsviri İstədiyiniz kimi və "On ikinci gecənin canlı əyləncəsi" Şekspirin komediya janrını tamamlayır. Demək olar ki, tamamilə şeirlə yazılmış [[Lirik növ|lirik]] "II Riçard"dan sonra Şekspir "IV Henri", 1 və 2-ci hissələr və "V Henri" salnamələrində [[nəsr]] komediyasını təqdim etdi. Onun [[Personaj|personajları]] daha mürəkkəb və zərif olur, o, komik və ciddi səhnələr, nəsr və [[poeziya]] arasında çox məharətlə keçid edir ki, onun yetkin əsərləri [[povest]] müxtəlifliyinə nail olsun. Bu dövr faciələrlə başlayıb: “[[Romeo və Cülyetta|Romeo və Cülyetta”]], bir qız və oğlanın [[Sevgi|məhəbbət]] və [[Ölüm|ölümünün]] məşhur [[Hekayə|hekayəsi]] və [[Plutarx|Plutarxın]] “Müqayisəli həyat” əsəri əsasında çəkilmiş [[Yuli Sezar]]<ref>{{Cite book |last=Honan, |first=Park. |title=Shakespeare: A Life |url=https://archive.org/details/shakespearelife00hona |publisher=Oxford University Press, |year=1998. |isbn=0-19-811792-2. |location=Oxford |pages=p.166 |language=en}}</ref>.▼
17-ci əsrin əvvəllərində Şekspir bir neçə qondarma "problemli [[pyes]]" yazdı: "Ölçü üçün tədbir", "Troilus və
▲Şekspirin ən erkən əsərlərindən bəziləri 1590-cı illərin əvvəllərində, tarixi dramaturgiyanın dəbdə olduğu dövrdə yazılmış "[[III Riçard (pyes)|III Riçard]]" və "[[VI Henri|VI Henri"]]<nowiki/>nin üç hissəsi. Şekspirin pyeslərinin tarixini müəyyənləşdirmək çətindir, lakin mətnşünaslar "Tit Andronik", "Səhvlər komediyası", "Fırıldağın əhliləşdirilməsi" və "Veronalı iki cənab"ın da Şekspirin ilk karyerasına aid olduğunu irəli sürür. Yelizabet dövrünün dramaturqları, xüsusilə [[Tomas Kid]] və Kristofer Marlo, [[Orta əsrlər|orta əsr]] dramaturgiya ənənəsi və [[Lusi Anney Seneka|Senekanın]] pyesləri Şekspirin erkən yaradıcılığına böyük təsiri olmuşdur. “Səhvlər komediyası” da klassik modelə əsaslanır, “Fırıldağın əhliləşdirilməsi” üçün isə heç bir mənbə tapılmadı, baxmayaraq ki, o, 1590-cı illərdə [[London]] [[Teatr|teatrlarında]] oynanılan oxşar adlı başqa bir [[Pyes|tamaşa]] ilə əlaqəlidir və [[folklor]] kökləri ola bilər<ref>{{Cite book |last=Frye, Roland Mushat. The Art of the Dramatist. — London; New York: Routledge, 2005. — ISBN 0-415-35289-4. |first=Roland Mushat. |title=The Art of the Dramatist. — London; New York: Routledge, 2005. — ISBN 0-415-35289-4. |publisher=Routledge, |year=2005 |isbn=0-415-35289-4. |location=London, New York |pages=p.9 |language=en}}</ref>. 1590-cı illərin ortalarında Şekspir istehzalı və gülməli komediyalardan [[Romantizm|romantik]] əsərlərə keçid etdi. "Yay Gecəsi Yuxusu" romantika, nağıl sehri və aşağı səviyyəli həyatın hazırcavab qarışığıdır. Şekspirin növbəti romantik komediyası olan "Venesiya taciri", Yelizaveta [[İngilislər|ingilislərinin]] irqi qərəzlərini əks etdirən intiqamçı [[Yəhudilər|yəhudi]] sələmçi Şilokun [[Portret|portretini]] əks etdirir. Hazırcavab pyes "Heç bir şey haqqında çox şey", əyalət həyatının gözəl təsviri İstədiyiniz kimi və "On ikinci gecənin canlı əyləncəsi" Şekspirin komediya janrını tamamlayır. Demək olar ki, tamamilə şeirlə yazılmış [[Lirik növ|lirik]] "II Riçard"dan sonra Şekspir "IV Henri", 1 və 2-ci hissələr və "V Henri" salnamələrində [[nəsr]] komediyasını təqdim etdi. Onun [[Personaj|personajları]] daha mürəkkəb və zərif olur, o, komik və ciddi səhnələr, nəsr və [[poeziya]] arasında çox məharətlə keçid edir ki, onun yetkin əsərləri [[povest]] müxtəlifliyinə nail olsun. Bu dövr faciələrlə başlayıb: “[[Romeo və Cülyetta|Romeo və Cülyetta”]], bir qız və oğlanın məhəbbət və ölümünün məşhur [[Hekayə|hekayəsi]] və [[Plutarx|Plutarxın]] “Müqayisəli həyat” əsəri əsasında çəkilmiş Yuli Sezar<ref>{{Cite book |last=Honan, |first=Park. |title=Shakespeare: A Life |publisher=Oxford University Press, |year=1998. |isbn=0-19-811792-2. |location=Oxford |pages=p.166 |language=en}}</ref>.
▲17-ci əsrin əvvəllərində Şekspir bir neçə qondarma "problemli pyes" yazdı: "Ölçü üçün tədbir", "Troilus və Cressida" və "Yaxşı bitən hər şey yaxşıdır", eləcə də bir sıra ən məşhur faciələr. Bir çox tənqidçilər hesab edir ki, bu dövrün faciələri Şekspir yaradıcılığının zirvəsini təmsil edir. Şekspirin ən məşhur faciələrindən birinin baş qəhrəmanı olan Hamlet, bəlkə də dramaturqun ən çox araşdırılan personajıdır; Bu, xüsusilə "Olmaq və ya olmamaq, sual budur" deyə başlayan məşhur soliloqa aiddir. İntrovert Hamletdən fərqli olaraq, tərəddüdlü qəhrəman, sonrakı faciələrin qəhrəmanları Kral Lir və Otello çox tələsik qərarlardan əziyyət çəkirlər. Çox vaxt Şekspirin faciəsi onu və yaxınlarını məhv edən qəhrəmanların çatışmazlıqları və ya ölümcül hərəkətləri üzərində qurulur<ref>{{Cite book |last=Schoenbaum, |first=Samuel. |title=William Shakespeare: A Compact Documentary Life |publisher=Oxford University Press, |year=1987 |isbn=0-19-505161-0. |location=Oxford |pages=pp.159-61 |language=en}}</ref>. Otelloda cani Yaqo baş qəhrəmanın qısqanclığını bir nöqtəyə çatdırır və o, günahsız arvadını öldürür. Kral Lirdə qoca kral hökmranlıq hüququndan imtina edərək ölümcül səhvə yol verir ki, bu da Lirin kiçik qızı Kordeliyanın öldürülməsi kimi dəhşətli hadisələrə gətirib çıxarır. Makbetdə Şekspirin ən qısa və ən sıxlaşdırılmış faciəsi, idarə olunmayan ambisiya Makbet və onun arvadı Ledi Makbeti qanuni kralı öldürməyə və taxt-tacı qəsb etməyə sövq edir və nəticədə öz günahlarının dərk edilməsi ilə məhv olur. Bu tamaşada Şekspir faciəvi quruluşa fövqəltəbii element əlavə edir. Onun son böyük faciələri, Antoni və Kleopatra və Koriolan, bəzi tənqidçilər tərəfindən onun ən yaxşı poeziyasından bəzilərini ehtiva edir<ref>{{Cite book |last=Постнова. |first=О. |title=У. Шекспир. Комедии. Вступительная статья |publisher=Эксмо, |year=2008 |isbn=978-5-699-28192-3 |location=Москва |pages=с.18 |language=ru}}</ref>.
== Dil və üslubu ==
Şekspirin ilk pyeslərinin dili bu dövrün pyesləri üçün ümumi dildir. Bu
[[Fayl:William Shakespeare Statue in Lincoln Park.JPG|thumb|right|Uilyam Şekspirin heykəli, Linkoln Parkı (Çikaqo), 19-cu və 20-ci əsrin əvvəllərində]]
“Veronalı iki cənab” [[Film|filmindəki]] personajların dili qeyri-təbii görünür.
Lakin tezliklə Şekspir ənənəvi üslubu öz məqsədlərinə uyğunlaşdırmağa başlayır. "III
Şekspir poeziya sənətini [[teatr]] istehsalının praktiki detallarının dərk edilməsi ilə birləşdirdi. Dövrün bütün
== Filmoqrafiya ==
# [[Otello (film, 1955)]]
Sətir 66 ⟶ 51:
# [[Kral Lir (film, 1970)]]
# [[Hamlet]] (1948, 1990, 1997)
== Ədəbiyyat ==
* Holderness, Graham. Nine Lives of William Shakespeare. — London, New York: Continuum, 2011. — ISBN 978-1-4411-5185-8.
* Loomis, Catherine, ed. William Shakespeare: A Documentary Volume // Dictionary of Literary Biography. — Detroit: Gale Group. — Т. 263. — ISBN 978-0-7876-6007-9.
* Schoenbaum, S. William Shakespeare: A Compact Documentary Life. — [[Oxford University Press]], 1987. — ISBN 978-0-19-505161-2.
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
== Xarici keçidlər ==
{{Vikilər}}
Sətir 81 ⟶ 63:
* [http://anl.az/el/Kitab/235798.pdf II cild (Sonetlər, "Təhqir olunmuş saflıq", "Heç nədən hay-küy", "Fırtına")]
{{Xarici keçidlər}}
[[Kateqoriya:Vilyam Şekspir]]
[[Kateqoriya:İngiltərə yazıçıları]]
| |||