Murasaki Şikibu: Redaktələr arasındakı fərq

{{Şəxs

|adı = Murasaki Şikibu

|vikianbar =

}}

 

 

 

== İlk illəri ==

 

Ailə gücünü itirsə də, ədəbiyyat dünyasındakı reputasiyasını qorumağa davam etmişdir. Murasakinin ata tərəfdən ulu babası və babası tanınmış şairlər idi. Ulu babası Fucivara no Kanesuke 56 şeir müəllifi idi və onların 13-ü "[[Nijuiçidayşu]]"ya,<ref>Chokusen Sakusha Burui 勅撰作者部類</ref> "[[Poeziyanın 36 ölməzi|36 şair kolleksiyası]]"na və "[[Yamato Monoqatari]]"yə daxil edilmişdir.<ref name = "M257ff">Mulhern (1994), 257–258</ref> Həm ulu babası, həm babası yapon dilində yazdığı şeirlərlə böyük məşhurluq qazanan [[Ki no Tsurayuki]] ilə dost idilər.<ref name = "Bowring, 2004, 4">Bowring (2004), 4</ref> Atası [[Fucivara no Tametoki]] Dövlət Akademiyasına ([[Dayqaku-ryo]]) daxil olmuş<ref name = "Inge9">Inge (1990), 9</ref> və [[Çin klassikləri]] və poeziyası üzrə tanınmış alim olmuşdur; öz şeirləri də antologiya halına salınmışdır.<ref name="Mulhern78ff">Mulhern (1991), 79</ref> O, 968-ci ildə kiçik rəsmi işçi kimi ictimai xidmətə daxil olmuş və 996-cı ilə ona hakimlik statusu verilmişdir. 1018-ci ilə kimi vəzifədə qalmışdır.<ref name = "Bowring, 2004, 4"/><ref>Adolphson (2007), 111</ref> Muarasakinin anası da Tametoki kimi Fucivara klanın şimal qolundan idi. Cütlüyün üç uşağı (bir oğlan, iki qız) olmuşdur.<ref name="Mulhern78ff" />

[[Heyan dövrü]]ndə istifadə olunan adlar müasir dövrdəki adlar kimi deyildi. Bir saray xanımı saraydakı statusuna aid təxəllüsü ilə də tanınırdı və kişi qohumunun rütbəsinə və ya təxəllüsünə aid ad da götürə bilərdi. "Şikibu" müasir soyad deyil, Murasakinin atasının vəzifəsi olduğu [[Şikibu-şo]] (Tədbirlər Nazirliyi) sözündən törəmişdir. Əlavə adı olan "Murasaki" (yapon dilində bənövşəyi deməkdir) Fucivara klanın elementi olan fuci sözünün mənası [[visteriya]] gülünün rəngindən yaranmışdır. Bu ad ona ''"Gencinin hekayəsi"ndə'' əsas qadın personaja verdiyi ada istinad olaraq verilmişdir. Miçinaqa 1007-ci ilə aid bir gündəlikdə bir neçə saray dayəsinin adını çəkmişdir. Onlardan biri olan Fucivara no Takako (Kyoşi) Murasakinin əsl adı ola bilər.<ref name = "M257ff"/><ref>Seven women were named in the entry, with the actual names of four women known. Of the remaining three women, one was not a Fujiwara, one held a high rank and therefore had to be older, leaving the possibility that the third, Fujiwara no Takako, was Murasaki. See Tsunoda (1963), 1–27</ref>

 

 

Murasakinin doğulduğu dövrdə Çinə olan səfərlər başa çatdıqdan və güclü milli mədəniyyət yaranmağa başlayandan sonra Yaponiya daha qapalı ölkəyə çevrilmişdi.<ref>Bowring (1996), xii</ref> IX–X əsrlərdə Çin heroqliflərinin abbreviaturaları olan sillabik işarələr – [[kana]]nın ortaya çıxması ilə yapon dili tədricən yazılı dilə çevrilirdi. Murasakinin dövründə kişilər hökumət dili olan Çin dilində yazmağa davam edirdilər, lakin kana aristokrat qadınların yazılı dili olmuş və [[Yaponiya ədəbiyyatı]]nda unikal formaların yaranmasına səbəb olmuşdur.<ref name= "Reischauer28ff">Reischauer (1999), 29–29</ref>

 

== Saray həyatı ==

Heyan mədəniyyəti və saray həyatı XI əsrin əvvəllərində pik nöqtəsinə çatmışdır.<ref name="Henshall24ff"/> Kioto əhalisi təxminin 100.000 nəfərə çatmışdır, bu zaman isə zadəgan hissəsi [[Heyan sarayı]]nda hökumət vəzifələrində və saray xidmətində təcrid olunmuşdur.<ref name = "Lockard292">Lockard (2008), 292</ref> Saray əyanları reallıqdan uzaqlaşmış, saray həyatının lazımsız detalları ilə maraqlanmış, incəsənət məşğuliyyətlərinə yönəlmişdirlər.<ref name= "Henshall24ff">Henshall (1999), 24–25</ref><ref name = "Lockard292"/> Əhvaldan və mövsümdən asılı olaraq emosiyalar parçaların, ətirlərin, kalliqrafiyanın, rəngli kağızların, poeziyanın və paltarların xoşedici rəng kombinasiyaları ilə rənglənməsinin bədii istifadəsi vasitəsilə ifadə olunmuşdur. Uyğun estetikaya uyğunlaşa bilməyənlər dərhal öz populyarlıqlarını (xüsusilə sarayda) itirirdilər.<ref name = "Perez21ff"/> Heyan dövrünün döşəməyə qədər uzanan saç, ağ üz və qaraldılmış diş kimi ciddi moda tələblərinə riayət edən zadəgan qadınlarının populyar məşğuliyyətləri sevgi münasibətləri, şeir yazmaq və gündəlik tutmaqdan ibarət idi. Heyan dövründə saray qadınlarının yaratdığı poeziya yapon [[kanon]]unda yazılmış ən yaxşı ədəbiyyatlardan biri kimi qəbul edilmişdir.<ref name="Henshall24ff" /><ref name = "Lockard292"/>

 

Yuxarı statuslu qadınlar sarayda tənhalıqda yaşayırdılar və strateji evliliklər sayəsində ailələrinə siyasi güc qazandırırdılar. Şoşinin vəziyyətinə oxşar olaraq imperiya klanına məxsus üzvlərlə edilən evliliklər sayəsində qadınlar klanlarının imperator üzərində böyük təsiri olmuşdur. Miçinaqa və digər Fucivara üzvləri güclərini bu cür qazanmışdılar. Tənhalıqlarına baxmayaraq bəzi qadınlar qatılanların sayından asılı olaraq yarış salonları vasitəsilə təsir gücü əldə etmişdirlər.<ref name ="Bowringxvff">Bowring (1996), xv–xvii</ref> İçiconun anası və Miçinaqanın bacısı Senşinin bu cür salonu var idi və çox güman ki, Miçinaqa Şoşinin ətrafına Murasaki kimi bacarıqlı qadınları yığmaq üçün bir rəqib salonu tikmək istəyirdi.<ref name = "M258ff"/>

 

Murasaki saraya gələndə Şoşinin 16–19 yaşı var idi.<ref>According to Mulhern Shōshi was 19 when Murasaki arrived; Waley states she was 16. See Mulhern (1994), 259 and Waley (1960), vii</ref> [[Artur Uoley]]ə görə Şoşi həyat tərzini atasının malikanəsi ilə İmperiya sarayı arasında bölən ciddi fikirli gənc qadın idi.<ref>Waley (1960), vii</ref> O, ətrafına [[İzumi Şikibu]] və ilk vernakulyar hekayələrdən biri olan "[[Çiçəklənən zənginlik hekayəsi]]"nin müəllifi [[Akazome Emon]] kimi istedadlı qadın yazıçıları toplamışdı.<ref name ="Mulhern156ff">Mulhern (1994), 156</ref> Qadınlar arasında rəqabətin mövcudluğu Murasakinin gündəliyində öz əksini tapmışdır. O, İzumi haqqında gündəliyində tənqidi yazı yazmışdır: "İzumi Şikibu əyləndirici məktub-yazıçıdır. Lakin onun haqqında qaneedici olmayan şeylər var. O, səliqəsiz əl yazısı ilə qeyri-rəsmi kompozisiyalar yaratmaq bacarığına malikdir, lakin poeziyada o, həm maraqlı mövzuya, həm də təqlid etmək üçün bir az klassik modelə ehtiyacı var. O, mənə əsl şairə kimi görünmür".<ref>Waley (1960), xii</ref>

 

Heyan dövrünün sonlarında Çin dilinin populyarlığının azalmasına baxmayaraq, çin dilindəki (xüsusilə, Bo Tszyuyi tərəfindən yazılan) balladalar populyarlığını qorumağa davam etmişdir. Murasaki Çin dili və Tszyuyinin balladaları ilə maraqlanan Şoşiyə Çin dilini öyrədirdi. İmperatriça olduqdan sonra Şoşi üzərində [[Çin yazısı|çincə yazılar]] olan pərdələr quraşdırığı üçün konfliktə səbəb olmuşdu, çünki Çin dili kişilərin dili hesab olunurdu və qadınların yaşadığı yerlərdən uzaq saxlanılırdı.<ref>Adolphson (2007), 110, 119</ref> Çin dilini öyrənmək qadınlara yaraşdırılmayan hərəkət hesab olunurdu və ancaq kişilərin ədəbiyyatla maraqlanması barədə olan təsəvvürlərə qarşı idi. Qadınlar ancaq yapon dilində oxuya və yaza bilərdilər, bu da onları hökumətdən və güc strukturundan uzaqda saxlayırdı. Klassik Çin dili təhsili olan Murasaki isə Şoşiyə bu dili öyrədə bilən azsaylı qadınlardan biri idi.<ref>Adolphson (2007), 110</ref> Bourinq yazır ki, Murasakinin Çin dilini bilməsi və Şoşiyə öyrətməsi "az qala təxribat" hesab olunsun.<ref>Bowring (2004), 11</ref> Çin dili təhsili barədə təmkinli olan Murasaki dərsləri gizlicə verməyə çalışırdı. Gündəliyində yazırdı: "Keçən yaydan bəri… çox gizlicə, başqa insanların olmadığı təsadüfi anlarda əlahəzrətləri ilə oxuyurdum… Əlbəttə ki, formal dərslərdən söhbət də gedə bilməz… Düşünürəm ki, bu barədə kiməsə nəsə deməmək ən yaxşısıdır".<ref>qtd in Waley (1960), ix–x</ref>

 

Çox güman ki, Murasaki "Xronikalar xanımı" ([[Nihon Şoki|Nihonqi]] no tsubone) ləqəbini Şoşiyə Çin ədəbiyyatını öyrətdiyi üçün qazanmışdır.<ref name="M258ff"/> Murasakidən xoşu gəlməyən dayələrdən biri onu Çin dilini bilməklə lovğalandığını iddia etmiş və ona "Xronikalar xanımı" ləqəbini vermişdir. Bu ləqəb klassik "Yaponiya xronikaları"na allüziya idi. Bu hadisə ''"Gencinin hekayəsi"ndən'' bəzi fəsillərin imperatora yüksək səslə oxunması zamanı baş vermiş və müəllifin yüksək səviyyəli təhsili vurğulanmışdır. Murasaki gündəliyində yazırdı: "Necə də gülüncdür! Evimdəki xanımlara təhsilimi açıqlamaq barədə tərəddüd etdiyim halda, sarayda belə şey etməyi düşünüblər?".<ref>qtd in Mostow (2001), 133</ref> Ləqəb təhqiredici xüsusiyyətə malik olsa da, Malhern düşünür ki, ləqəb Murasakinin xoşuna gəlirdi.<ref name="M258ff"/>

 

 

== Ölümü ==

[[İmperator İçico]] 1011-ci ildə öləndə Şoşi İmperatorluq sarayında Bivada yerləşən Fucivara malikanəsinə köçmüşdür və çox güman ki, Murasaki ilə birlikdə ora getmişdir. Murasakinin Şoşi ilə birlikdə Bivada olduğuna aid 1013-cü ilə dair qeyd mövcuddur.<ref name ="Shirane221ff"/> [[Corc Eston]] qeyd edir ki, Murasaki saraydan ayrılanda yenə İşiyama məbədinə bağlanmışdır: "Murasaki son günlərini ədəbiyyat və dinə həsr etmək üçün saray həyatından ayrılaraq bu gözəl yerə gəlmişdir. Lakin [[Motori Nobunaqa|Motori]] kimi bəzi skeptiklər bu hekayəyə inanmaqdan imtina edərək … məlum olan faktlarla uyğun olmadığını qeyd edirlər. Digər tərəfdən məbədin otağında tapılmış, müəllif tərəfdən istifadə olunan mürəkkəb qabı və onun əlyazması ilə yazılmış bir Buddizm [[sutra]]sı tənqidçilərin şübhələrini ortadan qaldırmasa da, məbədin ziyarətçilərinin bu fakta inanmasına kifayət edir".<ref>Aston (1899), 93</ref>

 

 

== Əsərləri ==

Murasakinin 3 əsas əsəri var: ''"[[Gencinin hekayəsi (roman)|Gencinin hekayəsi]]"'', ''"[[Murasaki Şikibunun gündəliyi]]"'' və 128 şeirindən ibarət ''"[[Poetik xatirələr]]"''.<ref name="Mulhern260ff"/> Onun əsərləri yapon yazısının yaranması və inkişafını əks etdirməsi baxımından əhəmiyyət kəsb edir. Həmin dövrdə yaponlar yazısı olmayan danışıq dilindən yazılı dilə keçid edirdilər.<ref name ="Bowringxvff"/> IX əsrə qədər yapon dili [[manyoqana]] sistemi üzrə [[Çin yazısı|Çin heroqlifləri]] ilə yazılırdı.<ref>Mason (1997), 81</ref> IX əsrin sonlarında əsl yapon yazısı olan kananın ixtirası inqilabi uğur idi. Yaponiya müəllifləri əsərlərini öz dillərində yazmağa başlamış, hekayə (''monoqatari'') və poetik jurnal (''[[nikki bunqaku]]'') kimi janrlar ortaya çıxmışdır.<ref name="kodanshainternat-p120">Kodansha International (2004), 475, 120</ref><ref name="shiraneb-p2-113-114">Shirane (2008b), 2, 113–114</ref><ref name="frederic-p594">Frédéric (2005), 594</ref> Tarixçi [[Edvin Reyşauer]] monoqatari kimi janrların yaponca yazıldığını və kana ilə yazılan "Gencinin hekayəsi"nin həmin dövrün görkəmli əsəri olduğunu vurğulamışdır.<ref name= "Reischauer28ff"/>

 

=== Gencinin hekayəsi ===

{{əsas|Gencinin hekayəsi (roman)}}

Murasakinin ən məşhur əsəri 1100 səhifə və 54 fəsildən ibarət olan ''"Gencinin hekayəsi"'' adlı 3 hissəli [[roman]]dır.<ref name ="M262">Mulhern (1994), 262</ref><ref>McCullough (1990), 9</ref> Güman olunur ki, romanı tamamlamaq üçün 10 il sərf etmişdir. İlk fəsillərin evliliyi zamanı və ya ərinin ölümündən qısa müddət sonra yazıldığı ehtimal olunur. Sarayda yazmağa davam etmiş və Şoşinin xidmətində ikən tamamlamışdır.<ref name="Shively 1999, 445">Shively (1999), 445</ref> Bu cür uzun əsəri ərsəyə gətirmək üçün Murasakinin hamiyə ehtiyacı var idi. Miçinaqa onu kağız, mürəkkəb və xəttatlarla təchiz etmişdir. İlk əlyazma cildləri xidmətçi qadınlar tərəfindən toplanaraq bir araya gətirilmişdir.<ref name ="Shirane221ff"/>

 

 

== İrs ==

 

== İstinadlar ==

{{Murasaki Şikibu}}

 

[[Kateqoriya:XI əsr şairləri]]