Murasaki Şikibu: Redaktələr arasındakı fərq

|tanınır = ''"[[Gencinin hekayəsi (roman)|Gencinin hekayəsi]]"''

'''Murasaki Şikibu''' ({{dil-ja|紫 式部}}; {{DVTY}}) — [[Heyan dövrü]]ndə yaşamış Yaponiya roman yazıçısı, [[şair]]i və [[saray dayəsi]]. Ən tanınmış əsəri 1000 və 1012-ci illər aralığında [[yapon dili]]ndə yazdığı ''"[[Gencinin hekayəsi (roman)|Gencinin hekayəsi]]"'' romanıdır. Murasaki Şikibu onun açıqlayıcı adıdırtəxəllüsüdür, şəxsi adı məlum deyil. Lakin 1007-ci ilə aid bir saray gündəliyində dayə kimi adı çəkiləngündəliyindəki '''Fucivara no Kaoruko''' ({{dil-ja|藤原 香子}}) olmasıadının əsl adı ehtimalolduğu olunurdüşünülür.

Heyan dövründə qadınlarınqadınlar hökumətdövlət dili olan [[Çin dili]]ni öyrənmələriöyrənə qadağan idibilməzdilər. Lakin təhsilli ailədə yetişən Murasaki kiçik yaşlardan etibarən Çin klassiklərinə maraq göstərmiş və Çin dilində axıcısəlis danışmağa başlamışdır. 25-3025–30 yaşlarında evlənmiş, evliliyindən 2 il sonra, - əri ölməmişdən öncə qızı olmuşdur. ''"Gencinin hekayəsi"ni'' nə vaxt yazmağa başladığı dəqiq məlum deyil, amma bunun o, evli ikən və ya dul qaldıqdan qısa müddət sonra olduğubaş verdiyi güman olunur. Təxminən 1005-ci ildə Murasaki çox güman ki, yazıçı kimi reputasiyasına görə İmperiyaimperatorluq sarayında [[İmperatriça Şoşi]]nin dayəsi olmağa dəvət edilmişdir. Xidməti boyunca yazmağa davam etmiş və əsərinə saray həyatından səhnələr də əlavə etmişdir. 5-65–6 il sonra sarayı tərk etmiş və Şoşi ilə birlikdə Biva gölü regionuna köçmüşdür. Alimlər onun ölüm tarixi üzərində mübahisə edirlər: çoxu 1014-cü ildə öldüyünü qəbul etsələr də, bəziləri onun 1031-ci ildə öldüyünü iddia edirlər.

Murasakinin ən məşhur əsərləri ''"[[Murasakinin gündəliyi]]"'' və ''"Gencinin hekayəsi"dir''. Tamamlanmasından cəmi 10 il sonra ''"Gencinin hekayəsi"'' bütün əyalətlərdə yayılmışdır. Bir əsr sonra isə [[Yaponiya ədəbiyyatı]]nın klassiki olmuş və elmi tənqidin bir mövzusu olmuşdur. XX əsrin əvvəllərində onun əsəri tərcümə olunmuşdur: altı cildlik ingilis dilidilli tərcüməsi 1933-cü ildə tamamlanmışdır. Alimlər onun Heyan saray cəmiyyətincəmiyyətinin pikqızıl vəziyyətinidövrünü əks etdirən bu əsərinin əhəmiyyətini qəbul etməyə davam edirlər. XIII əsrdən etibarən onun əsərləri müxtəlif Yaponiya rəssamları və tanınmış [[ukiyo-e]] ustalarısənətçiləri tərəfindən illüstrasiya edilmişdir.

Murasaki Şikibu təxminən 973-cü ildə<ref>BowringBourinq believesdoğum herilinin date973-cü ofil birtholduğuna mostinanır; likelyMalhern to970-978-ci haveillər beenaralığında 973;doğulduğunu Mulherniddia placesedir itvə somewhereVali between 970 andonun 978,-ci andildə Waleydoğulduğunu claimsfərz it was 978edir. SeeBax: Bowring (2004), 4; Mulhern (1994), 257; Waley (1960), vii.</ref> Yaponiyanın [[Heyan]] şəhərində (indiki [[Kioto]]) şimali [[Fucivara klanı]]nda anadan olmuşdur. Şimali Fucivara klanı IX əsrdə bu sülalənin əsasını qoyan [[Fucivara no Yoşifusa]]nın nəslindən gəlirdi.<ref name = "ShiraneB293">Shirane (2008b), 293</ref> Fucivara klanı qızlarını imperatorluq ailələri ilə evləndirərək XI əsrin sonuna qədər güclü siyasi güc əldə etmişdir. X əsrin sonlarında və XI əsrin əvvəllərində [[Fucivara no Miçinaqa]] 4 qızını imperatorlarla evləndirərək bənzərsizböyük güc qazanmışdırəldə etmişdir.<ref name="Henshall24ff" /> Murasakinin ulu babası [[Fucivara no Kanesuke]] aristokratiyanın ən pik zirvəsində idi, lakin onun ailəsi zaman getdikcə gücünü itirmiş və Murasakinin anadan olduğu ilə qədər ailə üzvlərəüzvlərinə Heyan aristokratiyasındaaristokratiyasındkəa daha aşağı rütbələr -— əyalət hakimi vəzifəsikimi vəzifələr verilməyə başlanmışdır.<ref name = "Shirane215">Shirane (1987), 215</ref> Onlar saraydan uzaqlaşdırılaraq əyalətlərdə arzuolunmaz vəzifələrə gətirilmiş, mərkəzi gücdən və Kiotodakı saraydan uzaq qalmışdırlar.<ref name = "Bowring, 2004, 4"/>

996-cı ildə Murasakinin atası 4 illiyinə [[Eçizen əyaləti]]nin hakimi təyin olunmuşdur və Murasaki də onunla getmişdir. O dövrdə zadəgan qadınların 5 günlük bu cür səyahətlərə çıxmaları geniş yayılmamışdı.<ref name= "Mulhern83ff">Mulhern (1991), 83–85</ref> Təxminən 998-ci ildə atasının dostu, ondan yaşca böyük olan qohumu Fucivara no Nobutaka (950 - 1001950–1001) ilə evlənmək üçün Kiotoya qayıtmışdır.<ref name = "Bowring, 2004, 4"/><ref name = "Shirane218"/> Fucivara klanının eyni qolundan olan Nobutaka sarayda vəzifəli idi və Tədbir Nazirliyinin bürokratı idi. Geyim ekstravaqantlığına və rəqs bacarığına görə tanınırdı.<ref name= "Mulhern83ff"/> Evlənərkən 40 yaşlarının sonlarında idi, naməlum sayda həyat yoldaşı və uşaqları var idi.<ref name = "M257ff"/> Sarayda yaxşı tanınan Nobutakanın bir çox romantik münasibəti olmuşdur və çox güman ki, Murasaki ilə evliliyindən sonra da bu cür münasibətlərə davam etmişdir.<ref name = "Shirane218"/> Murasaki evlilikdən sonra da atasının evində qalmağa davam etmişdir və əri onu mütəmadi ziyarət edirdi.<ref name = "M257ff"/> Nobutaka bir neçə də hakim kimi təyin olunmuşdu və Murasaki ilə evlənəndə kifayət qədər varlı idi. Onların evliliklərinin detalları haqqında versiyalar müxtəlifdir. [[Riçard Bourinq]] yazır ki, xoşbəxt evlilikləri var idi, amma Yaponiya ədəbiyyatı mütəxəssisi Haruo Şirane qeyd edir ki, şeirləri göstərir ki, Murasaki ərini sevmirdi.<ref name = "Bowring, 2004, 4"/><ref name = "Shirane218"/>

Cütlüyün qızı Kenşi (Katayko) 999-cu ildə anadan olmuşdur. İki il sonra Nobutaka [[Xolera xəstəliyi|xolera]] epidemiyası zamanı ölmüşdür.<ref name = "Shirane218"/> Evli qadın kimi Murasakinin evə baxmaq və qızına qulluq etməsi üçün xeyli xidmətçisi var idi və buna görə onun xeyli vaxtı qalırdı. Murasaki bu zaman "[[Bambuk kəsicisinin hekayəsi]]" və "[[İsenin hekayəsi]]" kimi [[monoqatari]]lər oxumuşdur.<ref name= "Mulhern83ff"/> Alimlər inanırlar ki, o, ''"Gencinin hekayəsi"'' üzərində ərinin ölümündən öncə işləməyə başlamışdır. Dul qaldıqdan sonra kədər içində olsa belə yazmağa davam etdiyi məlumdur.<ref name = "ShiraneB293"/><ref name = "Bowring, 2004, 4"/> Gündəliyində ərinin ölümündən sonra keçirdiyi hisləri belə təsvir etmişdir: "Mən özümü depresiyada və başıqarışmış hiss etdim. Bir neçə il boyunca mən gün keçdikcə ruhsuz bir dəbdə mövcud oldum...oldum… vaxtın keçdiyini qəbul etməkdən daha çoxunu etməklə...etməklə… Bitməyən tənhalıq düşüncəsi kifayət qədər dözülməz idi".<ref>qtd in Mulhern (1991), 84</ref>

Əfsanəyə görə Murasaki [[Biva gölü]]ndə yerləşən [[İşiyama-dera]]ya çəkilmiş və bir avqust gecəsində Aya baxarkən ''"Gencinin hekayəsi"ni'' yazmağa ilhamlanmışdır.<ref name = "P50ff"/> Mütəxəssislər onun çəkilməsinin hekayəsinin əsasını bilməsələr də, yapon rəssamlar onu tez-tez İşiyama məbədində Aya baxarkən təsvir edirdilər. Murasaki bu romanı yazmaqla vəzifləndirilmiş də ola bilər: romanın qəhrəmanı [[Şahzadə Genci]]nin vəziyyətinə oxşar vəziyyətdə olan sürgün olunmuş saray adamı da ola bilər. Murasaki romanın yeni yazdığı fəsillərini dostlarına vermiş, dostları da fəsilləri çoxaldaraq yaymışdırlar. Bu yolla hekayə məşhurlaşmış və o, müəllif kimi reputasiya əldə etmişdir.<ref name = "M258ff">Mulhern (1994), 258–259</ref>

Heyan mədəniyyəti və saray həyatı XI əsrin əvvəllərində pik nöqtəsinə çatmışdır.<ref name="Henshall24ff"/> Kioto əhalisi təxminin 100.000 nəfərə çatmışdır, bu zaman isə zadəgan hissəsi [[Heyan sarayı]]nda hökumət vəzifələrində və saray xidmətində təcrid olunmuşdur.<ref name = "Lockard292">Lockard (2008), 292</ref> Saray əyanları reallıqdan uzaqlaşmış, saray həyatının lazımsız detalları ilə maraqlanmış, incəsənət məşğuliyyətlərinə yönəlmişdirlər.<ref name= "Henshall24ff">Henshall (1999), 24–25</ref><ref name = "Lockard292"/> Əhvaldan və mövsümdən asılı olaraq emosiyalar parçaların, ətirlərin, kalliqrafiyanın, rəngli kağızların, poeziyanın və paltarların xoşedici rəng kombinasiyaları ilə rənglənməsinin bədii istifadəsi vasitəsilə ifadə olunmuşdur. Uyğun estetikaya uyğunlaşa bilməyənlər dərhal öz populyarlıqlarını (xüsusilə sarayda) itirirdilər.<ref name = "Perez21ff"/> Heyan dövrünün döşəməyə qədər uzanan saç, ağ üz və qaraldılmış diş kimi ciddi moda tələblərinə riayət edən zadəgan qadınlarının populyar məşğuliyyətləri sevgi münasibətləri, şeir yazmaq və gündəlik tutmaqdan ibarət idi. Heyan dövründə saray qadınlarının yaratdığı poeziya yapon [[kanon]]unda yazılmış ən yaxşı ədəbiyyatlardan biri kimi qəbul edilmişdir.<ref name="Henshall24ff" /><ref name = "Lockard292"/>

Murasaki saraya gələndə Şoşinin 16-1916–19 yaşı var idi.<ref>According to Mulhern Shōshi was 19 when Murasaki arrived; Waley states she was 16. See Mulhern (1994), 259 and Waley (1960), vii</ref> [[Artur Uoley]]ə görə Şoşi həyat tərzini atasının malikanəsi ilə İmperiya sarayı arasında bölən ciddi fikirli gənc qadın idi.<ref>Waley (1960), vii</ref> O, ətrafına [[İzumi Şikibu]] və ilk vernakulyar hekayələrdən biri olan "[[Çiçəklənən zənginlik hekayəsi]]"nin müəllifi [[Akazome Emon]] kimi istedadlı qadın yazıçıları toplamışdı.<ref name ="Mulhern156ff">Mulhern (1994), 156</ref> Qadınlar arasında rəqabətin mövcudluğu Murasakinin gündəliyində öz əksini tapmışdır. O, İzumi haqqında gündəliyində tənqidi yazı yazmışdır: "İzumi Şikibu əyləndirici məktub-yazıçıdır. Lakin onun haqqında qaneedici olmayan şeylər var. O, səliqəsiz əl yazısı ilə qeyri-rəsmi kompozisiyalar yaratmaq bacarığına malikdir, lakin poeziyada o, həm maraqlı mövzuya, həm də təqlid etmək üçün bir az klassik modelə ehtiyacı var. O, mənə əsl şairə kimi görünmür".<ref>Waley (1960), xii</ref>

İki yazıçının da xasiyyətləri fərqli idi: Şonaqon hazırcavab, ağıllı və açıq sözlü idi. Murasaki isə utancaq və həssas idi. Murasakinin gündəliyindəki başlıqlar onların yaxşı yola getmədiklərini göstərir. Murasaki yazır: "Sey Şonaqon...Şonaqon… qonxunc dərəcədə lovğadır. Özünü ağıllı hesab edir, yazılarını başa düşülməsi çətin olan Çin heroqlifləri ilə yazır".<ref>qtd in Keene (1999), 414</ref> Kin fikirləşir ki, Murasakinin Şonaqon haqqında fikirləri Şoşi və onun sarayındakı qadınların təsiri ilə formalaşıb, çünki Şonaqon onlara rəqib imperatriçası idi. Bundan əlavə, o hesab edir ki, Murasaki saraya Şonaqonun məşhur "Yastıq kitabı"na qarşılıq olaraq ''"Gencinin hekayəsi"ni'' yazmaq üçün gətirilmişdir.<ref name = "Keene414ff"/> Murasaki müxtəlif yollarda özünü Şonaqonun əksi kimi göstərmişdir. O, yastıq kitabı janrını tənqid etmiş və Çin dilini bilməklə lovğalanan Şonaqondan fərqli olaraq özünü Çin dilini bilmirmiş kimi aparmışdır.<ref name = "Mostow130ff"/>

{{İstinad siyahısı|23}}

[[Kateqoriya:YaponiyaYaponiyanın yazıçılarıqadın romançıları]]