Ингилис мацӀ

Ингилис мацІ
Ингилис мацІ
The English language
English
Абулеб куц	/ˈɪŋɡlɪʃ/
Регион	Британиялъул чІинкІиллъаби (байбихьуда); ТІолго дунялал
Этниклъи	Англалгин саксонал (тарихияб къагІидаялъ)
КӀалъалел	360–400 million (2006); КІиабилеб мацІ хІисабалда: 750 млн чиясе;; къватІисеб мацІ хІисабалда: 600–700 млн чиясе
МацӀазул хъизан	Индо-европиял Германиял мацІал БакътІерхьул германиял мацІал Ингвеониял мацІал Англо-фриз мацІал Англик мацІал Ингилис мацІ; ; ; ; ; ;
Цесел формаби	Басрияб ингилис мацІ Гьоркьохъеб инилис мацІ Цебесеб модерн ингилис мацІ ; ;
Хъвавул система	Латин хъвай-хъвагІи (Ингилис алипба); Англо-саксониял рунаби (тарихияб); Инглиш Брайл, Унификация гьабураб ингилис Брайл;
ГӀужраяб форма	Ингилисалъул кверзул кодификация; (чанго система)
Официалаб статус
Официалаб мес	64 пачалихъ; 27 пачалихъияб гуреб гІуцІен; БатІи-батІиял гІуцІалаби Цолъарал Миллатазул ГІуцІи; Европаялъул цолъи; Миллатазул гІам-гьудуллъи; ЕвропалъулЕвропалъул; ХКМ; ХВФ; ХОК; ISO; НАТО; ТІДГІ; НАФТА; АПГІ; ЭЦЦГІ; ИЦГІ; OPEC; ГУАМ; PIF; UKUSA; ЖБАПА; SAARC; CARICOM; Турк мажлис; ЭЦГІ; ;
МацӀалъул кодал
ISO 639-1	en
ISO 639-2	eng
ISO 639-3	eng
Glottolog	stan1293
Linguasphere	52-ABA
	Ингилис мацІ рахьдалаблъун кколел икълимал Ингилис мацІ расмияблъун бугел, амма рахьдалаблъун кколарел икълимал
	Гьанир руго ИФАлъул фонетикиял симболал. Кколеб кверчӀвай гьечӀони, нужеда бихьизе бегьула гьикъул гӀужур, ункъбокӀон, яги цогидал симболал Юникодалъул гӀужразул бакӀалда. ИФА симболазе байбихьул нухмалъи балагье гьаниб: Квеки:ИФА.

Халип:English language

Ингилис мацӀ (инг. English, The English languagecode: en is deprecated , ХФА: ˈɪŋɡlɪʃ) ккола гьиндгин европияб хъизаналъул герменияб къокъаялъул бакътІерхьул германияб мацІ, жибги тІоцебе цебесеб гьоркьогІасрулъиялъул Ингландалъул гІадамаз бицунеб букІараб.^[3]^[4]^[5] Гьелъул цІар бачІараб буго некІсиял герман халкъазул англал абураб халкъаздаса, жал гочун рачІарал КІудияб Британиялъул ракьалде, жинде гьанже Ингланд–илан абулеб (Ингракь). КІиябго цІар бачІараб буго Англия абураб Балтик ралъадалда бугеб бащдабчІинкІиллъиялдаса. Ингилис бищунго хурхараб буго фриз ва гъоркьасаксон мацІазда, гьелъул лексикаялдени кІудияб асар гьабун буго цогидал германиязул мацІаз, бутІаккун некІсияб норвег мацІалъ (шималияб герман мацІ), ва гьединго латин ва паранс мацІаз.^[6]^[7]^[8]

Ингилис мацІ цебетІолеб букІана 1400-ялдаса цІикІкІун соналъ. Ингилисалъул бищун цересел формабазде, жалги англо-саксоназ V гІасруялда КІудияб Британиялде рачІарал бакътІерхьул германиял (инвгеон) сверелазул къокъалъун кколел, гІаммго абула басрияб ингилис мацІилан. Гьоркьохъеб ингилис байбихьана XI гІасруялъ норманаз Ингланд бахъиялдаса, гьеб букІана период инглисалде басрияб паранс мацІалъ, бутІаккун жиндирго басрияб норман сверелалдасан асар гьабураб.^[9]^[10] Цебесеб модерн ингилис байбихьана XV гІасруялдаса хадуб Лондоналда басмаялъул пресс хІалтІизабигун, Джеймс къираласул библия басма гьабигун ва кІудияб рагьаразул хъущтІигун цадахъ.^[11]

Гьанжесеб ингилис тІибитІизе байбихьан дунялалда XVII гІасруялдаса байбихьун Британиялъул империялъул ва Цолъарал Штатазул асаралда гъоркь. Гьел улкабазул басмаяб ва электронияб медиаялъул киналниги тайпабаздасан ингилис лъугьун буго халкъаздагьоркьосеб дискурсалъул бетІераб мацІлъунги, гІемерал икълимазда лингва франкалъунги ва профессионалияб контексталдаги, гІелму, навигация ва къанун гІадал.^[3] Гьанжесеб ингилисалъул грамматика буго бечедаб инфлективияб морфология ва дандеккун эркенаб рагІул тартиб бугел тайпадул гьиндгин европиял цогиязда бараб паттерналдаса аслияб хІалалъ аналитикияб паттерналде, жиндилъ гьитІинабго инфлекцияги, гІезегІан цоккураб субъект–верб–объект (SVO) рагІул тартибги жубараб синтаксисги бугеб.^[12] Гьанжесеб ингилисалъ гІемерисеб мугъчІвай гьабула кумекалъул фигІлабазде ва рагІул тартибалде журарал заманаби, аспект ва буссинаби бихьизабизе, гьедиго пассивияб конструкциял, интеррогативал (суалиял жумлаби) ва цо-цо негацион (гьечІолъи) бихьизабизеги.

Ингилис мацІ буго бищун кІудияб кІалъалезул къадаралъул рахъалъги,^[13] ва лъабабилеб бищун тІибитІараб рахьдал мацІги, стандартияб син ва испан мацІаздаса хадуб.^[14] Гьеб буго бищун цІикІкІун жиб лъазабулеб кІиабилеб мацІ ва хІалтІизабула расмияб мацІ ялъуни кІиабилеб мацІ гІадин 60-гІанасеб суверенияб пачалихъалда. Ингилис кІиабилеб мацІ хІисабалда лъазабулезул къадар буго гьеб рахьдал мацІлъун кколезул къадаралдаса цІикІкІараб. 2005 соналде бугеб хІалалда рекъон, ингилис мацІалда кІалъалезул къадар кколеб буго 2 миллиард.^[15] Ингилис буго аслияб рахьдал мацІлъун Цолъараб Къираллъиялда (КІудияб Британия), Цолъарал Штатазда, Канадаялда, Австралиялда, ЦІияб Зеландиялда ва Ирландиялда, ккола Сингапуралъул расмияб ва аслияб мацІлъун, ва гьеб гІатІидго хІалтІизабула Карибазул территориялда, Африкаялда, Жанубияб Азиялда ва Океаниялда.^[16] Гьеб буго Цолъарал Миллатазул ГІуцІиялъул, Европаялъул цолъиялъул ва цогидал тІолгодунялалъулал ва икълимиял халкъаздагьоркьосел организациязул расмиял мацІазул цояб. Гьеб буго бищун тІибитІараб германиязулаб мацІ, гьиндгин европиял мацІазул гьеб гІаркьелалда кІалъалезул къадаралъул 70 % ккола ингилисалда кІалъалел. Ингилис мацІалда кІалъалезда абула анлофонал–илан. Руго гІемерал вариантал батІи-батІиял пачалихъазда ва икълимазда хІалтІизабулеб ингилисалъул гІемерисел акцентазда ва сверелазда гьоркьоб — фонетикаялъул ва фонологиялъул рахъалъ, ва цо-цо лексикаялъул, идиомазул, грамматикаялъул ва абулеб къагІидаялъул рахъалъ, амме гьез гІемерисеб квал-квал гьабуларо батІиял сверелазда ва акценталда кІалъазел ричІчІиялъе.

Классификация

Тарих

Прото-германияб мацІалдаса Басрияб ингилис мацІалде

Цебесеб модернияб ингилис мацІ

Гьанжесеб инггилис мацІалъул тІибитІи

Географияб ареал

Ингилисалда кІалъаялъул пачалихъазул лъабго горсвери

Плюрицентрияб ингилис мацІ

Ингилис глобалияб мацІ хІисабалда

Фонология

Рагьукъал гьаркьал

Рагьарал

Фонотактика

ТІадецуй, ритм ва интонация

Икълимиял батІалъаби

Грамматика

ЦІар ва цІаргун рагІабазул дандрай

Сифат

ЦІарубакІ, игІраб ва сипат-куц

Префиксал

ФигІлаби ва фигІлияб лапсал

Лапсиял фигІлаби

ТІадрагІи

Синтаксис

Асасал

Жумладул синтаксис

Кумекалъулал фигІлиял конструкцияби

Суалал

Дискурсалъул мартабаталда синтаксис

Къамусияб бечелъи

РагІи лъугьиналъул процессал

РагІаби рачІин

Ингилис мацІлдеги мацІалдасаги рачІарал рагІаби

Хъваялъул система

Диалектал, акцентал ва батІалъаби

Цолъараб Къираллъи

Шималияб Америка

Австралия ва ЦІияб Зеландия

Жанубиябгун бакъбаккул Азия

Африка, Карибазул хІавуз ва Жанубияб Азия

ХIужаби

^ Oxford Learner's Dictionary 2015, Entry: English – Pronunciation.
^ ^a ^b Crystal 2006, гьл. 424–426.
^ ^a ^b The Routes of English.
^ Crystal 2003a, гь. 6.
^ Wardhaugh 2010, гь. 55.
^ Finkenstaedt, Thomas; Dieter Wolff (1973). Ordered profusion; studies in dictionaries and the English lexicon. C. Winter. ISBN 978-3-533-02253-4.
^ Bammesberger 1992, гь. 30.
^ Svartvik & Leech 2006, гь. 39.
^ Ian Short, A Companion to the Anglo-Norman World, "Language and Literature", Boydell & Brewer Ltd, 2007. (p. 193)
^ Crystal 2003b, гь. 30.
^ "How English evolved into a global language". BBC. 20 December 2010. Щвей 9 August 2015. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= ва|date= (help)
^ König 1994, гь. 539.
^ English at Ethnologue (22nd ed., 2019)
^ Ethnologue 2010.
^ Crystal, David (2008). "Two thousand million?". English Today (in американский английский). 24 (1): 3–6. doi:10.1017/S0266078408000023. S2CID 145597019.
^ Crystal 2003b, гьл. 108–109.

Библиография

Линкал

[FOOTNOTEOxford_Learner's_Dictionary2015Entry:_[httpwwwoxfordlearnersdictionariescomuspronunciationenglishenglish_1_English_–_Pronunciation]-1] Oxford Learner's Dictionary 2015, Entry: English – Pronunciation.

[FOOTNOTECrystal2006424–426-2] Crystal 2006, гьл. 424–426.

[FOOTNOTEThe_Routes_of_English-3] The Routes of English.

[FOOTNOTECrystal2003a6-4] Crystal 2003a, гь. 6.

[FOOTNOTEWardhaugh201055-5] Wardhaugh 2010, гь. 55.

[Wolff-6] Finkenstaedt, Thomas; Dieter Wolff (1973). Ordered profusion; studies in dictionaries and the English lexicon. C. Winter. ISBN 978-3-533-02253-4.

[FOOTNOTEBammesberger199230-7] Bammesberger 1992, гь. 30.

[FOOTNOTESvartvikLeech200639-8] Svartvik & Leech 2006, гь. 39.

[Ian_Short_2007._p._193-9] Ian Short, A Companion to the Anglo-Norman World, "Language and Literature", Boydell & Brewer Ltd, 2007. (p. 193)

[FOOTNOTECrystal2003b30-10] Crystal 2003b, гь. 30.

[11] "How English evolved into a global language". BBC. 20 December 2010. Щвей 9 August 2015. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= ва|date= (help)

[FOOTNOTEKönig1994539-12] König 1994, гь. 539.

[13] English at Ethnologue (22nd ed., 2019)

[FOOTNOTEEthnologue2010-14] Ethnologue 2010.

[15] Crystal, David (2008). "Two thousand million?". English Today (in американский английский). 24 (1): 3–6. doi:10.1017/S0266078408000023. S2CID 145597019.

[FOOTNOTECrystal2003b108–109-16] Crystal 2003b, гьл. 108–109.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]