Перейти к содержанию

Ингилис мацӀ: Версиязда гьоркьор батӀалъиял

РегӀелал хисизаризе
Википедия — эркенаб энциклопедия сайталдасан материал
Интерактивная навигация по истории
← Цебесеб хисизабиХадусеб хисизаби →
Контент гилдана Контент жубана
ВизуальныйВики-текст
Нет описания правки
Мухъ 65: Мухъ 65:
{{English language}}
{{English language}}


'''Ингилис мацӀ''' ({{lang-en|English, The English language}}, {{ХФА|ˈɪŋɡlɪʃ}}) ккола гьиндгин европияб хъизаналъул герменияб къокъаялъул бакътІерхьул германияб мацІ, жибги тІоцебе цебесеб [[Англо-саксонияб Ингландалъул тарих|гьоркьогІасрулъиялъул Ингландалъул]] гІадамаз бицунеб букІараб.{{sfn|The Routes of English}}{{sfn|Crystal|2003a|p=6}}{{sfn|Wardhaugh|2010|p=55}} Гьелъул цІар бачІараб буго некІсиял [[Герман халкъал|герман халкъазул]] [[англал]] абураб халкъаздаса, жал гочун рачІарал [[КІудияб Британия|КІудияб Британиялъул]] ракьалде, жинде гьанже [[Ингланд]]–илан абулеб (Ингракь). КІиябго цІар бачІараб буго [[Англия (бащдабчІинкІиллъи)|Англия]] абураб [[Балтик ралъад|Балтик ралъадалда]] бугеб бащдабчІинкІиллъиялдаса. Ингилис бищунго хурхараб буго [[Фризазул мацІал|фриз]] ва [[Гъоркьасаксон мацІ|гъоркьасаксон]] мацІазда, гьелъул лексикаялдени кІудияб асар гьабун буго цогидал [[Германиязул мацІал|германиязул мацІаз]], бутІаккун [[НекІсияб норвег мацІ|некІсияб норвег мацІалъ]] ([[Шималиял германиязул мацІал|шималияб герман мацІ]]), ва гьединго [[Латин мацІ|латин]] ва [[Паранс мацI|паранс]] мацІаз.<ref name="Wolff">{{cite book |last=Finkenstaedt |first=Thomas |author2=Dieter Wolff |title=Ordered profusion; studies in dictionaries and the English lexicon |publisher=C. Winter |year=1973 |isbn=978-3-533-02253-4}}</ref>{{sfn|Bammesberger|1992|p=30}}{{sfn|Svartvik|Leech|2006|p=39}}
'''Ингилис мацӀ''' ({{lang-en|English, English language}} ) - ккола [[КІудабритІания]]лда жиб лъугьараб ва хаду [[Америкалъул Цолъарал Штатал|Америка]]ялда, [[Австралия]]лда, [[ЦIияб Зеландия]]лда гьенире гочарал гIадамалгун цадахъ шушан араб мацI. Жеги гьеб ккола гIаламалдаго бищун цIцIикIараб гадамазул къадаралда жиб лъалеб мацI.


Ингилис мацІ цебетІолеб букІана 1400-ялдаса цІикІкІун соналъ. Ингилисалъул бищун цересел формабазде, жалги [[Англо-саксонал|англо-саксоназ]] [[V гІасру|V гІасруялда]] КІудияб Британиялде рачІарал бакътІерхьул германиял (инвгеон) сверелазул къокъалъун кколел, гІаммго абула [[Басрияб ингилис мацІ|басрияб ингилис мацІилан]]. [[Гьоркьохъеб ингилис мацІ|Гьоркьохъеб ингилис]] байбихьана [[XI гІасру|XI гІасруялъ]] [[Норманаз Ингланд бахъи|норманаз Ингланд бахъиялдаса]], гьеб букІана период инглисалде [[Басрияб паранс мацІ|басрияб паранс мацІалъ]], бутІаккун жиндирго [[Басрияб норман сверел|басрияб норман]] [[Ойль мацІал|сверелалдасан]] асар гьабураб.<ref name="Ian Short 2007. p. 193">Ian Short, ''A Companion to the Anglo-Norman World'', "Language and Literature", Boydell & Brewer Ltd, 2007. (p. 193)</ref>{{sfn|Crystal|2003b|p=30}} Цебесеб модерн ингилис байбихьана [[XV гІасру|XV гІасруялдаса]] хадуб [[Лондон|Лондоналда]] [[басмаялъул пресс]] хІалтІизабигун, [[Джеймс къираласул библия]] басма гьабигун ва [[КІудияб рагьаразул хъущтІи|кІудияб рагьаразул хъущтІигун]] цадахъ.<ref>{{cite web|title=How English evolved into a global language|url=https://www.bbc.co.uk/news/magazine-12017753|date=20 December 2010|publisher=BBC|access-date=9 August 2015}}</ref>
Ингилис мацI рахьдал мацIлъун ккола 430&nbsp;миллион чиясе. Жиндалъун кIалъалел гIадамал рикIкIун, [[Син мацI|син мацIалдаса]] хадуб, ингилис буго гIаламалдаго кIиабилеб бакIалда.<ref name = "ethnologue">{{cite web|url=http://www.sil.org/ethnologue/top100.html |title=Ethnologue, 1999 |accessdate=31 October 2010 |archiveurl=//web.archive.org/web/19990429232804/www.sil.org/ethnologue/top100.html |archivedate=29 April 1999}}</ref><ref name = "CIA World Factbook">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2098.html |title=CIA World Factbook, Field Listing&nbsp;– Languages (World) |publisher=Cia.gov |accessdate=20 April 2013}}</ref>

Гьанжесеб ингилис тІибитІизе байбихьан дунялалда [[XVII гІасру|XVII гІасруялдаса]] байбихьун [[Британиялъул империя|Британиялъул империялъул]] ва [[Цолъарал Штатал|Цолъарал Штатазул]] асаралда гъоркь. Гьел улкабазул басмаяб ва электронияб медиаялъул киналниги тайпабаздасан ингилис лъугьун буго халкъаздагьоркьосеб [[Дискурс|дискурсалъул]] бетІераб мацІлъунги, гІемерал икълимазда [[Лингва франка|лингва франкалъунги]] ва профессионалияб контексталдаги, [[гІелму]], [[навигация]] ва [[къанун]] гІадал.{{sfn|The Routes of English}} Гьанжесеб ингилисалъул грамматика буго бечедаб [[Инфлекция|инфлективияб]] [[морфология]] ва дандеккун эркенаб рагІул тартиб бугел тайпадул гьиндгин европиял цогиязда бараб паттерналдаса аслияб хІалалъ [[Аналитикияб мацІ|аналитикияб]] паттерналде, жиндилъ гьитІинабго [[Инфлекция|инфлекцияги]], гІезегІан цоккураб [[субъект–верб–объект]] (SVO) рагІул тартибги жубараб [[Синтаксис|синтаксисги]] бугеб.{{sfn|König|1994|page=539}} Гьанжесеб ингилисалъ гІемерисеб мугъчІвай гьабула [[Кумекалъул фигІлаби|кумекалъул фигІлабазде]] ва [[РагІул тартиб|рагІул тартибалде]] журарал [[Грамматикияб заман|заманаби]], [[Грамматикияб аспект|аспект]] ва [[Грамматикияб буссинаби|буссинаби]] бихьизабизе, гьедиго пассивияб конструкциял, [[Интеррогатив|интеррогативал]] (суалиял жумлаби) ва цо-цо [[Негацион (лингвистика)|негацион]] (гьечІолъи) бихьизабизеги.

Ингилис мацІ буго [[МацІазул сияхІ киналниги кІалъалезул къадаралда рекъон|бищун кІудияб кІалъалезул къадаралъул рахъалъги]],<ref>{{e22|eng|English}}</ref> ва [[МацІазул сияхІ рахьдалаблъун жиб кколезул къадаралда рекъон|лъабабилеб бищун тІибитІараб рахьдал мацІги]], [[Стандартияб син мацІ|стандартияб син]] ва [[Испан мацІ|испан мацІаздаса]] хадуб.{{sfn|Ethnologue|2010}} Гьеб буго бищун цІикІкІун жиб лъазабулеб кІиабилеб мацІ ва хІалтІизабула [[Расмияб мацӀ|расмияб мацІ]] ялъуни кІиабилеб мацІ гІадин [[Ингилис мацІ расмияблъун бугел территориалиял цобутІабазул сияхІ|60-гІанасеб суверенияб пачалихъалда]]. Ингилис кІиабилеб мацІ хІисабалда лъазабулезул къадар буго гьеб рахьдал мацІлъун кколезул къадаралдаса цІикІкІараб. 2005 соналде бугеб хІалалда рекъон, ингилис мацІалда кІалъалезул къадар кколеб буго 2 миллиард.<ref>{{Cite journal|title=Two thousand million?|journal=English Today|volume=24|issue=1|pages=3–6|language=en-US|doi=10.1017/S0266078408000023|last1=Crystal|first1=David|year=2008|s2cid=145597019}}</ref> Ингилис буго аслияб рахьдал мацІлъун [[Цолъараб Къираллъи|Цолъараб Къираллъиялда]] (КІудияб Британия), [[Цолъарал Штатал|Цолъарал Штатазда]], [[Канада|Канадаялда]], [[Австралия|Австралиялда]], [[ЦІияб Зеландия|ЦІияб Зеландиялда]] ва [[Ирландия|Ирландиялда]], ккола [[Сингапур|Сингапуралъул]] расмияб ва аслияб мацІлъун, ва гьеб гІатІидго хІалтІизабула [[Карибал|Карибазул]] территориялда, [[Африка|Африкаялда]], [[Жанубияб Азия|Жанубияб Азиялда]] ва [[Океания|Океаниялда]].{{sfn|Crystal|2003b|pp=108–109}} Гьеб буго [[Цолъарал Миллатазул ГІуцІиялъул расмиял мацІал|Цолъарал Миллатазул ГІуцІиялъул]], [[Европаялъул цолъиялъул мацІал|Европаялъул цолъиялъул]] ва цогидал тІолгодунялалъулал ва икълимиял халкъаздагьоркьосел организациязул расмиял мацІазул цояб. Гьеб буго бищун тІибитІараб германиязулаб мацІ, гьиндгин европиял мацІазул гьеб гІаркьелалда кІалъалезул къадаралъул 70 % ккола ингилисалда кІалъалел. Ингилис мацІалда кІалъалезда абула [[Англофонал|анлофонал]]–илан. Руго гІемерал вариантал батІи-батІиял пачалихъазда ва икълимазда хІалтІизабулеб ингилисалъул гІемерисел акцентазда ва [[Ингилис мацІалъул сверелал|сверелазда]] гьоркьоб — [[Фонетика|фонетикаялъул]] ва [[Фонология|фонологиялъул]] рахъалъ, ва цо-цо [[Лексика|лексикаялъул]], [[Идиома|идиомазул]], [[Грамматика|грамматикаялъул]] ва абулеб къагІидаялъул рахъалъ, амме гьез гІемерисеб квал-квал гьабуларо батІиял [[Сверелал|сверелазда]] ва [[Акцент (социолингвистика)|акценталда]] кІалъазел ричІчІиялъе.


== Классификация ==
== Классификация ==

12:50, 11 юл 2021 версия

Ингилис мацІ
The English language
English
Абулеб куц/ˈɪŋɡlɪʃ/[1]
РегионБританиялъул чІинкІиллъаби (байбихьуда)
ТІолго дунялал
ЭтниклъиАнглалгин саксонал (тарихияб къагІидаялъ)
КӀалъалел
360–400 million (2006)[2]
КІиабилеб мацІ хІисабалда: 750 млн чиясе;
къватІисеб мацІ хІисабалда: 600–700 млн чиясе[2]
Цесел формаби
Ингилисалъул кверзул кодификация
(чанго система)
Официалаб статус
Официалаб мес
БатІи-батІиял гІуцІалаби
МацӀалъул кодал
ISO 639-1en
ISO 639-2eng
ISO 639-3eng
Glottologstan1293
Linguasphere52-ABA
  Ингилис мацІ рахьдалаблъун кколел икълимал
  Ингилис мацІ расмияблъун бугел, амма рахьдалаблъун кколарел икълимал
Гьанир руго ИФАлъул фонетикиял симболал. Кколеб кверчӀвай гьечӀони, нужеда бихьизе бегьула гьикъул гӀужур, ункъбокӀон, яги цогидал симболал Юникодалъул гӀужразул бакӀалда. ИФА симболазе байбихьул нухмалъи балагье гьаниб: Квеки:ИФА.

Халип:English language

Ингилис мацӀ (инг. English, The English language, ХФА: ˈɪŋɡlɪʃ) ккола гьиндгин европияб хъизаналъул герменияб къокъаялъул бакътІерхьул германияб мацІ, жибги тІоцебе цебесеб гьоркьогІасрулъиялъул Ингландалъул гІадамаз бицунеб букІараб.[3][4][5] Гьелъул цІар бачІараб буго некІсиял герман халкъазул англал абураб халкъаздаса, жал гочун рачІарал КІудияб Британиялъул ракьалде, жинде гьанже Ингланд–илан абулеб (Ингракь). КІиябго цІар бачІараб буго Англия абураб Балтик ралъадалда бугеб бащдабчІинкІиллъиялдаса. Ингилис бищунго хурхараб буго фриз ва гъоркьасаксон мацІазда, гьелъул лексикаялдени кІудияб асар гьабун буго цогидал германиязул мацІаз, бутІаккун некІсияб норвег мацІалъ (шималияб герман мацІ), ва гьединго латин ва паранс мацІаз.[6][7][8]

Ингилис мацІ цебетІолеб букІана 1400-ялдаса цІикІкІун соналъ. Ингилисалъул бищун цересел формабазде, жалги англо-саксоназ V гІасруялда КІудияб Британиялде рачІарал бакътІерхьул германиял (инвгеон) сверелазул къокъалъун кколел, гІаммго абула басрияб ингилис мацІилан. Гьоркьохъеб ингилис байбихьана XI гІасруялъ норманаз Ингланд бахъиялдаса, гьеб букІана период инглисалде басрияб паранс мацІалъ, бутІаккун жиндирго басрияб норман сверелалдасан асар гьабураб.[9][10] Цебесеб модерн ингилис байбихьана XV гІасруялдаса хадуб Лондоналда басмаялъул пресс хІалтІизабигун, Джеймс къираласул библия басма гьабигун ва кІудияб рагьаразул хъущтІигун цадахъ.[11]

Гьанжесеб ингилис тІибитІизе байбихьан дунялалда XVII гІасруялдаса байбихьун Британиялъул империялъул ва Цолъарал Штатазул асаралда гъоркь. Гьел улкабазул басмаяб ва электронияб медиаялъул киналниги тайпабаздасан ингилис лъугьун буго халкъаздагьоркьосеб дискурсалъул бетІераб мацІлъунги, гІемерал икълимазда лингва франкалъунги ва профессионалияб контексталдаги, гІелму, навигация ва къанун гІадал.[3] Гьанжесеб ингилисалъул грамматика буго бечедаб инфлективияб морфология ва дандеккун эркенаб рагІул тартиб бугел тайпадул гьиндгин европиял цогиязда бараб паттерналдаса аслияб хІалалъ аналитикияб паттерналде, жиндилъ гьитІинабго инфлекцияги, гІезегІан цоккураб субъект–верб–объект (SVO) рагІул тартибги жубараб синтаксисги бугеб.[12] Гьанжесеб ингилисалъ гІемерисеб мугъчІвай гьабула кумекалъул фигІлабазде ва рагІул тартибалде журарал заманаби, аспект ва буссинаби бихьизабизе, гьедиго пассивияб конструкциял, интеррогативал (суалиял жумлаби) ва цо-цо негацион (гьечІолъи) бихьизабизеги.

Ингилис мацІ буго бищун кІудияб кІалъалезул къадаралъул рахъалъги,[13] ва лъабабилеб бищун тІибитІараб рахьдал мацІги, стандартияб син ва испан мацІаздаса хадуб.[14] Гьеб буго бищун цІикІкІун жиб лъазабулеб кІиабилеб мацІ ва хІалтІизабула расмияб мацІ ялъуни кІиабилеб мацІ гІадин 60-гІанасеб суверенияб пачалихъалда. Ингилис кІиабилеб мацІ хІисабалда лъазабулезул къадар буго гьеб рахьдал мацІлъун кколезул къадаралдаса цІикІкІараб. 2005 соналде бугеб хІалалда рекъон, ингилис мацІалда кІалъалезул къадар кколеб буго 2 миллиард.[15] Ингилис буго аслияб рахьдал мацІлъун Цолъараб Къираллъиялда (КІудияб Британия), Цолъарал Штатазда, Канадаялда, Австралиялда, ЦІияб Зеландиялда ва Ирландиялда, ккола Сингапуралъул расмияб ва аслияб мацІлъун, ва гьеб гІатІидго хІалтІизабула Карибазул территориялда, Африкаялда, Жанубияб Азиялда ва Океаниялда.[16] Гьеб буго Цолъарал Миллатазул ГІуцІиялъул, Европаялъул цолъиялъул ва цогидал тІолгодунялалъулал ва икълимиял халкъаздагьоркьосел организациязул расмиял мацІазул цояб. Гьеб буго бищун тІибитІараб германиязулаб мацІ, гьиндгин европиял мацІазул гьеб гІаркьелалда кІалъалезул къадаралъул 70 % ккола ингилисалда кІалъалел. Ингилис мацІалда кІалъалезда абула анлофонал–илан. Руго гІемерал вариантал батІи-батІиял пачалихъазда ва икълимазда хІалтІизабулеб ингилисалъул гІемерисел акцентазда ва сверелазда гьоркьоб — фонетикаялъул ва фонологиялъул рахъалъ, ва цо-цо лексикаялъул, идиомазул, грамматикаялъул ва абулеб къагІидаялъул рахъалъ, амме гьез гІемерисеб квал-квал гьабуларо батІиял сверелазда ва акценталда кІалъазел ричІчІиялъе.

Классификация

Тарих

Прото-германияб мацІалдаса Басрияб ингилис мацІалде

Цебесеб модернияб ингилис мацІ

Гьанжесеб инггилис мацІалъул тІибитІи

Географияб ареал

Ингилисалда кІалъаялъул пачалихъазул лъабго горсвери

Плюрицентрияб ингилис мацІ

Ингилис глобалияб мацІ хІисабалда

Фонология

Рагьукъал гьаркьал

Рагьарал

Фонотактика

ТІадецуй, ритм ва интонация

Икълимиял батІалъаби

Грамматика

ЦІар ва цІаргун рагІабазул дандрай

Сифат

ЦІарубакІ, игІраб ва сипат-куц

Префиксал

ФигІлаби ва фигІлияб лапсал

Лапсиял фигІлаби

ТІадрагІи

Синтаксис

Асасал

Жумладул синтаксис

Кумекалъулал фигІлиял конструкцияби

Суалал

Дискурсалъул мартабаталда синтаксис

Къамусияб бечелъи

РагІи лъугьиналъул процессал

РагІаби рачІин

Ингилис мацІлдеги мацІалдасаги рачІарал рагІаби

Хъваялъул система

Диалектал, акцентал ва батІалъаби

Цолъараб Къираллъи

Шималияб Америка

Австралия ва ЦІияб Зеландия

Жанубиябгун бакъбаккул Азия

Африка, Карибазул хІавуз ва Жанубияб Азия

ХIужаби

  1. ^ Oxford Learner's Dictionary 2015, Entry: English – Pronunciation.
  2. ^ a b Crystal 2006, гьл. 424–426.
  3. ^ a b The Routes of English.
  4. ^ Crystal 2003a, гь. 6.
  5. ^ Wardhaugh 2010, гь. 55.
  6. ^ Finkenstaedt, Thomas; Dieter Wolff (1973). Ordered profusion; studies in dictionaries and the English lexicon. C. Winter. ISBN 978-3-533-02253-4.
  7. ^ Bammesberger 1992, гь. 30.
  8. ^ Svartvik & Leech 2006, гь. 39.
  9. ^ Ian Short, A Companion to the Anglo-Norman World, "Language and Literature", Boydell & Brewer Ltd, 2007. (p. 193)
  10. ^ Crystal 2003b, гь. 30.
  11. ^ "How English evolved into a global language". BBC. 20 December 2010. Щвей 9 August 2015. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= ва|date= (help)
  12. ^ König 1994, гь. 539.
  13. ^ English at Ethnologue (22nd ed., 2019)
  14. ^ Ethnologue 2010.
  15. ^ Crystal, David (2008). "Two thousand million?". English Today (in американский английский). 24 (1): 3–6. doi:10.1017/S0266078408000023. S2CID 145597019.
  16. ^ Crystal 2003b, гьл. 108–109.

Библиография

Линкал

Босараб бакӀ — «https://av.wikipedia.org/w/index.php?title=Ингилис_мацӀ&oldid=75457»