Saltar al conteníu

Diferencies ente revisiones de «Escocia»

Editar los enllaces
Artículu destacáu
Coordenaes: 57°N 5°W / 57°N 5°O / 57; -5
De Wikipedia
Navegar l'historial de mou interactivu
← Edición más antigua
Contenido eliminado Contenido añadido
VisualTestu wiki
mSin resumen de edición
Recuperando 2 referencia(es) y marcando 0 enllace(s) como rotu(os).) #IABot (v2.0.9.5
 
(Nun s'amuesen 26 revisiones intermedies de 3 usuarios)
Llinia 1: Llinia 1:
{{artículu destacáu}}
{{destacaos}}
{{país
{{país
| superficie_agua = 1,9%
| superficie_agua = 1,9%
Llinia 6: Llinia 6:


'''Escocia'''{{cartafueyu|países}} (en [[Gaélicu escocés]]: ''Alba''; [[Escocés (llingua xermánica)| Escocés]] ya [[inglés]]: ''Scotland'';) ye un [[país]]<ref name="Country"/><ref>{{cita web|url=https://www.iso.org/iso/newsletter_i-9.pdf|títulu=ISO 3166-2 Newsletter Date: 2007-11-28 Nu I-9. "Changes in the list of subdivision names and code elements" (Page 11)|fechaaccesu=2008-05-31|work=[[International Organization for Standardization]] codes for the representation of names of countries and their subdivisions -- Part 2: Country subdivision codes|quote=SCT Scotland ''country''}}</ref>
'''Escocia'''{{cartafueyu|países}} (en [[Gaélicu escocés]]: ''Alba''; [[Escocés (llingua xermánica)| Escocés]] ya [[inglés]]: ''Scotland'';) ye un [[país]]<ref name="Country"/><ref>{{cita web|url=https://www.iso.org/iso/newsletter_i-9.pdf|títulu=ISO 3166-2 Newsletter Date: 2007-11-28 Nu I-9. "Changes in the list of subdivision names and code elements" (Page 11)|fechaaccesu=2008-05-31|work=[[International Organization for Standardization]] codes for the representation of names of countries and their subdivisions -- Part 2: Country subdivision codes|quote=SCT Scotland ''country''}}</ref>
qu'ocupa'l terciu norte de la islla de [[Gran Bretaña]]. Ye parte del [[Reinu Xuníu]],<ref name="Country">{{cita web|url=http://www.number-10.gov.uk/output/Page823.asp|títulu=Countries within a country|fechaaccesu=2007-09-10|work=10 Downing Street|quote=The United Kingdom is made up of four countries: England, Scotland, Wales and Northern Ireland}}</ref> y tien frontera nel sur con [[Inglaterra]]. Ta rodiada pol [[Mar del Norte]] al este, l'[[Océanu Atlánticu]] al norte y oeste, y pola [[Canal del Norte]] y el [[Mar d'Irlanda]] al sudoeste. Amás del territoriu central, Escocia compónse de más de [[:Categoría:Islles d'Escocia|790 islles]]<ref name="Scottish Executive">{{cita web | títulu = Scottish Executive Resources| work = Scotland in Short| url = http://www.scotland.gov.uk/Resource/Doc/923/0010669.pdf | date= [[17 February]] [[2007]]|publisher=Scottish Executive| fechaaccesu = September 14 | accessyear = 2006 }}</ref> incluyendo les [[Islles del Norte (Escocia)|Islles del Norte]] y les [[Hébrides]].
qu'ocupa'l terciu norte de la islla de [[Gran Bretaña]]. Ye parte del [[Reinu Xuníu]],<ref name="Country">{{cita web|url=http://www.number-10.gov.uk/output/Page823.asp|títulu=Countries within a country|fechaaccesu=2007-09-10|work=10 Downing Street|quote=The United Kingdom is made up of four countries: England, Scotland, Wales and Northern Ireland}}</ref> y tien frontera nel sur con [[Inglaterra]]. Ta rodiada pol [[Mar del Norte]] al este, l'[[Océanu Atlánticu]] al norte y oeste, y pola [[Canal del Norte]] y el [[Mar d'Irlanda]] al suroeste. Amás del territoriu central, Escocia compónse de más de [[:Categoría:Islles d'Escocia|790 islles]]<ref name="Scottish Executive">{{cita web | títulu = Scottish Executive Resources | work = Scotland in Short | url = http://www.scotland.gov.uk/Resource/Doc/923/0010669.pdf | date = [[17 February]] [[2007]] | publisher = Scottish Executive | fechaaccesu = September 14 | accessyear = 2006 | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20131119135658/http://www.scotland.gov.uk/Resource/Doc/923/0010669.pdf | fechaarchivu = 2013-11-19 }}</ref> incluyendo les [[Islles del Norte (Escocia)|Islles del Norte]] y les [[Hébrides]].


[[Edimburgu]], la capital del país y segunda mayor ciudá d'Escocia, ye un de los mayores centros financieros d'[[Europa]].<ref>{{cita web | títulu=Information for Journalists |work= Edinburgh, Inspiring Capital |url = http://www.edinburghbrand.com/news/information |publisher= Edinburghbrand.com|fechaaccesu= 2007-09-20}} "Edinburgh is Europe's sixth largest fund management centre".</ref> Foi'l centru del [[Illuminismu Escocés]] nel [[sieglu XVIII]], que vio a Escocia convertise nuna de les más poderoses cases d'Europa no que cinca al comerciu, inteleutualismu y la industria. La ciudá más grande d'Escocia ye [[Glasgow]], que dimientres un tiempu foi la ciudá metropolitana llíder nel mundiu no que cinca a la industria, y agora alcuéntrase como centru de la conurbanización del [[Greater Glasgow]] (''El Gran Glasgow''), que domina les ''Lowlands'' o tierres baxes escoceses. Les denomaes [[Scottish waters]] (''Agues escoceses'') consisten nun pergrande sector <ref>{{cita web |títulu=The Scottish Adjacent Waters Boundaries Order |date=1999 |publisher=The Stationery Office Limited |url=http://www.opsi.gov.uk/si/si1999/19991126.htm |location=London |isbn=0 11 059052 X| fechaaccesu=2007-09-20 }} </ref> nel Atlánticu Norte y nel Mar del Norte, coles mayores [[Reserves de petroleu|reserves petrolíferes]] de la [[Xunión Europea]].
[[Edimburgu]], la capital del país y segunda mayor ciudá d'Escocia, ye un de los mayores centros financieros d'[[Europa]].<ref>{{cita web|títulu= Information for Journalists|work= Edinburgh, Inspiring Capital|url= http://www.edinburghbrand.com/news/information|publisher= Edinburghbrand.com|fechaaccesu= 2007-09-20|urlarchivu= https://web.archive.org/web/20071011191337/http://www.edinburghbrand.com/news/information/|fechaarchivu= 2007-10-11}} "Edinburgh is Europe's sixth largest fund management centre".</ref> Foi'l centru del [[Illuminismu Escocés]] nel [[sieglu XVIII]], que vio a Escocia convertise nuna de les más poderoses cases d'Europa no que cinca al comerciu, inteleutualismu y la industria. La ciudá más grande d'Escocia ye [[Glasgow]], que dimientres un tiempu foi la ciudá metropolitana líder nel mundiu no que cinca a la industria, y agora alcuéntrase como centru de la conurbanización del [[Greater Glasgow]] (''El Gran Glasgow''), que domina les ''Lowlands'' o tierres baxes escoceses. Les denomaes [[Scottish waters]] (''agües escoceses'') consisten nun pergrande sector<ref>{{cita web |títulu=The Scottish Adjacent Waters Boundaries Order |date=1999 |publisher=The Stationery Office Limited |url=http://www.opsi.gov.uk/si/si1999/19991126.htm |location=London |isbn=0 11 059052 X| fechaaccesu=2007-09-20 }}</ref> nel Atlánticu Norte y nel Mar del Norte, coles mayores [[Reserves de petroleu|reserves petrolíferes]] de la [[Xunión Europea]].


El [[Reinu d'Escocia]] foi un [[estáu]] independiente fasta'l [[1 de mayu]] de [[1707]] cuando s'axuntó con una xunión política col [[Reinu d'Inglaterra]] pa crear el [[Reinu Xuníu|Reinu Xuníu de Gran Bretaña]].<ref name=Keay/><ref name=Mackie/> Esta xunión foi'l resultáu del [[Tratáu de Xunión]] alcordáu previamente y puestu n'efeutu poles [[Acts of Union de 1707|Acts of Union]] (''Lleis de Xunión'') que foren aprobaes polos parllamentos de dambos países pesie a les perestendíes protestes a lo llargo de toa Escocia.<ref name="1707 protests">{{cita llibru|last=Devine|first=T.M|date=1999|títulu=The Scottish Nation 1700–2000|publisher=Penguin Books|page=9|isbn=0140230041|quote=From that point on anti-union demonstrations were common in the capital. In November rioting spread to the south west, that stranglehold of strict Calvinism and covenanting tradition. The Glasgow mob rose against union sympathisers in disturbances which lasted intermittently for over a month}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Act of Union 1707 Mob unrest and disorder|date=2007 |publisher=The House of Lords|url=http://www.parliament.uk/actofunion/06_03_mob.html |location=London |fechaaccesu=2007-12-23 }} </ref> El sistema llegal escocés continúa separtáu de los d'Inglaterra, [[Gales]] ya [[Irlanda del Norte]]; Escocia aínda constitúi una [[xurisdicción]] estremada tanto nes lleis públiques como les privaes.<ref>Collier, J.G. (2001) [http://assets.cambridge.org/052178/2600/sample/0521782600ws.pdf ''Conflict of Laws (Third edition)''](pdf) Cambridge University Press. "Por mor del conflictu de lleis ingleses, tou país nel mundiu que nun seya parte d'Inglaterra y Gales ye un país estranxeru y les sos lleis son estranxeres. Esto vien decir que nun solo son foriatos países dixebraos como [[Francia]] o [[Rusia]]... tamién son países foriatos colonies britániques como les [[Islles Falkland]]. D'otra miente, les otres partes del Reinu Xuníu, Escocia ya Irlanda del Norte son países foriatos polos presentes propósitos, al igual que les otres islles britániques, la [[Islla de Man]], [[Xerséi]] y [[Guérnesei]]."</ref> La darréu independencia de les lleis escoceses, el sistema educativu escocés y la [[Ilesia d'Escocia]] tienen toes contribuyío a la continuación de la cultura escocesa y la so identidá nacional dende la Xunión.<ref name="administrative control"> Devine, T.M (1999), ''The Scottish Nation 1700–2000'', P.288–289, ISBN 0-14-023004-1 ''"created a new and powerful ''local state'' run by the Scottish bourgeoisie and reflecting their political and religious values. It was this local state, rather than a distant and usually indifferent Westminster authority, that in effect routinely governed Scotland"''</ref> Pesie a qu'Escocia dende entós nun ye yá un estáu soberanu dixebrao, el futuru constitucional d'Escocia ciontinúa siendo tema d'alderique..
El [[Reinu d'Escocia]] foi un [[estáu]] independiente fasta'l [[1 de mayu]] de [[1707]] cuando s'axuntó con una xunión política col [[Reinu d'Inglaterra]] pa crear el [[Reinu Xuníu|Reinu Xuníu de Gran Bretaña]].<ref name=Keay/><ref name=Mackie/> Esta xunión foi'l resultáu del [[Tratáu de Xunión]] alcordáu previamente y puestu n'efeutu poles [[Acts of Union de 1707|Acts of Union]] (''Lleis de Xunión'') que foren aprobaes polos parllamentos de dambos países pese a les perestendíes protestes a lo llargo de toa Escocia.<ref name="1707 protests">{{cita llibru|last=Devine|first=T.M|date=1999|títulu=The Scottish Nation 1700–2000|publisher=Penguin Books|page=9|isbn=0140230041|quote=From that point on anti-union demonstrations were common in the capital. In November rioting spread to the south west, that stranglehold of strict Calvinism and covenanting tradition. The Glasgow mob rose against union sympathisers in disturbances which lasted intermittently for over a month}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Act of Union 1707 Mob unrest and disorder|date=2007 |publisher=The House of Lords|url=http://www.parliament.uk/actofunion/06_03_mob.html |location=London |fechaaccesu=2007-12-23 }}</ref> El sistema llegal escocés continúa separtáu de los d'Inglaterra, [[Gales]] ya [[Irlanda del Norte]]; Escocia aínda constitúi una [[xurisdicción]] estremada tanto nes lleis públiques como les privaes.<ref>Collier, J.G. (2001) [http://assets.cambridge.org/052178/2600/sample/0521782600ws.pdf ''Conflict of Laws (Third edition)''](pdf) Cambridge University Press. "Por mor del conflictu de lleis ingleses, tou país nel mundiu que nun seya parte d'Inglaterra y Gales ye un país estranxeru y les sos lleis son estranxeres. Esto vien decir que nun solo son foriatos países dixebraos como [[Francia]] o [[Rusia]]... tamién son países foriatos colonies britániques como les [[Islles Falkland]]. D'otra miente, les otres partes del Reinu Xuníu, Escocia ya Irlanda del Norte son países foriatos polos presentes propósitos, al igual que les otres islles britániques, la [[Islla de Man]], [[Xerséi]] y [[Guérnesei]]."</ref> La darréu independencia de les lleis escoceses, el sistema educativu escocés y la [[Ilesia d'Escocia]] tienen toes contribuyío a la continuación de la cultura escocesa y la so identidá nacional dende la Xunión.<ref name="administrative control"> Devine, T.M (1999), ''The Scottish Nation 1700–2000'', P.288–289, ISBN 0-14-023004-1 ''"created a new and powerful ''local state'' run by the Scottish bourgeoisie and reflecting their political and religious values. It was this local state, rather than a distant and usually indifferent Westminster authority, that in effect routinely governed Scotland"''</ref> Pese a qu'Escocia dende entós nun ye yá un estáu soberanu dixebrao, el futuru constitucional d'Escocia ciontinúa siendo tema d'alderique..


== Etimoloxía ==
== Etimoloxía ==
Llinia 18: Llinia 18:
[[Archivu:Scota & Gaedel Glas.jpg|thumb|left|right|los fundadores d'Escocia nuna lleenda de la Baxa Edá Media, [[Scota]] con [[Goídel Glas]], viaxando dende [[Exiptu]], tal y como consta nun manuscritu del [[sieglu XV]] de les cróniques escoceses.]]
[[Archivu:Scota & Gaedel Glas.jpg|thumb|left|right|los fundadores d'Escocia nuna lleenda de la Baxa Edá Media, [[Scota]] con [[Goídel Glas]], viaxando dende [[Exiptu]], tal y como consta nun manuscritu del [[sieglu XV]] de les cróniques escoceses.]]
=== Historia temprana ===
=== Historia temprana ===
Les repetitives [[Glaciación|glaciaciones]], que cubríen dafechu la masa terrestre del territoriu, tienen destruyío cualaquier de les traces qu'hubiere de la presencia humana que pudiere esistir enantes del periodu [[mesolíticu]]. Créyese que los primeros grupos postglaciares [[Caza-recoleición|cazadores-recoleutores]] aportaron a Escocia hai unos 12.800 años, cuando la manta de xelu desapaeció después de la [[Caberu periodu glaciar|cabera glaciación]].<ref>La evidencia más vieya ye una punta de flecha de [[sílex]] d'[[Islay]]. Ver Moffat, Alistair (2005) ''Before Scotland: The Story of Scotland Before History''. London. Thames & Hudson. Page 42.</ref><ref>Llugares en [[Cramond]] daten del 8500 e.C. ay tamién a la vera de [[Kinloch Castle|Kinloch]], [[Rùm]] del 7700 e.C. constitúi la primer evidencia conocida d'ocupación humana n'Escocia. Ver [http://www.megalithic.co.uk/article.php?sid=2146410357 "The Megalithic Portal and Megalith Map: Rubbish dump reveals time-capsule of Scotland's earliest settlements"] megalithic.co.uk. Recupareo del [[10 de febreru]] de [[2008]] and Edwards, Kevin J. and Whittington, Graeme "Vegetation Change" in Edwards, Kevin J. & Ralston, Ian B.M. (Eds) (2003) ''Scotland After the Ice Age: Environment, Archaeology and History, 8000 BC–AD 1000''. Edinburgh. Edinburgh University Press. Páxina 70.</ref> Grupos de colonos entamaron a construyir les primers cases permanents conocíes en suelu escocés hai unos 9.500 años, y la primer villa hai unos 6.000 años. La villa (perbién conservada) de [[Skara Brae]] nes [[Mainland, Orkney|Mainlands]] d'[[Orkney]] data d'esti periodu. La ocupación [[Neolíticu|neolítica]], enterramientos y llugares rituals son daqué particularmente común y bien preservaos nes islles del norte y l'oeste, onde la falta d'érboles llevó a construyor la mayoría de les cadarmes con piedres del llugar. <ref>{{cita llibru|last=Pryor|first=Francis|títulu=Britain BC| publisher=HarperPerennial|location=London|añu=2003|isbn=978-0007126934|pages=páxs. 98–104 & 246–250}}</ref>
Les repetitives [[Glaciación|glaciaciones]], que cubríen dafechu la masa terrestre del territoriu, tienen destruyío cualaquier de les traces qu'hubiere de la presencia humana que pudiere esistir enantes del periodu [[mesolíticu]]. Créyese que los primeros grupos postglaciares [[Caza-recoleición|cazadores-recoleutores]] aportaron a Escocia hai unos 12.800 años, cuando la manta de xelu desapaeció después de la [[Caberu periodu glaciar|cabera glaciación]].<ref>La evidencia más vieya ye una punta de flecha de [[sílex]] d'[[Islay]]. Ver Moffat, Alistair (2005) ''Before Scotland: The Story of Scotland Before History''. London. Thames & Hudson. Page 42.</ref><ref>Llugares en [[Cramond]] daten del 8500 e.C. ay tamién a la vera de [[Kinloch Castle|Kinloch]], [[Rùm]] del 7700 e.C. constitúi la primer evidencia conocida d'ocupación humana n'Escocia. Ver [http://www.megalithic.co.uk/article.php?sid=2146410357 "The Megalithic Portal and Megalith Map: Rubbish dump reveals time-capsule of Scotland's earliest settlements"] megalithic.co.uk. Recupareo del [[10 de febreru]] de [[2008]] and Edwards, Kevin J. and Whittington, Graeme "Vegetation Change" in Edwards, Kevin J. & Ralston, Ian B.M. (Eds) (2003) ''Scotland After the Ice Age: Environment, Archaeology and History, 8000 BC–AD 1000''. Edinburgh. Edinburgh University Press. Páxina 70.</ref> Grupos de colonos entamaron a construyir les primers cases permanents conocíes en suelu escocés hai unos 9.500 años, y la primer villa hai unos 6.000 años. La villa (perbién conservada) de [[Skara Brae]] nes [[Mainland, Orkney|Mainlands]] d'[[Orkney]] data d'esti periodu. La ocupación [[Neolíticu|neolítica]], enterramientos y llugares rituals son daqué particularmente común y bien preservaos nes islles del norte y l'oeste, onde la falta d'érboles llevó a construyor la mayoría de les cadarmes con piedres del llugar.<ref>{{cita llibru|last=Pryor|first=Francis|títulu=Britain BC| publisher=HarperPerennial|location=London|añu=2003|isbn=978-0007126934|pages=páxs. 98–104 & 246–250}}</ref>


=== Influencies romanes ===
=== Influencies romanes ===
[[Archivu:Orkney Skara Brae.jpg|thumb|left|right|[[Skara Brae]], un asitiamientu neolíticu, alcuéntrase na [[Bahía de Skaill]], [[Orkney]].]] La [[protohistoria]] escrita d'Escocia entamó col aporte del [[Imperiu Romanu]] al centru y sur de [[Gran Bretaña]], cuando los romanos ocuparon lo qu'anguañu ye [[Inglaterra]] y [[Gales]], administrándoles como [[Provincia romana|provincia]] baxo'l nome de ''[[Britannia]]''. Les invasiones y ocupaciones romanes nel sur d'Escocia nun foren más que breves interludios. Nel añu [[83 e.C.]] el xeneral [[Cnéu Xuliu Agrícola]] derrotó a los [[caledonios]] na [[batalla del Monte Graupius]], y [[Castra|fuertes romanos]] foren per pocu tiempu asitiaos a lo llargo de [[Gask Ridge]], a la vera de la [[Falla de les Highlands]] (nun se conoz dengunu que fore contruyíu más al norte). Tres años dempués les [[Exércitu romanu|tropes romanes]] retirárense haza les [[Southern Uplands]].<ref>Hanson, William S. ''The Roman Presence: Brief Interludes'', in Edwards, Kevin J. & Ralston, Ian B.M. (Eds) (2003) Scotland After the Ice Age: Environment, Archeology and History, 8000 BC - AD 1000. Edinburgh. Edinburgh University Press</ref> Construyeren la [[Muria d'Adrianu]] pa controlar les tribus a dambos llaos del muru,<ref name=snyder>{{Citation | last = Snyder | first = Christopher A. | añu = 2003 | títulu = The Britons | publisher = Blackwell Publishing | isbn = 0-631-22260-X}}</ref> y los ''[[Limes|Limes Britannicus]]'' convirtiéronse na frontera norte del imperiu, pesie a que l'exércitu caltuvo'l [[Muru d'Antoninu]] nes [[Central Lowlands]] por dos curtios periodos, el caberu d'estos dimientres la era del emperador [[Septimiu Severu]], dende'l 208 fasta'l 210.<ref>Robertson, Anne S. (1960) ''The Antonine Wall''. Glasgow Archaeological Society.</ref> La presencia d'ocupaciones militares romanes en cualaquier parte significativa d'Escocia tuvo llimitada a un total máximu de 40 años, pesie a que la so influencia na seición sur d'Escocia en territorios d'ocupación [[britanos|britana]] como los de los [[Votadini]] y [[Damnonii]] entovia tendría sío considerable.<ref name=snyder/>
[[Archivu:Orkney Skara Brae.jpg|thumb|left|right|[[Skara Brae]], un asitiamientu neolíticu, alcuéntrase na [[Bahía de Skaill]], [[Orkney]].]] La [[protohistoria]] escrita d'Escocia entamó col aporte del [[Imperiu Romanu]] al centru y sur de [[Gran Bretaña]], cuando los romanos ocuparon lo qu'anguañu ye [[Inglaterra]] y [[Gales]], administrándoles como [[Provincia romana|provincia]] baxo'l nome de ''[[Britannia]]''. Les invasiones y ocupaciones romanes nel sur d'Escocia nun foren más que breves interludios. Nel añu [[83 e.C.]] el xeneral [[Cnéu Xuliu Agrícola]] derrotó a los [[caledonios]] na [[batalla del Monte Graupius]], y [[Castra|fuertes romanos]] foren per pocu tiempu asitiaos a lo llargo de [[Gask Ridge]], a la vera de la [[Falla de les Highlands]] (nun se conoz dengunu que fore contruyíu más al norte). Tres años dempués les [[Exércitu romanu|tropes romanes]] retirárense haza les [[Southern Uplands]].<ref>Hanson, William S. ''The Roman Presence: Brief Interludes'', in Edwards, Kevin J. & Ralston, Ian B.M. (Eds) (2003) Scotland After the Ice Age: Environment, Archeology and History, 8000 BC - AD 1000. Edinburgh. Edinburgh University Press</ref> Construyeren la [[Muria d'Adrianu]] pa controlar les tribus a dambos llaos del muru,<ref name=snyder>{{Citation | last = Snyder | first = Christopher A. | añu = 2003 | títulu = The Britons | publisher = Blackwell Publishing | isbn = 0-631-22260-X}}</ref> y los ''[[Limes|Limes Britannicus]]'' convirtiéronse na frontera norte del imperiu, pese a que l'exércitu caltuvo'l [[Muru d'Antoninu]] nes [[Central Lowlands]] por dos curtios periodos, el caberu d'estos dimientres la era del emperador [[Septimiu Severu]], dende'l 208 fasta'l 210.<ref>Robertson, Anne S. (1960) ''The Antonine Wall''. Glasgow Archaeological Society.</ref> La presencia d'ocupaciones militares romanes en cualaquier parte significativa d'Escocia tuvo llimitada a un total máximu de 40 años, pese a que la so influencia na seición sur d'Escocia en territorios d'ocupación [[britanos|britana]] como los de los [[Votadini]] y [[Damnonii]] entovia tendría sío considerable.<ref name=snyder/>
[[Archivu:HiltonofCadboll01.JPG|thumb|right|Una replica de la [[Hilton of Cadboll Stone]], d'estilu [[Pictos|pictu]].]]
[[Archivu:HiltonofCadboll01.JPG|thumb|right|Una replica de la [[Hilton of Cadboll Stone]], d'estilu [[Pictos|pictu]].]]


=== Periodu medieval ===
=== Periodu medieval ===
El [[Fortriu|Reinu de los Pictos]] (asitiáu en [[Fortriu]] nel [[sieglu VI]]) foi l'estáu qu'eventualmente pasó a conocese como "Alba" o "Escocia". El desendolcu de la "Pictland" (“Tierra de los Pictos”), según el modelu históricu desendolcáu por Peter Heather, foi una rempuesta natutal al imperialismu romanu.<ref>Peter Heather, "State Formation in Europe in the First Millennium A.D.", en Barbara Crawford (ed.), ''Scotland in Dark Ages Europe'', (Aberdeen, 1994), páxs. 47–63</ref> AOtros puntos de vista enfótense más na [[Batalla de Dunnichen]], y el reináu de [[Bridei III de los Pictos]] (671–693), con otru periodu de consolidación nel reináu d'[[Óengus I de los Pictos|Óengus mac Fergusa]] (732–761).<ref>Por exemplu, Alex Woolf, "The Verturian Hegemony: a mirror in the North", in M. P. Brown & C. A. Farr, (eds.), ''Mercia: an Anglo-Saxon Kingdom in Europe'', (Leicester, 2001), páxs. 106–11.</ref> El Reinu Pictu como year a entamos del [[sieglu VIII]], cuando [[Bede]] taba escribiendo, yera mayoritariamente'l mesmu que col reinu de los scots nel reináu d'[[Alexandru I d'Escocia|Alexandru]] (1107–1124). De toes formes, pal [[sieglu X]], el reinu pictu taba dominao polo que podemos reconocer pola cultura [[Escotu|gaélica]], y tenía desendolcáu un mitu de conquista irlandés alrodiu del antecesor de la dinastía real contemporánea, [[Kenneth I d'Escocia|Cináed mac Ailpín]] (Kenneth MacAlpin).<ref> {{cite journal|journal=Innes Review|publisher=Scottish Catholic Historical Association |last=Brown|first=Dauvit|títulu=Dunkeld and the origin of Scottish identity|issue=48|location=Glasgow|pages=páxs. 112–124|añu=1997}} reimpresu por Dauvit Broun y Thomas Owen Clancy (eds.), (1999)''Spes Scotorum: Hope of Scots'', Edinburgh: T.& T.Clark, páxs. 95–111. ISBN 978-0567086822</ref><ref name=Lynch_359>{{cita llibru|chapter=Kenneth mac Alpin|last=Brown|first=Dauvit|editor=M. Lynch|títulu=The Oxford Companion to Scottish History|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|page=p. 359|añu=2001|isbn=978-0192116963}}</ref><ref>{{cita llibru|first=Sally|last=Foster|títulu=Picts, Gaels and Scots (Historic Scotland)|location=London|añu=1996|publisher=Batsford|isbn=978-0713474855}}</ref>
El [[Fortriu|Reinu de los Pictos]] (asitiáu en [[Fortriu]] nel [[sieglu VI]]) foi l'estáu qu'eventualmente pasó a conocese como "Alba" o "Escocia". El desendolcu de la "Pictland" (“Tierra de los Pictos”), según el modelu históricu desendolcáu por Peter Heather, foi una rempuesta natutal al imperialismu romanu.<ref>Peter Heather, "State Formation in Europe in the First Millennium A.D.", en Barbara Crawford (ed.), ''Scotland in Dark Ages Europe'', (Aberdeen, 1994), páxs. 47–63</ref> AOtros puntos de vista enfótense más na [[Batalla de Dunnichen]], y el reináu de [[Bridei III de los Pictos]] (671–693), con otru periodu de consolidación nel reináu d'[[Óengus I de los Pictos|Óengus mac Fergusa]] (732–761).<ref>Por exemplu, Alex Woolf, "The Verturian Hegemony: a mirror in the North", in M. P. Brown & C. A. Farr, (eds.), ''Mercia: an Anglo-Saxon Kingdom in Europe'', (Leicester, 2001), páxs. 106–11.</ref> El Reinu Pictu como year a entamos del [[sieglu VIII]], cuando [[Bede]] taba escribiendo, yera mayoritariamente'l mesmu que col reinu de los scots nel reináu d'[[Alexandru I d'Escocia|Alexandru]] (1107–1124). De toes formes, pal [[sieglu X]], el reinu pictu taba dominao polo que podemos reconocer pola cultura [[Escotu|gaélica]], y tenía desendolcáu un mitu de conquista irlandés alrodiu del antecesor de la dinastía real contemporánea, [[Kenneth I d'Escocia|Cináed mac Ailpín]] (Kenneth MacAlpin).<ref>{{cite journal|journal=Innes Review|publisher=Scottish Catholic Historical Association |last=Brown|first=Dauvit|títulu=Dunkeld and the origin of Scottish identity|issue=48|location=Glasgow|pages=páxs. 112–124|añu=1997}} reimpresu por Dauvit Broun y Thomas Owen Clancy (eds.), (1999)''Spes Scotorum: Hope of Scots'', Edinburgh: T.& T.Clark, páxs. 95–111. ISBN 978-0567086822</ref><ref name=Lynch_359>{{cita llibru|chapter=Kenneth mac Alpin|last=Brown|first=Dauvit|editor=M. Lynch|títulu=The Oxford Companion to Scottish History|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|page=p. 359|añu=2001|isbn=978-0192116963}}</ref><ref>{{cita llibru|first=Sally|last=Foster|títulu=Picts, Gaels and Scots (Historic Scotland)|location=London|añu=1996|publisher=Batsford|isbn=978-0713474855}}</ref>


Dende una bas territorial asitiada al este d'Escocia (al norte del [[ríu Forth]] y sur del [[Ríu Oykel]]), el reinu adquirió'l control de les tierres que s'atopaben al norte y sur. Pal [[Sieglu XII]] los reis d'Alba teníen incorporaos a los sos territorios les tierres [[Llingües anglicanes|anglo-falantes]] del sureste y calteníen señoríos nes tierres [[gaélicu|gaélico-falantes]] de [[Galloway]] y [[noruegu|noruego-falantes]] de [[Caithness]]; en acabando'l [[sieglu XIII]], el reinu tenía asumío el control aproximáu de la frontera anglo-escocesa d'anguaño. De toes formes, procesos de cambiu económicu y cultural entamaos nel sieglu XII ficiéron-y a Escocia adopter una vision perdiferente nos periodos medievales posteriores. L'estímulu pa esto foi'l reináu del [[David I d'Escocia|rei David I]] y la [[Revolución Davidiana]]. El [[feudalismu]], la reorganización del gobiernu y les primers ciudaes llegalmente definíes (nomaes [[burgh]]s) entamaron nesti periodu. Estes instituciones y la immigración de caballeros [[Francia|franceses]] y anglo-franceses, asina como de clérigos, facilitaron un procesu d'ósmosis cultural, onde la cultura y llingua de les partes sureness y costeres del territoriu orixinal del reinu nel este convirtiéronse, al igual quell nuéu adquiríu sureste, anglo-falantes, dimientres que'l restu del país caltuvo la so llingua gaélica, a parte de les islles del norte d'Orkney y Shetland, que se caltuvieron baxo'l control noruegu hasta 1468.<ref>{{cita llibru|last=Withers|first=Charles, W.J.|títulu=Gaelic in Scotland, 1698–1981|publisher=John Donald|location=Edinburgh|añu=1984|pages=páxs. 16–41;|isbn=9780859760973|authorlink=Charles W. J. Withers}}</ref><ref name=Barrow/><ref>{{cita web |url=http://www.bord-na-gaidhlig.org.uk/about-gaelic/history.html |publisher= Bòrd na Gàidhlig |author=Thomas Owen Clancy |títulu=Gaelic Scotland: a brief history |fechaaccesu=2007-09-21 }}</ref>
Dende una base territorial asitiada al este d'Escocia (al norte del [[ríu Forth]] y sur del [[Ríu Oykel]]), el reinu adquirió'l control de les tierres que s'atopaben al norte y sur. Pal [[Sieglu XII]] los reis d'Alba teníen incorporaos a los sos territorios les tierres [[Llingües anglicanes|anglo-falantes]] del sureste y calteníen señoríos nes tierres [[gaélicu|gaélico-falantes]] de [[Galloway]] y [[noruegu|noruego-falantes]] de [[Caithness]]; en acabando'l [[sieglu XIII]], el reinu tenía asumío el control aproximáu de la frontera anglo-escocesa d'anguaño. De toes formes, procesos de cambiu económicu y cultural entamaos nel sieglu XII ficiéron-y a Escocia adoptar una vision perdiferente nos periodos medievales posteriores. L'estímulu pa esto foi'l reináu del [[David I d'Escocia|rei David I]] y la [[Revolución Davidiana]]. El [[feudalismu]], la reorganización del gobiernu y les primeres ciudaes llegalmente definíes (nomaes [[burgh]]s) entamaron nesti periodu. Estes instituciones y la inmigración de caballeros [[Francia|franceses]] y anglo-franceses, asina como de clérigos, facilitaron un procesu d'ósmosis cultural, onde la cultura y llingua de les partes sureñes y costeres del territoriu orixinal del reinu nel este convirtiéronse, al igual que'l nuevu adquiríu sureste, anglo-falantes, demientres que'l restu del país caltuvo la so llingua gaélica, aparte de les islles del norte d'Orkney y Shetland, que se caltuvieron baxo'l control noruegu hasta 1468.<ref>{{cita llibru|last=Withers|first=Charles, W.J.|títulu=Gaelic in Scotland, 1698–1981|publisher=John Donald|location=Edinburgh|añu=1984|pages=páxs. 16–41;|isbn=9780859760973|authorlink=Charles W. J. Withers}}</ref><ref name=Barrow/><ref>{{cita web |url=http://www.bord-na-gaidhlig.org.uk/about-gaelic/history.html |publisher= Bòrd na Gàidhlig |author=Thomas Owen Clancy |títulu=Gaelic Scotland: a brief history |fechaaccesu=2007-09-21 }}</ref>
[[Archivu:Wfm wallace monument.jpg|thumb|left|El [[Wallace Monument|Monumentu a Wallace]] conmemora a [[William Wallace]], l'héroe escocés del [[sieglu XIII]].]]
[[Archivu:Wfm wallace monument.jpg|thumb|left|El [[Wallace Monument|Monumentu a Wallace]] conmemora a [[William Wallace]], l'héroe escocés del [[sieglu XIII]].]]
La muerte d'[[Alexandru III d'Escocia|Alexandru III]] en marzu de 1286, siguía pola muerte de la so nieta [[Margarita I d'Escocia]], rompió la llinia socesoria de los reis escoceses. Estu llevó a la intervención d'[[Eduardu I d'Inglaterra]], quien manipuló la confusion d'esti periodu pa ser reconocío él mesmu como'l señor feudal d'Escocia. Eduardu organizó un procesu pa identificar a la persona coles meyores condiciones pa reclamar el tronu, lo que llegó a conocese como la Gran Causa, y d'ehí resultó la coronación de [[Xuan d'Escocia|Xuan Balliol]] como rei. Los escoceses resintiéronse de les intermediaciones d'Eduardu nos sos asuntos y esta rellación bien llueu quebró. Aportó l'estáu de Guerra y el rei Xuan foi depuestu pol so señor, quien tomó control direutu sobre Escocia. [[Andrew Moray]] y [[William Wallace]] al entamu emerxeron como los llíderes cimeros de la resistencia escontra'l control ingles no que pasaría a conocese como les [[Guerres de la Independencia Escocesa]]. La natura de la llucha camudó dafechu cuando [[Robert I d'Escocia|Robert de Brus, Conde de Carrick]], convirtióse en rei (como Robert I). La Guerra con Inglaterra siguió dimientres delles décades, y una Guerra civil ente la dinastía de los Bruce y los sos rivales Comyn-Balliol, el puntu de lo que podría conocese como la razón de la muerte nuna ilesia de Dumfries de Xuan 'el Roxu' Comyn de Badenoch por Bruce y los sos partidarios, duró hasta mediaos del [[sieglu XIV]]. Pesie a que la dinastía Bruce foi esitosa, la falta d'un herederu de [[David II d'Escocia|David II]] permitió al so sobrín [[Robert II d'Escocia|Robert II]] algamar el tronu y establecer la [[Casa d'Estuardu|Dinastía Estuarda]].<ref name=Grant>{{cita llibru|first=Alexander|last=Grant|títulu=Independence and Nationhood: Scotland, 1306–1469|edition=New Ed edition|date=[[1991-06-06]]|origyear=1984|publisher=Edinburgh University Press|pages=páxs. 3–57|isbn=978-0748602735}}</ref><ref name=Barrow>{{cita llibru|authorlink=G. W. S. Barrow|last=Barrow|first=Geoffrey, W.S.|títulu=Robert Bruce & the Community of the Realm of Scotland|edition=4th Edition|publisher=Edinburgh University Press|añu=2005|isbn=0748620222|origyear=1965}} </ref> Los Estuardos controlaron Escocia lo restante de la Edá Media. El país, baxo'l so dominiu, esperimentó una gran prosperidá dende'l final del [[sieglu XIV]] col [[Rexurdimientu escocés]] hasta la [[Reforma escocesa]]. Tóu estu foi pesie a les continues amarraces ente Escocia ya Inglaterra, la xorreciente dixebrá ente les [[Highlands escoceses|Highlands]] y les [[Lowlands escoceses|Lowlands]], y l'altu númberu de minoríes reales.<ref name=Grant/><ref>{{cita llibru|first=Jenny|last=Wormald|títulu=Court, Kirk and Community: Scotland|edition=New Edition|publisher=Edinburgh University Press|date=[[1991-06-06]]|isbn=978-0748602766|origyear=1981}}</ref>
La muerte d'[[Alexandru III d'Escocia|Alexandru III]] en marzu de 1286, siguía pola muerte de la so nieta [[Margarita I d'Escocia]], rompió la llinia socesoria de los reis escoceses. Esto llevó a la intervención d'[[Eduardu I d'Inglaterra]], quien manipuló la confusion d'esti periodu pa ser reconocíu él mesmu como'l señor feudal d'Escocia. Eduardu organizó un procesu pa identificar a la persona coles meyores condiciones pa reclamar el tronu, lo que llegó a conocese como la Gran Causa, y d'ehí resultó la coronación de [[Xuan d'Escocia|Xuan Balliol]] como rei. Los escoceses resintiéronse de les intermediaciones d'Eduardu nos sos asuntos y esta rellación bien llueu quebró. Aportó l'estáu de Guerra y el rei Xuan foi depuestu pol so señor, quien tomó control direutu sobre Escocia. [[Andrew Moray]] y [[William Wallace]] al entamu emerxeron como los líderes cimeros de la resistencia escontra'l control ingles no que pasaría a conocese como les [[Guerres de la Independencia Escocesa]]. La natura de la llucha camudó dafechu cuando [[Robert I d'Escocia|Robert de Brus, Conde de Carrick]], convirtióse en rei (como Robert I). La Guerra con Inglaterra siguió dimientres delles décades, y una Guerra civil ente la dinastía de los Bruce y los sos rivales Comyn-Balliol, el puntu de lo que podría conocese como la razón de la muerte nuna ilesia de Dumfries de Xuan 'el Roxu' Comyn de Badenoch por Bruce y los sos partidarios, duró hasta mediaos del [[sieglu XIV]]. Pese a que la dinastía Bruce foi esitosa, la falta d'un herederu de [[David II d'Escocia|David II]] permitió al so sobrín [[Robert II d'Escocia|Robert II]] algamar el tronu y establecer la [[Casa d'Estuardu|Dinastía Estuarda]].<ref name=Grant>{{cita llibru|first=Alexander|last=Grant|títulu=Independence and Nationhood: Scotland, 1306–1469|edition=New Ed edition|date=[[1991-06-06]]|origyear=1984|publisher=Edinburgh University Press|pages=páxs. 3–57|isbn=978-0748602735}}</ref><ref name=Barrow>{{cita llibru|authorlink=G. W. S. Barrow|last=Barrow|first=Geoffrey, W.S.|títulu=Robert Bruce & the Community of the Realm of Scotland|edition=4th Edition|publisher=Edinburgh University Press|añu=2005|isbn=0748620222|origyear=1965}}</ref> Los Estuardos controlaron Escocia lo restante de la Edá Media. El país, baxo'l so dominiu, esperimentó una gran prosperidá dende'l final del [[sieglu XIV]] col [[Rexurdimientu escocés]] hasta la [[Reforma escocesa]]. Tóu estu foi pese a les continues amarraces ente Escocia ya Inglaterra, la xorreciente dixebrá ente les [[Highlands escoceses|Highlands]] y les [[Lowlands escoceses|Lowlands]], y l'altu númberu de minoríes reales.<ref name=Grant/><ref>{{cita llibru|first=Jenny|last=Wormald|títulu=Court, Kirk and Community: Scotland|edition=New Edition|publisher=Edinburgh University Press|date=[[1991-06-06]]|isbn=978-0748602766|origyear=1981}}</ref>


=== Historia moderna ===
=== Historia moderna ===
Llinia 37: Llinia 37:
Los reclamadores del depuestu [[Xacobites|Stuart el xacobita]] calteníense populares nes Highlands y nel noreste, particularmente ente los non-[[Presbiterianu|presbiterianos]]. De todes formes, dos grandes llevantamientos xacobites asocedíos en 1715 y 1745 nun foren esitosos a la hora de char a la [[Casa de Hannover]] del tronu inglés. La menacia del movimientu xacobita haza'l Reinu Xuníu y los sos monarques finó de mena efeutiva na [[Batalla de Culloden]], la cabera [[batalla campal]] de Gran Bretaña. Esta derrota preparo'l tarrén pal treslláu de les poblaciones indíxenes de les Highlands y les Islands, conocíu como les [[Highland Clearances]] (“Los Aclareos de les Highlands”).<ref name=Mackie/>
Los reclamadores del depuestu [[Xacobites|Stuart el xacobita]] calteníense populares nes Highlands y nel noreste, particularmente ente los non-[[Presbiterianu|presbiterianos]]. De todes formes, dos grandes llevantamientos xacobites asocedíos en 1715 y 1745 nun foren esitosos a la hora de char a la [[Casa de Hannover]] del tronu inglés. La menacia del movimientu xacobita haza'l Reinu Xuníu y los sos monarques finó de mena efeutiva na [[Batalla de Culloden]], la cabera [[batalla campal]] de Gran Bretaña. Esta derrota preparo'l tarrén pal treslláu de les poblaciones indíxenes de les Highlands y les Islands, conocíu como les [[Highland Clearances]] (“Los Aclareos de les Highlands”).<ref name=Mackie/>


L'[[Illuminismu Escocés]] y la [[Revolución Industrial]] ficieron d'Escocia una potencia inteleutual, comercial ya industrial. Dempués de la [[Segunda Guerra Mundial]], Escocia esperimentó un declive industrial que foi particularmente fonderu.<ref>Harvie, Christopher (1981) ''No Gods and Precious Few Heroes: Scotland 1914–80''. London. Edward Arnold.</ref> Sólo nes decades recientes el país tien entamao a espoxigar de nuéu a nivel cultural y económicu. Los factores económicos que tienen contribuyío a esti recobramientu inclúin un rexurdimientu de la industria de servicios financieros, productos lleutrónicos, (ver [[Silicon Glen]]),<ref>See Stewart, Heather, "[http://politics.guardian.co.uk/scotland/comment/0,,2073303,00.html Celtic Tiger Burns Brighter at Holyrood], ''[[The Guardian|The Guardian Unlimited]]'', [[6 de mayu]] de [[2007]] pa un artículu sobre les afrontes económiques d'Escocia, y de cómo compite coles economies emerxentes d'[[Europa del Este]].</ref> y les reserves petrolíferes del [[Mar del Norte]] y la industria del gas.<ref>[http://www.scotland.gov.uk/Publications/2004/04/19170/35326 "Marcu de Planificación Nacional pa Escocia "] publicación del Gobiernu escocés, (páxina web autualizada por cabera vegada'l [[6 d'abril]] de [[2006]]), que declara que ''"Dende los [[años 1970]], el desendolcu de los campos del petroleu y del gas nel Mar del Norte tien fecho una gran aportación a la economía escocesa, y tien ido sosteniendo la prosperidá nel noreste."'' Recuperáu el [[7 de payares]] de [[2007]].</ref>
L'[[Illuminismu Escocés]] y la [[Revolución Industrial]] ficieron d'Escocia una potencia inteleutual, comercial ya industrial. Dempués de la [[Segunda Guerra Mundial]], Escocia esperimentó un declive industrial que foi particularmente fonderu.<ref>Harvie, Christopher (1981) ''No Gods and Precious Few Heroes: Scotland 1914–80''. London. Edward Arnold.</ref> Sólo nes decades recientes el país tien entamao a espoxigar de nuéu a nivel cultural y económicu. Los factores económicos que tienen contribuyío a esti recobramientu inclúin un rexurdimientu de la industria de servicios financieros, productos lleutrónicos, (ver [[Silicon Glen]]),<ref>See Stewart, Heather, "[http://politics.guardian.co.uk/scotland/comment/0,,2073303,00.html Celtic Tiger Burns Brighter at Holyrood], ''[[The Guardian|The Guardian Unlimited]]'', [[6 de mayu]] de [[2007]] pa un artículu sobre les afrontes económiques d'Escocia, y de cómo compite coles economies emerxentes d'[[Europa del Este]].</ref> y les reserves petrolíferes del [[Mar del Norte]] y la industria del gas.<ref>[http://www.scotland.gov.uk/Publications/2004/04/19170/35326 "Marcu de Planificación Nacional pa Escocia "] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120120094618/http://www.scotland.gov.uk/Publications/2004/04/19170/35326 |date=2012-01-20 }} publicación del Gobiernu escocés, (páxina web actualizada por cabera vegada'l [[6 d'abril]] de [[2006]]), que declara que ''"Dende los [[años 1970]], el desendolcu de los campos del petroleu y del gas nel Mar del Norte tien fecho una gran aportación a la economía escocesa, y tien ido sosteniendo la prosperidá nel noreste."'' Recuperáu el [[7 de payares]] de [[2007]].</ref>


Darréu d'un [[Referendu escocés de devolución, 1997|referendu de propuestes de devolución en 1997]], l'[[Acta d'Escocia de 1998]] <ref>[http://www.opsi.gov.uk/Acts/acts1998/ukpga_19980046_en_1 "The Scotland Act 1998"] Oficina d'Información del Sector Públicu. Recuperao'l [[22 d'abril]] de [[2008]].</ref> hebo una votación nel [[Parllamentu del Reinu Xuníu]] tres la cual decidióse establecer la devolución del [[Parllamentu Escocés]].
Darréu d'un [[Referendu escocés de devolución, 1997|referendu de propuestes de devolución en 1997]], l'[[Acta d'Escocia de 1998]]<ref>[http://www.opsi.gov.uk/Acts/acts1998/ukpga_19980046_en_1 "The Scotland Act 1998"] Oficina d'Información del Sector Públicu. Recuperao'l [[22 d'abril]] de [[2008]].</ref> hebo una votación nel [[Parllamentu del Reinu Xuníu]] tres la cual decidióse establecer la devolución del [[Parllamentu Escocés]].


== Gobiernu y política ==
== Gobiernu y política ==
Llinia 50: Llinia 50:
El Parllamentu escocés tien autoridá llexislativa pa toles otres estayes rellacionaes con Escocia, asina como poder llimitao pa camudar los ingresos por impuestos, un poder qu'entovia tien por exercer. El Parllamentu escocés pue remitise a tornar materies otra vegada a Westminster al traviés d'una moción llexislativa consentida si l'ancha llexislación del Reinu Xuníu lu considera más apropiáu pa un tema particular. Los programes de llexislación promulgaos pol Parllamentu escocés tienen visto una diverxencia nel fechu de proveer servicios públicos comparao col restu del Reinu Xuníu. Por exemplu, los costes de la educación [[universidá|universitaria]], y los servicios d'atención a mayores y paraos son gratuitos no que cinca al emplegu endientru de territoriu escocés, dimientres que los honorarios son ingresaos al restu del Reinu Xuníu. D'otra miente, Escocia foi'l primer país nel Reinu Xuníu que prohibió fumar en llugares públicos zarraos.<ref>BBC Scotland News Online "[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/4845260.stm Escocia entama la prohibición de fumar en pubs]", ''BBC Scotland News'', [[26 de marzu]] de [[2006]]. Recoyío'l [[17 de xunetu]] de 2006.</ref>
El Parllamentu escocés tien autoridá llexislativa pa toles otres estayes rellacionaes con Escocia, asina como poder llimitao pa camudar los ingresos por impuestos, un poder qu'entovia tien por exercer. El Parllamentu escocés pue remitise a tornar materies otra vegada a Westminster al traviés d'una moción llexislativa consentida si l'ancha llexislación del Reinu Xuníu lu considera más apropiáu pa un tema particular. Los programes de llexislación promulgaos pol Parllamentu escocés tienen visto una diverxencia nel fechu de proveer servicios públicos comparao col restu del Reinu Xuníu. Por exemplu, los costes de la educación [[universidá|universitaria]], y los servicios d'atención a mayores y paraos son gratuitos no que cinca al emplegu endientru de territoriu escocés, dimientres que los honorarios son ingresaos al restu del Reinu Xuníu. D'otra miente, Escocia foi'l primer país nel Reinu Xuníu que prohibió fumar en llugares públicos zarraos.<ref>BBC Scotland News Online "[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/4845260.stm Escocia entama la prohibición de fumar en pubs]", ''BBC Scotland News'', [[26 de marzu]] de [[2006]]. Recoyío'l [[17 de xunetu]] de 2006.</ref>
[[Archivu:Debating_chamber,_Scottish_Parliament_(31-05-2006).jpg|left|thumb|La cámara d'alderique del [[Parllamentu escocés]]]]
[[Archivu:Debating_chamber,_Scottish_Parliament_(31-05-2006).jpg|left|thumb|La cámara d'alderique del [[Parllamentu escocés]]]]
El Parllamentu escocés ye de llexislatura unicameral, y compónse de 129 miembros, 73 d'ellos representantes individuales de [[distritos lleutorales]], y son escoyíos pol sistema d'[[escrutiniu uninominal mayoritariu]]; 56 son escollos n'ocho rexones lleutorales estremaes por [[representación proporcional mixta]], ocupando los puestos dimientres cuatro años. La reina noma un miembru del Parllamentu escocés (MSP), xunto cola nominación parllamentaria, como [[Primer ministru]]. Otros ministros tamién son nomaos pola reina y xunto al primer ministru component el Gobiernu escocés, el brazu executivu del gobiernu.<ref>[http://www.scotland.gov.uk/About/Ministers "About Scottish Ministers"] Gobiernu escocés. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref>
El Parllamentu escocés ye de llexislatura unicameral, y compónse de 129 miembros, 73 d'ellos representantes individuales de [[distritos lleutorales]], y son escoyíos pol sistema d'[[escrutiniu uninominal mayoritariu]]; 56 son escollos n'ocho rexones lleutorales estremaes por [[representación proporcional mixta]], ocupando los puestos dimientres cuatro años. La reina noma un miembru del Parllamentu escocés (MSP), xunto cola nominación parllamentaria, como [[Primer ministru]]. Otros ministros tamién son nomaos pola reina y xunto al primer ministru component el Gobiernu escocés, el brazu executivu del gobiernu.<ref>[http://www.scotland.gov.uk/About/Ministers "About Scottish Ministers"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131119081340/http://www.scotland.gov.uk/About/Ministers |date=2013-11-19 }} Gobiernu escocés. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref>
[[Archivu:Royal Coat of Arms of the United Kingdom (Scotland).svg|thumb|right|130px|L'[[Escudu d'Armes Real del Reinu Xuníu]] de [[Sabela II del Reinu Xuníu]] como s'usa n'Escocia.]]
[[Archivu:Royal Coat of Arms of the United Kingdom (Scotland).svg|thumb|right|130px|L'[[Escudu d'Armes Real del Reinu Xuníu]] de [[Sabela II del Reinu Xuníu]] como s'usa n'Escocia.]]
Na eleición de 2007 el [[Scottish National Party|Partíu Nacional Escocés]] (SNP), que se declara a favour de la independencia d'Escocia, ganó'l mayor númberu d'escaños que cualaquier partíu tuviere conseguío en solitariu na historia, y el cabezaleru, [[Alex Salmond]], foi escoyío Primer Ministru'l [[16 de mayu]] de [[2007]] como tiesta del gobiernu en minoría. El [[Scottish Labour Party|Partíu Llaborista]] convirtióse nel partíu opositor más grande, y dambos partíos comparten representación parllamentaria al mesmu tiempu col [[Scottish Conservative Party|Partíu Conservador]], el [[Scottish Liberal Democrats|Lliberal Demócrata]] y los [[Scottish Green Party|Verdes]]. [[Margo MacDonald]] ye'l únicu políticu independiente con escañu nel Parllamentu.<ref>{{cita web|url=http://news.scotsman.com/topics.cfm?tid=104&id=513662005|títulu =''Somewhere over the Rainbow Coalition...''|date=2005-05-12|fechaaccesu=2007-05-07|last=Kerevan|first=George|work=[[The Scotsman]]}}</ref>
Na eleición de 2007 el [[Scottish National Party|Partíu Nacional Escocés]] (SNP), que se declara a favour de la independencia d'Escocia, ganó'l mayor númberu d'escaños que cualaquier partíu tuviere conseguío en solitariu na historia, y el cabezaleru, [[Alex Salmond]], foi escoyío Primer Ministru'l [[16 de mayu]] de [[2007]] como tiesta del gobiernu en minoría. El [[Scottish Labour Party|Partíu Llaborista]] convirtióse nel partíu opositor más grande, y dambos partíos comparten representación parllamentaria al mesmu tiempu col [[Scottish Conservative Party|Partíu Conservador]], el [[Scottish Liberal Democrats|Lliberal Demócrata]] y los [[Scottish Green Party|Verdes]]. [[Margo MacDonald]] ye'l únicu políticu independiente con escañu nel Parllamentu.<ref>{{cita web|url=http://news.scotsman.com/topics.cfm?tid=104&id=513662005|títulu =''Somewhere over the Rainbow Coalition...''|date=2005-05-12|fechaaccesu=2007-05-07|last=Kerevan|first=George|work=[[The Scotsman]]}}</ref>
Llinia 66: Llinia 66:


=== Escocia nel Reinu Xuníu ===
=== Escocia nel Reinu Xuníu ===
Una política de delegación tien sío abogada polos tres partíos mayoritarios de [[Gran Bretaña]] con entusiasmu variable dimientres la hestoria reciente, y el llíder llaborista [[John Smith (políticu del Reinu Xuníu)|John Smith]] describió la torna delParllamentu escocés como'l "deseyu establecíu pol pueblu escocés ".<ref>Cavanagh, Michael (2001) ''[http://gdl.cdlr.strath.ac.uk/aspect/docs/aspectcampaigns.htm The Campaigns for a Scottish Parliament (Les campañes por un parrlamentu escocés]''. University of Strathclyde. Recoyío'l [[12 d'abril]] de [[2008]].</ref> L'estatus constitucional d'Escocia ye ensin embargo suxetu de contínuu alderique. En 2007, el Gobiernu escocés estableció la [[National Conversation]] (Conversación Nacional) pa temes constitucionales, proponiendo un númberu d'opciones como l'aumentu de los poderes del Parllamentu escocés, el [[federalismu]] o un referendu sobre la [[independencia]] escocesa del Reinu Xuníu. Al refugar la cabera opción, los tres partíos cimeros na oposición nel Parllamentu escocés tienen propuesto una Comisión Constitucional dixebrada pa investigar la distribución de poderes ente los estremaos delegaos escoceses y británicos.<ref>''[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/7195800.stm Party people confront new realities]''. [[BBC]] News. Recoyío'l [[18 de xineru]] de [[2008]].</ref>
Una política de delegación tien sío abogada polos tres partíos mayoritarios de [[Gran Bretaña]] con entusiasmu variable dimientres la hestoria reciente, y el líder llaborista [[John Smith (políticu del Reinu Xuníu)|John Smith]] describió la torna delParllamentu escocés como'l "deseyu establecíu pol pueblu escocés ".<ref>Cavanagh, Michael (2001) ''[http://gdl.cdlr.strath.ac.uk/aspect/docs/aspectcampaigns.htm The Campaigns for a Scottish Parliament (Les campañes por un parrlamentu escocés]''. University of Strathclyde. Recoyío'l [[12 d'abril]] de [[2008]].</ref> L'estatus constitucional d'Escocia ye ensin embargo suxetu de contínuu alderique. En 2007, el Gobiernu escocés estableció la [[National Conversation]] (Conversación Nacional) pa temes constitucionales, proponiendo un númberu d'opciones como l'aumentu de los poderes del Parllamentu escocés, el [[federalismu]] o un referendu sobre la [[independencia]] escocesa del Reinu Xuníu. Al refugar la cabera opción, los tres partíos cimeros na oposición nel Parllamentu escocés tienen propuesto una Comisión Constitucional dixebrada pa investigar la distribución de poderes ente los estremaos delegaos escoceses y británicos.<ref>''[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/7195800.stm Party people confront new realities]''. [[BBC]] News. Recoyío'l [[18 de xineru]] de [[2008]].</ref>


== Llei ==
== Llei ==
[[Archivu:Parliament House, Edinburgh.JPG|thumb|''Parliament House'', edificiu históricu del Parllamentu, n'Edimburgu. Foi'l llar de les [[Cortes Xenerales Supremes d'Escocia]].]]La llei n'Escocia tien una bas derivada del [[Drechu romanu]],<ref>"Tradition and Environment in a time of change", J. A. Lillie (1970). "La llei n'Escocia tien munchos raigaños y afinidaes coles lleis romanes, el 'Drechu Civil' ":{{cita web|títulu=History of the Faculty of Law.|url=http://www.law.ed.ac.uk/history/chpt4.aspx|publisher=The University of Edinburgh School of Law |fechaaccesu=2007-10-22}}</ref> combinando carauterístiques de dambes ensin codificar el drechu civil, que data del ''[[Corpus Juris Civilis]]'', y el [[drechu común]] coles fuente medievales. Los terminos del Tratáu de Xunión con Inglaterra de 1707 garantizaben la continuidá de la esistencia d'un sistema llegal dixebrao d'Inglaterra y Gales n'Escocia.<ref>Los artículos: llegal y miscelánea, Casa de los Lores del Reinu Xuníu (2007). "Artículu 19: El sistema llegal escocés y les sos cortes tienen de caltenese ensin camudar ":{{cita web|títulu=Act of Union 1707|url=http://www.parliament.uk/actofunion/04_05_legal.html|publisher=House of Lords|fechaaccesu=2007-10-22}}</ref> Enantes de 1611, hebo dellos sistemes llegales rexonales n'Escocia, los más notables la [[Llei d'Udal]], nes islles [[Orkney]] y [[Islles Shetland|Shetland]], basada nel vieyu [[Drechu noruegu]]. Dellos de los sistemes que tamién hebo derivaen de les lleis celtes o bretones comúnes y sobrevivieron nes Highlands hasta entamos de [[1800]].<ref>"Law and institutions, Gaelic" & "Law and lawyers" en M. Lynch (ed.), ''The Oxford Companion to Scottish History'', (Oxford, 2001), páxs. 381–382 & 382–386. La llei d'Udal caltiénse n'usu no que cinca a la llei de suelos d'Orkney y Shetland: {{cita web|títulu=A General History of Scots Law (20th century) |url=http://www.lawscot.org.uk/uploads/Ad-Hoc/AGeneralHistoryofScotsLaw_20thCentury.pdf |publisher=Law Society of Scotland |fechaaccesu=2007-09-20}}</ref>
[[Archivu:Parliament House, Edinburgh.JPG|thumb|''Parliament House'', edificiu históricu del Parllamentu, n'Edimburgu. Foi'l llar de les [[Cortes Xenerales Supremes d'Escocia]].]]La llei n'Escocia tien una bas derivada del [[Drechu romanu]],<ref>"Tradition and Environment in a time of change", J. A. Lillie (1970). "La llei n'Escocia tien munchos raigaños y afinidaes coles lleis romanes, el 'Drechu Civil' ":{{cita web|títulu=History of the Faculty of Law.|url=http://www.law.ed.ac.uk/history/chpt4.aspx|publisher=The University of Edinburgh School of Law|fechaaccesu=2007-10-22|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071122202314/http://www.law.ed.ac.uk/history/chpt4.aspx|fechaarchivu=2007-11-22}}</ref> combinando carauterístiques de dambes ensin codificar el drechu civil, que data del ''[[Corpus Juris Civilis]]'', y el [[drechu común]] coles fuente medievales. Los terminos del Tratáu de Xunión con Inglaterra de 1707 garantizaben la continuidá de la esistencia d'un sistema llegal dixebrao d'Inglaterra y Gales n'Escocia.<ref>Los artículos: llegal y miscelánea, Casa de los Lores del Reinu Xuníu (2007). "Artículu 19: El sistema llegal escocés y les sos cortes tienen de caltenese ensin camudar ":{{cita web|títulu=Act of Union 1707|url=http://www.parliament.uk/actofunion/04_05_legal.html|publisher=House of Lords|fechaaccesu=2007-10-22}}</ref> Enantes de 1611, hebo dellos sistemes llegales rexonales n'Escocia, los más notables la [[Llei d'Udal]], nes islles [[Orkney]] y [[Islles Shetland|Shetland]], basada nel vieyu [[Drechu noruegu]]. Dellos de los sistemes que tamién hebo derivaen de les lleis celtes o bretones comúnes y sobrevivieron nes Highlands hasta entamos de [[1800]].<ref>"Law and institutions, Gaelic" & "Law and lawyers" en M. Lynch (ed.), ''The Oxford Companion to Scottish History'', (Oxford, 2001), páxs. 381–382 & 382–386. La llei d'Udal caltiénse n'usu no que cinca a la llei de suelos d'Orkney y Shetland: {{cita web |títulu=A General History of Scots Law (20th century) |url=http://www.lawscot.org.uk/uploads/Ad-Hoc/AGeneralHistoryofScotsLaw_20thCentury.pdf |publisher=Law Society of Scotland |fechaaccesu=2007-09-20 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070925220347/http://www.lawscot.org.uk/uploads/Ad-Hoc/AGeneralHistoryofScotsLaw_20thCentury.pdf |fechaarchivu=2007-09-25 }}</ref>


La llei escocesa ufre tres tipos de [[Cortes d'Escocia|cortes]] responsables de l'alministración de la xusticia: [[Drechu civil|civil]], [[Drechu penal|penal]] y [[heráldica]]. La corte civil suprema ye la nomada [[Court of Session]], anque les apelaciones civiles puen ser tomaes pola [[Casa de los Lores]]. La [[High Court of Justiciary]] ye la corte suprema penal. Dambes cortes atópense na [[Parliament House, Edimburgu|Parliament House]] (Parllamentu escocés), n'Edimburgu, que foi'l llar del [[Parllamentu d'Escocia]] na pre-Unión. La [[xérif court]] ye la corte cimera de lo penal y civil. Hai 49 xérif courts a lo llargu'l país.<ref>[http://www.scotcourts.gov.uk/locations/index.asp "Court Information"] www.scotcourts.gov.uk. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref> Les cortes de distritu foren introducíes en 1975 pa ofenses menores. La [[Court of the Lord Lyon]] o Court Lyon encárgase, pela so parte, de regular la heráldica.
La llei escocesa ufre tres tipos de [[Cortes d'Escocia|cortes]] responsables de l'alministración de la xusticia: [[Drechu civil|civil]], [[Drechu penal|penal]] y [[heráldica]]. La corte civil suprema ye la nomada [[Court of Session]], anque les apelaciones civiles puen ser tomaes pola [[Casa de los Lores]]. La [[High Court of Justiciary]] ye la corte suprema penal. Dambes cortes atópense na [[Parliament House, Edimburgu|Parliament House]] (Parllamentu escocés), n'Edimburgu, que foi'l llar del [[Parllamentu d'Escocia]] na pre-Unión. La [[xérif court]] ye la corte cimera de lo penal y civil. Hai 49 xérif courts a lo llargu'l país.<ref>[http://www.scotcourts.gov.uk/locations/index.asp "Court Information"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150320151120/http://www.scotcourts.gov.uk/locations/index.asp |date=2015-03-20 }} www.scotcourts.gov.uk. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref> Les cortes de distritu foren introducíes en 1975 pa ofenses menores. La [[Court of the Lord Lyon]] o Court Lyon encárgase, pela so parte, de regular la heráldica.


La llei escocesa ye tamién única no que cinca a que permite tres veredictos en casos penales, au s'inclúi el veredictu de mayor controversia, el de 'nun prebao'.<ref name="Parliament of Victoria, Australia">{{cita web | títulu = Jury Service in Victoria, Chapter 6| work = Esti sistema de tres veredictos ye únicu n'Escocia y tien esistío dende hai alrodiu de 300 años| url = http://www.parliament.vic.gov.au/lawreform/jury/jury4/chap6.html#Heading45 | publisher = Parliament of Victoria |fechaaccesu =2006-09-13}}</ref><ref name="The Journal Online">{{cita web | títulu = England may adopt "Not Proven" Verdict| work = The Journal online | publisher = Law Society of Scotland | url = http://www.journalonline.co.uk/news/1002964.aspx | fechaaccesu =2006-09-13}}</ref>
La llei escocesa ye tamién única no que cinca a que permite tres veredictos en casos penales, au s'inclúi el veredictu de mayor controversia, el de 'nun prebao'.<ref name="Parliament of Victoria, Australia">{{cita web | títulu = Jury Service in Victoria, Chapter 6| work = Esti sistema de tres veredictos ye únicu n'Escocia y tien esistío dende hai alrodiu de 300 años| url = http://www.parliament.vic.gov.au/lawreform/jury/jury4/chap6.html#Heading45 | publisher = Parliament of Victoria |fechaaccesu =2006-09-13}}</ref><ref name="The Journal Online">{{cita web | títulu = England may adopt "Not Proven" Verdict| work = The Journal online | publisher = Law Society of Scotland | url = http://www.journalonline.co.uk/news/1002964.aspx | fechaaccesu =2006-09-13}}</ref>
Llinia 77: Llinia 77:
== Xeografía y historia natural ==
== Xeografía y historia natural ==
[[Archivu:Scotland map-en.jpg|thumb|right|Mapa d'Escocia]]
[[Archivu:Scotland map-en.jpg|thumb|right|Mapa d'Escocia]]
Escocia comprende'l terciu norte terrestre de la islla de [[Gran Bretaña]], que s'atopa al noroeste de la costa de la [[Europa continental]]. L'área total comprende 78.772&nbsp;[[quilómetru|km²]] (30.414&nbsp;[[milla|sq&nbsp;mi]]),<ref name=Whitaker>''Whitaker's Almanack'' (1991) London. J. Whitaker and Sons.</ref> comparable al tamañu de la [[República Checa]], faciendo d'Escocia'l 117ᵘ país más grande del mundu. La única llenda terrestre d'Escocia ye con Inglaterra, y consta de 96&nbsp;kilometros (60&nbsp;mi) ente la bas del [[Ríu Tweed]] na costa este y el [[Solway Firth]] nel oeste. Les llendes marítimes suponen l'[[Océanu Atlánticu]] al oeste y el [[Mar del Norte]] al este. La [[Islla d'Irlanda]] alcuéntrase a 30&nbsp;kilometros (20&nbsp;mi) del sudoeste de la peninsula de [[Kintyre]];<ref name="Atlas">{{cita llibru|author=Munro, D |títulu=Scotland Atlas and Gazetteer |pages=pp1-2 |publisher=Harper Collins |añu=1999}}</ref> [[Noruega]] alcuéntrase al mesmu tiempu a 305&nbsp;kilometros (190&nbsp;mi) al este y les [[islles Feroe]] a 270&nbsp;kilometros (168&nbsp;mi) al norte.
Escocia abarca'l terciu norte terrestre de la islla de [[Gran Bretaña]], que s'atopa al noroeste de la costa de la [[Europa continental]]. L'área total abarca 78.772&nbsp;[[quilómetru|km²]] (30.414&nbsp;[[milla|sq&nbsp;mi]]),<ref name=Whitaker>''Whitaker's Almanack'' (1991) London. J. Whitaker and Sons.</ref> comparable al tamañu de la [[República Checa]], faciendo d'Escocia'l 117ᵘ país más grande del mundu. La única llenda terrestre d'Escocia ye con Inglaterra, y consta de 96&nbsp;kilometros (60&nbsp;mi) ente la bas del [[Ríu Tweed]] na costa este y el [[Solway Firth]] nel oeste. Les llendes marítimes suponen l'[[Océanu Atlánticu]] al oeste y el [[Mar del Norte]] al este. La [[Islla d'Irlanda]] alcuéntrase a 30&nbsp;kilometros (20&nbsp;mi) del suroeste de la peninsula de [[Kintyre]];<ref name="Atlas">{{cita llibru|author=Munro, D |títulu=Scotland Atlas and Gazetteer |pages=pp1-2 |publisher=Harper Collins |añu=1999}}</ref> [[Noruega]] alcuéntrase al mesmu tiempu a 305&nbsp;kilometros (190&nbsp;mi) al este y les [[islles Feroe]] a 270&nbsp;kilometros (168&nbsp;mi) al norte.


La estensión territorial d'Escocia comprende la establecía nel [[Tratáu de York]] de 1237 ente Escocia y el [[Reinu d'Inglaterra]]<ref>[http://www.nationalarchives.gov.uk/utk/scotland/conquered.htm "Uniting the Kingdoms?"] National Archives. Recoyío'l [[21 de payares]] de [[2006]]</ref> y l'alcordada en 1266 nel [[Tratáu de Perth]] ente Escocia y [[Noruega]].<ref name=Mackie> Mackie, J.D. (1969) ''A History of Scotland''. London. Penguin.</ref> Esceiciones importantes inclúin la [[Islla de Man]], que siendo perdida por Inglaterra nel [[sieglu XIV]] ye agora una dependencia de la corona fora del Reinu Xuníu; los grupos d'islles de les [[Orkney]] y les [[Islles Shetland|Shetland]], que foren adquiríes por Noruega en 1472;<ref name=Whitaker/> y [[Berwick-upon-Tweed]], perdío por Inglaterra en 1482.
La estensión territorial d'Escocia abarca la establecía nel [[Tratáu de York]] de 1237 ente Escocia y el [[Reinu d'Inglaterra]]<ref>[http://www.nationalarchives.gov.uk/utk/scotland/conquered.htm "Uniting the Kingdoms?"] National Archives. Recoyío'l [[21 de payares]] de [[2006]]</ref> y l'alcordada en 1266 nel [[Tratáu de Perth]] ente Escocia y [[Noruega]].<ref name=Mackie> Mackie, J.D. (1969) ''A History of Scotland''. London. Penguin.</ref> Esceiciones importantes inclúin la [[Islla de Man]], que siendo perdida por Inglaterra nel [[sieglu XIV]] ye agora una dependencia de la corona fora del Reinu Xuníu; los grupos d'islles de les [[Orkney]] y les [[Islles Shetland|Shetland]], que foren adquiríes por Noruega en 1472;<ref name=Whitaker/> y [[Berwick-upon-Tweed]], perdío por Inglaterra en 1482.


El centru xeográficu d'Escocia alcuéntrase a delles milles de la villa de [[Newtonmore]] en [[Badenoch]].<ref>Ver [http://www.highlandhostel.co.uk/wherearewe.htm "The 'Where Are We' page"] highlandhostel.co.uk. Recoyío'l [[22 de setiembre]] de [[2007]].</ref> Algamando los 1.344 metros (4.406 pies) sobre'l nivel del mar, el puntu más altu d'Escocia ye'l nomao [[Ben Nevis]], en [[Lochaber]],dimientres que'l ríu más llargu del país ye'l [[Ríu Tay]], que tien una llonxitú de 190&nbsp;km (120&nbsp;milles).<ref>Keay, J. & Keay, J. (1994) ''Collins Encyclopaedia of Scotland''. London. HarperCollins. Páxines 734 y 930.</ref><ref>[http://ca.encarta.msn.com/dictionary_561508579/Tay.html "Tay"] Encarta. Recoyío'l [[21 de marzu]] de [[2008]].</ref>
El centru xeográficu d'Escocia alcuéntrase a delles milles de la villa de [[Newtonmore]] en [[Badenoch]].<ref>Ver [http://www.highlandhostel.co.uk/wherearewe.htm "The 'Where Are We' page"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071117195735/http://www.highlandhostel.co.uk/wherearewe.htm |date=2007-11-17 }} highlandhostel.co.uk. Recoyío'l [[22 de setiembre]] de [[2007]].</ref> Algamando los 1.344 metros (4.406 pies) sobre'l nivel del mar, el puntu más altu d'Escocia ye'l nomao [[Ben Nevis]], en [[Lochaber]],dimientres que'l ríu más llargu del país ye'l [[Ríu Tay]], que tien una llonxitú de 190&nbsp;km (120&nbsp;milles).<ref>Keay, J. & Keay, J. (1994) ''Collins Encyclopaedia of Scotland''. London. HarperCollins. Páxines 734 y 930.</ref><ref>[http://ca.encarta.msn.com/dictionary_561508579/Tay.html "Tay"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080517013951/http://ca.encarta.msn.com/dictionary_561508579/Tay.html |date=2008-05-17 }} Encarta. Recoyío'l [[21 de marzu]] de [[2008]].</ref>


=== Xeoloxía y xeomorfoloxía ===
=== Xeoloxía y xeomorfoloxía ===
[[Archivu:Scotland (Location) Named (HR).png|float|left|thumb|right|Mapa en relieve d'Escocia]]La totalidá d'Escocia foi cubierta por mantes de xelu dimientres les edaes de xelu del [[Pleistocenu]] y el paisax heredao ta afeutao pola [[glaciación]]. Dende una perspeutiva [[xeoloxía|xeolóxica]]'l país tien tres divisions cimeres. Les [[Highlands]] y les Islands atópense al norte y oeste de la [[Falla de les Highlands]], que va dende la [[Islla d'Arran]] a [[Stonehaven]]. Esta parte d'Escocia comprende en gran midía roques perantigües d'orixe [[cambrianuu]] y [[precambrianu]], que foren xubíes hasta la superficie dimientres la cabera [[Oroxenia caledoniana]]. Intercálase con intrusions [[igneu|ígnees]] d'una edá más reciente, los restos de lu que formó nel so día masificaciones montañoses como les [[Cuillins]] de [[Cairngorms]] y [[Skye]]. Una esceición significativa a les nomaes agora son les cubirtes de rodamientos fósiles del [[Old Red Sandstone]], que s'atopen principalmente a lo llargo de la costa de [[Moray Firth]]. Les [[Highlands]] son polo xeneral montañoses y caltienen les elevaciones más altes de les [[Islles britániques]]. Escocia tien más de 790 islles, dividíes en cuatro grupos cimeros: les [[Shetland]], les [[Orkney]], y les [[Hébrides interiores]] y les [[Hébrides esteriores|esteriores]]. Hai numberosos cuerpos d'agua duce, incluyendo [[Loch Lomond]] y [[Loch Ness]]. Delles partes de la llinia de costa consisten nos [[Machair]], una duna perbaxa compuesta de pación.
[[Archivu:Scotland (Location) Named (HR).png|float|left|thumb|right|Mapa en relieve d'Escocia]]La totalidá d'Escocia foi cubierta por mantes de xelu dimientres les edaes de xelu del [[Pleistocenu]] y el paisax heredao ta afeutao pola [[glaciación]]. Dende una perspeutiva [[xeoloxía|xeolóxica]]'l país tien tres divisions cimeres. Les [[Highlands]] y les Islands atópense al norte y oeste de la [[Falla de les Highlands]], que va dende la [[Islla d'Arran]] a [[Stonehaven]]. Esta parte d'Escocia abarca en gran midía roques perantigües d'orixe [[cambrianuu]] y [[precambrianu]], que foren xubíes hasta la superficie dimientres la cabera [[Oroxenia caledoniana]]. Intercálase con intrusions [[igneu|ígnees]] d'una edá más reciente, los restos de lu que formó nel so día masificaciones montañoses como les [[Cuillins]] de [[Cairngorms]] y [[Skye]]. Una esceición significativa a les nomaes agora son les cubirtes de rodamientos fósiles del [[Old Red Sandstone]], que s'atopen principalmente a lo llargo de la costa de [[Moray Firth]]. Les [[Highlands]] son polo xeneral montañoses y caltienen les elevaciones más altes de les [[Islles britániques]]. Escocia tien más de 790 islles, dividíes en cuatro grupos cimeros: les [[Shetland]], les [[Orkney]], y les [[Hébrides interiores]] y les [[Hébrides esteriores|esteriores]]. Hai numberosos cuerpos d'agua duce, incluyendo [[Loch Lomond]] y [[Loch Ness]]. Delles partes de la llinia de costa consisten nos [[Machair]], una duna perbaxa compuesta de pación.


=== Central Lowlands ===
=== Central Lowlands ===
Les [[Central Lowlands]] o Tierres Baxes del centru comprenden una [[fuexa teutónica]] que compónse mayoritariamente de formaciones del [[Paleozoicu]]. Mundhos d'esos sedimentos tienen significáu económicu porque ehí ye au s'atopen les fontes rocoses de carbón y fierru qu'alitaron la [[Revolución Industrial]] n'Escocia. Esti area tamién tien sofrío d'un intense vulcanismu, col [[Arthur's Seat]], n'[[Edimburgu]], siendo un restu ñidiu de lu qu'hai cuantayá foi un [[volcán]] munchu más grande. Esti area ye rellativamente plana, pesie a qu'hai montes como los [[Ochil Hills|Ochils]] y [[Campsie Fells]], que son cacique esclusivos.
Les [[Central Lowlands]] o Tierres Baxes del centru comprenden una [[fuexa teutónica]] que compónse mayoritariamente de formaciones del [[Paleozoicu]]. Mundhos d'esos sedimentos tienen significáu económicu porque ehí ye au s'atopen les fontes rocoses de carbón y fierru qu'alitaron la [[Revolución Industrial]] n'Escocia. Esti area tamién tien sofrío d'un intense vulcanismu, col [[Arthur's Seat]], n'[[Edimburgu]], siendo un restu ñidiu de lu qu'hai cuantayá foi un [[volcán]] munchu más grande. Esti area ye rellativamente plana, pese a qu'hai montes como los [[Ochil Hills|Ochils]] y [[Campsie Fells]], que son cacique esclusivos.


=== Southern Uplands ===
=== Southern Uplands ===
Les [[Southern Uplands]] son una cordillera de colines de cuasi 200&nbsp;kilometros (125&nbsp;mi) de llargu, intercalaes con anchos valles. Atópense al sur d'una segunda falla (la falla de les Southern Uplands) que va dende [[Rhinns of Galloway]] a [[Dunbar]].<ref>[http://www.scottishgeology.com/geology/regional_geology/geo_maps/southern_uplands_map.html "Regional Geology, Southern Uplands - Map"] Scottishgeology.com. Recoyío'l [[21 de marzu]] de [[2008]].</ref> Les formaciones xeolóxiques comprenden mayormente depósitos del [[Silúricu]] daos hai 400-500 millones d'años. El puntu más altu nes Southern Uplands ye [[Merrick, Galloway|Merrick]], con un altor d'843 m (2.766 pies).<ref name=Keay>Keay, J. & Keay, J. (1994) ''Collins Encyclopaedia of Scotland''. London. HarperCollins.</ref><ref>Murray, W.H. (1973) ''The Islands of Western Scotland''. London. Eyre Methuen ISBN 978-0413303806</ref><ref>Murray, W.H. (1968) ''The Companion Guide to the West Highlands of Scotland''. London. Collins. ISBN 0002111357</ref><ref>Johnstone, Scott ''et al'' (1990) ''The Corbetts and Other Scottish Hills''. Edinburgh. Scottish Mountaineering Trust. Páxina 9.</ref>
Les [[Southern Uplands]] son una cordillera de colines de cuasi 200&nbsp;kilometros (125&nbsp;mi) de llargu, intercalaes con anchos valles. Atópense al sur d'una segunda falla (la falla de les Southern Uplands) que va dende [[Rhinns of Galloway]] a [[Dunbar]].<ref>[http://www.scottishgeology.com/geology/regional_geology/geo_maps/southern_uplands_map.html "Regional Geology, Southern Uplands - Map"] {{Webarchive|url=https://archive.today/20061023164716/http://www.scottishgeology.com/geology/regional_geology/geo_maps/southern_uplands_map.html |date=2006-10-23 }} Scottishgeology.com. Recoyío'l [[21 de marzu]] de [[2008]].</ref> Les formaciones xeolóxiques comprenden mayormente depósitos del [[Silúricu]] daos hai 400-500 millones d'años. El puntu más altu nes Southern Uplands ye [[Merrick, Galloway|Merrick]], con un altor d'843 m (2.766 pies).<ref name=Keay>Keay, J. & Keay, J. (1994) ''Collins Encyclopaedia of Scotland''. London. HarperCollins.</ref><ref>Murray, W.H. (1973) ''The Islands of Western Scotland''. London. Eyre Methuen ISBN 978-0413303806</ref><ref>Murray, W.H. (1968) ''The Companion Guide to the West Highlands of Scotland''. London. Collins. ISBN 0002111357</ref><ref>Johnstone, Scott ''et al'' (1990) ''The Corbetts and Other Scottish Hills''. Edinburgh. Scottish Mountaineering Trust. Páxina 9.</ref>


=== Clima ===
=== Clima ===
[[Archivu:BenNevis2005.jpg|thumb|[[Ben Nevis]], el picu más altu de les [[Islles Britániques]]]]El clima d'Escocia ye un clima [[temperáu]] y [[Clima oceánicu|oceánicu]], y tiende a camudar muncho. Ye templao pola [[Corriente del Golfu]] del [[Océanu Atlánticu]], y por mor d'ésti tien iviernos seles (pero branos más fríos y llentos) qu'árees en llatitúes asemeyaes, por exemplu [[Copenḥague]], [[Moscú]], o la [[Península de Kamchatka]] allende Escocia en [[Eurasia]]. De toes formes, les temperatures son polo xeneral más baxes que nel restu'l Reinu Xuníu, y ye au se rexistró la temperature más baxa na historia del Reinu Xuníu, -27.2&nbsp;°[[Celsius|C]] (-16.96&nbsp;°[[Fahrenheit|F]]) registraos en [[Braemar]], nes montañes de [[Grampian Mountains (Escocia)|Grampian]], el [[11 de febreru]] de [[1895]].<ref>[http://web.archive.org/web/20040901225337/https://www.bbc.co.uk/weather/features/understanding/uk_records.shtml BBC Weather: UK Records] BBC.co.uk. Recoyío'l [[21 de setiembre]] de [[2007]]. La mesma temperature foi tamién rexistrada en Braemar el [[10 de xineru]] de [[1982]] y en [[Altnaharra]], nes [[Highlands]], el [[30 d'avientu]] de [[1995]].</ref> La media máxima del iviernu ye de 6&nbsp;°C (42.8&nbsp;°F) nes lowlands, cola media del branu algamando los 18&nbsp;°C (64.4&nbsp;°F). La temperature más alta inxamás rexistrada foi de 32.9&nbsp;°C (91.22&nbsp;°F) en [[Greycrook]], nos [[Borders]], el [[9 d'agostu]] de [[2003]].<ref name="Met Office UK">{{cita web | títulu = Climate: Scotland| url = http://www.met-office.gov.uk/climate/uk/location/scotland/index.html | publisher= Met Office| fechaaccesu = 2006-09-14}}</ref>
[[Archivu:BenNevis2005.jpg|thumb|[[Ben Nevis]], el picu más altu de les [[Islles Britániques]]]]El clima d'Escocia ye un clima [[temperáu]] y [[Clima oceánicu|oceánicu]], y tiende a camudar muncho. Ye templao pola [[Corriente del Golfu]] del [[Océanu Atlánticu]], y por mor d'ésti tien iviernos seles (pero branos más fríos y llentos) qu'árees en llatitúes asemeyaes, por exemplu [[Copenḥague]], [[Moscú]], o la [[Península de Kamchatka]] allende Escocia en [[Eurasia]]. De toes formes, les temperatures son polo xeneral más baxes que nel restu'l Reinu Xuníu, y ye au se rexistró la temperature más baxa na historia del Reinu Xuníu, -27.2&nbsp;°[[Celsius|C]] (-16.96&nbsp;°[[Fahrenheit|F]]) registraos en [[Braemar]], nes montañes de [[Grampian Mountains (Escocia)|Grampian]], el [[11 de febreru]] de [[1895]].<ref>[https://web.archive.org/web/20040901225337/https://www.bbc.co.uk/weather/features/understanding/uk_records.shtml BBC Weather: UK Records] BBC.co.uk. Recoyío'l [[21 de setiembre]] de [[2007]]. La mesma temperature foi tamién rexistrada en Braemar el [[10 de xineru]] de [[1982]] y en [[Altnaharra]], nes [[Highlands]], el [[30 d'avientu]] de [[1995]].</ref> La media máxima del iviernu ye de 6&nbsp;°C (42.8&nbsp;°F) nes lowlands, cola media del branu algamando los 18&nbsp;°C (64.4&nbsp;°F). La temperature más alta inxamás rexistrada foi de 32.9&nbsp;°C (91.22&nbsp;°F) en [[Greycrook]], nos [[Borders]], el [[9 d'agostu]] de [[2003]].<ref name="Met Office UK">{{cita web| títulu = Climate: Scotland| url = http://www.met-office.gov.uk/climate/uk/location/scotland/index.html| publisher = Met Office| fechaaccesu = 2006-09-14| urlarchivu = https://web.archive.org/web/20010128133900/http://www.met-office.gov.uk/climate/uk/location/scotland/index.html| fechaarchivu = 2001-01-28}}</ref>


En xeneral, l'oeste d'Escocia ye davezu más templao que'l este debio a la influencia de les corrientes oceániques del Atlánticu y les temperaturas fríes veníes dende'l [[Mar del Norte]]. [[Tiree]], nes [[Hébrides Interiores]], ye un de los sitios más soleaos del país: algamó a tener 300 díes soleaos en 1975. Les precipitaciones camuden a lo llargo de toa Escocia. Les tierres altes del oeste d'Escocia resulten ser el territoriu más llentu del país, con precipitaciones añales qu'esceden los 3.000&nbsp;mm (120&nbsp;[[pulgada|pulgaes]]).<ref name="Met Office UK"/> En comparanza, la mayoría de les tierres baxes del país reciben menos d'800&nbsp;mm (31&nbsp;pulgaes) añalmente.<ref name="Met Office UK"/> Les fuertes nevaes nun son daqué común nes tierres baxes, anque pasa a ser daqué más normal con sitios d'altor. [[Braemar]] esperimenta una media de 59 díes nevosos añales,<ref>[http://web.archive.org/web/20040926133609/https://www.bbc.co.uk/weather/features/understanding/scotland_01.shtml Scottish Weather Part One] BBC.co.uk Recoyío'l [[21 de setiembre]] de [[2007]]</ref> dimientres que les árees costeres tienen una media menor de 10 díes.<ref name="Met Office UK"/>
En xeneral, l'oeste d'Escocia ye davezu más templao que'l este debio a la influencia de les corrientes oceániques del Atlánticu y les temperaturas fríes veníes dende'l [[Mar del Norte]]. [[Tiree]], nes [[Hébrides Interiores]], ye un de los sitios más soleaos del país: algamó a tener 300 díes soleaos en 1975. Les precipitaciones camuden a lo llargo de toa Escocia. Les tierres altes del oeste d'Escocia resulten ser el territoriu más llentu del país, con precipitaciones añales qu'esceden los 3.000&nbsp;mm (120&nbsp;[[pulgada|pulgaes]]).<ref name="Met Office UK"/> En comparanza, la mayoría de les tierres baxes del país reciben menos d'800&nbsp;mm (31&nbsp;pulgaes) añalmente.<ref name="Met Office UK"/> Les fuertes nevaes nun son daqué común nes tierres baxes, anque pasa a ser daqué más normal con sitios d'altor. [[Braemar]] esperimenta una media de 59 díes nevosos añales,<ref>[https://web.archive.org/web/20040926133609/https://www.bbc.co.uk/weather/features/understanding/scotland_01.shtml Scottish Weather Part One] BBC.co.uk Recoyío'l [[21 de setiembre]] de [[2007]]</ref> dimientres que les árees costeres tienen una media menor de 10 díes.<ref name="Met Office UK"/>


=== Flora y fauna ===
=== Flora y fauna ===
[[Archivu:Red deer.jpg|thumb|right|[[Ciervu roxu]]]]La vida salvaxe d'Escocia ye la típica del noroeste d'[[Europa]], pesie a que bayura de los grandes mamíferos como'l [[Lynx lynx|llince]], l'[[Osu pardu]], el [[Canis lupus lupus|llobu]], l'[[alce]] y la [[Morsa]] foren cazaos fasta'l so desaniciu a lo llargo de la historia. Hai importantes poblaciones de [[Pinnipedia|foques]] y ñeros territoriales internacionalmente significativos pa variedaes d'[[Ave marina|aves marines]] como'l [[Alcatraz común]].<ref> Fraser Darling, F. & Boyd, J.M. (1969) ''Natural History in the Highlands and Islands.'' London. Bloomsbury.</ref> Amás de lu comentao, l'[[Águila rial]] vien a ser un inconu nacional.
[[Archivu:Red deer.jpg|thumb|right|[[Ciervu roxu]]]]La vida salvaxe d'Escocia ye la típica del noroeste d'[[Europa]], pese a que bayura de los grandes mamíferos como'l [[Lynx lynx|llince]], l'[[Osu pardu]], el [[Canis lupus lupus|llobu]], l'[[alce]] y la [[Morsa]] foren cazaos fasta'l so desaniciu a lo llargo de la historia. Hai importantes poblaciones de [[Pinnipedia|foques]] y ñeros territoriales internacionalmente significativos pa variedaes d'[[Ave marina|aves marines]] como'l [[Alcatraz común]].<ref>Fraser Darling, F. & Boyd, J.M. (1969) ''Natural History in the Highlands and Islands.'' London. Bloomsbury.</ref> Amás de lu comentao, l'[[Águila rial]] vien a ser un inconu nacional.
Nos altores máximos de los montes especies qu'inclúin la [[perdiz nival]], la [[llebre de les ñeves]] y l'[[armiñu]] puen ser vistes nes sos fases de pelaxe blanco dimientres los meses d'iviernu.<ref>[http://www.cairngorms.co.uk/resource/docs/publications/CNPA.Paper.225.State%20of%20the%20Park%20Report%20-%20Chapter%202%20Natural%20Resources.pdf "State of the Park Report. Chapter 2: Natural Resources"](pdf) (2006) Cairngorms National Park Authority. Recoyío'l [[14 d'ochobre]] de [[2007]].</ref> Restos llariegos de biesques de [[Pinus sylvestris|pinu escocés]] siguen esistiendo<ref>Preston, C.D., Pearman, D.A., & Dines, T.D. (2002) ''New Atlas of the British and Irish Flora''. Oxford University Press.</ref> y ente eses árees les aves de la especie [[Loxia scotica]], l'únicu páxaru endémicu de Gran Bretaña, puen atopase xunto con [[Faisán|faisanes]], [[Gatu montés|gatos monteses]], [[Esguil|esguiles roxes]] y [[Marta|martes]].<ref>Gooders, J. (1994) ''Field Guide to the Birds of Britain and Ireland''. London. Kingfisher.</ref><ref>Matthews, L.H. (1968) ''British Mammals''. London. Bloomsbury.</ref>
Nos altores máximos de los montes especies qu'inclúin la [[perdiz nival]], la [[llebre de les ñeves]] y l'[[armiñu]] puen ser vistes nes sos fases de pelaxe blanco dimientres los meses d'iviernu.<ref>[http://www.cairngorms.co.uk/resource/docs/publications/CNPA.Paper.225.State%20of%20the%20Park%20Report%20-%20Chapter%202%20Natural%20Resources.pdf "State of the Park Report. Chapter 2: Natural Resources"](pdf) (2006) Cairngorms National Park Authority. Recoyío'l [[14 d'ochobre]] de [[2007]].</ref> Restos llariegos de biesques de [[Pinus sylvestris|pinu escocés]] siguen esistiendo<ref>Preston, C.D., Pearman, D.A., & Dines, T.D. (2002) ''New Atlas of the British and Irish Flora''. Oxford University Press.</ref> y ente eses árees les aves de la especie [[Loxia scotica]], l'únicu páxaru endémicu de Gran Bretaña, puen atopase xunto con [[Faisán|faisanes]], [[Gatu montés|gatos monteses]], [[Esguil|esguiles roxes]] y [[Marta|martes]].<ref>Gooders, J. (1994) ''Field Guide to the Birds of Britain and Ireland''. London. Kingfisher.</ref><ref>Matthews, L.H. (1968) ''British Mammals''. London. Bloomsbury.</ref>


La flora del país ye variada, con biseques qu'inclúin especies tanto [[caducifolios|caducifolies]] como [[coníferes]], asina como de [[Páramu|páramos]] y [[tundra]]. De toes formes, La plantación a gran escala d'árboles comerciales y el manexu de los páramos de los habitats de llatitúes más altes pa pación d'oveyes y campos pa la práutica comercial del deporte impauten na distribución de plantes y animales llariegos.<ref>[http://www.snh.org.uk/pdfs/publications/commissioned_reports/f01as01.pdf ''Integrated Upland Management for Wildlife, Field Sports, Agriculture & Public Enjoyment''] (pdf) (September 1999) Scottish Natural Heritage. Recoyío'l [[14 d'ochobre]] de [[2007]]</ref> L'árbol más altu del Reinu Xuníu ye un [[Abetu de Douglas]] auq s'atopa en Reelig Glen, a la vera d'Inverness, y el [[Texu de Fortingall]] tien unos 5.000 años y ye probatible que seya'l ser vivu de más antiguedá n'Europa.<ref>[http://www.treefestscotland.org.uk/forestry/INFD-6UFC5F "The Fortingall Yew"] Forestry Commission. Recoyío'l [[24 de xunu]] de [[2007]].</ref><ref>[http://www.forestry.gov.uk/newsrele.nsf/WebPressReleases/3EEE4838BED1F155802570D8003965E9 "Scotland remains home to Britain's tallest tree as Dughall Mor reaches new heights"] Forestry Commission. Recoyío'l [[26 d'abril]] de [[2008]]</ref> Pesie a que'l númberu de [[Planta vascular|plantes vasculares]] natives ye baxu según los standards mundiales, la sustancial flora [[Bryophyta|briófita]] ye d'importancia global.<ref>[http://www.snh.org.uk/publications/on-line/naturallyscottish/mossesliverworts/whyscotland.asp "Why Scotland has so many mosses and liverworts"] SNH. Recoyío'l [[14 de mayu]] de [[2008]].</ref><ref name=RBGE>[http://www.rbge.org.uk/science/cryptogamic-plants-and-fungi/bryology "Bryology (mosses, liverworts and hornworts)"] Royal Botanic Garden Edinburgh. Recoyío'l [[15 de mayu]] de [[2008]].</ref>
La flora del país ye variada, con biseques qu'inclúin especies tanto [[caducifolios|caducifolies]] como [[coníferes]], asina como de [[Páramu|páramos]] y [[tundra]]. De toes formes, La plantación a gran escala d'árboles comerciales y el manexu de los páramos de los habitats de llatitúes más altes pa pación d'oveyes y campos pa la práutica comercial del deporte impauten na distribución de plantes y animales llariegos.<ref>[http://www.snh.org.uk/pdfs/publications/commissioned_reports/f01as01.pdf ''Integrated Upland Management for Wildlife, Field Sports, Agriculture & Public Enjoyment''] (pdf) (September 1999) Scottish Natural Heritage. Recoyío'l [[14 d'ochobre]] de [[2007]]</ref> L'árbol más altu del Reinu Xuníu ye un [[Abetu de Douglas]] auq s'atopa en Reelig Glen, a la vera d'Inverness, y el [[Texu de Fortingall]] tien unos 5.000 años y ye probatible que seya'l ser vivu de más antiguedá n'Europa.<ref>[http://www.treefestscotland.org.uk/forestry/INFD-6UFC5F "The Fortingall Yew"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081206060744/http://www.treefestscotland.org.uk/forestry/INFD-6UFC5F |date=2008-12-06 }} Forestry Commission. Recoyío'l [[24 de xunu]] de [[2007]].</ref><ref>[http://www.forestry.gov.uk/newsrele.nsf/WebPressReleases/3EEE4838BED1F155802570D8003965E9 "Scotland remains home to Britain's tallest tree as Dughall Mor reaches new heights"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121003182505/http://www.forestry.gov.uk/newsrele.nsf/WebPressReleases/3EEE4838BED1F155802570D8003965E9 |date=2012-10-03 }} Forestry Commission. Recoyío'l [[26 d'abril]] de [[2008]]</ref> Pese a que'l númberu de [[Planta vascular|plantes vasculares]] natives ye baxu según los standards mundiales, la sustancial flora [[Bryophyta|briófita]] ye d'importancia global.<ref>[http://www.snh.org.uk/publications/on-line/naturallyscottish/mossesliverworts/whyscotland.asp "Why Scotland has so many mosses and liverworts"] SNH. Recoyío'l [[14 de mayu]] de [[2008]].</ref><ref name=RBGE>[http://www.rbge.org.uk/science/cryptogamic-plants-and-fungi/bryology "Bryology (mosses, liverworts and hornworts)"] Royal Botanic Garden Edinburgh. Recoyío'l [[15 de mayu]] de [[2008]].</ref>


== Economía ya infraestructura ==
== Economía ya infraestructura ==
[[Archivu:Oil platform in the North SeaPros.jpg|thumb|right|Una [[plataforma petrolífera]] asitiada nel [[Mar del Norte]]]]Escocia tien un estilu occidental d'[[Economía mista]] [[Economía abierta|abierta]] qu'enllaza sobremanera cola del restu d'Europa. Tradicionalmente la economía escocesa tien tao dominada pola [[Industria pesada]] caltenida pola [[construcción naval]] en [[Glasgow]], la [[minería del carbón]] y la [[siderurxa]]. Les industries rellacionaes col petroliu y asociaes a la estracción del mesmu nel Mar del Norte tien sío tamién empreses cimeres na economía escocesa dende los [[años 1970]], especialmente nel noreste d'Escocia. La desindustrialización dimientres los años 1970 y [[años 1980|1980]] vivió un cambéu d'un focu de manufacturación haza una economía más orientada nos [[Sector servicios|servicios]]. Edimburgu yel centru de servicios financieros d'Escocia y el sestu mayor centru de servicios n'Europa no que cinca a los findos de xestión, tres [[Londres]], [[París]], [[Frankfurt]], [[Zúrich]] y [[Ámsterdam]],<ref name=Milner>{{cita web
[[Archivu:Oil platform in the North SeaPros.jpg|thumb|right|Una [[plataforma petrolífera]] asitiada nel [[Mar del Norte]]]]Escocia tien un estilu occidental d'[[Economía mista]] [[Economía abierta|abierta]] qu'enllaza sobremanera cola del restu d'Europa. Tradicionalmente la economía escocesa tien tao dominada pola [[Industria pesada]] caltenida pola [[construcción naval]] en [[Glasgow]], la [[minería del carbón]] y la [[siderurxa]]. Les industries rellacionaes col petroleu y asociaes a la estracción del mesmu nel Mar del Norte tien sío tamién empreses cimeres na economía escocesa dende los [[años 1970]], especialmente nel noreste d'Escocia. La desindustrialización dimientres los años 1970 y [[años 1980|1980]] vivió un cambéu d'un focu de manufacturación haza una economía más orientada nos [[Sector servicios|servicios]]. Edimburgu yel centru de servicios financieros d'Escocia y el sestu mayor centru de servicios n'Europa no que cinca a los findos de xestión, tres [[Londres]], [[París]], [[Frankfurt]], [[Zúrich]] y [[Ámsterdam]],<ref name=Milner>{{cita web
|author = Milner M. and Treanor J.
|author = Milner M. and Treanor J.
|url = http://www.guardian.co.uk/Scotland/Story/0,,205573,00.html
|url = http://www.guardian.co.uk/Scotland/Story/0,,205573,00.html
Llinia 115: Llinia 115:
}}</ref> con bayura grandes firmes asitiaes ehí, incluyendo: el [[Royal Bank of Scotland]] (el segundu bancu más grande d'Europa); [[HBOS plc|HBOS]] (propietarios del [[Bank of Scotland]]); y [[Standard Life]].
}}</ref> con bayura grandes firmes asitiaes ehí, incluyendo: el [[Royal Bank of Scotland]] (el segundu bancu más grande d'Europa); [[HBOS plc|HBOS]] (propietarios del [[Bank of Scotland]]); y [[Standard Life]].


En 2005, el total de les [[esportación|esportaciones]] escoceses (incluyendo les internes nel Reinu Xuníu) taben estimaes aproximadamente en 17.500£ millones, de los que'l 70% (12.200£ millones) yeren atribuibles a la manufacturación.<ref name="Trade">{{cita web |url=http://www.scotland.gov.uk/Resource/Doc/933/0020661.pdf |títulu=Global Connections Survey |publisher=Scottish Executive |fechaaccesu=2006-12-03}}</ref> Les exportaciones cimeres d'Escocia inclúin el [[whisky]], lleutrónica y servicios financieros. Los [[Estaos Xuníos]], [[Holanda]], [[Alemaña]], [[Francia]] y [[España]] constitúin los mayores mercaos d'estes esportaciones.<ref name="Trade"/> En 2006, el [[Productu Interior Brutu]] (PIB) d'Escocia (escluyendo les producciones del petróliu y gas en aües escoceses) yera sobre 86.000£ millones, dando un PIB per cápita de 16.900£.<ref name=GDP>{{cita web
En 2005, el total de les [[esportación|esportaciones]] escoceses (incluyendo les internes nel Reinu Xuníu) taben estimaes aproximadamente en 17.500£ millones, de los que'l 70% (12.200£ millones) yeren atribuibles a la manufacturación.<ref name="Trade">{{cita web |url=http://www.scotland.gov.uk/Resource/Doc/933/0020661.pdf |títulu=Global Connections Survey |publisher=Scottish Executive |fechaaccesu=2006-12-03 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080527194221/http://www.scotland.gov.uk/Resource/Doc/933/0020661.pdf |fechaarchivu=2008-05-27 }}</ref> Les exportaciones cimeres d'Escocia inclúin el [[whisky]], lleutrónica y servicios financieros. Los [[Estaos Xuníos]], [[Holanda]], [[Alemaña]], [[Francia]] y [[España]] constitúin los mayores mercaos d'estes esportaciones.<ref name="Trade"/> En 2006, el [[Productu Interior Brutu]] (PIB) d'Escocia (escluyendo les producciones del petróliu y gas en aües escoceses) yera sobre 86.000£ millones, dando un PIB per cápita de 16.900£.<ref name=GDP>{{cita web
|author = The Scottish Executive
|author = The Scottish Executive
|url = http://www.scotland.gov.uk/stats/ses/ses-00m.asp
|url = http://www.scotland.gov.uk/stats/ses/ses-00m.asp
Llinia 122: Llinia 122:
|date = 2006
|date = 2006
|fechaaccesu = 12-04-2007
|fechaaccesu = 12-04-2007
|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070420095523/http://www.scotland.gov.uk/stats/ses/ses-00m.asp
⚫
}}</ref><ref>{{cita web
|fechaarchivu = 2007-04-20
⚫
}}</ref><ref>{{cita web
|author = Office of National Statistics
|author = Office of National Statistics
|url = http://www.statistics.gov.uk/pdfdir/gva1206.pdf
|url = http://www.statistics.gov.uk/pdfdir/gva1206.pdf
Llinia 128: Llinia 130:
|publisher = Office of National Statistics
|publisher = Office of National Statistics
|date = 15-12-2006
|date = 15-12-2006
|fechaaccesu = 12-04-2007
|fechaaccesu = 12-04-2007
|urlarchivu = http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20070109100329/http://www.statistics.gov.uk/pdfdir/gva1206.pdf
|fechaarchivu = 2007-01-09
}}</ref>
}}</ref>
[[Archivu:modernclyde.JPG|thumb|left|El Pacific Quay nel [[Ríu Clyde]], un exemplu de la rexeneración de Glasgow y la diversidá de la economía escocesa]]
[[Archivu:modernclyde.JPG|thumb|left|El Pacific Quay nel [[Ríu Clyde]], un exemplu de la rexeneración de Glasgow y la diversidá de la economía escocesa]]
Llinia 135: Llinia 139:
En payares de 2007 el nivel de desemplegu n'Escocia atopábase nun 4,9%—más baxo que la media del Reinu Xuníu y que la mayoría de los países de la Xunión Europea.<ref name="Unemployment">{{cita web |url=http://www.scotlandoffice.gov.uk/our-communications/release.php?id=3633 |títulu=November Labour Market statistics for Scotland |publisher=Scotland Office |fechaaccesu=2007-11-14}}</ref>
En payares de 2007 el nivel de desemplegu n'Escocia atopábase nun 4,9%—más baxo que la media del Reinu Xuníu y que la mayoría de los países de la Xunión Europea.<ref name="Unemployment">{{cita web |url=http://www.scotlandoffice.gov.uk/our-communications/release.php?id=3633 |títulu=November Labour Market statistics for Scotland |publisher=Scotland Office |fechaaccesu=2007-11-14}}</ref>


Les cifres gubernamentales más recientes (de xunetu de 2006) suxeren qu'Escocia podría atopase con un superávit presupuestariu de más d'800£ millones si recibe lu que-y corresponde xeográficamente de los ingresos del Mar del Norte.<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/7465840.stm El petróliu 'podría crear superávit presupuestariu'] BBC News, Xunu 20, 2008 </ref>. La balanza fiscal neta, que ye'l balance presupuestariu más la inversión capital, daba un déficit de 2.700£ millones (2,1% del PIB) incluyendo los ingresos íntegros provenientes de les xestiones del Mart del Norte, o de 10.200£ millones de déficit excluyendo los ingresos del mar del Norte.<ref>[http://www.scotland.gov.uk/Publications/2008/06/18170334/9 General Expenditure and Revenue Scotland 2006-2007</ref>
Les cifres gubernamentales más recientes (de xunetu de 2006) suxeren qu'Escocia podría atopase con un superávit presupuestariu de más d'800£ millones si recibe lu que-y corresponde xeográficamente de los ingresos del Mar del Norte.<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/7465840.stm El petróliu 'podría crear superávit presupuestariu'] BBC News, Xunu 20, 2008</ref>. La balanza fiscal neta, que ye'l balance presupuestariu más la inversión capital, daba un déficit de 2.700£ millones (2,1% del PIB) incluyendo los ingresos íntegros provenientes de les xestiones del Mart del Norte, o de 10.200£ millones de déficit excluyendo los ingresos del mar del Norte.<ref>[http://www.scotland.gov.uk/Publications/2008/06/18170334/9 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120213070343/http://scotland.gov.uk/Publications/2008/06/18170334/9 |date=2012-02-13 }} General Expenditure and Revenue Scotland 2006-2007</ref>


=== Divisa ===
=== Divisa ===
Pesie a que'l [[Bank of England]] ye'l [[bancu central]] pal Reinu Xuníu, tres bancos escoceses de compensación entovia emiten el so propiu [[papel moneda]] [[Llibra esterlina|esterlín]]: [[Bank of Scotland]]; [[Royal Bank of Scotland]]; y [[Clydesdale Bank]]. El valor actual del papel moneda escocés en circulación ye de 1.500 millones de llibres esterlines.<ref name="Banknotes">{{cita web |url=http://www.scotbanks.org.uk/banknote_history.php |títulu=Banknote History |publisher=Scottish Clearing Banks |fechaaccesu=2007-10-26}}</ref>
Pese a que'l [[Bank of England]] ye'l [[bancu central]] pal Reinu Xuníu, tres bancos escoceses de compensación entovia emiten el so propiu [[papel moneda]] [[Llibra esterlina|esterlín]]: [[Bank of Scotland]]; [[Royal Bank of Scotland]]; y [[Clydesdale Bank]]. El valor actual del papel moneda escocés en circulación ye de 1.500 millones de llibres esterlines.<ref name="Banknotes">{{cita web |url=http://www.scotbanks.org.uk/banknote_history.php |títulu=Banknote History |publisher=Scottish Clearing Banks |fechaaccesu=2007-10-26 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20230407184200/https://www.scotbanks.org.uk/banknote_history.php |fechaarchivu=2023-04-07 }}</ref>


=== Tresporte ===
=== Tresporte ===
Llinia 147: Llinia 151:
Servicios regulares de [[ferry]] operen ente les mainland y la comunidá de les Islles. Estos servicios son la mayoría remanaos por [[Caledonian MacBrayne]], anque dellos son operaos por conceyos llocales. Otres rutes de ferry, ufríes por bayura compañíes, coneuten con [[Irlanda del Norte]], [[Bélxica]], [[Noruega]], les [[Islles Feroe]] y tamién con [[Islandia]].
Servicios regulares de [[ferry]] operen ente les mainland y la comunidá de les Islles. Estos servicios son la mayoría remanaos por [[Caledonian MacBrayne]], anque dellos son operaos por conceyos llocales. Otres rutes de ferry, ufríes por bayura compañíes, coneuten con [[Irlanda del Norte]], [[Bélxica]], [[Noruega]], les [[Islles Feroe]] y tamién con [[Islandia]].
[[Archivu:Bb-forthrailbridge.jpg|thumb|left|[[Forth Bridge (ferrocarril)|Forth Bridge]]]]
[[Archivu:Bb-forthrailbridge.jpg|thumb|left|[[Forth Bridge (ferrocarril)|Forth Bridge]]]]
[[Network Rail|Network Rail Infrastructure Limited]] posee y opera los activos d'infraestructures del sistema ferroviariu d'Escocia, dimientres que'l [[Gobiernu escocés]] caltién responsabilidá en xeneral pa la estratexa vial y la financiación n'Escocia.<ref name="Office of Rail Regulation">[http://www.rail-reg.gov.uk/upload/pdf/238.pdf "Disaggregating Network Rail's expenditure and revenue allowance and future price control framework: a consultation (June 2005)"] Oficina de Regulación Vial. Recoyío'l [[2 de payares]] de [[2007]].</ref> La rede ferroviaria d'Escocia tien alrodiu de 340 estaciones de ferrocarril y 3.00 kilóetros de ruta, con más de 62 millones de viaxes de pasaxeros ca añu.<ref>[http://www.transportscotland.gov.uk/rail Transport Scotland - Rail] www.transportscotland.gov.uk accedío'l 10 de xunetu de 2008 </ref>
[[Network Rail|Network Rail Infrastructure Limited]] posee y opera los activos d'infraestructures del sistema ferroviariu d'Escocia, dimientres que'l [[Gobiernu escocés]] caltién responsabilidá en xeneral pa la estratexa vial y la financiación n'Escocia.<ref name="Office of Rail Regulation">[http://www.rail-reg.gov.uk/upload/pdf/238.pdf "Disaggregating Network Rail's expenditure and revenue allowance and future price control framework: a consultation (June 2005)"] Oficina de Regulación Vial. Recoyío'l [[2 de payares]] de [[2007]].</ref> La rede ferroviaria d'Escocia tien alrodiu de 340 estaciones de ferrocarril y 3.00 kilóetros de ruta, con más de 62 millones de viaxes de pasaxeros ca añu.<ref>[http://www.transportscotland.gov.uk/rail Transport Scotland - Rail] www.transportscotland.gov.uk accedío'l 10 de xunetu de 2008</ref>


La rede ferroviaria d'Escocia ye remanada pol [[Transport Scotland]].<ref name="TRANSSCOT">[http://www.transportscotland.gov.uk/defaultpage1221cde0.aspx?pageID=30 "Rail"] Transport Scotland. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref> Les llinies ferroviaries cimeres (Main Railway lines) [[East Coast Main Line|East Coast]] y [[West Coast Main Line|West Coast]] y la [[Cross Country Route (MR)|Cross Country Line]] coneuten la mayoría de les ciudaes y pueblos d'Escocia y tamién cola rede ferroviaria d'Inglaterra. Los servicios ferroviarios civiles son operaos por [[First Scotrail]].
La rede ferroviaria d'Escocia ye remanada pol [[Transport Scotland]].<ref name="TRANSSCOT">[http://www.transportscotland.gov.uk/defaultpage1221cde0.aspx?pageID=30 "Rail"] Transport Scotland. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref> Les llinies ferroviaries cimeres (Main Railway lines) [[East Coast Main Line|East Coast]] y [[West Coast Main Line|West Coast]] y la [[Cross Country Route (MR)|Cross Country Line]] coneuten la mayoría de les ciudaes y pueblos d'Escocia y tamién cola rede ferroviaria d'Inglaterra. Los servicios ferroviarios civiles son operaos por [[First Scotrail]].
Llinia 155: Llinia 159:
== Demografía ==
== Demografía ==
[[Archivu:Sanas.jpg|thumb|right|Les señalizaciones viales billingües son ca vegada más comunes nes Highlands.]]
[[Archivu:Sanas.jpg|thumb|right|Les señalizaciones viales billingües son ca vegada más comunes nes Highlands.]]
El censu poblacional d'Escocia en 2001 yera de 5.062.011 persones. Acordies coles estimaciones de xunu de 2006, esta cifra tien medrao hasta les 5.116.900 persones.<ref name="population>{{cita web |url=http://www.gro-scotland.gov.uk/press/2007-news/scotlands-mid-year-population-estimates.html |títulu=Scotland's mid year population estimates |date=2007-04-26 |publisher=General Register Office for Scotland |fechaaccesu=2007-04-26}}</ref> Esto fradría d'Escocia'l 112u país más grande por población si fore un estáu [[Soberanía|soberanu]]. Pesie a qu'[[Edimburgu]] seya la capital d'Escocia, nun ye la ciudá más grande. Con una población de más de 600.000 persones esti honor cai sobre [[Glasgow]]. Amás d'estu, la conurbanización de [[Greater Glasgow]], con una población qu'algama más de les 1,1 millones de persones, ye'l llar de más del quintu de la población d'Escocia.<ref>[http://www.citypopulation.de/UK-ScotlandUA.html "Great Britain and Northern Ireland: Scotland. All settlements (urban areas) in Scotland of more than 20,000 inhabitants."] citypopulation.de. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref><ref>[http://rampantscotland.com/know/blknow_cities.htm "Did You Know?—Scotland's Cities"] rampantscotland.com. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref>
El censu poblacional d'Escocia en 2001 yera de 5.062.011 persones. Acordies coles estimaciones de xunu de 2006, esta cifra tien medrao hasta les 5.116.900 persones.<ref name="population>{{cita web |url=http://www.gro-scotland.gov.uk/press/2007-news/scotlands-mid-year-population-estimates.html |títulu=Scotland's mid year population estimates |date=2007-04-26 |publisher=General Register Office for Scotland |fechaaccesu=2007-04-26}}</ref> Esto fradría d'Escocia'l 112u país más grande por población si fore un estáu [[Soberanía|soberanu]]. Pese a qu'[[Edimburgu]] seya la capital d'Escocia, nun ye la ciudá más grande. Con una población de más de 600.000 persones esti honor cai sobre [[Glasgow]]. Amás d'esto, la conurbanización de [[Greater Glasgow]], con una población qu'algama más de les 1,1 millones de persones, ye'l llar de más del quintu de la población d'Escocia.<ref>[http://www.citypopulation.de/UK-ScotlandUA.html "Great Britain and Northern Ireland: Scotland. All settlements (urban areas) in Scotland of more than 20,000 inhabitants."] citypopulation.de. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref><ref>[http://rampantscotland.com/know/blknow_cities.htm "Did You Know?—Scotland's Cities"] rampantscotland.com. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref>


Nel [[Central Lowlands|Cintu central]] ye au s'atopen la mayoría de les cimeres ciudaes y poblaciones. Glasgow alcuéntrase al oeste, dimientres qu'[[Edimburgu]] y [[Dundee]] tan na costa este. La única ciudá escocesa d'importancia que nun s'atopa nesi centru poblacional ye [[Aberdeen]], na costa este, al norte. A parte d'Aberdeen, el restu de les Highlands tan perpocu poblaes, anque la ciudá d'[[Inverness]] tien esperimentao un abondo crecimientu nos caberos años. En xeneral sólo les islles de más tamañu y más accesibles caltienen población humana, y menos de 90 tan habitaes anguaño. Les Southern Uplands (tierres altes del sur) son esencialmente rurales y dominaes pola agricultura y los montes.<ref>Clapperton, C.M. (ed) (1983) ''Scotland: A New Study''. London. David & Charles.</ref><ref>Miller, J. (2004) ''Inverness''. Edinburgh. Birlinn. ISBN 9781841582962</ref> Debio a los problemes de vivienda en Glasgow y Edimburgu, cinco nueves ciudaes foren creaes ente 1947 y 1966. Éstes son [[East Kilbride]], [[Glenrothes]], [[Livingston]], [[Cumbernauld]], ya [[Irvine]].<ref>[https://www.bbc.co.uk/scotland/education/as/sixties/standard/rural/new_towns.shtml "New Towns"] BBC Escocia. Recoyío'l [[24 de xunetu]] de [[2007]].</ref>
Nel [[Central Lowlands|Cintu central]] ye au s'atopen la mayoría de les cimeres ciudaes y poblaciones. Glasgow alcuéntrase al oeste, dimientres qu'[[Edimburgu]] y [[Dundee]] tan na costa este. La única ciudá escocesa d'importancia que nun s'atopa nesi centru poblacional ye [[Aberdeen]], na costa este, al norte. A parte d'Aberdeen, el restu de les Highlands tan perpocu poblaes, anque la ciudá d'[[Inverness]] tien esperimentao un abondo crecimientu nos caberos años. En xeneral sólo les islles de más tamañu y más accesibles caltienen población humana, y menos de 90 tan habitaes anguaño. Les Southern Uplands (tierres altes del sur) son esencialmente rurales y dominaes pola agricultura y los montes.<ref>Clapperton, C.M. (ed) (1983) ''Scotland: A New Study''. London. David & Charles.</ref><ref>Miller, J. (2004) ''Inverness''. Edinburgh. Birlinn. ISBN 9781841582962</ref> Debio a los problemes de vivienda en Glasgow y Edimburgu, cinco nueves ciudaes foren creaes ente 1947 y 1966. Éstes son [[East Kilbride]], [[Glenrothes]], [[Livingston]], [[Cumbernauld]], ya [[Irvine]].<ref>[https://www.bbc.co.uk/scotland/education/as/sixties/standard/rural/new_towns.shtml "New Towns"] BBC Escocia. Recoyío'l [[24 de xunetu]] de [[2007]].</ref>
Llinia 161: Llinia 165:
Debio a la immigración dende la [[Segunda Guerra Mundial]], Glasgow, Edimburgu y Dundee tienen pequeñes comunidaes asiátiques.<ref>[http://www.urdustan.net/2004/11/scotland-speaks-urdu.html "Scotland speaks Urdu"] (2004)Urdustan.net. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref> Dende la reciente [[Ampliación de la Xunión Europea]] tien medrao enforma'l númberu de xente proveniende d'[[Europa Central]] y [[Europa del Este|del Este]], y estímase qu'unos 40.000 ó 50.000 [[Polacu|polacos]] tan agora viviendo nel país.<ref>''The Pole Position'' ([[6 d'agostu]], [[2005]]). Glasgow. Sunday Herald newspaper.</ref> Dende 2001, hai 16.310 residentes [[Tusán|chinos étnicos]] n'Escocia.<ref>Statistics [http://www.scotland.gov.uk/Publications/2004/02/18876/32939 Análisis d'Etnicidá nel Censu de 2001 – Reporte de Sumariu] Gobiernu Escocés. Recoyío'l [[27 de setiembre]] de [[2007]].</ref> Los grupos étnicos que s'atopen n'Escocia tan nes proporciones que vienen darréu: Blancu - 97.99%, Sudasiáticu - 1.09%, Prietos- 0.16%, Mezáu - 0.25%, Chinu - 0.32% y Otros - 0.19%.
Debio a la immigración dende la [[Segunda Guerra Mundial]], Glasgow, Edimburgu y Dundee tienen pequeñes comunidaes asiátiques.<ref>[http://www.urdustan.net/2004/11/scotland-speaks-urdu.html "Scotland speaks Urdu"] (2004)Urdustan.net. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref> Dende la reciente [[Ampliación de la Xunión Europea]] tien medrao enforma'l númberu de xente proveniende d'[[Europa Central]] y [[Europa del Este|del Este]], y estímase qu'unos 40.000 ó 50.000 [[Polacu|polacos]] tan agora viviendo nel país.<ref>''The Pole Position'' ([[6 d'agostu]], [[2005]]). Glasgow. Sunday Herald newspaper.</ref> Dende 2001, hai 16.310 residentes [[Tusán|chinos étnicos]] n'Escocia.<ref>Statistics [http://www.scotland.gov.uk/Publications/2004/02/18876/32939 Análisis d'Etnicidá nel Censu de 2001 – Reporte de Sumariu] Gobiernu Escocés. Recoyío'l [[27 de setiembre]] de [[2007]].</ref> Los grupos étnicos que s'atopen n'Escocia tan nes proporciones que vienen darréu: Blancu - 97.99%, Sudasiáticu - 1.09%, Prietos- 0.16%, Mezáu - 0.25%, Chinu - 0.32% y Otros - 0.19%.


Escocia tien reconocíes oficialmente tres llingües: [[Inglés]], [[Escocés]] y [[Gaélicu escocés]]. Cásique la totalidá de los escoceses falen l'inglés escocés estándar, y en 1996 la Oficina Xeneral de Rexistros d'Escocia estimó que'l 30% de la población falaba fluentemente l'escocés.<ref>{{cita web | url = http://www.gro-scotland.gov.uk/census/censushm/censcr02/census-user-needs-and-legislation/cenrep10.html | títulu = Scotland's Census 2001, Part 1: Census User Needs and Legislation | publisher = General Register Office for Scotland |fechaaccesu = 26-09-2007|}}</ref> L'escocés ye mayoritariamente falao nes islles occidentales, onde la mayoría de la xente sigue falándolo; de toes formes, nacionalmente el so emplegu ta confináu a un simple 1% de la población.<ref>{{cita web | url = http://www2.arts.gla.ac.uk/SESLL/STELLA/STARN/lang/GAELIC/focus.htm | títulu = A Century on the Census—Gaelic in Twentieth Century Focus | author = Dr. Kenneth MacKinnon | publisher = [[Universidá de Glasgow]]|fechaaccesu = 26-09-2007|}}</ref>
Escocia tien reconocíes oficialmente tres llingües: [[Inglés]], [[Escocés]] y [[Gaélicu escocés]]. Cásique la totalidá de los escoceses falen l'inglés escocés estándar, y en 1996 la Oficina Xeneral de Rexistros d'Escocia estimó que'l 30% de la población falaba fluentemente l'escocés.<ref>{{cita web | url = http://www.gro-scotland.gov.uk/census/censushm/censcr02/census-user-needs-and-legislation/cenrep10.html | títulu = Scotland's Census 2001, Part 1: Census User Needs and Legislation | publisher = General Register Office for Scotland |fechaaccesu = 26-09-2007|}}</ref> L'escocés ye mayoritariamente falao nes islles occidentales, onde la mayoría de la xente sigue falándolo; de toes formes, nacionalmente el so emplegu ta confináu a un simple 1% de la población.<ref>{{cita web | url = http://www2.arts.gla.ac.uk/SESLL/STELLA/STARN/lang/GAELIC/focus.htm | títulu = A Century on the Census—Gaelic in Twentieth Century Focus | author = Dr. Kenneth MacKinnon | publisher = [[Universidá de Glasgow]] | fechaaccesu = 26-09-2007 | 6 = | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070905013846/http://www2.arts.gla.ac.uk/SESLL/STELLA/STARN/lang/GAELIC/focus.htm | fechaarchivu = 2007-09-05 }}</ref>


=== Educación ===
=== Educación ===
[[Archivu:College-1.jpg|thumb|left|[[Marischal College]], [[Universidá d'Aberdeen]]]]El sistema educativu escocés siempres tien sío estremao del del restu del Reinu Xuníu, con un énfasis carauterísticu na [[Educación lliberal|educación peramplia]].<ref>{{cita web | títulu = A Guide to Education and Training in Scotland - "the broad education long regarded as characteristic of Scotland" | url = http://www.scotland.gov.uk/Publications/2003/03/16743/19914|publisher= Scottish Government | fechaaccesu = 18-10-2007}}</ref> Escocia foi'l primer país dende la [[Esparta]] de la [[Grecia clásica]] n'enfotar la [[educación público]] xeneral.<ref>{{cita web | títulu = Intro to Scottish Education| work = The Scottish Education Act of 1696 heralded the first National system of education in the World since ancient Sparta| url = http://www.siliconglen.com/Scotland/17_1.html |publisher = www.siliconglen.com| accessda e =07-03-2007}}</ref> La escolarización fízose obligatoria per primer vegada n'Escocia col Acta Educacional de 1496, y dempués, en 1561, la [[Ilesia d'Escocia]] espuso un programa nacional de reforma espiritual, incluyendo una escuela en ca [[parroquia]]. La educación caltúvose como materia de la Ilesia más que del Estáu hasta l'Acta Educacional de 1872.<ref>"Schools and schooling" in M. Lynch (ed.), ''The Oxford Companion to Scottish History'', (Oxford, 2001), páxs. 561–563.</ref>
[[Archivu:College-1.jpg|thumb|left|[[Marischal College]], [[Universidá d'Aberdeen]]]]El sistema educativu escocés siempres tien sío estremao del del restu del Reinu Xuníu, con un énfasis carauterísticu na [[Educación lliberal|educación peramplia]].<ref>{{cita web| títulu = A Guide to Education and Training in Scotland - "the broad education long regarded as characteristic of Scotland"| url = http://www.scotland.gov.uk/Publications/2003/03/16743/19914| publisher = Scottish Government| fechaaccesu = 18-10-2007| urlarchivu = https://web.archive.org/web/20120119054931/http://www.scotland.gov.uk/Publications/2003/03/16743/19914| fechaarchivu = 2012-01-19}}</ref> Escocia foi'l primer país dende la [[Esparta]] de la [[Grecia clásica]] n'enfotar la [[educación público]] xeneral.<ref>{{cita web | títulu = Intro to Scottish Education| work = The Scottish Education Act of 1696 heralded the first National system of education in the World since ancient Sparta| url = http://www.siliconglen.com/Scotland/17_1.html |publisher = www.siliconglen.com| accessda e =07-03-2007}}</ref> La escolarización fízose obligatoria per primer vegada n'Escocia col Acta Educativa de 1496, y dempués, en 1561, la [[Ilesia d'Escocia]] espuso un programa nacional de reforma espiritual, incluyendo una escuela en ca [[parroquia]]. La educación caltúvose como materia de la Ilesia más que del Estáu hasta l'Acta Educativa de 1872.<ref>"Schools and schooling" in M. Lynch (ed.), ''The Oxford Companion to Scottish History'', (Oxford, 2001), páxs. 561–563.</ref>
Tolos guaḥes de 3 y 4 años n'Escocia tienen drechu a una [[guardería]] gratuita con una “infraestructura pa neños d'ente 3 y 5 años”<ref>{{cita web | títulu = A Curriculum Framework for Children 3–5|url = http://www.ltscotland.org.uk/earlyyears/images/CF3to5_tcm4-115469.pdf|publisher= Scottish Executive |format= pdf | fechaaccesu = 06-05-2007}}</ref> ufriendo normes curriculares. La [[educación primaria]] formal entama aproximadamente a los 5 años y fina dempués de 7 (P1–P7); La directriz 5–14 provée d'un marcu llegal.<ref>{{cita web | títulu = 5–14 Curriculum: Guidelines | url = http://www.ltscotland.org.uk/5to14/guidelines/index.asp|publisher= Learning and Teaching Scotland |fechaaccesu = 06-05-2007}}</ref> Anguaño, los neños y neñes n'Escocia afronten los esámenes de “Gráu Estándar” a la edá aproximada de 15 ó 16 años. La escuela déxase a los 16 años, y tres d'eso los alumnos puen escoyer permanecer na escuela y estudiar pa los esámenes d'[[Scottish Qualifications Authority|accesu]], [[Scottish Qualifications Authority|Intermedios]] o de [[Scottish Qualifications Authority|Gráu Superior]] y [[Scottish Qualifications Authority|Avanzáu Superior]]. Un pequeñu númberu d'estudiantes en delles escueles privaes o [[Escuela privada|independientes]] siguen el sistema educativu inglés y nun siguen el sistema de Gráu Estándar, sinon el “GCSE”, y los niveles A y AS en llugar del Grau Superior y l'Avanzáu Superior.<ref>[http://www.scis.org.uk/genInfo/genInfo_scott_exam.html "The Scottish Exam System"] Conceyu Escocés d'Escueles Independientes. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref>;Hai 14 universidaes escoceses, delles de les cuales tan ente les más vieyes del mundu.<ref>{{cita web | títulu = Welcome to the Carnegie Trust for the Universities of Scotland | url = http://www.carnegie-trust.org/what_we_do.htm|publisher= Carnegie Trust for the Universities of Scotland | fechaaccesu = 18-10-2007}}</ref><ref>{{cita web | títulu = Understanding Scottish Qualifications | url = http://www.sac.ac.uk/learning/prospective/international/ireland/IrelandScotsqual|publisher= Scottish Agricultural College | fechaaccesu = 18-10-2007}}</ref> El país produz un 1% de les publicaciones científiques con menos d'el 0,1% de la población mundial, y les mayores instituciones educatives representen el nueve por cientu de les esportaciones del sector servicios d'Escocia.<ref>{{cita web | títulu = A Framework for Higher Education in Scotland: Higher Education Review Phase 2 | url = http://www.scotland.gov.uk/Publications/2003/03/16786/20354|publisher= Scottish Government | fechaaccesu = 18-10-2007}}</ref><ref>{{cita web | títulu = What is higher education? | url = http://www.universities-scotland.ac.uk/Facts%20and%20Figures/HigherEducation.pdf|publisher= Universities Scotland | fechaaccesu =18-10-2007}}</ref>
Tolos guaḥes de 3 y 4 años n'Escocia tienen drechu a una [[guardería]] gratuita con una “infraestructura pa neños d'ente 3 y 5 años”<ref>{{cita web | títulu = A Curriculum Framework for Children 3–5|url = http://www.ltscotland.org.uk/earlyyears/images/CF3to5_tcm4-115469.pdf|publisher= Scottish Executive |format= pdf | fechaaccesu = 06-05-2007}}</ref> ufriendo normes curriculares. La [[educación primaria]] formal entama aproximadamente a los 5 años y fina dempués de 7 (P1–P7); La directriz 5–14 provée d'un marcu llegal.<ref>{{cita web | títulu = 5–14 Curriculum: Guidelines | url = http://www.ltscotland.org.uk/5to14/guidelines/index.asp|publisher= Learning and Teaching Scotland |fechaaccesu = 06-05-2007}}</ref> Anguaño, los neños y neñes n'Escocia afronten los esámenes de “Gráu Estándar” a la edá aproximada de 15 ó 16 años. La escuela déxase a los 16 años, y tres d'eso los alumnos puen escoyer permanecer na escuela y estudiar pa los esámenes d'[[Scottish Qualifications Authority|accesu]], [[Scottish Qualifications Authority|Intermedios]] o de [[Scottish Qualifications Authority|Gráu Superior]] y [[Scottish Qualifications Authority|Avanzáu Superior]]. Un pequeñu númberu d'estudiantes en delles escueles privaes o [[Escuela privada|independientes]] siguen el sistema educativu inglés y nun siguen el sistema de Gráu Estándar, sinón el “GCSE”, y los niveles A y AS en llugar del Grau Superior y l'Avanzáu Superior.<ref>[http://www.scis.org.uk/genInfo/genInfo_scott_exam.html "The Scottish Exam System"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080214084916/http://www.scis.org.uk/genInfo/genInfo_scott_exam.html |date=2008-02-14 }} Conceyu Escocés d'Escueles Independientes. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref>;Hai 14 universidaes escoceses, delles de les cuales tan ente les más vieyes del mundu.<ref>{{cita web | títulu = Welcome to the Carnegie Trust for the Universities of Scotland | url = http://www.carnegie-trust.org/what_we_do.htm|publisher= Carnegie Trust for the Universities of Scotland | fechaaccesu = 18-10-2007}}</ref><ref>{{cita web | títulu = Understanding Scottish Qualifications | url = http://www.sac.ac.uk/learning/prospective/international/ireland/IrelandScotsqual|publisher= Scottish Agricultural College | fechaaccesu = 18-10-2007}}</ref> El país produz un 1% de les publicaciones científiques con menos del 0,1% de la población mundial, y les mayores instituciones educatives representen el nueve por cientu de les esportaciones del sector servicios d'Escocia.<ref>{{cita web| títulu = A Framework for Higher Education in Scotland: Higher Education Review Phase 2| url = http://www.scotland.gov.uk/Publications/2003/03/16786/20354| publisher = Scottish Government| fechaaccesu = 18-10-2007| urlarchivu = https://web.archive.org/web/20120119073602/http://www.scotland.gov.uk/Publications/2003/03/16786/20354| fechaarchivu = 2012-01-19}}</ref><ref>{{cita web | títulu = What is higher education? | url = http://www.universities-scotland.ac.uk/Facts%20and%20Figures/HigherEducation.pdf | publisher = Universities Scotland | fechaaccesu = 18-10-2007 | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20040316132403/http://www.universities-scotland.ac.uk/Facts%20and%20Figures/HigherEducation.pdf | fechaarchivu = 2004-03-16 }}</ref>
=== Relixón ===
=== Relixón ===
[[Archivu:Iona Abbey.jpg|thumb|right|[[Iona Abbey]], posiblemente'l llugar de nacencia del cristianismu n'Escocia]]Dende la [[Reforma escocesa]] de 1560, la [[ilesia nacional]] (la [[Ilesia d'Escocia]], tamién conocida como [[Kirk|The Kirk]]) tien sío [[Protestantismu|protestante]] y [[Calvinismu|reformada]] no que cinca a la teoloxía. Dende 1689 tien tenío un sistema de gobiernu [[Ilesia presbiteriana|presbiterianu]], y disfruta de dixebrá del estáu.<ref name=Keay/> Aproximadamente'l 12% de la población son anguaño miembros de la Ilesia d'Escocia, con un 40% de la población afirmando tener afinidá por esa ilesia. La Ilesia opera con una cadarma de [[parroquia|parroquies]], con toda comunidá n'Escocia teniendo una congregación llocal. Escocia tien tamién una población significativa [[Ilesia Católica|católico-romana]], particularmente nel oeste. Dempués de la Reforma, el catolicismu romanu continuó nes [[Highlands]] y delles islles del oeste como [[Uist]] y [[Barra]], y foi fortalecíu, dimientres el [[sieglu XIX]] pola [[inmigración]] dende [[Islla d'Irlanda|Irlanda]]. Otres confesiones n'Escocia inclúin la [[Ilesia Llibre d'Escocia]], otres rames presbiterianes y la [[Ilesia Episcopal Escocesa]]. L'[[Islam]] ye la [[relixón]] nun cristiana más abundante (estímense 40.000 fieles n'Escocia, lu que supón menos d'un 0.9%),<ref name="GROSCOT">{{cita web | url = http://www.gro-scotland.gov.uk/press/news2005/analysis-of-religion-in-the-2001-census.html | publisher = General Register Office for Scotland |títulu = Analysis of Religion in the 2001 Census|fechaaccesu = 26-09-2007}}</ref> y hay tamién comunidaes significatives de [[Xudaísmu|xudíos]], [[Hinduísmusm|hindús]] y [[Sikh]], especialmente en Glasgow.<ref name="GROSCOT"/> El monesteriu de [[Samyé Ling]], a la vera d'[[Eskdalemuir]], que celebró'l so 40u aniversariu en 2007, inclúi el mayor templu [[Budismu|budista]] n'Europa Occidental.<ref>[http://www.buddhistchannel.tv/index.php?id=3,4102,0,0,1,0 "In the Scottish Lowlands, Europe's first Buddhist monastery turns 40"] The Buddhist Channel. Recoyío'l [[24 de xunu]] de [[2007]].</ref> Nel censu de 2001, el 28% de la población afirmaba nun tener inclinaciones relixoses.
[[Archivu:Iona Abbey.jpg|thumb|right|[[Iona Abbey]], posiblemente'l llugar de nacencia del cristianismu n'Escocia]]Dende la [[Reforma escocesa]] de 1560, la [[ilesia nacional]] (la [[Ilesia d'Escocia]], tamién conocida como [[Kirk|The Kirk]]) tien sío [[Protestantismu|protestante]] y [[Calvinismu|reformada]] no que cinca a la teoloxía. Dende 1689 tien tenío un sistema de gobiernu [[Ilesia presbiteriana|presbiterianu]], y disfruta de dixebrá del estáu.<ref name=Keay/> Aproximadamente'l 12% de la población son anguaño miembros de la Ilesia d'Escocia, con un 40% de la población afirmando tener afinidá por esa ilesia. La Ilesia opera con una cadarma de [[parroquia|parroquies]], con toda comunidá n'Escocia teniendo una congregación llocal. Escocia tien tamién una población significativa [[Ilesia Católica|católico-romana]], particularmente nel oeste. Dempués de la Reforma, el catolicismu romanu continuó nes [[Highlands]] y delles islles del oeste como [[Uist]] y [[Barra]], y foi fortalecíu, dimientres el [[sieglu XIX]] pola [[inmigración]] dende [[Islla d'Irlanda|Irlanda]]. Otres confesiones n'Escocia inclúin la [[Ilesia Llibre d'Escocia]], otres rames presbiterianes y la [[Ilesia Episcopal Escocesa]]. L'[[Islam]] ye la [[relixón]] nun cristiana más abundante (estímense 40.000 fieles n'Escocia, lu que supón menos d'un 0.9%),<ref name="GROSCOT">{{cita web | url = http://www.gro-scotland.gov.uk/press/news2005/analysis-of-religion-in-the-2001-census.html | publisher = General Register Office for Scotland |títulu = Analysis of Religion in the 2001 Census|fechaaccesu = 26-09-2007}}</ref> y hay tamién comunidaes significatives de [[Xudaísmu|xudíos]], [[Hinduísmusm|hindús]] y [[Sikh]], especialmente en Glasgow.<ref name="GROSCOT"/> El monesteriu de [[Samyé Ling]], a la vera d'[[Eskdalemuir]], que celebró'l so 40u aniversariu en 2007, inclúi el mayor templu [[Budismu|budista]] n'Europa Occidental.<ref>[http://www.buddhistchannel.tv/index.php?id=3,4102,0,0,1,0 "In the Scottish Lowlands, Europe's first Buddhist monastery turns 40"] The Buddhist Channel. Recoyío'l [[24 de xunu]] de [[2007]].</ref> Nel censu de 2001, el 28% de la población afirmaba nun tener inclinaciones relixoses.


=== Sanidá ===
=== Sanidá ===
La sanidá n'Escocia ye mayoritariamente remanada por [[NHS Scotland]] (Serviciu Nacional de Salú d'Escocia), que ye'l sistema sanitariu públicu del país. El serviciu foi fundao pol Serviciu Nacional de Salú n'Escocia col Acta de 1947 (más tarde sustituyío pol Acta del Sistema Nacional de Salú d'Escocia de 1978) qu'entró en funcionamientu'l 5 de xunetu de 1948 pa coincidir col llanzamientu del NHS n'Inglaterra y [[Gales]]. De toes formes, aínda enantes de 1948, la metá del territoriu escocés cuntaba con cobertura por un sistema sanitariu con fondos del estáu, ufríu pol [[Highlands and Islands Medical Service]] (Serviciu Médicu de les Highlands y les Islles).<ref>[http://www.60yearsofnhsscotland.co.uk/history/birth-of-nhs-scotland/highlands-and-islands-medical-service.html Highlands and Islands Medical Service (HIMS)] www.60yearsofnhsscotland.co.uk, accedío'l 28 de xunetu de 2008</ref> En 2006, L'NHS escocés emplegaba a unes 158.000 persones, incluyendo más de 47.500 enfermeres, comadrones y asistentes sanitarios, y más de 3.800 consultores. Amás, tamién había más de 12.000 médicos, médicos de familia y otros profesionales de la salú, incluyendo dentistes, oftalmólogos y farmacéuticos, quienes operen con contratu independiente proveyendo d'un rangu de servicios nel NHS a cambiu de pagues y honorarios dixebraos del restu.<ref>[http://www.show.scot.nhs.uk/introduction.aspx About the NHS in Scotland] NHS Scotland</ref> El Gabinete Secertariu pa la Salú y el Bientar ye responsable asignáu pol Parllamentu escocés pal trabayu de la NHS d'Escocia.
La sanidá n'Escocia ye mayoritariamente remanada por [[NHS Scotland]] (Serviciu Nacional de Salú d'Escocia), que ye'l sistema sanitariu públicu del país. El serviciu foi fundao pol Serviciu Nacional de Salú n'Escocia col Acta de 1947 (más tarde sustituyío pol Acta del Sistema Nacional de Salú d'Escocia de 1978) qu'entró en funcionamientu'l 5 de xunetu de 1948 pa coincidir col llanzamientu del NHS n'Inglaterra y [[Gales]]. De toes formes, aínda enantes de 1948, la metá del territoriu escocés cuntaba con cobertura por un sistema sanitariu con fondos del estáu, ufríu pol [[Highlands and Islands Medical Service]] (Serviciu Médicu de les Highlands y les Islles).<ref>[http://www.60yearsofnhsscotland.co.uk/history/birth-of-nhs-scotland/highlands-and-islands-medical-service.html Highlands and Islands Medical Service (HIMS)] www.60yearsofnhsscotland.co.uk, accedío'l 28 de xunetu de 2008</ref> En 2006, L'NHS escocés emplegaba a unes 158.000 persones, incluyendo más de 47.500 enfermeres, comadrones y asistentes sanitarios, y más de 3.800 consultores. Amás, tamién había más de 12.000 médicos, médicos de familia y otros profesionales de la salú, incluyendo dentistes, oftalmólogos y farmacéuticos, quienes operen con contratu independiente proveyendo d'un rangu de servicios nel NHS a cambiu de pagues y honorarios dixebraos del restu.<ref>[http://www.show.scot.nhs.uk/introduction.aspx About the NHS in Scotland] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140628224652/http://www.show.scot.nhs.uk/introduction.aspx |date=2014-06-28 }} NHS Scotland</ref> El Gabinete Secertariu pa la Salú y el Bienestar ye responsable asignáu pol Parllamentu escocés pal trabayu de la NHS d'Escocia.


== Exércitu ==
== Exércitu ==
Pesie a qu'Escocia tien una amplia tradición militar que precede al [[Tratáu de la Xunión]] con Inglaterra, les sos [[fuercia armada|fuercies armaes]] agora formen parte de les Fuercies Armaes Britániques, cola notable esceición de los [[Atholl Highlanders]], l'únicu exércitu priváu llegal d'Europa. En 2006, los [[reximientu|reximientos]] d'infantería de la [[División Escocesa]] foren fusionaos col [[Reximientu Real d'Escocia]]. Otros regimientos escoceses distintivos nel [[Exércitu Británicu]] inclúin la [[Guardia Escocesa]] y les [[Guardies Reales Escoceses Dragoon]].
Pese a qu'Escocia tien una amplia tradición militar que precede al [[Tratáu de la Xunión]] con Inglaterra, les sos [[fuercia armada|fuercies armaes]] agora formen parte de les Fuercies Armaes Britániques, cola notable esceición de los [[Atholl Highlanders]], l'únicu exércitu priváu llegal d'Europa. En 2006, los [[reximientu|reximientos]] d'infantería de la [[División Escocesa]] foren fusionaos col [[Reximientu Real d'Escocia]]. Otros regimientos escoceses distintivos nel [[Exércitu Británicu]] inclúin la [[Guardia Escocesa]] y les [[Guardies Reales Escoceses Dragoon]].


Debio a la so [[topografía]] y conocida llonxanza, partes d'Escocia tien agospiao bayura d'establecimientos notorios de resistencia, con estremaos motivos a lo llargu'l tiempu.<ref>L'altu númberu de bases militares n'Escocia tien dao llugar al emplegu del eufemismu "Fuerte Escocia". Ver Spaven, Malcolm (1983) ''Fortress Scotland''. London. Pluto Press in association with Scottish CND.</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/6186213.stm "Pensioner, 94, in nuclear protest"] BBC.co.uk. Recoyío'l [[29 de xunetu]] de [[2007]].</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/4083933.stm "Reprieve for RAF Lossiemouth base"] BBC.co.uk. Recoyío'l [[29 de xunetu]] de [[2007]].</ref> Ente 1960 y 1991, el [[Holy Loch]] (Llagu Santu) foi una bas pa la flota d'Estaos Xuníos de [[submarinos con capacidá nuclear]] [[UGM-27 Polaris]].<ref>[http://www.argyllonline.co.uk/index.asp?id=206 "Dunoon and the US Navy"] Argyll online. Recoyío'l [[29 de xunetu]] de [[2007]].</ref> Anguaño, la Bas Naval Clyde de la So Maxestá, a 25 milles (40km) al oeste de Glasgow, ye la bas pa los cuatro submarinos nucleares de clas ''Vanguard'' armaos con misiles Trident que comprenden parte del arsenal nuclear británicu.
Debio a la so [[topografía]] y conocida llonxanza, partes d'Escocia tien agospiao bayura d'establecimientos notorios de resistencia, con estremaos motivos a lo llargu'l tiempu.<ref>L'altu númberu de bases militares n'Escocia tien dao llugar al emplegu del eufemismu "Fuerte Escocia". Ver Spaven, Malcolm (1983) ''Fortress Scotland''. London. Pluto Press in association with Scottish CND.</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/6186213.stm "Pensioner, 94, in nuclear protest"] BBC.co.uk. Recoyío'l [[29 de xunetu]] de [[2007]].</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/4083933.stm "Reprieve for RAF Lossiemouth base"] BBC.co.uk. Recoyío'l [[29 de xunetu]] de [[2007]].</ref> Ente 1960 y 1991, el [[Holy Loch]] (Llagu Santu) foi una bas pa la flota d'Estaos Xuníos de [[submarinos con capacidá nuclear]] [[UGM-27 Polaris]].<ref>[http://www.argyllonline.co.uk/index.asp?id=206 "Dunoon and the US Navy"] Argyll online. Recoyío'l [[29 de xunetu]] de [[2007]].</ref> Anguaño, la Bas Naval Clyde de la So Maxestá, a 25 milles (40km) al oeste de Glasgow, ye la bas pa los cuatro submarinos nucleares de clas ''Vanguard'' armaos con misiles Trident que comprenden parte del arsenal nuclear británicu.
Llinia 185: Llinia 189:
La [[música]] escocesa ye un aspect significativu de la cultura de la nación, con influencies tanto modernes como tradicionales. Un exemplu d'un instrumentu tradicional escocés lu ye la gaita escocesa, un [[instrumentu de vientu]] consistente en tres roncones de pequeñu tamañu y un cuartu, mayor, melódicu, nomáu “chanter” n'[[inglés]], y pelos que pasa l'aire continuadamente por una bolsa d'aire, el fueye, que funciona a mou de reservoriu del mesmu. El [[Arpa celta|clàrsach]], el [[violín]] y el [[cordión]] son tamién instrumentos tradicionales escoceses, el caberu perpresente en bandes de [[danza escocesa]]. Anguaño, hai abondes bandes esitoses n'Escocia, al mesmu tiempu que músicos independientes, con munchu ésitu en dellos estilos musicales.<ref>{{cita web | url=http://www.list.co.uk/article/2658-belle-sebastian-revealed-as-best-scottish-band-of-all-time/ | títulu=Best Scottish Band of All Time | publisher = The List |fechaaccesu=2006-08-02}}</ref>
La [[música]] escocesa ye un aspect significativu de la cultura de la nación, con influencies tanto modernes como tradicionales. Un exemplu d'un instrumentu tradicional escocés lu ye la gaita escocesa, un [[instrumentu de vientu]] consistente en tres roncones de pequeñu tamañu y un cuartu, mayor, melódicu, nomáu “chanter” n'[[inglés]], y pelos que pasa l'aire continuadamente por una bolsa d'aire, el fueye, que funciona a mou de reservoriu del mesmu. El [[Arpa celta|clàrsach]], el [[violín]] y el [[cordión]] son tamién instrumentos tradicionales escoceses, el caberu perpresente en bandes de [[danza escocesa]]. Anguaño, hai abondes bandes esitoses n'Escocia, al mesmu tiempu que músicos independientes, con munchu ésitu en dellos estilos musicales.<ref>{{cita web | url=http://www.list.co.uk/article/2658-belle-sebastian-revealed-as-best-scottish-band-of-all-time/ | títulu=Best Scottish Band of All Time | publisher = The List |fechaaccesu=2006-08-02}}</ref>


La [[lliteratura]] escocesa inclúi testos escritos n'[[inglés]], [[Gaélicu escocés|escocés]], [[escocés]], [[francés]] y [[llatín]]. El poeta y compositor [[Robert Burns]] escribió n'escotu, pesie a que la mayoría de lu qu'escribió tamién ta n'inglés y nun dialeutu escotu "cenciellu" que ye munchu más accesible pa un mayor públicu. De mena asemeyada, les obres de [[Sir Walter Scott]] y [[Arthur Conan Doyle]] foren y son internacionalmente esitoses, sobre tóu na dómina de la so escritura, nel periodu ente los [[sieglu XIX|sieglos XIX]] y [[sieglu XX|XX]].<ref name="Scotti">{{cita web | url=
La [[lliteratura]] escocesa inclúi testos escritos n'[[inglés]], [[Gaélicu escocés|escocés]], [[escocés]], [[francés]] y [[llatín]]. El poeta y compositor [[Robert Burns]] escribió n'escotu, pese a que la mayoría de lu qu'escribió tamién ta n'inglés y nun dialeutu escotu "cenciellu" que ye munchu más accesible pa un mayor públicu. De mena asemeyada, les obres de [[Sir Walter Scott]] y [[Arthur Conan Doyle]] foren y son internacionalmente esitoses, sobre tóu na dómina de la so escritura, nel periodu ente los [[sieglu XIX|sieglos XIX]] y [[sieglu XX|XX]].<ref name="Scotti">{{cita web | url=http://external.oneonta.edu/cooper/articles/suny/1997suny-buchenau.html | títulu='Wizards of the West'? How Americans respond to Sir Walter Scott, the 'Wizard of the North' | author=Barbara Buchenau | publisher=Goettingen University | fechaaccesu=11-12-2006 | urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081011105505/http://external.oneonta.edu/cooper/articles/suny/1997suny-buchenau.html | fechaarchivu=2008-10-11 }}</ref> [[J. M. Barrie]] introduxo'l movimientu conocíu como la "[[Escuela Kailyard]]"en acabando'l sieglu XIX, que mezaba elementos de [[fantasía]] y [[folclor]] coles modes.<ref name="Kailyard">{{cita web | url=http://www.arts.gla.ac.uk/sesll/ScotLit/bibliography/4thsection.html | títulu=Scottish Literature | publisher=University of Glasgow Faculty of Arts | fechaaccesu=11-12-2006 | urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080113101100/http://www.arts.gla.ac.uk/sesll/scotlit/bibliography/4thsection.html | fechaarchivu=2008-01-13 }}</ref> Esta tradición tiense vista como un tropiezu pa la lliteratura escocesa, ya que s'enfotaba nuna imaxe d'una cultura escocesa idealizada y pastoral.<ref name="Kailyard"/> Dellos novelists modernos, como [[Irvine Welsh]] (de la famosa ''[[Trainspotting (novela)|Trainspotting]]''), escribe nun distintivu [[inglés escocés]] que reflexa les dures realidaes de la vida contemporánea.<ref name="Dialect">{{cita web | url=http://www.contemporarywriters.com/authors/?p=auth120 | títulu=Contemporary Writers | publisher=British Council | fechaaccesu=12-12-2006}}</ref> Más recientemente, l'autora [[J.K. Rowling]] tiense convertío nuna de les escritores más populares del mundiu (y una de les más riques) a traviés de la so saga [[Harry Potter]], qu'entamó a escribir nuna cafetería d'Edimburgu.
http://external.oneonta.edu/cooper/articles/suny/1997suny-buchenau.html | títulu='Wizards of the West'? How Americans respond to Sir Walter Scott, the 'Wizard of the North' | author= Barbara Buchenau | publisher=Goettingen University | fechaaccesu=11-12-2006}}</ref> [[J. M. Barrie]] introduxo'l movimientu conocíu como la "[[Escuela Kailyard]]"en acabando'l sieglu XIX, que mezaba elementos de [[fantasía]] y [[folklore]] coles modes.<ref name="Kailyard">{{cita web | url=http://www.arts.gla.ac.uk/sesll/ScotLit/bibliography/4thsection.html | títulu=Scottish Literature | publisher=University of Glasgow Faculty of Arts | fechaaccesu=11-12-2006}}</ref> Esta tradición tiense vista como un tropiezu pa la lliteratura escocesa, ya que s'enfotaba nuna imaxe d'una cultura escocesa idealizada y pastoral.<ref name="Kailyard"/> Dellos novelists modernos, como [[Irvine Welsh]] (de la famosa ''[[Trainspotting (novela)|Trainspotting]]''), escribe nun distintivu [[inglés escocés]] que reflexa les dures rialidaes de la vida contemporánea.<ref name="Dialect">{{cita web | url=http://www.contemporarywriters.com/authors/?p=auth120 | títulu=Contemporary Writers | publisher=British Council | fechaaccesu=12-12-2006}}</ref> Más recientemente, l'autora [[J.K. Rowling]] tiense convertío nuna de les escritores más populares del mundiu (y una de les más riques) a traviés de la so saga [[Harry Potter]], qu'entamó a escribir nuna cafetería d'Edimburgu.


El mediu comunicativu nacional ye [[British Broadcasting Corporation|BBC Escocia]] (“BBC Alba” en Gaélicu), una parte constituyente de la [[British Broadcasting Corporation]], el mediu públicu del Reinu Xuníu. Controla dos canales nacionales de television y les emisores nacionales de radio, como ''[[BBC Radio Scotland]]'' y ''[[BBC Radio nan Gaidheal]]'', ente otres. Los canales de television nacionales cimeros n'Escocia son [[STV]] y [[Border Television]]. [[Periodicu|Periódicos]] nacionales como'l [[Daily Record (Escocia)|''Daily Record'']], [[The Herald (Glasgow)|''The Herald'']] y ''[[The Scotsman]]'' son toos producíos n'Escocia.<ref name="Newspapers">{{cita web | url=http://www.ifla.org/IV/ifla68/papers/051-127e.pdf | títulu=Newspapers and National Identity in Scotland | publisher=IFLA University of Stirling | fechaaccesu=12-12-2006}}</ref> Importantes diarios rexonales inclúin ''[[The Courier and Advertiser|The Courier]]''al este de Dundee, y ''[[Press and Journal (escocia)|The Press and Journal]]'' na zona d'Aberdeen y el norte.<ref name="Newspapers"/>
El mediu comunicativu nacional ye [[British Broadcasting Corporation|BBC Escocia]] (“BBC Alba” en Gaélicu), una parte constituyente de la [[British Broadcasting Corporation]], el mediu públicu del Reinu Xuníu. Controla dos canales nacionales de television y les emisores nacionales de radio, como ''[[BBC Radio Scotland]]'' y ''[[BBC Radio nan Gaidheal]]'', ente otres. Les canales de television nacionales cimeros n'Escocia son [[STV]] y [[Border Television]]. [[Periodicu|Periódicos]] nacionales como'l [[Daily Record (Escocia)|''Daily Record'']], [[The Herald (Glasgow)|''The Herald'']] y ''[[The Scotsman]]'' son toos producíos n'Escocia.<ref name="Newspapers">{{cita web | url=http://www.ifla.org/IV/ifla68/papers/051-127e.pdf | títulu=Newspapers and National Identity in Scotland | publisher=IFLA University of Stirling | fechaaccesu=12-12-2006}}</ref> Importantes diarios rexonales inclúin ''[[The Courier and Advertiser|The Courier]]''al este de Dundee, y ''[[Press and Journal (escocia)|The Press and Journal]]'' na zona d'Aberdeen y el norte.<ref name="Newspapers"/>


=== Deporte ===
=== Deporte ===
[[Archivu:18th Green and Clubhouse.jpg|thumb|left|L'[[Old Course]] en St Andrews]]
[[Archivu:18th Green and Clubhouse.jpg|thumb|left|L'[[Old Course]] en St Andrews]]
El [[deporte]] n'Escocia ye un elementu importante de la cultura, col país congregando la mayoría de les sos propies competiciones deportives nacionales, y esfrutando de representación independiente en munchos eventos deportivos internacionales como la [[Copa del mundo de la FIFA]], la [[Copa del mundo de Cricket]] y los [[Xuegos de la Commonwealth]] (pesie a que nun la tien nos [[Xuegos Olímpicos]]). Escocia tien los sos propios cuerpos de gobiernu nacionales, como l'[[Asociación Escocesa de Fútbol]] (la segunda asociación nacional de fútbol más antiga del mundu)<ref>Soccer in South Asia: Empire, Nation, Diaspora. Por James Mills, Paul Dimeo: Páxina 18 – L'asociación de fútbol más antiga ye la FA inglesa, dempués la escocesa y en tercer llugar la india.</ref> y la [[Xunión Escocesa de Rugby]]. Variantes del fútbol tienen sío xugaes n'Escocia per sieglos cola cabera referencia en 1424.<ref name=FIFA>{{cita web | author=Gerhardt, W. | publisher=[[FIFA]] | publishyear= | url=http://www.fifa.com/en/history/history/0,1283,1,00.html | títulu=The colourful history of a fascinating game. More than 2000 Years of Football | fechaaccesu = 11-08-2006}}</ref> El [[fútbol]] n'Escocia ye agora'l [[deporte nacional]] y la [[Copa d'Escocia]] ye'l troféu nacional más antigun del mundu.<ref name="Trophy">{{cita web |url=http://www.scottishcup.org/museum.html |títulu=Official Site of the Tennents Scottish Cup |publisher=The Tennents Scottish Cup |fechaaccesu=10-12-2006}}</ref> los clubes escoceses tienen sío esitosos en competiciones europées col [[Celtic F.C.|Celtic]] ganando la [[Copa d'Europa]] en 1967, el [[Rangers F.C.|Rangers]] y l'[[Aberdeen Football Club|Aberdeen]] ganando la [[Recopa d'Europa]] en 1972 y 1983 respeutivamente, y ganando tamién l'Aberdeen la [[Supercopa d'Europa]] en 1983. La ciudá de [[St Andrews]], en [[Fife]], ye conocida internacionalmente como'l ''Llar del [[Golf]]''<ref>Keay (1994) ''op cit'' páxina 839. "En 1834 el [[The Royal and Ancient Golf Club of St Andrews|Royal and Ancient Golf Club]] declarró St. Andrews 'l'Alma Mater del golf' ".</ref>y pa munchos golfistes l'[[Old Course]], un antíguu campu de [[Links]] que data d'enantes de 1574, ye consideráu un llugar de peregrinax.<ref>Cochrane, Alistair (ed) ''Science and Golf IV: proceedings of the World Scientific Congress of Golf''. Páxina 849. Routledge.</ref> hai otros munchos campos de golf famosos n'Escocia, incluyendo [[Carnoustie Golf Links|Carnoustie]], [[Gleneagles, Escocia|Gleneagles]], [[Muirfield (Escocia)|Muirfield]] y [[Royal Troon]]. Otres representaciones distintives de la cultura nacional del deporte inclúin los [[xuegos de les Highland]], el [[curling]] y el [[shinty]]. Escocia foi'l país qu'acoyó los Xuegos de la Commonwealth en [[1970]] y [[1986]],y tornará a facelo nos de [[2014]].
El [[deporte]] n'Escocia ye un elementu importante de la cultura, col país congregando la mayoría de les sos propies competiciones deportives nacionales, y esfrutando de representación independiente en munchos eventos deportivos internacionales como la [[Copa del mundo de la FIFA]], la [[Copa del mundo de Cricket]] y los [[Xuegos de la Commonwealth]] (pese a que nun la tien nos [[Xuegos Olímpicos]]). Escocia tien los sos propios cuerpos de gobiernu nacionales, como l'[[Asociación Escocesa de Fútbol]] (la segunda asociación nacional de fútbol más antiga del mundu)<ref>Soccer in South Asia: Empire, Nation, Diaspora. Por James Mills, Paul Dimeo: Páxina 18 – L'asociación de fútbol más antiga ye la FA inglesa, dempués la escocesa y en tercer llugar la india.</ref> y la [[Xunión Escocesa de Rugby]]. Variantes del fútbol tienen sío xugaes n'Escocia per sieglos cola cabera referencia en 1424.<ref name=FIFA>{{cita web | author=Gerhardt, W. | publisher=[[FIFA]] | publishyear= | url=http://www.fifa.com/en/history/history/0,1283,1,00.html | títulu=The colourful history of a fascinating game. More than 2000 Years of Football | fechaaccesu = 11-08-2006}}</ref> El [[fútbol]] n'Escocia ye agora'l [[deporte nacional]] y la [[Copa d'Escocia]] ye'l troféu nacional más antigun del mundu.<ref name="Trophy">{{cita web |url=http://www.scottishcup.org/museum.html |títulu=Official Site of the Tennents Scottish Cup |publisher=The Tennents Scottish Cup |fechaaccesu=10-12-2006}}</ref> los clubes escoceses tienen sío esitosos en competiciones europées col [[Celtic F.C.|Celtic]] ganando la [[Copa d'Europa]] en 1967, el [[Rangers F.C.|Rangers]] y l'[[Aberdeen Football Club|Aberdeen]] ganando la [[Recopa d'Europa]] en 1972 y 1983 respeutivamente, y ganando tamién l'Aberdeen la [[Supercopa d'Europa]] en 1983. La ciudá de [[St Andrews]], en [[Fife]], ye conocida internacionalmente como'l ''Llar del [[Golf]]''<ref>Keay (1994) ''op cit'' páxina 839. "En 1834 el [[The Royal and Ancient Golf Club of St Andrews|Royal and Ancient Golf Club]] declarró St. Andrews 'l'Alma Mater del golf' ".</ref>y pa munchos golfistes l'[[Old Course]], un antíguu campu de [[Links]] que data d'enantes de 1574, ye consideráu un llugar de peregrinax.<ref>Cochrane, Alistair (ed) ''Science and Golf IV: proceedings of the World Scientific Congress of Golf''. Páxina 849. Routledge.</ref> hai otros munchos campos de golf famosos n'Escocia, incluyendo [[Carnoustie Golf Links|Carnoustie]], [[Gleneagles, Escocia|Gleneagles]], [[Muirfield (Escocia)|Muirfield]] y [[Royal Troon]]. Otres representaciones distintives de la cultura nacional del deporte inclúin los [[xuegos de les Highland]], el [[curling]] y el [[shinty]]. Escocia foi'l país qu'acoyó los Xuegos de la Commonwealth en [[1970]] y [[1986]],y tornará a facelo nos de [[2014]].


=== Símbolos nacionales ===
=== Símbolos nacionales ===
[[Archivu:Saltire.jpg|thumb|left|la [[Cruz de San Andrés]] o “Saltire”, como se noma n'Escocia. La [[Bandera d'Escocia|bandera nacional d'Escocia]]]] La bandera d'Escocia, conocía como la Saltire o la Cruz de San Andrés, data (al menos en lleenda) del [[sieglu IX]], y supón ser la [[bandera]] nacional más antiga que siga n'usu. Dende [[1606]] la Saltire tamién tien formao parte del sideñu de la [[bandera de la Xunión]]. Hai otros munchos símbolos nacionales, tanto oficiales como non, incluyendo'l [[cardu]], l'[[emblema nacional|emblem floral]] de la nación, la declaración d'independencia política del [[6 d'abril]] de [[1320]]([[Declaración d'Arbroath]]), el patron testil de los [[tartan]]es que davezu son propios de [[clan escocés|clanes escoceses]] específicos, y la bandera del [[Lleón (heráldica)|Lleón Galopante]].<ref>"National identity" in M. Lynch (ed.), ''The Oxford Companion to Scottish History'', (Oxford, 2001), páxs. 437–444.</ref><ref>Keay, J. & Keay, J. (1994) ''Collins Encyclopaedia of Scotland''. London. HarperCollins. Páxina 936.</ref><ref>[http://www.rampantscotland.com/symbols/blsymbols_index.htm "Symbols of Scotland—Index"] Rampant Scotland. Recoyío'l [[20 de setiembre]] de [[2007]].</ref>
[[Archivu:Saltire.jpg|thumb|left|la [[Cruz de San Andrés]] o “Saltire”, como se noma n'Escocia. La [[Bandera d'Escocia|bandera nacional d'Escocia]]]] La bandera d'Escocia, conocida como la Saltire o la Cruz de San Andrés, data (al menos en lleenda) del [[sieglu IX]], y supón ser la [[bandera]] nacional más antiga que siga n'usu. Dende [[1606]] la Saltire tamién tien formao parte del sideñu de la [[bandera de la Xunión]]. Hai otros munchos símbolos nacionales, tanto oficiales como non, incluyendo'l [[cardu]], l'[[emblema nacional|emblem floral]] de la nación, la declaración d'independencia política del [[6 d'abril]] de [[1320]]([[Declaración d'Arbroath]]), el patron testil de los [[tartan]]es que davezu son propios de [[clan escocés|clanes escoceses]] específicos, y la bandera del [[Lleón (heráldica)|Lleón Galopante]].<ref>"National identity" in M. Lynch (ed.), ''The Oxford Companion to Scottish History'', (Oxford, 2001), páxs. 437–444.</ref><ref>Keay, J. & Keay, J. (1994) ''Collins Encyclopaedia of Scotland''. London. HarperCollins. Páxina 936.</ref><ref>[http://www.rampantscotland.com/symbols/blsymbols_index.htm "Symbols of Scotland—Index"] Rampant Scotland. Recoyío'l [[20 de setiembre]] de [[2007]].</ref>
[[Archivu:Royal Standard of Scotland.svg|thumb|right|L'estatus oficial de bandera real nun previén al [[Estandarte Real d'Escocia]] d'apaecer estraoficialmente como segunda bandera nacional]]
[[Archivu:Royal Standard of Scotland.svg|thumb|right|L'estatus oficial de bandera real nun previén al [[Estandarte Real d'Escocia]] d'apaecer estraoficialmente como segunda bandera nacional]]
El cantar de la ''[[Flower of Scotland|Flor d'Escocia]]'' ye popularmente consideráu l'[[himnu Nacional d'Escocia]], y ye tocao n'eventos como partíos de fútbol y [[rugbi]] nos que participe'l equipu nacional escocés. El cantar de ''[[Scotland the Brave]]'' ye'l emplegáu pal equipu escocés nos [[Xuegos de la Commonwealth]]. De toes formes, dende la devolución, alderiques más serios sobre'l tema tienen llevao a disputer l'usu de ''Flower of Scotland'' como himnu. Otres candidatures a ser consideraos himnos nacionales son ''[[Highland Cathedral]]'', ''[[Scots Wha Hae]]'' y ''[[A Man's A Man for A' That]]''.<ref>{{cita web| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/scotland/4036123.stm| títulu=Anthem demand falls on deaf ears| work=BBC Scotland News| date=24-11-2004| fechaaccesu=13-09-2006}}</ref>
El cantar de la ''[[Flower of Scotland|Flor d'Escocia]]'' ye popularmente consideráu l'[[himnu Nacional d'Escocia]], y ye tocao n'eventos como partíos de fútbol y [[rugbi]] nos que participe'l equipu nacional escocés. El cantar de ''[[Scotland the Brave]]'' ye'l emplegáu pal equipu escocés nos [[Xuegos de la Commonwealth]]. De toes formes, dende la devolución, alderiques más serios sobre'l tema tienen llevao a disputer l'usu de ''Flower of Scotland'' como himnu. Otres candidatures a ser consideraos himnos nacionales son ''[[Highland Cathedral]]'', ''[[Scots Wha Hae]]'' y ''[[A Man's A Man for A' That]]''.<ref>{{cita web| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/scotland/4036123.stm| títulu=Anthem demand falls on deaf ears| work=BBC Scotland News| date=24-11-2004| fechaaccesu=13-09-2006}}</ref>


[[Andrzejki|St Andrew's Day]], el [[30 de payares]], ye'l día nacional, pesie a que la [[Nueche de Burns]] tiende a ser más considerada por parte la xente pa eses custiones. El [[Tartan Day]] (Día del Tartán) ye una innovación reciente proveniente de [[Canadá]]. En 2006, el Parllamentu Escocés aprobó l'[[Acta del Bank Holiday de St Andrews de 2007]], aprobando qu'esi día (30 de payares) pasare a ser un ''[[bank holiday]]''.<ref>[http://www.opsi.gov.uk/legislation/scotland/en2007/2007en02.htm "Explanatory Notes to St. Andrew's Day Bank Holiday (Scotland) Act 2007"] Office of Public Sector Information. Recoyío'l [[22 de setiembre]] de [[2007]]</ref>
[[Andrzejki|St Andrew's Day]], el [[30 de payares]], ye'l día nacional, pese a que la [[Nueche de Burns]] tiende a ser más considerada por parte la xente pa eses custiones. El [[Tartan Day]] (Día del Tartán) ye una innovación reciente proveniente de [[Canadá]]. En 2006, el Parllamentu Escocés aprobó l'[[Acta del Bank Holiday de St Andrews de 2007]], aprobando qu'esi día (30 de payares) pasare a ser un ''[[bank holiday]]''.<ref>[http://www.opsi.gov.uk/legislation/scotland/en2007/2007en02.htm "Explanatory Notes to St. Andrew's Day Bank Holiday (Scotland) Act 2007"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071001002638/http://www.opsi.gov.uk/legislation/scotland/en2007/2007en02.htm |date=2007-10-01 }} Office of Public Sector Information. Recoyío'l [[22 de setiembre]] de [[2007]]</ref>


== Referencies ==
== Referencies ==
Llinia 219: Llinia 222:
* [http://www.scottish.parliament.uk/ Parllamentu d'Escocia] – Website oficial del [[Parllamentu d'Escocia]]
* [http://www.scottish.parliament.uk/ Parllamentu d'Escocia] – Website oficial del [[Parllamentu d'Escocia]]
* [http://www.nas.gov.uk/ Archivos Nacionales d'Escocia] – Website oficial de los [[Archivos Nacionales d'Escocia]]
* [http://www.nas.gov.uk/ Archivos Nacionales d'Escocia] – Website oficial de los [[Archivos Nacionales d'Escocia]]
* [http://www.nls.uk/digitallibrary/map/index.html Mapes] y [http://www.nls.uk/digitallibrary/index.html coleiciones dixitales] na [[Llibrería Nacional d'Escocia]]
* [http://www.nls.uk/digitallibrary/map/index.html Mapes] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051123045535/http://www.nls.uk/digitallibrary/map/index.html |date=2005-11-23 }} y [http://www.nls.uk/digitallibrary/index.html coleiciones dixitales] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060206175033/http://www.nls.uk/digitallibrary/index.html |date=2006-02-06 }} na [[Llibrería Nacional d'Escocia]]
* [http://www.geo.ed.ac.uk/scotgaz/ Gazeta d'Escocia] – Guía estensa sobre los llugares y xentes d'Escocia, pola [[Royal Scottish Geographical Society]] y la [[Universidá d'Edimburgu]]
* [http://www.geo.ed.ac.uk/scotgaz/ Gazeta d'Escocia] – Guía estensa sobre los llugares y xentes d'Escocia, pola [[Royal Scottish Geographical Society]] y la [[Universidá d'Edimburgu]]
* [http://www.scotland.gov.uk/resource/doc/76169/0019773.pdf Estadístiques econóiques escoceses de 2005] (pdf) – de la Scottish Executive
* [http://www.scotland.gov.uk/resource/doc/76169/0019773.pdf Estadístiques econóiques escoceses de 2005] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061107194044/http://www.scotland.gov.uk/resource/doc/76169/0019773.pdf |date=2006-11-07 }} (pdf) – de la Scottish Executive
* [http://www.scrol.gov.uk/ Resultaos del Censu On Line Escocés] – Resultaos oficiales del censu n'Escocia (website del Gobiernu d'Escocia)
* [http://www.scrol.gov.uk/ Resultaos del Censu On Line Escocés] – Resultaos oficiales del censu n'Escocia (website del Gobiernu d'Escocia)
* [http://www.sns.gov.uk Scottish Neighbourhood Statistics] – Programa del Gobiernu d'Escocia d'estadístiques d'árees pequeñes n'Escocia
* [http://www.sns.gov.uk Scottish Neighbourhood Statistics] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20031130075512/http://www.sns.gov.uk/ |date=2003-11-30 }} – Programa del Gobiernu d'Escocia d'estadístiques d'árees pequeñes n'Escocia
* [http://www.visitscotland.com/ Visit Scotland] – Website oficial de l'alministración nacional del turismu d'Escocia
* [http://www.visitscotland.com/ Visit Scotland] – Website oficial de l'alministración nacional del turismu d'Escocia
* [http://www.scotlandspeople.gov.uk/ ScotlandsPeople] – Fuente oficial del gobiernu sobre la xenealoxía escocesa
* [http://www.scotlandspeople.gov.uk/ ScotlandsPeople] – Fuente oficial del gobiernu sobre la xenealoxía escocesa

Revisión actual a fecha de 09:46 23 ago 2024

Escocia
nación constitutiva del Reinu Xuníu
Bandera d'Escocia escudu d'Escocia
Lema nacional In My Defens God Me Defend (es) Traducir
Himnu nacional Flower of Scotland
Alministración
Nome oficial Scotland (sco)
Alba (gd)
PaísBandera del Reinu Xuníu Reinu Xuníu
ISO 3166-2 GB-SCT
Capital Edimburgu
Monarca del Reinu Xuníu Carlos III
Ministru Principal d'Escocia John Swinney (dende 8 mayu 2024)
Llingües oficiales inglés
gaélicu escocés
escocés
División
Xeografía
Coordenaes 57°N 5°W / 57°N 5°O / 57; -5
Superficie 78782 km²
% agua 1,9%
Llenda con Inglaterra
Puntu más altu Ben Nevis (es) Traducir
Demografía
Población 5 404 700 hab. (2016)
Densidá 68,6 hab/km²
Xentiliciu
Economía
Moneda llibra esterlina
Más información
Dominiu d'Internet .scot (mul) Traducir
Códigu telefónicu +44
Estaya horaria UTC±00:00 y UTC+01:00
gov.scot
Cambiar los datos en Wikidata

Escocia[1] (en Gaélicu escocés: Alba; Escocés ya inglés: Scotland;) ye un país[2][3] qu'ocupa'l terciu norte de la islla de Gran Bretaña. Ye parte del Reinu Xuníu,[2] y tien frontera nel sur con Inglaterra. Ta rodiada pol Mar del Norte al este, l'Océanu Atlánticu al norte y oeste, y pola Canal del Norte y el Mar d'Irlanda al suroeste. Amás del territoriu central, Escocia compónse de más de 790 islles[4] incluyendo les Islles del Norte y les Hébrides.

Edimburgu, la capital del país y segunda mayor ciudá d'Escocia, ye un de los mayores centros financieros d'Europa.[5] Foi'l centru del Illuminismu Escocés nel sieglu XVIII, que vio a Escocia convertise nuna de les más poderoses cases d'Europa no que cinca al comerciu, inteleutualismu y la industria. La ciudá más grande d'Escocia ye Glasgow, que dimientres un tiempu foi la ciudá metropolitana líder nel mundiu no que cinca a la industria, y agora alcuéntrase como centru de la conurbanización del Greater Glasgow (El Gran Glasgow), que domina les Lowlands o tierres baxes escoceses. Les denomaes Scottish waters (agües escoceses) consisten nun pergrande sector[6] nel Atlánticu Norte y nel Mar del Norte, coles mayores reserves petrolíferes de la Xunión Europea.

El Reinu d'Escocia foi un estáu independiente fasta'l 1 de mayu de 1707 cuando s'axuntó con una xunión política col Reinu d'Inglaterra pa crear el Reinu Xuníu de Gran Bretaña.[7][8] Esta xunión foi'l resultáu del Tratáu de Xunión alcordáu previamente y puestu n'efeutu poles Acts of Union (Lleis de Xunión) que foren aprobaes polos parllamentos de dambos países pese a les perestendíes protestes a lo llargo de toa Escocia.[9][10] El sistema llegal escocés continúa separtáu de los d'Inglaterra, Gales ya Irlanda del Norte; Escocia aínda constitúi una xurisdicción estremada tanto nes lleis públiques como les privaes.[11] La darréu independencia de les lleis escoceses, el sistema educativu escocés y la Ilesia d'Escocia tienen toes contribuyío a la continuación de la cultura escocesa y la so identidá nacional dende la Xunión.[12] Pese a qu'Escocia dende entós nun ye yá un estáu soberanu dixebrao, el futuru constitucional d'Escocia ciontinúa siendo tema d'alderique..

Etimoloxía

[editar | editar la fonte]

Escocia vien del llatín Scoti, el términu emplegáu pa los Escotos. La pallabra del llatín tardíu Scotia (tierra de los Escotos) foi al entamu emplegada pa referise a Irlanda. En acabando'l sieglu XI, Scotia entamó a emplegase pal norte d'Escocia (de fala gaélica), a partir del ríu Forth, a lo llargo de les denomaes Albania o Albany, dambes derivaes del gaélicu Alba.[13] L'emplegu de les pallabres Scots y Escocia p'abarcar tolo qu'agora entiéndese como Escocia pasó a ser vez una Baxa Edá Media.[7]

Historia

[editar | editar la fonte]
los fundadores d'Escocia nuna lleenda de la Baxa Edá Media, Scota con Goídel Glas, viaxando dende Exiptu, tal y como consta nun manuscritu del sieglu XV de les cróniques escoceses.

Historia temprana

[editar | editar la fonte]

Les repetitives glaciaciones, que cubríen dafechu la masa terrestre del territoriu, tienen destruyío cualaquier de les traces qu'hubiere de la presencia humana que pudiere esistir enantes del periodu mesolíticu. Créyese que los primeros grupos postglaciares cazadores-recoleutores aportaron a Escocia hai unos 12.800 años, cuando la manta de xelu desapaeció después de la cabera glaciación.[14][15] Grupos de colonos entamaron a construyir les primers cases permanents conocíes en suelu escocés hai unos 9.500 años, y la primer villa hai unos 6.000 años. La villa (perbién conservada) de Skara Brae nes Mainlands d'Orkney data d'esti periodu. La ocupación neolítica, enterramientos y llugares rituals son daqué particularmente común y bien preservaos nes islles del norte y l'oeste, onde la falta d'érboles llevó a construyor la mayoría de les cadarmes con piedres del llugar.[16]

Influencies romanes

[editar | editar la fonte]
Skara Brae, un asitiamientu neolíticu, alcuéntrase na Bahía de Skaill, Orkney.

La protohistoria escrita d'Escocia entamó col aporte del Imperiu Romanu al centru y sur de Gran Bretaña, cuando los romanos ocuparon lo qu'anguañu ye Inglaterra y Gales, administrándoles como provincia baxo'l nome de Britannia. Les invasiones y ocupaciones romanes nel sur d'Escocia nun foren más que breves interludios. Nel añu 83 e.C. el xeneral Cnéu Xuliu Agrícola derrotó a los caledonios na batalla del Monte Graupius, y fuertes romanos foren per pocu tiempu asitiaos a lo llargo de Gask Ridge, a la vera de la Falla de les Highlands (nun se conoz dengunu que fore contruyíu más al norte). Tres años dempués les tropes romanes retirárense haza les Southern Uplands.[17] Construyeren la Muria d'Adrianu pa controlar les tribus a dambos llaos del muru,[18] y los Limes Britannicus convirtiéronse na frontera norte del imperiu, pese a que l'exércitu caltuvo'l Muru d'Antoninu nes Central Lowlands por dos curtios periodos, el caberu d'estos dimientres la era del emperador Septimiu Severu, dende'l 208 fasta'l 210.[19] La presencia d'ocupaciones militares romanes en cualaquier parte significativa d'Escocia tuvo llimitada a un total máximu de 40 años, pese a que la so influencia na seición sur d'Escocia en territorios d'ocupación britana como los de los Votadini y Damnonii entovia tendría sío considerable.[18]

Una replica de la Hilton of Cadboll Stone, d'estilu pictu.

Periodu medieval

[editar | editar la fonte]

El Reinu de los Pictos (asitiáu en Fortriu nel sieglu VI) foi l'estáu qu'eventualmente pasó a conocese como "Alba" o "Escocia". El desendolcu de la "Pictland" (“Tierra de los Pictos”), según el modelu históricu desendolcáu por Peter Heather, foi una rempuesta natutal al imperialismu romanu.[20] AOtros puntos de vista enfótense más na Batalla de Dunnichen, y el reináu de Bridei III de los Pictos (671–693), con otru periodu de consolidación nel reináu d'Óengus mac Fergusa (732–761).[21] El Reinu Pictu como year a entamos del sieglu VIII, cuando Bede taba escribiendo, yera mayoritariamente'l mesmu que col reinu de los scots nel reináu d'Alexandru (1107–1124). De toes formes, pal sieglu X, el reinu pictu taba dominao polo que podemos reconocer pola cultura gaélica, y tenía desendolcáu un mitu de conquista irlandés alrodiu del antecesor de la dinastía real contemporánea, Cináed mac Ailpín (Kenneth MacAlpin).[22][23][24]

Dende una base territorial asitiada al este d'Escocia (al norte del ríu Forth y sur del Ríu Oykel), el reinu adquirió'l control de les tierres que s'atopaben al norte y sur. Pal Sieglu XII los reis d'Alba teníen incorporaos a los sos territorios les tierres anglo-falantes del sureste y calteníen señoríos nes tierres gaélico-falantes de Galloway y noruego-falantes de Caithness; en acabando'l sieglu XIII, el reinu tenía asumío el control aproximáu de la frontera anglo-escocesa d'anguaño. De toes formes, procesos de cambiu económicu y cultural entamaos nel sieglu XII ficiéron-y a Escocia adoptar una vision perdiferente nos periodos medievales posteriores. L'estímulu pa esto foi'l reináu del rei David I y la Revolución Davidiana. El feudalismu, la reorganización del gobiernu y les primeres ciudaes llegalmente definíes (nomaes burghs) entamaron nesti periodu. Estes instituciones y la inmigración de caballeros franceses y anglo-franceses, asina como de clérigos, facilitaron un procesu d'ósmosis cultural, onde la cultura y llingua de les partes sureñes y costeres del territoriu orixinal del reinu nel este convirtiéronse, al igual que'l nuevu adquiríu sureste, anglo-falantes, demientres que'l restu del país caltuvo la so llingua gaélica, aparte de les islles del norte d'Orkney y Shetland, que se caltuvieron baxo'l control noruegu hasta 1468.[25][26][27]

El Monumentu a Wallace conmemora a William Wallace, l'héroe escocés del sieglu XIII.

La muerte d'Alexandru III en marzu de 1286, siguía pola muerte de la so nieta Margarita I d'Escocia, rompió la llinia socesoria de los reis escoceses. Esto llevó a la intervención d'Eduardu I d'Inglaterra, quien manipuló la confusion d'esti periodu pa ser reconocíu él mesmu como'l señor feudal d'Escocia. Eduardu organizó un procesu pa identificar a la persona coles meyores condiciones pa reclamar el tronu, lo que llegó a conocese como la Gran Causa, y d'ehí resultó la coronación de Xuan Balliol como rei. Los escoceses resintiéronse de les intermediaciones d'Eduardu nos sos asuntos y esta rellación bien llueu quebró. Aportó l'estáu de Guerra y el rei Xuan foi depuestu pol so señor, quien tomó control direutu sobre Escocia. Andrew Moray y William Wallace al entamu emerxeron como los líderes cimeros de la resistencia escontra'l control ingles no que pasaría a conocese como les Guerres de la Independencia Escocesa. La natura de la llucha camudó dafechu cuando Robert de Brus, Conde de Carrick, convirtióse en rei (como Robert I). La Guerra con Inglaterra siguió dimientres delles décades, y una Guerra civil ente la dinastía de los Bruce y los sos rivales Comyn-Balliol, el puntu de lo que podría conocese como la razón de la muerte nuna ilesia de Dumfries de Xuan 'el Roxu' Comyn de Badenoch por Bruce y los sos partidarios, duró hasta mediaos del sieglu XIV. Pese a que la dinastía Bruce foi esitosa, la falta d'un herederu de David II permitió al so sobrín Robert II algamar el tronu y establecer la Dinastía Estuarda.[28][26] Los Estuardos controlaron Escocia lo restante de la Edá Media. El país, baxo'l so dominiu, esperimentó una gran prosperidá dende'l final del sieglu XIV col Rexurdimientu escocés hasta la Reforma escocesa. Tóu estu foi pese a les continues amarraces ente Escocia ya Inglaterra, la xorreciente dixebrá ente les Highlands y les Lowlands, y l'altu númberu de minoríes reales.[28][29]

Historia moderna

[editar | editar la fonte]
Cuadru de David Morier sobre la "Batalla de Culloden".

En 1603, Xacobu VI d'Escocia heredó'l tronu del Reinu d'Inglaterra, y convirtióse nel rei Xacobu I d'Inglaterra, dexando Edimburgu pa treslladase a Londres.[30] Cola esceición d'un curtiu periodu baxo'l Proteutoráu, Escocia caltúvo la so condición d'estáu dixebráu, pero hebo un conflictu considerable ente la corona y los Covenanters sobre la forma de gobiernu de la ilesia. Dempués de la Revolución Gloriosa, l'abolición del episcopáu y el que fore derrocáu el católicu-romanu Xacobu VII cola William and Mary, Escocia bien llueu dexó de resultar una menacia a la hora d'escoyer un monarca protestante n'Inglaterra.[31] El 22 de xunetu de 1706 el Tratáu de la Xunión soi alcordáu ente representantes del Parllamentu d'Escocia y el d'Inglaterra y el siguiente añu les Lleis de Xunión pasaron per dambos parllamentos pa crear el Reinu de Gran Bretaña entrando n'efeutu'l 1 de mayu de 1707.[8]

Los reclamadores del depuestu Stuart el xacobita calteníense populares nes Highlands y nel noreste, particularmente ente los non-presbiterianos. De todes formes, dos grandes llevantamientos xacobites asocedíos en 1715 y 1745 nun foren esitosos a la hora de char a la Casa de Hannover del tronu inglés. La menacia del movimientu xacobita haza'l Reinu Xuníu y los sos monarques finó de mena efeutiva na Batalla de Culloden, la cabera batalla campal de Gran Bretaña. Esta derrota preparo'l tarrén pal treslláu de les poblaciones indíxenes de les Highlands y les Islands, conocíu como les Highland Clearances (“Los Aclareos de les Highlands”).[8]

L'Illuminismu Escocés y la Revolución Industrial ficieron d'Escocia una potencia inteleutual, comercial ya industrial. Dempués de la Segunda Guerra Mundial, Escocia esperimentó un declive industrial que foi particularmente fonderu.[32] Sólo nes decades recientes el país tien entamao a espoxigar de nuéu a nivel cultural y económicu. Los factores económicos que tienen contribuyío a esti recobramientu inclúin un rexurdimientu de la industria de servicios financieros, productos lleutrónicos, (ver Silicon Glen),[33] y les reserves petrolíferes del Mar del Norte y la industria del gas.[34]

Darréu d'un referendu de propuestes de devolución en 1997, l'Acta d'Escocia de 1998[35] hebo una votación nel Parllamentu del Reinu Xuníu tres la cual decidióse establecer la devolución del Parllamentu Escocés.

Gobiernu y política

[editar | editar la fonte]
El gabinete del Gobiernu escocés

Como parte del Reinu Xuníu, el xefe d'estáu n'Escocia ye'l monarca del Reinu Xuníu, anguaño la reina Sabela II (dende 1952).

Escocia tien un autogobiernu nel Reinu Xuníu asina como representación na executiva parllamentaria del Reinu Xuníu. Los poderes executivu y llexislativu tienen sío desendolcaos, respeutivamente, haza'l Gobiernu escocés y el Parllamentu escocés n'Holyrood, n'Edimburgu. El Parllamentu del Reinu Xuníu caltién el poder en delles estayes esplícitamente especificaes nel Acta d'Escocia de 1998 como “materies reservaes”, incluyendo, por exemplu, niveles d'impuestos del Reinu Xuníu, Seguridá social, defensa, rellaciones internacionales y television.[36]

El Parllamentu escocés tien autoridá llexislativa pa toles otres estayes rellacionaes con Escocia, asina como poder llimitao pa camudar los ingresos por impuestos, un poder qu'entovia tien por exercer. El Parllamentu escocés pue remitise a tornar materies otra vegada a Westminster al traviés d'una moción llexislativa consentida si l'ancha llexislación del Reinu Xuníu lu considera más apropiáu pa un tema particular. Los programes de llexislación promulgaos pol Parllamentu escocés tienen visto una diverxencia nel fechu de proveer servicios públicos comparao col restu del Reinu Xuníu. Por exemplu, los costes de la educación universitaria, y los servicios d'atención a mayores y paraos son gratuitos no que cinca al emplegu endientru de territoriu escocés, dimientres que los honorarios son ingresaos al restu del Reinu Xuníu. D'otra miente, Escocia foi'l primer país nel Reinu Xuníu que prohibió fumar en llugares públicos zarraos.[37]

La cámara d'alderique del Parllamentu escocés

El Parllamentu escocés ye de llexislatura unicameral, y compónse de 129 miembros, 73 d'ellos representantes individuales de distritos lleutorales, y son escoyíos pol sistema d'escrutiniu uninominal mayoritariu; 56 son escollos n'ocho rexones lleutorales estremaes por representación proporcional mixta, ocupando los puestos dimientres cuatro años. La reina noma un miembru del Parllamentu escocés (MSP), xunto cola nominación parllamentaria, como Primer ministru. Otros ministros tamién son nomaos pola reina y xunto al primer ministru component el Gobiernu escocés, el brazu executivu del gobiernu.[38]

L'Escudu d'Armes Real del Reinu Xuníu de Sabela II del Reinu Xuníu como s'usa n'Escocia.

Na eleición de 2007 el Partíu Nacional Escocés (SNP), que se declara a favour de la independencia d'Escocia, ganó'l mayor númberu d'escaños que cualaquier partíu tuviere conseguío en solitariu na historia, y el cabezaleru, Alex Salmond, foi escoyío Primer Ministru'l 16 de mayu de 2007 como tiesta del gobiernu en minoría. El Partíu Llaborista convirtióse nel partíu opositor más grande, y dambos partíos comparten representación parllamentaria al mesmu tiempu col Partíu Conservador, el Lliberal Demócrata y los Verdes. Margo MacDonald ye'l únicu políticu independiente con escañu nel Parllamentu.[39]

Escocia ta representada na Cámara de los Comunes del Reinu Xuníu por 59 miembros representantes d'estremaos distritos lleutorales. La nomada como Scotland Office representa'l Gobiernu del Reinu Xuníu n'Escocia en materies reservaes y al mesmu tiempu representa los intereses d'Escocia endientru del Gobiernu del Reinu Xuníu.[40] La Scotland office ye liderada pol Secretariu d'Estáu pa Escocia, quien tien un puestu nel gabinete del Reinu Xuníu, y el puestu ta agora ocupáu por Des Browne.[36]

Subdivisiones alministratives

[editar | editar la fonte]
Cámares de la ciudá de Glasgow vistes dende George Square

Les subdivisions hestóriques d'Escocia inclúin el Mormaer, el Stewartry, l'Earldom, el burgh, la parroquia, el condáu y les rexones y distritos. Los nomes d'estes árees entovia son emplegaos de xemes en cuandu como descriptores xeográficos.

La Escocia moderna subdivídese d'estremaes maneres según el propósitu. Pal gobiernu llocal hai 32 conceyos d'área dende 1996,[41] y estos conceyos son autoridaes xunitaries responsables de la provision de tolos servicios del gobiernu llocal. Los conceyos de comunidá son organizaciones informales que representen subdivisions específiques d'un conceyu d'área.

Pal Parllamentu escocés hai 73 distritos lleutorales y ochu rexones. Pal Parllamentu del Reinu Xuníu hai 59 distritos lleutorales. Les brigades armaes y policía escoceses entovia tan basaes nel sistema de rexones introducío en 1975. Pa l'atención sanitaria y los distritos postales, y tamién pa delles organizaciones gubernamentales y non gubernamentales como les ilesies, hai métodos de subdivision pa l'alministración d'Escocia esistentes dende hai cuantayá.

L'estatus de ciudá nel Reinu Xuníu ta determinada poles patentes reales.[42] Hai seis ciudaes n'Escocia: Aberdeen, Dundee, Edimburgu, Glasgow y dende hai poco Inverness y Stirling.[43]

Escocia nel Reinu Xuníu

[editar | editar la fonte]

Una política de delegación tien sío abogada polos tres partíos mayoritarios de Gran Bretaña con entusiasmu variable dimientres la hestoria reciente, y el líder llaborista John Smith describió la torna delParllamentu escocés como'l "deseyu establecíu pol pueblu escocés ".[44] L'estatus constitucional d'Escocia ye ensin embargo suxetu de contínuu alderique. En 2007, el Gobiernu escocés estableció la National Conversation (Conversación Nacional) pa temes constitucionales, proponiendo un númberu d'opciones como l'aumentu de los poderes del Parllamentu escocés, el federalismu o un referendu sobre la independencia escocesa del Reinu Xuníu. Al refugar la cabera opción, los tres partíos cimeros na oposición nel Parllamentu escocés tienen propuesto una Comisión Constitucional dixebrada pa investigar la distribución de poderes ente los estremaos delegaos escoceses y británicos.[45]

Llei

[editar | editar la fonte]
Parliament House, edificiu históricu del Parllamentu, n'Edimburgu. Foi'l llar de les Cortes Xenerales Supremes d'Escocia.

La llei n'Escocia tien una bas derivada del Drechu romanu,[46] combinando carauterístiques de dambes ensin codificar el drechu civil, que data del Corpus Juris Civilis, y el drechu común coles fuente medievales. Los terminos del Tratáu de Xunión con Inglaterra de 1707 garantizaben la continuidá de la esistencia d'un sistema llegal dixebrao d'Inglaterra y Gales n'Escocia.[47] Enantes de 1611, hebo dellos sistemes llegales rexonales n'Escocia, los más notables la Llei d'Udal, nes islles Orkney y Shetland, basada nel vieyu Drechu noruegu. Dellos de los sistemes que tamién hebo derivaen de les lleis celtes o bretones comúnes y sobrevivieron nes Highlands hasta entamos de 1800.[48]

La llei escocesa ufre tres tipos de cortes responsables de l'alministración de la xusticia: civil, penal y heráldica. La corte civil suprema ye la nomada Court of Session, anque les apelaciones civiles puen ser tomaes pola Casa de los Lores. La High Court of Justiciary ye la corte suprema penal. Dambes cortes atópense na Parliament House (Parllamentu escocés), n'Edimburgu, que foi'l llar del Parllamentu d'Escocia na pre-Unión. La xérif court ye la corte cimera de lo penal y civil. Hai 49 xérif courts a lo llargu'l país.[49] Les cortes de distritu foren introducíes en 1975 pa ofenses menores. La Court of the Lord Lyon o Court Lyon encárgase, pela so parte, de regular la heráldica.

La llei escocesa ye tamién única no que cinca a que permite tres veredictos en casos penales, au s'inclúi el veredictu de mayor controversia, el de 'nun prebao'.[50][51]

Xeografía y historia natural

[editar | editar la fonte]
Mapa d'Escocia

Escocia abarca'l terciu norte terrestre de la islla de Gran Bretaña, que s'atopa al noroeste de la costa de la Europa continental. L'área total abarca 78.772 km² (30.414 sq mi),[52] comparable al tamañu de la República Checa, faciendo d'Escocia'l 117ᵘ país más grande del mundu. La única llenda terrestre d'Escocia ye con Inglaterra, y consta de 96 kilometros (60 mi) ente la bas del Ríu Tweed na costa este y el Solway Firth nel oeste. Les llendes marítimes suponen l'Océanu Atlánticu al oeste y el Mar del Norte al este. La Islla d'Irlanda alcuéntrase a 30 kilometros (20 mi) del suroeste de la peninsula de Kintyre;[53] Noruega alcuéntrase al mesmu tiempu a 305 kilometros (190 mi) al este y les islles Feroe a 270 kilometros (168 mi) al norte.

La estensión territorial d'Escocia abarca la establecía nel Tratáu de York de 1237 ente Escocia y el Reinu d'Inglaterra[54] y l'alcordada en 1266 nel Tratáu de Perth ente Escocia y Noruega.[8] Esceiciones importantes inclúin la Islla de Man, que siendo perdida por Inglaterra nel sieglu XIV ye agora una dependencia de la corona fora del Reinu Xuníu; los grupos d'islles de les Orkney y les Shetland, que foren adquiríes por Noruega en 1472;[52] y Berwick-upon-Tweed, perdío por Inglaterra en 1482.

El centru xeográficu d'Escocia alcuéntrase a delles milles de la villa de Newtonmore en Badenoch.[55] Algamando los 1.344 metros (4.406 pies) sobre'l nivel del mar, el puntu más altu d'Escocia ye'l nomao Ben Nevis, en Lochaber,dimientres que'l ríu más llargu del país ye'l Ríu Tay, que tien una llonxitú de 190 km (120 milles).[56][57]

Xeoloxía y xeomorfoloxía

[editar | editar la fonte]
Mapa en relieve d'Escocia

La totalidá d'Escocia foi cubierta por mantes de xelu dimientres les edaes de xelu del Pleistocenu y el paisax heredao ta afeutao pola glaciación. Dende una perspeutiva xeolóxica'l país tien tres divisions cimeres. Les Highlands y les Islands atópense al norte y oeste de la Falla de les Highlands, que va dende la Islla d'Arran a Stonehaven. Esta parte d'Escocia abarca en gran midía roques perantigües d'orixe cambrianuu y precambrianu, que foren xubíes hasta la superficie dimientres la cabera Oroxenia caledoniana. Intercálase con intrusions ígnees d'una edá más reciente, los restos de lu que formó nel so día masificaciones montañoses como les Cuillins de Cairngorms y Skye. Una esceición significativa a les nomaes agora son les cubirtes de rodamientos fósiles del Old Red Sandstone, que s'atopen principalmente a lo llargo de la costa de Moray Firth. Les Highlands son polo xeneral montañoses y caltienen les elevaciones más altes de les Islles britániques. Escocia tien más de 790 islles, dividíes en cuatro grupos cimeros: les Shetland, les Orkney, y les Hébrides interiores y les esteriores. Hai numberosos cuerpos d'agua duce, incluyendo Loch Lomond y Loch Ness. Delles partes de la llinia de costa consisten nos Machair, una duna perbaxa compuesta de pación.

Central Lowlands

[editar | editar la fonte]

Les Central Lowlands o Tierres Baxes del centru comprenden una fuexa teutónica que compónse mayoritariamente de formaciones del Paleozoicu. Mundhos d'esos sedimentos tienen significáu económicu porque ehí ye au s'atopen les fontes rocoses de carbón y fierru qu'alitaron la Revolución Industrial n'Escocia. Esti area tamién tien sofrío d'un intense vulcanismu, col Arthur's Seat, n'Edimburgu, siendo un restu ñidiu de lu qu'hai cuantayá foi un volcán munchu más grande. Esti area ye rellativamente plana, pese a qu'hai montes como los Ochils y Campsie Fells, que son cacique esclusivos.

Southern Uplands

[editar | editar la fonte]

Les Southern Uplands son una cordillera de colines de cuasi 200 kilometros (125 mi) de llargu, intercalaes con anchos valles. Atópense al sur d'una segunda falla (la falla de les Southern Uplands) que va dende Rhinns of Galloway a Dunbar.[58] Les formaciones xeolóxiques comprenden mayormente depósitos del Silúricu daos hai 400-500 millones d'años. El puntu más altu nes Southern Uplands ye Merrick, con un altor d'843 m (2.766 pies).[7][59][60][61]

Clima

[editar | editar la fonte]
Ben Nevis, el picu más altu de les Islles Britániques

El clima d'Escocia ye un clima temperáu y oceánicu, y tiende a camudar muncho. Ye templao pola Corriente del Golfu del Océanu Atlánticu, y por mor d'ésti tien iviernos seles (pero branos más fríos y llentos) qu'árees en llatitúes asemeyaes, por exemplu Copenḥague, Moscú, o la Península de Kamchatka allende Escocia en Eurasia. De toes formes, les temperatures son polo xeneral más baxes que nel restu'l Reinu Xuníu, y ye au se rexistró la temperature más baxa na historia del Reinu Xuníu, -27.2 °C (-16.96 °F) registraos en Braemar, nes montañes de Grampian, el 11 de febreru de 1895.[62] La media máxima del iviernu ye de 6 °C (42.8 °F) nes lowlands, cola media del branu algamando los 18 °C (64.4 °F). La temperature más alta inxamás rexistrada foi de 32.9 °C (91.22 °F) en Greycrook, nos Borders, el 9 d'agostu de 2003.[63]

En xeneral, l'oeste d'Escocia ye davezu más templao que'l este debio a la influencia de les corrientes oceániques del Atlánticu y les temperaturas fríes veníes dende'l Mar del Norte. Tiree, nes Hébrides Interiores, ye un de los sitios más soleaos del país: algamó a tener 300 díes soleaos en 1975. Les precipitaciones camuden a lo llargo de toa Escocia. Les tierres altes del oeste d'Escocia resulten ser el territoriu más llentu del país, con precipitaciones añales qu'esceden los 3.000 mm (120 pulgaes).[63] En comparanza, la mayoría de les tierres baxes del país reciben menos d'800 mm (31 pulgaes) añalmente.[63] Les fuertes nevaes nun son daqué común nes tierres baxes, anque pasa a ser daqué más normal con sitios d'altor. Braemar esperimenta una media de 59 díes nevosos añales,[64] dimientres que les árees costeres tienen una media menor de 10 díes.[63]

Flora y fauna

[editar | editar la fonte]
Ciervu roxu

La vida salvaxe d'Escocia ye la típica del noroeste d'Europa, pese a que bayura de los grandes mamíferos como'l llince, l'Osu pardu, el llobu, l'alce y la Morsa foren cazaos fasta'l so desaniciu a lo llargo de la historia. Hai importantes poblaciones de foques y ñeros territoriales internacionalmente significativos pa variedaes d'aves marines como'l Alcatraz común.[65] Amás de lu comentao, l'Águila rial vien a ser un inconu nacional.

Nos altores máximos de los montes especies qu'inclúin la perdiz nival, la llebre de les ñeves y l'armiñu puen ser vistes nes sos fases de pelaxe blanco dimientres los meses d'iviernu.[66] Restos llariegos de biesques de pinu escocés siguen esistiendo[67] y ente eses árees les aves de la especie Loxia scotica, l'únicu páxaru endémicu de Gran Bretaña, puen atopase xunto con faisanes, gatos monteses, esguiles roxes y martes.[68][69]

La flora del país ye variada, con biseques qu'inclúin especies tanto caducifolies como coníferes, asina como de páramos y tundra. De toes formes, La plantación a gran escala d'árboles comerciales y el manexu de los páramos de los habitats de llatitúes más altes pa pación d'oveyes y campos pa la práutica comercial del deporte impauten na distribución de plantes y animales llariegos.[70] L'árbol más altu del Reinu Xuníu ye un Abetu de Douglas auq s'atopa en Reelig Glen, a la vera d'Inverness, y el Texu de Fortingall tien unos 5.000 años y ye probatible que seya'l ser vivu de más antiguedá n'Europa.[71][72] Pese a que'l númberu de plantes vasculares natives ye baxu según los standards mundiales, la sustancial flora briófita ye d'importancia global.[73][74]

Economía ya infraestructura

[editar | editar la fonte]
Una plataforma petrolífera asitiada nel Mar del Norte

Escocia tien un estilu occidental d'Economía mista abierta qu'enllaza sobremanera cola del restu d'Europa. Tradicionalmente la economía escocesa tien tao dominada pola Industria pesada caltenida pola construcción naval en Glasgow, la minería del carbón y la siderurxa. Les industries rellacionaes col petroleu y asociaes a la estracción del mesmu nel Mar del Norte tien sío tamién empreses cimeres na economía escocesa dende los años 1970, especialmente nel noreste d'Escocia. La desindustrialización dimientres los años 1970 y 1980 vivió un cambéu d'un focu de manufacturación haza una economía más orientada nos servicios. Edimburgu yel centru de servicios financieros d'Escocia y el sestu mayor centru de servicios n'Europa no que cinca a los findos de xestión, tres Londres, París, Frankfurt, Zúrich y Ámsterdam,[75] con bayura grandes firmes asitiaes ehí, incluyendo: el Royal Bank of Scotland (el segundu bancu más grande d'Europa); HBOS (propietarios del Bank of Scotland); y Standard Life.

En 2005, el total de les esportaciones escoceses (incluyendo les internes nel Reinu Xuníu) taben estimaes aproximadamente en 17.500£ millones, de los que'l 70% (12.200£ millones) yeren atribuibles a la manufacturación.[76] Les exportaciones cimeres d'Escocia inclúin el whisky, lleutrónica y servicios financieros. Los Estaos Xuníos, Holanda, Alemaña, Francia y España constitúin los mayores mercaos d'estes esportaciones.[76] En 2006, el Productu Interior Brutu (PIB) d'Escocia (escluyendo les producciones del petróliu y gas en aües escoceses) yera sobre 86.000£ millones, dando un PIB per cápita de 16.900£.[77][78]

El Pacific Quay nel Ríu Clyde, un exemplu de la rexeneración de Glasgow y la diversidá de la economía escocesa

El turismu ye perreconocíu como un contribuidor clave na economía d'Escocia. N'información asoleyada en 2002 pol Cientru d'Información del Parllamentu d'Escocia (Scottish Parliament Information Centre o SPICe), pa la Empresa del Parllamentu Escocés y el Life Long Learning Committee, afirmaba que'l turismu suponía más d'un 5% del PIB y el 7,5% del emplegu.[79]

En payares de 2007 el nivel de desemplegu n'Escocia atopábase nun 4,9%—más baxo que la media del Reinu Xuníu y que la mayoría de los países de la Xunión Europea.[80]

Les cifres gubernamentales más recientes (de xunetu de 2006) suxeren qu'Escocia podría atopase con un superávit presupuestariu de más d'800£ millones si recibe lu que-y corresponde xeográficamente de los ingresos del Mar del Norte.[81]. La balanza fiscal neta, que ye'l balance presupuestariu más la inversión capital, daba un déficit de 2.700£ millones (2,1% del PIB) incluyendo los ingresos íntegros provenientes de les xestiones del Mart del Norte, o de 10.200£ millones de déficit excluyendo los ingresos del mar del Norte.[82]

Divisa

[editar | editar la fonte]

Pese a que'l Bank of England ye'l bancu central pal Reinu Xuníu, tres bancos escoceses de compensación entovia emiten el so propiu papel moneda esterlín: Bank of Scotland; Royal Bank of Scotland; y Clydesdale Bank. El valor actual del papel moneda escocés en circulación ye de 1.500 millones de llibres esterlines.[83]

Tresporte

[editar | editar la fonte]
Un Twin Otter de l'aerollínia Loganair nel Aeropuertu de Barra, l'únicu aeropuertu del mundu qu'emplega una playa como pista d'aterrizax pa servicios programaos.

Escocia tien cinco aeropuertos internacionales cimeros (Aeropuertu Internacional de Glasgow, Aeropuertu d'Edimburgu, Aeropuertu d'Aberdeen, Aeropuertu de Glasgow Prestwick y Aeropuertu d'Inverness) que xuntos ufren 150 destinos internacionales con gran variedá d'horarios y vuelos chárter.[84] La BAA opera en tres aeropuertos, (Edimburgu, Glasgow y Aberdeen), y la Highland and Islands Airports opera n'11 aeropuertos rexonales, (incluyendo Inverness), ufriendo los más remotos destinos d'Escocia.[85] Infratil opera nel Glasgow Prestwick.

Les autopistes y mayores carreteres nacionales escoceses son remanaes pol Transport Scotland. El restu de la rede de carreteres ye remanada poles autoridaes llocales escoceses en ca una de les sos árees.

Servicios regulares de ferry operen ente les mainland y la comunidá de les Islles. Estos servicios son la mayoría remanaos por Caledonian MacBrayne, anque dellos son operaos por conceyos llocales. Otres rutes de ferry, ufríes por bayura compañíes, coneuten con Irlanda del Norte, Bélxica, Noruega, les Islles Feroe y tamién con Islandia.

Forth Bridge

Network Rail Infrastructure Limited posee y opera los activos d'infraestructures del sistema ferroviariu d'Escocia, dimientres que'l Gobiernu escocés caltién responsabilidá en xeneral pa la estratexa vial y la financiación n'Escocia.[86] La rede ferroviaria d'Escocia tien alrodiu de 340 estaciones de ferrocarril y 3.00 kilóetros de ruta, con más de 62 millones de viaxes de pasaxeros ca añu.[87]

La rede ferroviaria d'Escocia ye remanada pol Transport Scotland.[88] Les llinies ferroviaries cimeres (Main Railway lines) East Coast y West Coast y la Cross Country Line coneuten la mayoría de les ciudaes y pueblos d'Escocia y tamién cola rede ferroviaria d'Inglaterra. Los servicios ferroviarios civiles son operaos por First Scotrail.

La East Coast Main Line inclúi la seición de la rede que crucia'l Fiordu de Forth pol Forth Bridge. Completáu en 1890, esta ponte de ménsula tien sío descrito como "el puntu de referencia internacional reconocíu d'Escocia ".[89]

Demografía

[editar | editar la fonte]
Les señalizaciones viales billingües son ca vegada más comunes nes Highlands.

El censu poblacional d'Escocia en 2001 yera de 5.062.011 persones. Acordies coles estimaciones de xunu de 2006, esta cifra tien medrao hasta les 5.116.900 persones.[90] Esto fradría d'Escocia'l 112u país más grande por población si fore un estáu soberanu. Pese a qu'Edimburgu seya la capital d'Escocia, nun ye la ciudá más grande. Con una población de más de 600.000 persones esti honor cai sobre Glasgow. Amás d'esto, la conurbanización de Greater Glasgow, con una población qu'algama más de les 1,1 millones de persones, ye'l llar de más del quintu de la población d'Escocia.[91][92]

Nel Cintu central ye au s'atopen la mayoría de les cimeres ciudaes y poblaciones. Glasgow alcuéntrase al oeste, dimientres qu'Edimburgu y Dundee tan na costa este. La única ciudá escocesa d'importancia que nun s'atopa nesi centru poblacional ye Aberdeen, na costa este, al norte. A parte d'Aberdeen, el restu de les Highlands tan perpocu poblaes, anque la ciudá d'Inverness tien esperimentao un abondo crecimientu nos caberos años. En xeneral sólo les islles de más tamañu y más accesibles caltienen población humana, y menos de 90 tan habitaes anguaño. Les Southern Uplands (tierres altes del sur) son esencialmente rurales y dominaes pola agricultura y los montes.[93][94] Debio a los problemes de vivienda en Glasgow y Edimburgu, cinco nueves ciudaes foren creaes ente 1947 y 1966. Éstes son East Kilbride, Glenrothes, Livingston, Cumbernauld, ya Irvine.[95]

Debio a la immigración dende la Segunda Guerra Mundial, Glasgow, Edimburgu y Dundee tienen pequeñes comunidaes asiátiques.[96] Dende la reciente Ampliación de la Xunión Europea tien medrao enforma'l númberu de xente proveniende d'Europa Central y del Este, y estímase qu'unos 40.000 ó 50.000 polacos tan agora viviendo nel país.[97] Dende 2001, hai 16.310 residentes chinos étnicos n'Escocia.[98] Los grupos étnicos que s'atopen n'Escocia tan nes proporciones que vienen darréu: Blancu - 97.99%, Sudasiáticu - 1.09%, Prietos- 0.16%, Mezáu - 0.25%, Chinu - 0.32% y Otros - 0.19%.

Escocia tien reconocíes oficialmente tres llingües: Inglés, Escocés y Gaélicu escocés. Cásique la totalidá de los escoceses falen l'inglés escocés estándar, y en 1996 la Oficina Xeneral de Rexistros d'Escocia estimó que'l 30% de la población falaba fluentemente l'escocés.[99] L'escocés ye mayoritariamente falao nes islles occidentales, onde la mayoría de la xente sigue falándolo; de toes formes, nacionalmente el so emplegu ta confináu a un simple 1% de la población.[100]

Educación

[editar | editar la fonte]
Marischal College, Universidá d'Aberdeen

El sistema educativu escocés siempres tien sío estremao del del restu del Reinu Xuníu, con un énfasis carauterísticu na educación peramplia.[101] Escocia foi'l primer país dende la Esparta de la Grecia clásica n'enfotar la educación público xeneral.[102] La escolarización fízose obligatoria per primer vegada n'Escocia col Acta Educativa de 1496, y dempués, en 1561, la Ilesia d'Escocia espuso un programa nacional de reforma espiritual, incluyendo una escuela en ca parroquia. La educación caltúvose como materia de la Ilesia más que del Estáu hasta l'Acta Educativa de 1872.[103]

Tolos guaḥes de 3 y 4 años n'Escocia tienen drechu a una guardería gratuita con una “infraestructura pa neños d'ente 3 y 5 años”[104] ufriendo normes curriculares. La educación primaria formal entama aproximadamente a los 5 años y fina dempués de 7 (P1–P7); La directriz 5–14 provée d'un marcu llegal.[105] Anguaño, los neños y neñes n'Escocia afronten los esámenes de “Gráu Estándar” a la edá aproximada de 15 ó 16 años. La escuela déxase a los 16 años, y tres d'eso los alumnos puen escoyer permanecer na escuela y estudiar pa los esámenes d'accesu, Intermedios o de Gráu Superior y Avanzáu Superior. Un pequeñu númberu d'estudiantes en delles escueles privaes o independientes siguen el sistema educativu inglés y nun siguen el sistema de Gráu Estándar, sinón el “GCSE”, y los niveles A y AS en llugar del Grau Superior y l'Avanzáu Superior.[106];Hai 14 universidaes escoceses, delles de les cuales tan ente les más vieyes del mundu.[107][108] El país produz un 1% de les publicaciones científiques con menos del 0,1% de la población mundial, y les mayores instituciones educatives representen el nueve por cientu de les esportaciones del sector servicios d'Escocia.[109][110]

Relixón

[editar | editar la fonte]
Iona Abbey, posiblemente'l llugar de nacencia del cristianismu n'Escocia

Dende la Reforma escocesa de 1560, la ilesia nacional (la Ilesia d'Escocia, tamién conocida como The Kirk) tien sío protestante y reformada no que cinca a la teoloxía. Dende 1689 tien tenío un sistema de gobiernu presbiterianu, y disfruta de dixebrá del estáu.[7] Aproximadamente'l 12% de la población son anguaño miembros de la Ilesia d'Escocia, con un 40% de la población afirmando tener afinidá por esa ilesia. La Ilesia opera con una cadarma de parroquies, con toda comunidá n'Escocia teniendo una congregación llocal. Escocia tien tamién una población significativa católico-romana, particularmente nel oeste. Dempués de la Reforma, el catolicismu romanu continuó nes Highlands y delles islles del oeste como Uist y Barra, y foi fortalecíu, dimientres el sieglu XIX pola inmigración dende Irlanda. Otres confesiones n'Escocia inclúin la Ilesia Llibre d'Escocia, otres rames presbiterianes y la Ilesia Episcopal Escocesa. L'Islam ye la relixón nun cristiana más abundante (estímense 40.000 fieles n'Escocia, lu que supón menos d'un 0.9%),[111] y hay tamién comunidaes significatives de xudíos, hindús y Sikh, especialmente en Glasgow.[111] El monesteriu de Samyé Ling, a la vera d'Eskdalemuir, que celebró'l so 40u aniversariu en 2007, inclúi el mayor templu budista n'Europa Occidental.[112] Nel censu de 2001, el 28% de la población afirmaba nun tener inclinaciones relixoses.

Sanidá

[editar | editar la fonte]

La sanidá n'Escocia ye mayoritariamente remanada por NHS Scotland (Serviciu Nacional de Salú d'Escocia), que ye'l sistema sanitariu públicu del país. El serviciu foi fundao pol Serviciu Nacional de Salú n'Escocia col Acta de 1947 (más tarde sustituyío pol Acta del Sistema Nacional de Salú d'Escocia de 1978) qu'entró en funcionamientu'l 5 de xunetu de 1948 pa coincidir col llanzamientu del NHS n'Inglaterra y Gales. De toes formes, aínda enantes de 1948, la metá del territoriu escocés cuntaba con cobertura por un sistema sanitariu con fondos del estáu, ufríu pol Highlands and Islands Medical Service (Serviciu Médicu de les Highlands y les Islles).[113] En 2006, L'NHS escocés emplegaba a unes 158.000 persones, incluyendo más de 47.500 enfermeres, comadrones y asistentes sanitarios, y más de 3.800 consultores. Amás, tamién había más de 12.000 médicos, médicos de familia y otros profesionales de la salú, incluyendo dentistes, oftalmólogos y farmacéuticos, quienes operen con contratu independiente proveyendo d'un rangu de servicios nel NHS a cambiu de pagues y honorarios dixebraos del restu.[114] El Gabinete Secertariu pa la Salú y el Bienestar ye responsable asignáu pol Parllamentu escocés pal trabayu de la NHS d'Escocia.

Exércitu

[editar | editar la fonte]

Pese a qu'Escocia tien una amplia tradición militar que precede al Tratáu de la Xunión con Inglaterra, les sos fuercies armaes agora formen parte de les Fuercies Armaes Britániques, cola notable esceición de los Atholl Highlanders, l'únicu exércitu priváu llegal d'Europa. En 2006, los reximientos d'infantería de la División Escocesa foren fusionaos col Reximientu Real d'Escocia. Otros regimientos escoceses distintivos nel Exércitu Británicu inclúin la Guardia Escocesa y les Guardies Reales Escoceses Dragoon.

Debio a la so topografía y conocida llonxanza, partes d'Escocia tien agospiao bayura d'establecimientos notorios de resistencia, con estremaos motivos a lo llargu'l tiempu.[115][116][117] Ente 1960 y 1991, el Holy Loch (Llagu Santu) foi una bas pa la flota d'Estaos Xuníos de submarinos con capacidá nuclear UGM-27 Polaris.[118] Anguaño, la Bas Naval Clyde de la So Maxestá, a 25 milles (40km) al oeste de Glasgow, ye la bas pa los cuatro submarinos nucleares de clas Vanguard armaos con misiles Trident que comprenden parte del arsenal nuclear británicu.

Les bases de frente de la Fuercia Aérea Real atópense tamién n'Escocia. Éstes son la RAF Lossiemouth, la RAF Kinloss y la RAF Leuchars, de les que la cabera ye la bas de defensa aérea asitiada más al norte de tol Reinu Xuníu.

L'únicu llugar de prebes en campu abiertu d'armes con uraniu emprobecíu nes Islles Britániques ta a la vera de Dundrennan.[119] Debio a ello, más de 7.000 municiones radioactives atópense nel fondu marinu de la Falla de Solway.[120]

Cultura

[editar | editar la fonte]
un gaiter tocando la Gaita escocesa.

La música escocesa ye un aspect significativu de la cultura de la nación, con influencies tanto modernes como tradicionales. Un exemplu d'un instrumentu tradicional escocés lu ye la gaita escocesa, un instrumentu de vientu consistente en tres roncones de pequeñu tamañu y un cuartu, mayor, melódicu, nomáu “chanter” n'inglés, y pelos que pasa l'aire continuadamente por una bolsa d'aire, el fueye, que funciona a mou de reservoriu del mesmu. El clàrsach, el violín y el cordión son tamién instrumentos tradicionales escoceses, el caberu perpresente en bandes de danza escocesa. Anguaño, hai abondes bandes esitoses n'Escocia, al mesmu tiempu que músicos independientes, con munchu ésitu en dellos estilos musicales.[121]

La lliteratura escocesa inclúi testos escritos n'inglés, escocés, escocés, francés y llatín. El poeta y compositor Robert Burns escribió n'escotu, pese a que la mayoría de lu qu'escribió tamién ta n'inglés y nun dialeutu escotu "cenciellu" que ye munchu más accesible pa un mayor públicu. De mena asemeyada, les obres de Sir Walter Scott y Arthur Conan Doyle foren y son internacionalmente esitoses, sobre tóu na dómina de la so escritura, nel periodu ente los sieglos XIX y XX.[122] J. M. Barrie introduxo'l movimientu conocíu como la "Escuela Kailyard"en acabando'l sieglu XIX, que mezaba elementos de fantasía y folclor coles modes.[123] Esta tradición tiense vista como un tropiezu pa la lliteratura escocesa, ya que s'enfotaba nuna imaxe d'una cultura escocesa idealizada y pastoral.[123] Dellos novelists modernos, como Irvine Welsh (de la famosa Trainspotting), escribe nun distintivu inglés escocés que reflexa les dures realidaes de la vida contemporánea.[124] Más recientemente, l'autora J.K. Rowling tiense convertío nuna de les escritores más populares del mundiu (y una de les más riques) a traviés de la so saga Harry Potter, qu'entamó a escribir nuna cafetería d'Edimburgu.

El mediu comunicativu nacional ye BBC Escocia (“BBC Alba” en Gaélicu), una parte constituyente de la British Broadcasting Corporation, el mediu públicu del Reinu Xuníu. Controla dos canales nacionales de television y les emisores nacionales de radio, como BBC Radio Scotland y BBC Radio nan Gaidheal, ente otres. Les canales de television nacionales cimeros n'Escocia son STV y Border Television. Periódicos nacionales como'l Daily Record, The Herald y The Scotsman son toos producíos n'Escocia.[125] Importantes diarios rexonales inclúin The Courieral este de Dundee, y The Press and Journal na zona d'Aberdeen y el norte.[125]

Deporte

[editar | editar la fonte]
L'Old Course en St Andrews

El deporte n'Escocia ye un elementu importante de la cultura, col país congregando la mayoría de les sos propies competiciones deportives nacionales, y esfrutando de representación independiente en munchos eventos deportivos internacionales como la Copa del mundo de la FIFA, la Copa del mundo de Cricket y los Xuegos de la Commonwealth (pese a que nun la tien nos Xuegos Olímpicos). Escocia tien los sos propios cuerpos de gobiernu nacionales, como l'Asociación Escocesa de Fútbol (la segunda asociación nacional de fútbol más antiga del mundu)[126] y la Xunión Escocesa de Rugby. Variantes del fútbol tienen sío xugaes n'Escocia per sieglos cola cabera referencia en 1424.[127] El fútbol n'Escocia ye agora'l deporte nacional y la Copa d'Escocia ye'l troféu nacional más antigun del mundu.[128] los clubes escoceses tienen sío esitosos en competiciones europées col Celtic ganando la Copa d'Europa en 1967, el Rangers y l'Aberdeen ganando la Recopa d'Europa en 1972 y 1983 respeutivamente, y ganando tamién l'Aberdeen la Supercopa d'Europa en 1983. La ciudá de St Andrews, en Fife, ye conocida internacionalmente como'l Llar del Golf[129]y pa munchos golfistes l'Old Course, un antíguu campu de Links que data d'enantes de 1574, ye consideráu un llugar de peregrinax.[130] hai otros munchos campos de golf famosos n'Escocia, incluyendo Carnoustie, Gleneagles, Muirfield y Royal Troon. Otres representaciones distintives de la cultura nacional del deporte inclúin los xuegos de les Highland, el curling y el shinty. Escocia foi'l país qu'acoyó los Xuegos de la Commonwealth en 1970 y 1986,y tornará a facelo nos de 2014.

Símbolos nacionales

[editar | editar la fonte]
la Cruz de San Andrés o “Saltire”, como se noma n'Escocia. La bandera nacional d'Escocia

La bandera d'Escocia, conocida como la Saltire o la Cruz de San Andrés, data (al menos en lleenda) del sieglu IX, y supón ser la bandera nacional más antiga que siga n'usu. Dende 1606 la Saltire tamién tien formao parte del sideñu de la bandera de la Xunión. Hai otros munchos símbolos nacionales, tanto oficiales como non, incluyendo'l cardu, l'emblem floral de la nación, la declaración d'independencia política del 6 d'abril de 1320(Declaración d'Arbroath), el patron testil de los tartanes que davezu son propios de clanes escoceses específicos, y la bandera del Lleón Galopante.[131][132][133]

L'estatus oficial de bandera real nun previén al Estandarte Real d'Escocia d'apaecer estraoficialmente como segunda bandera nacional

El cantar de la Flor d'Escocia ye popularmente consideráu l'himnu Nacional d'Escocia, y ye tocao n'eventos como partíos de fútbol y rugbi nos que participe'l equipu nacional escocés. El cantar de Scotland the Brave ye'l emplegáu pal equipu escocés nos Xuegos de la Commonwealth. De toes formes, dende la devolución, alderiques más serios sobre'l tema tienen llevao a disputer l'usu de Flower of Scotland como himnu. Otres candidatures a ser consideraos himnos nacionales son Highland Cathedral, Scots Wha Hae y A Man's A Man for A' That.[134]

St Andrew's Day, el 30 de payares, ye'l día nacional, pese a que la Nueche de Burns tiende a ser más considerada por parte la xente pa eses custiones. El Tartan Day (Día del Tartán) ye una innovación reciente proveniente de Canadá. En 2006, el Parllamentu Escocés aprobó l'Acta del Bank Holiday de St Andrews de 2007, aprobando qu'esi día (30 de payares) pasare a ser un bank holiday.[135]

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. ↑ (2010) Cartafueyos Normativos. Nomes de los países del mundu y de les sos capitales y xentilicios. Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana. ISBN 978-84-8168-500-8.
  2. ↑ 2,0 2,1 «Countries within a country». 10 Downing Street. Consultáu'l 2007-09-10. «The United Kingdom is made up of four countries: England, Scotland, Wales and Northern Ireland»
  3. ↑ «ISO 3166-2 Newsletter Date: 2007-11-28 Nu I-9. "Changes in the list of subdivision names and code elements" (Page 11)». International Organization for Standardization codes for the representation of names of countries and their subdivisions -- Part 2: Country subdivision codes. Consultáu'l 2008-05-31. «SCT Scotland country»
  4. ↑ «Scottish Executive Resources». Scotland in Short. Scottish Executive (17 February 2007). Archiváu dende l'orixinal, el 2013-11-19. Consultáu'l September 14 de 2006.
  5. ↑ «Information for Journalists». Edinburgh, Inspiring Capital. Edinburghbrand.com. Archiváu dende l'orixinal, el 2007-10-11. Consultáu'l 2007-09-20. "Edinburgh is Europe's sixth largest fund management centre".
  6. ↑ «The Scottish Adjacent Waters Boundaries Order». London: The Stationery Office Limited (1999). Consultáu'l 2007-09-20.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Keay, J. & Keay, J. (1994) Collins Encyclopaedia of Scotland. London. HarperCollins.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Mackie, J.D. (1969) A History of Scotland. London. Penguin.
  9. ↑ Devine, T.M. Penguin Books: The Scottish Nation 1700–2000. ISBN 0140230041.
  10. ↑ «Act of Union 1707 Mob unrest and disorder». London: The House of Lords (2007). Consultáu'l 2007-12-23.
  11. ↑ Collier, J.G. (2001) Conflict of Laws (Third edition)(pdf) Cambridge University Press. "Por mor del conflictu de lleis ingleses, tou país nel mundiu que nun seya parte d'Inglaterra y Gales ye un país estranxeru y les sos lleis son estranxeres. Esto vien decir que nun solo son foriatos países dixebraos como Francia o Rusia... tamién son países foriatos colonies britániques como les Islles Falkland. D'otra miente, les otres partes del Reinu Xuníu, Escocia ya Irlanda del Norte son países foriatos polos presentes propósitos, al igual que les otres islles britániques, la Islla de Man, Xerséi y Guérnesei."
  12. ↑ Devine, T.M (1999), The Scottish Nation 1700–2000, P.288–289, ISBN 0-14-023004-1 "created a new and powerful local state run by the Scottish bourgeoisie and reflecting their political and religious values. It was this local state, rather than a distant and usually indifferent Westminster authority, that in effect routinely governed Scotland"
  13. ↑ Ayto, John; Ian Crofton. Brewer's Britain & Ireland : The History, Culture, Folklore and Etymology of 7500 Places in These Islands. WN. ISBN 030435385X.
  14. ↑ La evidencia más vieya ye una punta de flecha de sílex d'Islay. Ver Moffat, Alistair (2005) Before Scotland: The Story of Scotland Before History. London. Thames & Hudson. Page 42.
  15. ↑ Llugares en Cramond daten del 8500 e.C. ay tamién a la vera de Kinloch, Rùm del 7700 e.C. constitúi la primer evidencia conocida d'ocupación humana n'Escocia. Ver "The Megalithic Portal and Megalith Map: Rubbish dump reveals time-capsule of Scotland's earliest settlements" megalithic.co.uk. Recupareo del 10 de febreru de 2008 and Edwards, Kevin J. and Whittington, Graeme "Vegetation Change" in Edwards, Kevin J. & Ralston, Ian B.M. (Eds) (2003) Scotland After the Ice Age: Environment, Archaeology and History, 8000 BC–AD 1000. Edinburgh. Edinburgh University Press. Páxina 70.
  16. ↑ Pryor, Francis (2003). HarperPerennial: Britain BC. ISBN 978-0007126934.
  17. ↑ Hanson, William S. The Roman Presence: Brief Interludes, in Edwards, Kevin J. & Ralston, Ian B.M. (Eds) (2003) Scotland After the Ice Age: Environment, Archeology and History, 8000 BC - AD 1000. Edinburgh. Edinburgh University Press
  18. ↑ 18,0 18,1 Snyder, Christopher A., The Britons, Blackwell Publishing, ISBN 0-631-22260-X 
  19. ↑ Robertson, Anne S. (1960) The Antonine Wall. Glasgow Archaeological Society.
  20. ↑ Peter Heather, "State Formation in Europe in the First Millennium A.D.", en Barbara Crawford (ed.), Scotland in Dark Ages Europe, (Aberdeen, 1994), páxs. 47–63
  21. ↑ Por exemplu, Alex Woolf, "The Verturian Hegemony: a mirror in the North", in M. P. Brown & C. A. Farr, (eds.), Mercia: an Anglo-Saxon Kingdom in Europe, (Leicester, 2001), páxs. 106–11.
  22. ↑ «Dunkeld and the origin of Scottish identity». Innes Review (Glasgow: Scottish Catholic Historical Association) (48):  páxs. páxs. 112–124. 1997.  reimpresu por Dauvit Broun y Thomas Owen Clancy (eds.), (1999)Spes Scotorum: Hope of Scots, Edinburgh: T.& T.Clark, páxs. 95–111. ISBN 978-0567086822
  23. ↑ Brown, Dauvit (2001). Oxford University Press: The Oxford Companion to Scottish History. ISBN 978-0192116963.
  24. ↑ Foster, Sally (1996). Batsford: Picts, Gaels and Scots (Historic Scotland). ISBN 978-0713474855.
  25. ↑ Withers, Charles, W.J. (1984). John Donald: Gaelic in Scotland, 1698–1981. ISBN 9780859760973.
  26. ↑ 26,0 26,1 Barrow, Geoffrey, W.S. (2005). Edinburgh University Press: Robert Bruce & the Community of the Realm of Scotland. ISBN 0748620222.
  27. ↑ Thomas Owen Clancy. «Gaelic Scotland: a brief history». Bòrd na Gàidhlig. Consultáu'l 2007-09-21.
  28. ↑ 28,0 28,1 Grant, Alexander. Edinburgh University Press: Independence and Nationhood: Scotland, 1306–1469. ISBN 978-0748602735.
  29. ↑ Wormald, Jenny. Edinburgh University Press: Court, Kirk and Community: Scotland. ISBN 978-0748602766.
  30. ↑ Ross, David. Geddes & Grosset: Chronology of Scottish History, páx. 56. ISBN 1-85534-380-0.
  31. ↑ TM Devine (1999) op cit "…Stated that the Scots Parliament had the right to decide on Queen Anne's successor, and that England and Scotland could not have the same sovereign in the future unless the London Parliament granted Scots 'Free Communication of trade'…"
  32. ↑ Harvie, Christopher (1981) No Gods and Precious Few Heroes: Scotland 1914–80. London. Edward Arnold.
  33. ↑ See Stewart, Heather, "Celtic Tiger Burns Brighter at Holyrood, The Guardian Unlimited, 6 de mayu de 2007 pa un artículu sobre les afrontes económiques d'Escocia, y de cómo compite coles economies emerxentes d'Europa del Este.
  34. ↑ "Marcu de Planificación Nacional pa Escocia " Archiváu 2012-01-20 en Wayback Machine publicación del Gobiernu escocés, (páxina web actualizada por cabera vegada'l 6 d'abril de 2006), que declara que "Dende los años 1970, el desendolcu de los campos del petroleu y del gas nel Mar del Norte tien fecho una gran aportación a la economía escocesa, y tien ido sosteniendo la prosperidá nel noreste." Recuperáu el 7 de payares de 2007.
  35. ↑ "The Scotland Act 1998" Oficina d'Información del Sector Públicu. Recuperao'l 22 d'abril de 2008.
  36. ↑ 36,0 36,1 "Government of Scotland Facts" Scotland.org - The Official Online Gateway. Recoyío'l 26 de setiembre de 2007.
  37. ↑ BBC Scotland News Online "Escocia entama la prohibición de fumar en pubs", BBC Scotland News, 26 de marzu de 2006. Recoyío'l 17 de xunetu de 2006.
  38. ↑ "About Scottish Ministers" Archiváu 2013-11-19 en Wayback Machine Gobiernu escocés. Recoyío'l 26 de setiembre de 2007.
  39. ↑ Kerevan, George (2005-05-12). «Somewhere over the Rainbow Coalition...». The Scotsman. Consultáu'l 2007-05-07.
  40. ↑ «Scotland Office Charter». Scotland Office website (2004-08-09). Consultáu'l 2007-12-22.
  41. ↑ "Local Government etc. (Scotland) Act 1994" Office del Sector d'Información Pública. Recoyíu'l 26 de setiembre de 2007.
  42. ↑ "City status" Departmentu d'Asuntos Constitucionales. Recoyío'l 26 de setiembre de 2007.
  43. ↑ "UK Cities" Departmentu d'Asuntos Constitucionales. Recoyío'l 26 de setiembre de 2007.
  44. ↑ Cavanagh, Michael (2001) The Campaigns for a Scottish Parliament (Les campañes por un parrlamentu escocés. University of Strathclyde. Recoyío'l 12 d'abril de 2008.
  45. ↑ Party people confront new realities. BBC News. Recoyío'l 18 de xineru de 2008.
  46. ↑ "Tradition and Environment in a time of change", J. A. Lillie (1970). "La llei n'Escocia tien munchos raigaños y afinidaes coles lleis romanes, el 'Drechu Civil' ":«History of the Faculty of Law.». The University of Edinburgh School of Law. Archiváu dende l'orixinal, el 2007-11-22. Consultáu'l 2007-10-22.
  47. ↑ Los artículos: llegal y miscelánea, Casa de los Lores del Reinu Xuníu (2007). "Artículu 19: El sistema llegal escocés y les sos cortes tienen de caltenese ensin camudar ":«Act of Union 1707». House of Lords. Consultáu'l 2007-10-22.
  48. ↑ "Law and institutions, Gaelic" & "Law and lawyers" en M. Lynch (ed.), The Oxford Companion to Scottish History, (Oxford, 2001), páxs. 381–382 & 382–386. La llei d'Udal caltiénse n'usu no que cinca a la llei de suelos d'Orkney y Shetland: «A General History of Scots Law (20th century)». Law Society of Scotland. Archiváu dende l'orixinal, el 2007-09-25. Consultáu'l 2007-09-20.
  49. ↑ "Court Information" Archiváu 2015-03-20 en Wayback Machine www.scotcourts.gov.uk. Recoyío'l 26 de setiembre de 2007.
  50. ↑ «Jury Service in Victoria, Chapter 6». Esti sistema de tres veredictos ye únicu n'Escocia y tien esistío dende hai alrodiu de 300 años. Parliament of Victoria. Consultáu'l 2006-09-13.
  51. ↑ «England may adopt "Not Proven" Verdict». The Journal online. Law Society of Scotland. Consultáu'l 2006-09-13.
  52. ↑ 52,0 52,1 Whitaker's Almanack (1991) London. J. Whitaker and Sons.
  53. ↑ (1999) Harper Collins: Scotland Atlas and Gazetteer.
  54. ↑ "Uniting the Kingdoms?" National Archives. Recoyío'l 21 de payares de 2006
  55. ↑ Ver "The 'Where Are We' page" Archiváu 2007-11-17 en Wayback Machine highlandhostel.co.uk. Recoyío'l 22 de setiembre de 2007.
  56. ↑ Keay, J. & Keay, J. (1994) Collins Encyclopaedia of Scotland. London. HarperCollins. Páxines 734 y 930.
  57. ↑ "Tay" Archiváu 2008-05-17 en Wayback Machine Encarta. Recoyío'l 21 de marzu de 2008.
  58. ↑ "Regional Geology, Southern Uplands - Map" Archiváu 2006-10-23 en archive.today Scottishgeology.com. Recoyío'l 21 de marzu de 2008.
  59. ↑ Murray, W.H. (1973) The Islands of Western Scotland. London. Eyre Methuen ISBN 978-0413303806
  60. ↑ Murray, W.H. (1968) The Companion Guide to the West Highlands of Scotland. London. Collins. ISBN 0002111357
  61. ↑ Johnstone, Scott et al (1990) The Corbetts and Other Scottish Hills. Edinburgh. Scottish Mountaineering Trust. Páxina 9.
  62. ↑ BBC Weather: UK Records BBC.co.uk. Recoyío'l 21 de setiembre de 2007. La mesma temperature foi tamién rexistrada en Braemar el 10 de xineru de 1982 y en Altnaharra, nes Highlands, el 30 d'avientu de 1995.
  63. ↑ 63,0 63,1 63,2 63,3 «Climate: Scotland». Met Office. Archiváu dende l'orixinal, el 2001-01-28. Consultáu'l 2006-09-14.
  64. ↑ Scottish Weather Part One BBC.co.uk Recoyío'l 21 de setiembre de 2007
  65. ↑ Fraser Darling, F. & Boyd, J.M. (1969) Natural History in the Highlands and Islands. London. Bloomsbury.
  66. ↑ "State of the Park Report. Chapter 2: Natural Resources"(pdf) (2006) Cairngorms National Park Authority. Recoyío'l 14 d'ochobre de 2007.
  67. ↑ Preston, C.D., Pearman, D.A., & Dines, T.D. (2002) New Atlas of the British and Irish Flora. Oxford University Press.
  68. ↑ Gooders, J. (1994) Field Guide to the Birds of Britain and Ireland. London. Kingfisher.
  69. ↑ Matthews, L.H. (1968) British Mammals. London. Bloomsbury.
  70. ↑ Integrated Upland Management for Wildlife, Field Sports, Agriculture & Public Enjoyment (pdf) (September 1999) Scottish Natural Heritage. Recoyío'l 14 d'ochobre de 2007
  71. ↑ "The Fortingall Yew" Archiváu 2008-12-06 en Wayback Machine Forestry Commission. Recoyío'l 24 de xunu de 2007.
  72. ↑ "Scotland remains home to Britain's tallest tree as Dughall Mor reaches new heights" Archiváu 2012-10-03 en Wayback Machine Forestry Commission. Recoyío'l 26 d'abril de 2008
  73. ↑ "Why Scotland has so many mosses and liverworts" SNH. Recoyío'l 14 de mayu de 2008.
  74. ↑ "Bryology (mosses, liverworts and hornworts)" Royal Botanic Garden Edinburgh. Recoyío'l 15 de mayu de 2008.
  75. ↑ Milner M. and Treanor J. (02-06-1999). «Devolution may broaden financial sector's view». The Guardian. Consultáu'l 08-08-2006.
  76. ↑ 76,0 76,1 «Global Connections Survey». Scottish Executive. Archiváu dende l'orixinal, el 2008-05-27. Consultáu'l 2006-12-03.
  77. ↑ The Scottish Executive (2006). «Scottish Economic Statistics». The Scottish Executive. Archiváu dende l'orixinal, el 2007-04-20. Consultáu'l 12-04-2007.
  78. ↑ Office of National Statistics (15-12-2006). «Regional, sub-regional and local gross value added 2005». Office of National Statistics. Archiváu dende l'orixinal, el 2007-01-09. Consultáu'l 12-04-2007.
  79. ↑ «The Economics of Tourism». SPICe. Consultáu'l 2007-10-22.
  80. ↑ «November Labour Market statistics for Scotland». Scotland Office. Consultáu'l 2007-11-14.
  81. ↑ El petróliu 'podría crear superávit presupuestariu' BBC News, Xunu 20, 2008
  82. ↑ [https://web.archive.org/web/20120213070343/http://scotland.gov.uk/Publications/2008/06/18170334/9 Archiváu 2012-02-13 en Wayback Machine General Expenditure and Revenue Scotland 2006-2007
  83. ↑ «Banknote History». Scottish Clearing Banks. Archiváu dende l'orixinal, el 2023-04-07. Consultáu'l 2007-10-26.
  84. ↑ The Scotsman 27 de marzu de 2007. "Special Report—Business Class"
  85. ↑ "Highlands and Islands Airports - Airport Information" Highlands and Islands Airports Limited. Recoyío'l 26 de setiembre de 2007.
  86. ↑ "Disaggregating Network Rail's expenditure and revenue allowance and future price control framework: a consultation (June 2005)" Oficina de Regulación Vial. Recoyío'l 2 de payares de 2007.
  87. ↑ Transport Scotland - Rail www.transportscotland.gov.uk accedío'l 10 de xunetu de 2008
  88. ↑ "Rail" Transport Scotland. Recoyío'l 26 de setiembre de 2007.
  89. ↑ Keay, J. & Keay, J. (1994) Collins Encyclopaedia of Scotland. London. HarperCollins.ISBN 0-00-255082-2
  90. ↑ «Scotland's mid year population estimates». General Register Office for Scotland (2007-04-26). Consultáu'l 2007-04-26.
  91. ↑ "Great Britain and Northern Ireland: Scotland. All settlements (urban areas) in Scotland of more than 20,000 inhabitants." citypopulation.de. Recoyío'l 26 de setiembre de 2007.
  92. ↑ "Did You Know?—Scotland's Cities" rampantscotland.com. Recoyío'l 26 de setiembre de 2007.
  93. ↑ Clapperton, C.M. (ed) (1983) Scotland: A New Study. London. David & Charles.
  94. ↑ Miller, J. (2004) Inverness. Edinburgh. Birlinn. ISBN 9781841582962
  95. ↑ "New Towns" BBC Escocia. Recoyío'l 24 de xunetu de 2007.
  96. ↑ "Scotland speaks Urdu" (2004)Urdustan.net. Recoyío'l 26 de setiembre de 2007.
  97. ↑ The Pole Position (6 d'agostu, 2005). Glasgow. Sunday Herald newspaper.
  98. ↑ Statistics Análisis d'Etnicidá nel Censu de 2001 – Reporte de Sumariu Gobiernu Escocés. Recoyío'l 27 de setiembre de 2007.
  99. ↑ «Scotland's Census 2001, Part 1: Census User Needs and Legislation». General Register Office for Scotland. Consultáu'l 26-09-2007.
  100. ↑ Dr. Kenneth MacKinnon. «A Century on the Census—Gaelic in Twentieth Century Focus». Universidá de Glasgow. Archiváu dende l'orixinal, el 2007-09-05. Consultáu'l 26-09-2007.
  101. ↑ «A Guide to Education and Training in Scotland - "the broad education long regarded as characteristic of Scotland"». Scottish Government. Archiváu dende l'orixinal, el 2012-01-19. Consultáu'l 18-10-2007.
  102. ↑ «Intro to Scottish Education». The Scottish Education Act of 1696 heralded the first National system of education in the World since ancient Sparta. www.siliconglen.com.
  103. ↑ "Schools and schooling" in M. Lynch (ed.), The Oxford Companion to Scottish History, (Oxford, 2001), páxs. 561–563.
  104. ↑ «A Curriculum Framework for Children 3–5» (pdf). Scottish Executive. Consultáu'l 06-05-2007.
  105. ↑ «5–14 Curriculum: Guidelines». Learning and Teaching Scotland. Consultáu'l 06-05-2007.
  106. ↑ "The Scottish Exam System" Archiváu 2008-02-14 en Wayback Machine Conceyu Escocés d'Escueles Independientes. Recoyío'l 26 de setiembre de 2007.
  107. ↑ «Welcome to the Carnegie Trust for the Universities of Scotland». Carnegie Trust for the Universities of Scotland. Consultáu'l 18-10-2007.
  108. ↑ «Understanding Scottish Qualifications». Scottish Agricultural College. Consultáu'l 18-10-2007.
  109. ↑ «A Framework for Higher Education in Scotland: Higher Education Review Phase 2». Scottish Government. Archiváu dende l'orixinal, el 2012-01-19. Consultáu'l 18-10-2007.
  110. ↑ «What is higher education?». Universities Scotland. Archiváu dende l'orixinal, el 2004-03-16. Consultáu'l 18-10-2007.
  111. ↑ 111,0 111,1 «Analysis of Religion in the 2001 Census». General Register Office for Scotland. Consultáu'l 26-09-2007.
  112. ↑ "In the Scottish Lowlands, Europe's first Buddhist monastery turns 40" The Buddhist Channel. Recoyío'l 24 de xunu de 2007.
  113. ↑ Highlands and Islands Medical Service (HIMS) www.60yearsofnhsscotland.co.uk, accedío'l 28 de xunetu de 2008
  114. ↑ About the NHS in Scotland Archiváu 2014-06-28 en Wayback Machine NHS Scotland
  115. ↑ L'altu númberu de bases militares n'Escocia tien dao llugar al emplegu del eufemismu "Fuerte Escocia". Ver Spaven, Malcolm (1983) Fortress Scotland. London. Pluto Press in association with Scottish CND.
  116. ↑ "Pensioner, 94, in nuclear protest" BBC.co.uk. Recoyío'l 29 de xunetu de 2007.
  117. ↑ "Reprieve for RAF Lossiemouth base" BBC.co.uk. Recoyío'l 29 de xunetu de 2007.
  118. ↑ "Dunoon and the US Navy" Argyll online. Recoyío'l 29 de xunetu de 2007.
  119. ↑ "DU shell test-firing resumes" BBC Scotland News, 21-02-2001. Recoyío'l 13 de setiembre de 2006.
  120. ↑ Depleted Uranium (Shelling) Parliament of the United Kingdom: Science and Technology Committee—Debates 7 de febreru de 2001. Hansard. Recoyío'l 26 de setiembre de 2007
  121. ↑ «Best Scottish Band of All Time». The List. Consultáu'l 2006-08-02.
  122. ↑ Barbara Buchenau. «'Wizards of the West'? How Americans respond to Sir Walter Scott, the 'Wizard of the North'». Goettingen University. Archiváu dende l'orixinal, el 2008-10-11. Consultáu'l 11-12-2006.
  123. ↑ 123,0 123,1 «Scottish Literature». University of Glasgow Faculty of Arts. Archiváu dende l'orixinal, el 2008-01-13. Consultáu'l 11-12-2006.
  124. ↑ «Contemporary Writers». British Council. Consultáu'l 12-12-2006.
  125. ↑ 125,0 125,1 «Newspapers and National Identity in Scotland». IFLA University of Stirling. Consultáu'l 12-12-2006.
  126. ↑ Soccer in South Asia: Empire, Nation, Diaspora. Por James Mills, Paul Dimeo: Páxina 18 – L'asociación de fútbol más antiga ye la FA inglesa, dempués la escocesa y en tercer llugar la india.
  127. ↑ Gerhardt, W.. «The colourful history of a fascinating game. More than 2000 Years of Football». FIFA. Consultáu'l 11-08-2006.
  128. ↑ «Official Site of the Tennents Scottish Cup». The Tennents Scottish Cup. Consultáu'l 10-12-2006.
  129. ↑ Keay (1994) op cit páxina 839. "En 1834 el Royal and Ancient Golf Club declarró St. Andrews 'l'Alma Mater del golf' ".
  130. ↑ Cochrane, Alistair (ed) Science and Golf IV: proceedings of the World Scientific Congress of Golf. Páxina 849. Routledge.
  131. ↑ "National identity" in M. Lynch (ed.), The Oxford Companion to Scottish History, (Oxford, 2001), páxs. 437–444.
  132. ↑ Keay, J. & Keay, J. (1994) Collins Encyclopaedia of Scotland. London. HarperCollins. Páxina 936.
  133. ↑ "Symbols of Scotland—Index" Rampant Scotland. Recoyío'l 20 de setiembre de 2007.
  134. ↑ «Anthem demand falls on deaf ears». BBC Scotland News (24-11-2004). Consultáu'l 13-09-2006.
  135. ↑ "Explanatory Notes to St. Andrew's Day Bank Holiday (Scotland) Act 2007" Archiváu 2007-10-01 en Wayback Machine Office of Public Sector Information. Recoyío'l 22 de setiembre de 2007

Llectura recomendada

[editar | editar la fonte]

Brown, Dauvit, (1999) "Anglo-French acculturation and the Irish element in Scottish Identity", in Smith, Brendan (ed.), Insular Responses to Medieval European Change, Cambridge University Press, páxs. 135–53

Brown, Michael (2004) The Wars of Scotland, 1214–1371, Edinburgh University Press., páxs. 157–254

Devine, T.M [1999] (2000). The Scottish Nation 1700–2000 (New Ed. edition). London:Penguin. ISBN 0-14-023004-1

MacLeod, Wilson (2004) Divided Gaels: Gaelic Cultural Identities in Scotland and Ireland: c.1200–1650. Oxford University Press. Sharp, L. W. The Expansion of the English Language in Scotland, (Cambridge University Ph.D. thesis, 1927), páxs. 102–325;

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]

16,51

Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Escocia&oldid=4268168»