Amazonia

Amazonia
Situación
Tipu	Selva tropical
Parte de	América del Sur
Coordenaes	3°10′S 60°02′W / 3.16°S 60.03°O
Datos
Superficie	6 700 000 km²
Población	34 000 000

L'Amazonia^[3] (en portugués: Amazônia, en francés: Amazonie, n'inglés: Amazonia, en neerlandés: Amazone) ye una vasta rexón de la parte central y septentrional d'América del Sur qu'entiende la selva tropical de la cuenca del Amazones. Les axacentes rexones de les Guayanes y el Gran Chaco tamién tienen selves tropicales, polo que munches vegaes considérase-y parte de l'Amazonia.

Esta selva amazónica ye'l monte tropical más estensu del mundu.^[4] Considérase que la so estensión llega a los 6 millones de quilómetros cuadraos partíos ente nueve países, de los cualos Brasil y Perú tienen la mayor estensión de l'Amazonia, siguíos por Bolivia, Colombia, Venezuela, Ecuador, Guyana, Guayana Francesa y Surinam. L'Amazonia destacar por ser una de les ecorrexones con mayor biodiversidá nel mundu.

El 11 de payares de 2011 la selva amazónica foi declarada como una de les siete maravíes naturales del mundu.^[5]

Ecosistema

Vera del ríu Negru (Amazones), al oeste de la ciudá d'Manaus.

La selva amazónica desenvuélvese alredor del ríu Amazones y de la so cuenca fluvial. Les altes temperatures favorecen el desarrollu d'una vexetación tupio y exuberante, siempres verde. El títulu de el Pulmón del Planeta^[6] qu'ostenta l'Amazonia nun ye casualidá, yá que caltién un equilibriu climáticu: los ingresos y salíes de CO₂ y d'O₂ tán equilibraos. Los científicos ambientalistas concuerden en que la perda de la biodiversidá ye resultáu de la destrucción de la selva, y que s'evidencia cola apaición nel área del ríu Caquetá a un sistema anterior del monte selvático nel cual utilizáronse suelos de forma permanente “tierres prietas” gracies al so progresivu abonu y polo qu'asina evitó les migraciones.

Alcuentru d'agües del ríu Negru col ríu Solimões, asina ye llamáu'l ríu Amazones en Brasil.

Uacarí.

Tola flora de la selva tropical húmeda suramericana ta presente na Selva Amazónica. Esisten nella innumberables especies de plantes inda ensin clasificar, miles d'especies d'aves, innumberables anfibios y millones d'inseutos.

L'Amazonia Peruana ye una de les rexones de mayor riqueza biolóxica del mundu, pos la presencia de distintos pisos altitudinales que tien na so unión cola cordal de los Andes, anicia gran cantidá d'ambientes particulares y, poro, un altu índiz d'endemismos.

Fauna

Ente los mamíferos, l'Amazones tien enorme cantidá d'especies, como los monos, el xaguar, el puma, el tapir y los venaos. Nes sos agües viven dos especies de delfines, como'l delfín rosado.

Atópense reptiles como gran cantidá d'especies de tortúes acuátiques y terrestres, caimanes, cocodrilos, y ensame de culiebres, ente elles l'anaconda —el mayor ofidiu del mundu—, etc.

Nun hai otru ecosistema nel mundu^[7] con tanta cantidá d'especies d'aves; ente estes destaquen los guacamayos, tucanes, les grandes águiles como'l águila harpía, y otres munches especies, polo xeneral de coloríos plumaxes. Un 20% de les especies mundiales d'aves topar nel monte amazónicu.

Pa los aficionaos al acuarismo, tratar d'una fonte qu'aprove la mayor cantidá d'especies piscícoles qu'anguaño pueblen los comercios y acuarios del planeta.

Flora

Un 20% de les especies mundiales de plantes topar nel monte amazónicu. Nes llagunes a lo llargo del ríu Amazones floria la planta Victoria amazonica, que les sos fueyes circulares algamen más d'un metro de diámetru.Ta constituyíu polos montes onde s'atopen una cantidá increíble d'árboles de too tipu: itahuba, caricari, tajibos, cedru, ruta barcina, mandrilo y otros. El 50% de les especies de madera son exótiques.

Esisten munches especies de plantes melecinales que pueden curar toa clase d'enfermedaes como ser: úlceras, asma, mordedures de víbora, problemes sanguíneos, apendicitis, problemes cardiacos, respiratorios, dentales, problemes dixestivos y otros.

En delles llagunes tamién esisten variedaes de lilaceas bien llamatives como la Reyna Victoria que llega a midir hasta los 2 metros de díametro que ye la planta acuática más grande del mundu.

Flores monteses d'increíble guapura y variedá que dan coloríu a la zona, y pueden ser atopaes a lo llargo de tola zona dende los ríos hasta'l monte.

Deforestación

Imaxe satelital de la deforestación en Bolivia.

Los informes del Center for International Forestry Research (CIFOR) señalen que la rápida crecedera nes ventes de carne de res brasilanu, aceleró la destrucción de la selva tropical de l'Amazonia.^[8]

Jeremy Rifkin, presidente de la Fundación d'Enclinos Económicos afirmó nuna entrevista que "Tamos destruyendo l'Amazones p'alimentar vaques".^[9]

Deforestación en Colombia.

Minería ilegal de ouro na Amazonia en Madre de Dios, Perú, 2019.

El 3 d'abril de 2006 Greenpeace Internacional presentó l'informe Taramiando l'Amazonia, que fala sobre la deforestación que se ta produciendo na selva amazónica pa introducir cultivos de soya y cómo esa soya acaba siendo esportada pa l'alimentación de ganáu qu'acaba sirviendo d'alimentu en cadenes de comida rápida y supermercaos.^[10]

Xeografía humana y económica

La principal carauterística suramericana ye'l gran desequilibriu na so distribución demográfica. Mientres la inmensa mayoría concentrar na mariña, enormes rexones del interior queden práuticamente despoblaes. Otra carauterística del subcontinente suramericanu, ye la so alta tasa de población urbana: trés de cada cuatro llatinoamericanos viven nuna ciudá.^{[ensin referencies]} La selva amazónica peruana, colombiana y brasilana, nun escapa a esta realidá; la mayoría de pobladores de la rexón amazónica concentrar nes ciudaes al pie del ríu Amazones: Iquitos, Leticia, Manaus y Belém do Pará. La mayoría de los pobladores son colonos y los sos descendientes, d'orixe blancu, mestizu ya indíxena.

Les principales actividaes económiques que se presenten nel ríu Amazones y na so rexón son la esportación a tol mundu, del cauchu y la madera. Tamién la pesca, ye primordial nel territoriu amazónicu, preséntense delles esportaciones de pexes escontra tola rexón, polo xeneral l'Pirarocu.L'agricultura y esportación d'alimentos, tales como la yuca, el plátanu y el maíz y frutes típiques de la rexón como, el Copoazú, Carambola, Arazá, Asaí ente otres; faen parte de la gran variedá d'alimentos que produz esta rexón. Ventayes de caltener la selva amazónica. -Fonte d'osíxenu y asimilación del CO2. -Caltién muncha agua. -Tien muncha biodiversidá.

Integración

Falta una decisión acomuñada de los países llamaos amazónicos, empobinada a faer un usu racional de los recursos naturales y de l'agua.
Hai polítiques billaterales como'l casu de Perú y del Ecuador.
Brasil y Francia tán faciendo polítiques más dures contra la deforestación

Llingües de l'Amazonia

Vieyu yagua de les cercaníes d'Iquitos usando la so cerbatana (pukana).

Dende'l puntu de vista cultural la selva amazónica ye una de les rexones más diverses del planeta. Los pueblos autóctonos de la rexón pertenecen a distintos grupos llingüísticos ente los que nun se probó una rellación filoxenética clara, lo cual suxer que tanto la diversidá cultural como llingüística remontar a milenios tras. Esta diversidá pudo dase, en parte porque a diferencia d'otres rexones onde dende antiguu esistieron importantes imperios, nesta rexón nun esistieron sociedaes estatales abondo duraderes como pa tener un efeutu nivelador nel planu cultural y llingüístico. Los grandes grupos llingüísticos de la rexón son:

Llingües tupís, ye la familia de llingües autóctones anguaño más estendida na rexón, anque parte de la so espansión dientro de la rexón pudo dase nun periodu recién.
Llingües ye o gê, tres les llingües tupí ye la familia más estendida na rexón amazónica.
Llingües caribes, ye una familia que s'espandió probablemente dende la parte septentrional de l'Amazonia, anque esisten miembros d'esta familia llingüística nel centru de l'Amazonia.
Llingües arahuaques, ye una familia allugada básicamente na rexón circunamazónica puramente dicha.
Llingües pano-tacanas, Amazonia suroccidental.

Amás d'estes unidaes filoxenétiques de tipu llingüísticu esisten un númberu importante de pequeñes families de llingües que nun pudieron ser convenientemente rellacionaes con estes y por tanto considérense grupos independientes.