D Regierigsform vo dr Schwiiz

D Regierig vo dr Schwiiz isch stark dezentralisiert. Es git exekutivi Institutione uf drei Ebene: dr federale, dr kantonale und dr kommunale, wobii die niidere, volksnöchere Iirichdige draditionell e grosses Mass an Autonomii hai, au wenn si bedütendi Deil vo ihre Machtbefuegnis im Lauf vo dr Gschicht an d Bundesregierig abdräte hai.

Die federali Exekutive

Lueg dr Hauptartikel "Dr Bundesroot"

Dr erst Ardikel vo dr Bundesverfassig, d Enumerationsklausle, leit fest, ass d Kantön alli Rächt hai, wo nit usdrücklig em Bund averdraut si. Im Bundesroot siini Machtbefuegnis si im Grosse und Ganze uf das beschränkt, wo dr Bund as Ganzes agöhn. Historisch si dodermit d Ussepolitik gmeint gsi, d Landesverdeidigung und interkantonali Aglägeheite, wo d Kantön nit under sich regle. Au s Zollwäse und die schwiizerischi Währig mit em Münz- und Banknotemonopol si im Bund übergeh. Anderi Regal (Bundesmonopol) si d Post, Telekommunikation, d Bundesbahne, s Alkoholmonopol und s Pulverregal. Schliesslig duet dr Bund au die inneri Sicherheit vo de Kantön gwährleiste, wenn die en drum bitte. Dr Bund delegiert au gwüssi Rächt an d Kantön und het denn s Ufsichtsrächt. Er cha gege Kantön wo gege d Gsetz verstosse Zwangsmassnahme ergriffe. Bi dene Bundesexekutione chönnte Bundesbeamti gschickt wärde, wo zum Rächte wurde luege, Subventione chönnte zrugghalte wärde oder s Militär chönnti igschaltet wärde, was bis jetz no nie bassiert isch.

Gschicht

Syt dr Iifüehrig vo der Verfassig vo 1848 noch em Ändi vom Sonderbundchrieg, wird d Schwiiz vo siibe Bundesröt regiert, wo d Vorständ vo de einzelne Departemänt si. Dr Bund het mehrmols in de Kantön interveniert und Druppe gschickt für zum d Ornig wider härzstelle. Die bikanntiste vo dene eidgenössische Interventione si im Tessiner Verfassigskämpf 1870 gsi, wo dr Bundesrot drei Vermittler gschickt het für zum d Lag z beruehige, bim Generalstreik z Züri 1918, wo usbrochen isch nochdäm dr Zürcher Regierigsrot vier Infanteriiregimänter und Kavallerii agforderet het für zum e Revolutionsfiir z underdrucke, und bi de Gämfer Unruehe im Johr 1932 gsi, wo d Druppe 13 antifaschistischi Demonstrante verschosse und 70 verwundet hai. 1974 het dr Bundesrot 50 eidgenössischi Beobachter in Jura gschickt für zum d Volksabstimmig im Jura-Plebiszit z überwache.

Die kantonali Exekutive

In de dütschsprochige Kantön heisst die kantonali Exekutive Regierigsrot, mit Usnahm vo Graubünde, wo von ere Regierig, rumansch Regenza, ital. Governo, Sanggalle, wo von ere Regierig und Appezäll Innerrhode, wo von ere Standeskommission gregiert wärde. Die wälsche Kantön hai Conseils d’État, Staatsröt, usser em Jura mit eme Gouvernement, und dr Tessin het e Consiglio di Stato.

Kompetänze

D Kantonalregierige si verantwortlig für d Polizei, d Justiz, d Erziehig, d Wohlfahrt, d Chillepolitik in ihre Kantön. Si si iigschränkt in ihrer Handligsfreiheit dur die kantonale Verfassige und d Bundesverfassig.

Gschicht

Wie d Näme vo dene Regierige scho säge, isch in dr Schwiiz historisch dr Grossdeil vo dr Macht in de Händ vo de Bundesstaate, de Kantön, gläge. D Reform vom Bund mit dr Bundesverfassig vom Johr 1848 het zwar die ungmein schwachi Dagsatzig abgschafft und us eme Staatebund e Bundesstaat mit ere modärne Regierig gmacht, wo in Froge wo dr Bund agange si as en Eiheit het chönne agiere, aber vili Rächt, wo me hüt ganz natürlig em Bund zueschriibt, de Kantön glo het. E baar Sache het me zwar scho vo Afang a welle vereiheitlige: d Bundespost git s zum Bispil scho sit 1849 und dr neu Franke isch 1851 in Umlauf cho, nochdäm s scho währed dr Helvetik e nationali Schwiizerwährig geh het, aber s Münzrächt in dr Mediationsziit wider an d Kantön gfallen isch. Die gschichtlige Mass- und Gwichteiheite aber si vo Kanton zu Kanton verschiide bliibe, bis 1877 s französische metrische System iigfüehrt worden isch.

Die kommunali Exekutive

D Bezeichnig für d Exekutive vo de politische Gmeinde, de Iiwohnergmeinde, isch verschiide vo Ort zu Ort. Hüfig sait me re Gmeindirot, wor allem in chliinere Gmeinde, wo kei gwehlti Kommunallegislative hai, wo dä Name chönnt beaspruche, aber au in Stedt, vor allem im Kanton Bärn, heisse si mänggisch eso. Die Röt hai im Allgemeine fümf bis nüün Mitgliider, wo meistens näbenamtlig dätig si und noch em Majorzsystem gwehlt wärde. Dr Vorsitz het dr Gmeindipresidänt, wo hüfig au d Sitzige vo dr Gmeindiversammlig leitet, wenn s die in dr Gmeind git. In Stedt, won e legislative Gmeindirot hai, sait me dr Exekutive meistens Stadtrot.