Niiderdütsch

E aglüegti Version vo derre Site, wo am 16. Dezämber 2021 freige worre isch, basiert uff derre Version.

Plattdütsch
Verbreitig:	Dytschland, Holland
Sprecher:	ca. 5 Millione
Linguistischi Klassifikation:	Indogermanisch Germanisch Westgermanisch Plattdütsch
Offizieller Status
Amtssprooch vo:	Schleswig-Holstein, Nidersaxe
Anerkannti Minderheitesprooch vo:	Breme, Hamburg, Meckleburg-Vorpommre, Nidersaxe, Schleswig-Holstei, Ost-Niderland
Sproochchürzel
ISO 639-1	-
ISO 639-2	nds
ISO 639-3	nds
SIL	nds

Plattdütsch oder Niiderdütsch (uff Platt: Plattdütsch, Plattdüütsch, Plattdütsk, Plattdüütsk, Plattduitsk, Plattduitsch, Plattdietsch, Neddersassisch) ghört zu de westgermanische Sproche. Sälli Sproch hät de zweit germanisch Lutwandel nit mitgmacht und isch dodemit e niiderdütschi Sproch.

Gschicht

De jüngst gmeinsam Vorläufer vo allne plattdütsche Dialäkt isch s Westgermanische. S jüngere Altsächsische, d Sproch vo de Sachse, isch nit dr direkt Vorläufer vo allene niiderdütsche Dialäkt, z. T. hän si sich parallel derzue entwicklet. S Plattdütsch isch mit em Niiderländische un em Änglische noch verwandt.

Die älteste Tekscht uff Altsächsisch, wo gfunde worre sin, stamme uss em 9. Johrhundert. Im 12. Johrhundert hät sich uss em Altsächsische s Mittelniiderdütsch usebildet. Sälli Sproch isch d Handelssproch vo de Hanse gsi. Mit de Hanse-Kauflüt hät sich s Mittelniiderdütsch im ganze Nord- und Ostseeruum usbreitet und isch dört die wichtigsti Sproch gsi. Vyli mittelniiderdütschi Wörter hän dodeby Ygang in di skandinavische Sproche gfunde. Am End vom 16. Johrhundert isch d Zit vo de Hanse aber vorby gsi und s Hochdütsch isch zumindest in Gschäftssache die gwohnti Sproch gsi, usserhalb dodevo isch s Plattdütsch aber immer no gängig gsi. Durch die mittelniiderdütschi Umgangssproch, wo sich usebildet hät, sin d Dialäkt verdrängt worre. Nur in e baar Egge isch s Plattdütsch no in de Schrift bstoh blybe. D Stadt Lübeck hät ihri Verfassig aber bis 1809 uff Plattdütsch gschribe.

Erscht am Änd vom 18. Johrhungert hän di erschte Schriftsteller widder agfange, Literatur in derre Sproch z schrybe, wo mittlerwyli de Name «Plattdütsch» agnoh hät. Glychzitig isch aber au s Hochdütsch in sällre Zit vo de obere Schicht nit numme als Schriftsproch gängig gsi, mer hät oft au als Umgangssproch Hochdütsch gschwätzt. D Meinig, dass Plattdütsch für di eifache Lyt sei, isch uffcho.

S Plattdütsch hät vom 16. bis ins 20. Johrhundert numme als Sproch vo de eifache Lüt dient. In de Schüel isch immer meh Hochdütsch und Holländisch gschwätzt worde. Vom 20. Johrhundert a hät sich Hochdütsch dänn au bi de eifache Lyt usbreitet; s hät meh Prestige gha. Des hät under anderem do dra gläge, dass sich de Verkehrsruum gändert hät. Vorher isch s Dorf de wichtigst Läbensmittelpunkt vo vyle Lyt gsi und d Lyt hän chum Kontakt über ihr Dorf use gha. Au mit em Uffcho vo moderner Mobilität, Audos, Industrialisierig und Massemedie isch d Standardsproch immer meh als einzigi brucht worde.

In de meiste Deil vom Sprochgebiet isch s Plattdütsch in de Gegewart numme no e Sproch vo de ältere Lüt. Als Umgangssproch wird s chum no brucht.

Sprochgebiet

D Grenze zum Niiderländisch-Niiderfränkische und em Westfrysische ligt an de Nordsee bim Lauwerksmeer. Des ligt an de Grenze vo de holländische Provinze Grunneng und Friesland. D Sprochgränze folgt nur grob de Gränze zu de Provinz Friesland. S Gebiet reicht bis an d Gränze noch de Provinz Utrecht und lauft dänn durch d Provinz Gelderland uff di dütschi Grenze züe. Deno folgt si de Südgränze vo Westfale bis an d Grenze zum Bundesland Hesse. Dört lappt sie numme knapp über s hessische Gebiet, goht noch Nordoste, aschließend in de südligst Deil vom Bundesland Niidersachse und lauft dänn de Grenze zu Thüringe entlang, mit numme e baar Ortschafte vo Thüringe, wo zum Sprochgebiet ghöre. Die südlichi Sprochgrenze lauft durchs Bundesland Sachse-Ahalt an de Mündig vo de Saale in d Elv ins Bundesland Brandeburg yne. Deno macht d Sprochgränze e Boge um Berlin umme und goht e Stück nördlig vo Frankfurt an de Oder an die polnischi Grenze dra. I me Großdeil vo Brandeburg isch s Plattdütsch nur no schwach vertrette.

D Gränze zum Dänische isch kei klari. Friehner isch Schleswig dänisch und im Weste nordfriesisch gsi. Aber mit em Mittelniiderdütsche hät sich s Dütsch usbreitet. Hütt entspricht d Sprochgränze grob de Staatsgränze.

Dialäkt

Zerscht cha mer Plattdütsch in zwo Gruppe ydeile, äntweder Wescht – Oscht oder aber Nord – Süd.

Wescht – Oscht: Niidersächsisch (Westniiderdütsch), westlig vo de Elbe und z Hollstein, und Ostniiderdütsch östlig vo de Elbe; die Ydeilig isch analog ze dere vum Mitteldütsch un Oberdütsch. Niidersächsisch isch dodeby d Sproch, wo vom Altsächsische, de Sproch vom alte Sachsestamm, abstammt. S Ostniderdütsch degege isch in de Gebiet gschwätzt worre, wo devor d Slawe glebt hän (under anderem Sorbe) und wo erscht spöter Dytschi aneko sin. D Mensche und s Sachseland hän dodeby mit de Holländer und de Flame gsidlet, und d Sproch hät drum e bitz vo de slawische und holländische Sproch. D Gränze lauft durch de Oste vo Holstei, schnydet s Bundesland Niidersachse s Wendland uffe und lauft deno in d Gegend vo de Gränze zwüsche de Bundesländer Sachse-Ahalt und Brandeburg nach Süde. De groß Underschid zwüsche denne bedne Gruppe isch de Yheitsplural; uf sprochwüsseschaftlicher Ebeni isch das aber der einzig Underschid.
Nord – Süd: Nordniderdütsch im nördlige Nidersachse, z Breme, z Hamburg, z Schleswig-Holschtei, z Meckleburg-Vorpommere und in de Priegnitz, und Südniderdütsch im südlige Nidersachse, z Weschtfale, im nördlige Rhyland (beides zu Nordrhy-Weschtfale), im nördlige Sachse-Ahalt (ohni d Priegnitz) und im nördlige Brandeburg. Die Ydeilig isch linguistisch bigründet. Di hischtorisch Entwicklig vum Vokalsyschtem isch im Nordniderdütsch fascht überall glych, im Südniderdütsch aber ganz andersch; au hät s Nordniderdütsch zum Byspil Apokope, s Südniderdütsch nüd; oder d Flexion (Biegig) vo de Wörter isch im Nordniderdütsch fascht überall glych, im Südniderdütsch goot si andersch.

Lüeg au

Weblink

D Wikipedia uff Plattdütsch (Dytschland)
D Wikipedia uff Niidersächsisch (Holland)

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Plattdüütsch“ vu de plattdütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.