Ayn Rand

	Ayn Rand
	Ayn Rand (1943)
Geboortenaam	Алиса Зиновьевна Розенбаум
Gebore	2 Februarie 1905; Sint Petersburg, Russiese Ryk
Oorlede	6 Maart 1982 (op 77); New York, New York
Plek van graf	Kensico Cemetery, Valhalla, New York
Burgerskap	Rusland (1905–1922); Sowjetunie (1922–1931); Verenigde State (1931–1982)
Vakgebied	Filosofie (Libertynisme)
Alma mater	Petrogradse Staatsuniversiteit
Bekend vir	The Fountainhead; Atlas Shrugged
Toekennings	Prometheus Award – Hall of Fame; 1983 Atlas Shrugged; 1987 Anthem
Handtekening

Ayn Rand (Russies: Алиса Зиновьевна Розенбаум, Alisa Zinowjewna Rosenbaum; Sint Petersburg, 2 Februarie 1905 – New York, 6 Maart 1982) was 'n skryfster en stigter van die 20ste-eeuse filosofiese beweging bekend as objektivisme. Sy is veral in die Verenigde State bekend, maar haar boeke verkoop wêreldwyd. Sy is in Rusland gebore en het in 1926 na die VSA gegaan, waar sy die teorieë van Aristoteles laat herleef het en haar eie teorieë (soos ’n bewondering van kapitalisme) gevorm het. Sy het veral bekendheid verwerf met haar boeke The Fountainhead (geïnspireer deur Frank Lloyd Wright) en Atlas Shrugged (geïnspireerd deur Nikola Tesla), maar het nog vele ander boeke geskryf.

Agtergrond

Ayn Rand se naam was Alisa Zinowjewna Rosenbaum. Sy is op 2 Februarie 1905 in Sint Petersburg, Rusland, gebore. Haar vader was Zinowi Zacharowitsj Rosenbaum en haar moeder Anna Borisowna Rosenbaum. Sy was die oudste dogter en het twee susters, Natasja (1907) en Eleanora (1910, noemnaam Nora). Haar ouers en suster Natasja het nie die Tweede Wêreldoorlog oorleef nie. Sy het Nora eers weer in 1973 gesien. Tot toe het sy geglo dat sy ook in die oorlog gesterf het. Nora is in 1999 in Rusland oorlede. Alisa se ouers was van Joodse afkoms, maar was agnosties. Alisa het haarself al op 'n jong ouderdom as 'n ateïs beskou.

Jeug en studie

Alisa ontwikkel op 'n jong leeftyd 'n belangstelling in boeke en films en begin al vroeg skryf. Haar jeugdhelde was die skrywers Walter Scott, Alexandre Dumas, Victor Hugo en ander skrywers in die romantieke styl. Weens die Russiese Revolusie in 1917 vlug die gesin Rosenbaum na die Krim, maar toe die gebied in 1921 ook in die hande van die Bolsjewiste val, keer hulle terug na Sint Petersburg, waar Alssa filosofie en geskiedenis aan die universiteit studeer. Hier kom sy in aanraking met die werke van Edmond Rostand, 'n skrywer uit die Franse romantiek, en Schiller, wie se heroïese styl haar beïndruk. Ook Friedrich Nietzsche bewonder sy weens sy verheerliking van die heroïese en die onafhanklike individu, maar sy verafsku die altruïsme in Also sprach Zaratustra. In 1924 voltooi sy haar opleiding en begin om toneelskryf te studeer.

Emigrasie

Toe sy 'n visum kry om haar familie in die Verenigde State te besoek, gebruik sy die kans om na die VSA te immigreer. Met haar aankoms in New York bewonder sy veral die stadsprofiel. Later sou sy onder andere in haar boeke nog gereeld oor New York skryf, terwyl sy ook uiteindelik daar gewoon het.

Die Hollywood-jare

Na ’n verblyf van 'n paar maande by familie in Chicago verhuis sy na Hollywood om daar 'n draaiboekskryfster te word. In hierdie tydperk neem sy die naam Ayn Rand aan, ’n afleiding van haar regte naam en van. (Die teorie dat sy haar naam ontleen aan die Remington Rand-tikmasjien is onmoontlik omdat sy die naam al gebruik het voordat die masjien op die mark gekom het.)

In Hollywood ontmoet sy Cecil B. DeMille en in 1927 kry sy 'n klein rol in King of Kings. Naas die klein filmrol werk sy ook as draaiboekleser en as hoof van die kostuumafdeling by die RKO-rolprentateljee. Sy leer die akteur Frank O'Connor ken en trou met hom. In 1931 word Rand 'n Amerikaanse burger.

Eerste sukses

Haar sukses as skrywer begin stadig. Sy verkoop haar eerste draaiboek, Red Pawn, in 1932 aan Universal, maar dit word nooit verfilm nie. In 1934 word haar toneelstuk The Night of January 16th op Broadway opgevoer.

Haar suksesvolle boeke

In 1936 word We The Living gepubliseer en twee jaar later Anthem. We The Living word as gevolg van die fel anti-kommunistiese toon met gemengde reaksie in die VSA ontvang. Die tyd van die Groot Depressie (ook soms die Rooi Dekade genoem) was daar wydverspreide simpatie vir sosialisme onder die Amerikaanse bevolking. Vir Anthem, 'n boek waarin 'n futuristiese samelewing beskyf word en kollektivisme triomfeer, kon sy in die VSA geen uitgewer vind nie en die boek word in die Verenigde Koninkryk uitgegee.

Haar groot sukses kom egter in 1943 met die blitsverkoper The Fountainhead. Die boek was toe reeds deur twaalf uitgewers afgewys. Die uitgewers het gedink die boek was te intellektueel en nie in pas met die hoofstrominge van die tyd nie. Nommer dertien (Obbs-Merrill Company Publishing House) besluit om die boek uit te gee. Dit word wêreldwyd 'n sukses en sowat 6 miljoen eksemplare word verkoop. In 1949 word die boek verfilm met Gary Cooper in die hoofrol.

In 1957 verskyn die allegoriese Atlas Shrugged, nog 'n blitsverkoper wat wetenskapsfiksie en 'n politieke boodskap verbind waarin 'n antikollektiewe staking uitgeroep word deur die bestuur van 'n maatskappy van selfgeskepte mans.

In 'n artikel oor Rand wat in 1991 in die The Economist verskyn, word genoem "van Rand se romans word ongeveer 300 000 eksemplare per jaar verkoop" en dat dit " 'n beroep doen op lesers om groot te dink oor hulself, ambisieuse take aan te pak en baie te verdien. Nuwe uitgawes van al haar boeke bevat 'n poskaart aan die lesers wat moontlik belangstel om meer te leer van objektivisme, die skryfster se credo, 'n mengsel van vryemark-beginsels, rede en individualisme."

Objektivisme

Rand is die grondlegger van objektivisme. Saam met Nathaniel Branden, sy vrou Barbara en andere soos Alan Greenspan en Leonard Peikoff stig sy die Objektiviste-beweging. In 1968 vind 'n skeuring plaas tussen die egpaar Branden en Rand.

Die politieke filosofie van objektivisme onderlê Rand se werk. Dit is 'n diepliggende konserwatiewe filosofie wat individuele pogings en vermoëns as die enigste bron van alle werklike sukses beskou. Die navolging van eie belang word deur haar verhef tot die eerste beginsel. Idees soos altruïsme en opoffering vir gemeenskaplike voordeel word deur haar beskou as liberale mistastings. Laissez-faire-kapitalisme word beskou as die mees geskikte stelsel vir die uitoefening van talent.

Haar laaste jare

Na haar breuk met die Brandens skeur die beweging uiteen en verbreek baie van haar vriende kontak met haar. Slegs Leonard Peikoff bly met haar bevriend tot met haar dood in 1982. Sy werk gedurende die jare 70 aan 'n draaiboek vir 'n TV-reeks van Atlas Shrugged en 'n nuwe roman, To Lorne Dieterling, maar voltooi nie die projekte nie.

Nalatenskap

Rand se romans word steeds wyd verkoop en gelees. Na haar dood het volgehoue konflik binne die objektivistiese beweging gelei tot die totstandkoming van onafhanklike groepe wat beweer hulle is haar intellektuele erfgename. Rand en objektivisme is minder bekend buite Noord-Amerika. Daar is egter verskeie ondersteuners ook in Europa, Australië, Nieu-Seeland en selfs Suid-Afrika.

Rand se werk word grootliks deur akademiese filosowe in die Engelssprekende wêreld geïgnoreer. Min vooraanstaande navorsingsingestelde universiteite beskou haar werk of objektivisme as belangrike filosofiese spesialiteite of geskik vir navorsing. Ondersteuners van veral kontinentale filosofie kritiseer haar ophemeling van eiebelang en gevolglik word daar nie veel aandag aan haar filosofie gegee nie. Sedert haar dood was daar wel 'n mate van groter geneentheid by akademiese instellings om tog daarvan kennis te neem. So is daar beurse vir die bestudering van Rand se idees aan akademiese instellings soos die Universiteit van Texas in Austin, die Ashland-universiteit in Ohio en die Universiteit van Pittsburgh. Kursusse van die Ayn Rand-instituut se Objektiviste- Akademiese Sentrum word geakkrediteer in die VSA, wat beteken studente kan krediete verdien wat aan Amerikaanse universiteite erken word vir die bestudering van objektivisme.

Bibliografie

Fiksie

Night of January 16th (1934)
We The Living (1936)
Anthem (1938)
The Fountainhead (1943)
Atlas Shrugged (1957)

Nie-fiksie

For the New Intellectual (1961)
The Virtue of Selfishness (met Nathaniel Branden) (1964)
Capitalism: The Unknown Ideal (met Nathaniel Branden, Alan Greenspan, en Robert Hessen) (1966)
Introduction to Objectivist Epistemology (1967)
The Romantic Manifesto (1969)
The New Left: The Anti-Industrial Revolution (1971)
Philosophy: Who Needs It (1982)

Eksterne Skakels

(en) "Ayn Rand" inskrywing in die Internet Encyclopedia of Philosophy
(en) Ayn Rand Gewilde vrae Geargiveer 29 November 2012 op Wayback Machine
(en) ARI Watch