Gaan na inhoud

Dwergisme

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Weergawe deur CommonsDelinker (besprekings | bydraes) op 16:25, 1 Maart 2024 (Administrateur CommonsDelinker vervang "Velázquez_–_Bufón_don_Sebastián_de_Morra_(Museo_del_Prado,_c._1645).jpg" met "Diego_Velázquez_–_El_bufón_el_Primo_(Museo_del_Prado,_1644).jpg" omrede: File renamed: [[:)
(verskil) ← Ouer weergawe | bekyk huidige weergawe (verskil) | Nuwer weergawe → (verskil)
Dwergisme
Klassifikasie en eksterne bronne
Kyle Pacek is 'n Amerikaanse akteur en waaghals. Pacek het 'n vorm van dwergisme bekend as achondroplasie; hy is 137 cm lank.
Kyle Pacek is 'n Amerikaanse akteur en waaghals. Pacek het 'n vorm van dwergisme bekend as achondroplasie; hy is 137 cm lank.
ICD-10 E23.0, E34.2, E45.0, Q77.4
ICD-9 253.3, 259.4
DiseasesDB 80
MedlinePlus   001176
MeSH D004392
Mediese waarskuwing

Dwergisme beskryf 'n toestand waarin 'n organisme besonder klein is. Dit kom veral onder diere voor.[1] In mense word dit soms gedefinieer as 'n volwasse lengte van minder as 147 cm, ongeag die geslag. Die gemiddelde volwasse lengte onder mense met dwergisme is 122 cm, hoewel sommige effens langer is.[2][3][4] Disproporsionele dwergisme word gekenmerk deur óf kort ledemate óf 'n kort torso. In gevalle van proporsionele dwergisme is beide die ledemate en torso ongewoon klein.

Intelligensie is gewoonlik normaal en die meeste mense met dwergisme het 'n byna normale lewensverwagting.[5][6] Hulle kan gewoonlik kinders kry, hoewel dit bykomende risiko's vir die ma en kind inhou, na gelang van die onderliggende toestand.

Die algemeenste en makliks herkenbare vorm van dwergisme in mense (70% van gevalle) is die genetiese steuring achondroplasie, waar die ledemate baie klein is.[7] 'n Tekort aan groeihormone veroorsaak die meeste van die ander gevalle.[8]

Behandeling hang af van die onderliggende oorsaak. Mense met genetiese steurings kan soms met chirurgie of fisieke terapie behandel word. Hormoonsteurings kan ook behandel word met groeihormoonterpaie voordat die kind se groeiplate vasgroei. Individuele aanpassings, soos spesiale meubels, word soms deur mense met dwergisme gebruik.[9]

Baie steungroepe verskaf dienste om individue te help, onder meer teen die diskriminasie wat hulle in die gesig staar.[10]

Benewens die mediese aspek van die toestand, is daar ook die sosiale aspekte. Iemand met dwergisme kan as kind bespot word weens sy lengte en as volwassene kan daar teen hom gediskrimineer word.[11][12]

Tekens en simptome

[wysig | wysig bron]
Dwergisme kom in diere sowel as mense voor. Perde kan ook simptome van achondroplasie hê, soos dié perd by 'n mens met dwergisme.

'n Definiërende eienskap van dwergisme is 'n lengte van minder as 147 cm by volwassenes. Daar is 'n groot verskeidenheid fisieke eienskappe. Variasies in individue word geïdentifiseer deur die onderliggende steurings te diagnoseer en monitor. Daar is soms geen komplikasies buiten om aanpassings te moet maak vir hulle grootte nie. Mense met ligte skeletdisplasie word nie altyd deur dwergisme gekenmerk nie.

Disproporsionele dwergisme word gekenmerk deur korter ledemate of 'n korter torso. Mense met achondroplasie het 'n torso van gemiddelde grootte met kort ledemate en 'n groter voorkop.[13] Gelaatstrekke word dikwels geraak en probleme kan met sekere liggaamsdele ervaar word. Spinale stenose, oorinfeksie en 'n waterhoof is algemeen. Mense met spinale disostose het 'n klein torso, en ledemate van gemiddelde grootte.

Proporsionele dwergisme word gekenmerk deur 'n kort torso met kort ledemate,[4] en dit lei tot 'n grootte ver onder die gemiddelde. Daar kan lang tydperke sonder enige noemenswaardige groei wees. Seksuele ontwikkeling word dikwels vertraag of belemmer tot met 'n volwasse ouderdom. Dié soort dwergisme word deur 'n endokriene steuring veroorsaak en nie 'n skeletdisplasie nie.

Die fisieke gevolge van misvormde bene wissel na gelang van die spesifieke siekte. Baie mense ervaar pyn van die gewrigte wat deur abnormale beenoplyning of die samepersing van senuwees veroorsaak word.[14] Ander toestande soos 'n vernouing van die rugmurg kan ook pyn en ongeskiktheid veroorsaak.[15] 'n Verkleining van die bors kan die groei van die longe beperk en longfunksie belemmer. Sommige vorme van dwergisme word verbind met die belemmering van ander organe, soos die brein of lewer.[16][17]

Die uitwerking op die denkproses wissel van steuring tot steuring. In die meeste gevalle van skeletdisplasie, soos achondroplasie, word die breinfunksie nie aangetas nie.[4] Daar is egter steurings wat die skedelstruktuur en groei van die brein raak en die denkvermoë aansienlik aantas. Tensy die brein regstreeks deur die onderliggende steuring geraak word, is daar feitlik geen kans dat die denkvermoë deur dwergisme aangetas sal wees nie.[18]

Die psigososiale beperkings van die gemeenskap kan stremmender wees as die fisieke simptome, veral in die kinder- en tienerjare. Die mate waarin mense met dwergisme se sosiale deelname en emosionale gesondheid geraak word, wissel egter grootliks.

  • Vooroordele teen baie kort mense kan sosiale en huweliksmoontlikhede belemmer.[19][20]
  • Verskeie studies toon 'n kleiner kans op indiensneming. 'n Baie kort lengte word verbind met 'n laer inkomste.[20]
  • Selfagting en familieverhoudings kan daaronder ly.
  • As iemand besonder kort is (60-90 cm) kan dit inmeng met die daaglikse lewe, tensy daarvoor voorsiening gemaak word. Ander algemene eienskappe van dwergisme soos krom bene en ongewoon kort vingers kan lei tot rugprobleme en probleme met die hantering van voorwerpe.
  • Kinders met dwergisme is uitgelewer aan bespotting deur skoolmaats. Omdat dwergisme redelik seldsaam is, kan kinders geïsoleerd voel.[16]
'n Ivoorbeeldjie van 'n vrou met dwergisme, uit prehistoriese Egipte.

Uitbeelding in kuns en die media

[wysig | wysig bron]

In kuns, letterkunde en rolprente word dwerge selde as gewone mense uitgebeeld. Skrywers en kunstenaars kan spesiale morele en astetiese betekenis heg aan hulle uniekheid of onvolmaaktheid.

Die dwerg Don Sebastián de Morra, deur Velázquez.

Uitbeeldings van dwerge word aangetref op Griekse vase en ander antieke artefakte, insluitend antieke Egiptiese kuns, waarin dwerge dikwels beskou word as 'n goddelike manifestasie, met rekords wat daarop dui dat hulle hoë posisies in die gemeenskap kon bereik.[21][22]

Die Hindoeïstiese teks Bhagavat Purana staan nege hoofstukke af aan die avonture van Vamana, 'n dwerg-avatar van Vishnu.

Uitbeeldings van dwergisme kom ook voor in baie Europese skilderye en illustrasies. Talle Europese skilderye van die 16de-19de eeu, veral in Spanje, beeld dwerge alleen of saam met ander uit. In die Talmoed word gesê die tweede oudste seun van die Egiptiese farao van die Bybel was 'n dwerg.[23] Volgens onlangse studies is dwerge in antieke Egipte hooggeag.[24]

Namate die gewilde media algemener geraak het, het die getal werke wat dwerge uitbeeld drasties meer geraak. Dwergisme word in baie boeke, rolprente en TV-programme uitgebeeld. In September 2014 het Creative Business House en Donnons Leur Une Chance die Internasionale Dwergmodevertoning gehou om bewustheid van dwergisme te kweek en die selfvertroue van mense met dwergisme 'n hupstoot te gee.[25]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ "Definition of DWARFISM". Merriam-webster.com (in Engels). Besoek op 4 Mei 2017.
  2. ↑ "MedlinePlus: Dwarfism". MedlinePlus. National Institute of Health. 4 Augustus 2008. Besoek op 3 Oktober 2008.
  3. ↑ "FAQ". Lpaonline.org (in Engels (VSA)). Besoek op 4 Mei 2017.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 "Dwarfism: Symptoms". MayoClinic.com. Mayo Foundation for Medical Education and Research. Besoek op 29 Januarie 2009.
  5. ↑ "Restricted growth (dwarfism) – NHS Choices". Nhs.uk (in Engels). Besoek op 4 Mei 2017.
  6. ↑ Pauli, RM; Adam, MP; Ardinger, HH; Pagon, RA; Wallace, SE; Bean, LJH; Mefford, HC; Stephens, K; Amemiya, A; Ledbetter, N (2012). "Achondroplasia". GeneReviews. PMID 20301331.
  7. ↑ Çevik, Banu; Çolakoğlu, Serhan (2010). "Anesthetic management of achondroplastic dwarf undergoing cesarean section" (PDF). M.E.J. Anesth. 20 (6). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 13 Julie 2018.
  8. ↑ "Dwarfism". KidsHealth. Besoek op 30 Junie 2015.
  9. ↑ Hagenäs L, Hertel T (2003). "Skeletal dysplasia, growth hormone treatment and body proportion: comparison with other syndromic and non-syndromic short children". Horm. Res. 60 Suppl 3 (3): 65–70. doi:10.1159/000074504. PMID 14671400. S2CID 29174195. Besoek op 17 November 2008.
  10. ↑ "Dwarfism: Treatment and drugs". MayoClinic.com. Mayo Foundation for Medical Education and Research. 27 September 2007. Besoek op 18 November 2008.
  11. ↑ "University of Pennsylvania, Arts and Sciences: "The Effect of Adolescent Experience on Labor Market Outcomes: The Case of Height"" (PDF). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 10 Julie 2007. Besoek op 2 Maart 2022.
  12. ↑ "Science Blog – Short children more likely to be bullied at school". 3.scienceblog.com.
  13. ↑ Kennedy, Dan. "P.O.V. – Big Enough. What is Dwarfism?". Public Broadcasting Service. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 Maart 2009. Besoek op 18 November 2008.
  14. ↑ "Dwarfism Resources: Frequently Asked Questions". Little People of America. 9 Julie 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Mei 2006. Besoek op 14 November 2006.
  15. ↑ "Dwarfism and Bone Dysplasias". Seattle Children's Hospital, Research & Foundation. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Mei 2007. Besoek op 18 November 2008.
  16. ↑ 16,0 16,1 "Dwarfism: Complications". MayoClinic.com. Mayo Foundation for Medical Education and Research. Besoek op 18 November 2008.
  17. ↑ Escamilla RF, Hutchings JJ, Li CH, Forsham P (Augustus 1966). "Achondroplastic dwarfism. Effects of treatment with human growth hormone". Calif Med. 105 (2): 104–10. PMC 1516352. PMID 5946547.
  18. ↑ "The Pituitary Gland & Growth Disorders: An Overview". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Februarie 2013. Besoek op 22 Februarie 2009.
  19. ↑ Hall, Judith A.; Adelson, Betty M. (2005). Dwarfism: medical and psychosocial aspects of profound short stature. Baltimore: Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-8121-8.
  20. ↑ 20,0 20,1 Gollust SE, Thompson RE, Gooding HC, Biesecker BB (Augustus 2003). "Living with achondroplasia in an average-sized world: an assessment of quality of life". American Journal of Medical Genetics Part A. 120A (4): 447–58. doi:10.1002/ajmg.a.20127. PMID 12884421. S2CID 38614817.
  21. ↑ Ancient Egyptian Medicine, John F. Nunn, University of Oklahoma Press, 2002, pp. 78–79, ISBN 0-8061-3504-2
  22. ↑ "Dwarfs Commanded Respect In Ancient Egypt". Sciencedaily.com.
  23. ↑ The Talmud – Chapter VI. Death Of Jacob And His Sons – Moses – The Deliverance From Egypt. Besoek op 23 April 2007.
  24. ↑ Kozma, Chahira (27 Desember 2005). "Dwarfs in ancient Egypt". American Journal of Medical Genetics. 140A (4): 303–11. doi:10.1002/ajmg.a.31068. PMID 16380966. S2CID 797288. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Januarie 2013. Besoek op 12 November 2008.
  25. ↑ Stark, Stephanie. "The Dwarf Fashion Show Debuts in New York City". Glammonitor. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 November 2015. Besoek op 22 Julie 2015.

Skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Dwergisme&oldid=2656180"