Peperwortel
| Peperwortel | |
|---|---|
| |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| (geen rang): | |
| (geen rang): | |
| (geen rang): | |
| Orde: | |
| Familie: | |
| Genus: | |
| Spesie: | A. rusticana
|
| Binomiale naam | |
| Armoracia rusticana | |
Peperwortel (Armoracia Rusticana, sinoniem Cochlearia Armoracia) is 'n meerjarige plant in die Brassicaceae familie (wat ook mostert, wasabi, broccoli en kool insluit). Die plant is waarskynlik inheems aan Suidoos-Europa en Wes-Asië en groei veral op rivieroewers. Die plant het verder versprei oor Europa, Amerika, Japan en Nieu-Seeland, deur die aanplanting as tuinplant, en is nou vollop oor die hele wêreld. Dit groei tot 1.5 meter (4.9 voet) hoog, en word hoofsaaklik gekweek vir sy groot, wit, tapse wortel.
Die wortel van 'n heel peperwortel het 'n swak aroma. Maar nadat dit gesny of gerasper is, word daar ensieme uit die gebreekte plantselle vrygestel wat sinigrien ('n glukosinolaat) afbreek na alliel-isotiosianaat (mostertolie), wat die slymvliese van die sinusse en oë erg irriteer. Gerasperde peperwortel moet onmiddellik gebruik word, of in asyn bewaar word om die smaak te behou. Sodra dit aan lug of hitte blootgestel word, begin dit sy skerpheid verloor, verdonker van kleur, en proe onaangenaam bitter met verloop van tyd.
Voedingswaarde en geneeskundige werking
Een eetlepel peperwortelpuree bevat 25 joule, 1.4 gram koolhidraat, 14 mg natrium, 44 mg kalium, 9 mg kalsium en 5 mg fosfor.
Die inneem van peperwortel word wel aanbeveel as terapie teen jig as gevolg van 'n te hoë verbruik van proteïen, maar die eet van groot hoeveelhede kan pynlike gevolge in die urienweg veroorsaak. By besonder groot hoeveelhede kan bloedige diarree intree, maar in beperkte hoeveelhede word dit algemeen as veilig beskou.
Peperwortel bevat ook 'n peroksidase-ensiem. Dit kan met behulp van waterstofperoksied organiese kontaminante in water oksideer en daaruit verwyder.
Peste en siektes
Wanneer plaagmuise en wurms voed op die wortels, peperwortel blare vorm daar kewers en hulle larwes. Laasgenoemde oorsaak kan ook voorkom as peperwortelkewers en die geel-swart gestreepte kewers kan die hele blaar vernietig met 'n baie swaar besmetting. Die raapwespe (Athalia spinarum) veroorsaak ook soms ruimtemyne deur voeding op die blaaroppervlak. Koolwitvlinder, peperwortelspanner (Larentia fluctuata) en Kohlzünsler (Evergestis forficalis) kom minder voor. In die swamsiektes is Ascochyta armoraciae en Cercospora armoraciae noemenswaardig. [1] Verder kom witroes (Albugo candida) dikwels saam met donsskimmel voor, besmetting deur die swam Verticillium dahliae laat nie die opbrengs daal nie, maar lei tot verswarting van die wortel wat dit waardeloos maak vir kommersiële verbouing.[2]
Vars bemesting van die plante met mis in die lente kan lei tot lood wortels. Dit veroorsaak die swartheid in peperwortels wat waarskynlik fisiologies van aard is. Deur vegetatiewe voortplanting vesprei siektes maklik, asook deur die voortplanting van virusbesmette saad. Dit is bekend dat virusse heelwat virussiektes na peperwortel oordra, sowel as peperwortel mosaïeksiekte (raap mosaïekvirus) wat die pikswart ringvlekke veroorsaak wat deur plantluise oorgedra word.[3] Daarbenewens kom Arabismosaïekvirus en tamatie-swartringvirus ook voor.
Kookgebruike
Veral in die peperwortel-kwekende gebiede, word heelwat geregte met peperwortel by die alledaagse maaltyd ingesluit. Voor die geredelike beskikbaarheid van peper was peperwortel en mosterd die enigste warm speserye in die Duitse kookkuns. As die wortel gedroog of gekook word, verloor dit meestal sy vlugtige olie en dus sy skerp geur. [45 ] Dit word beraam dat die effek van die behoud van smaak, geblik in asyn, dié van ander geblikte groente ewenaar. Japannese peperwortel (wasabi) daarenteen, het 'n ligter aroma as die Europese peperwortel; sy groen kleur onderskei hom egter en dit proe ook 'n bietjie sterker. Dit verskaf 'n "varser" voorkoms aan die gereg. [ 5 ]
Die Engelsman John Gerard berig in 1597 dat besonderse gewildheid ontstaan vir "kapokaartappels en geroer met 'n paar asyn peperwortels, wat die Duitsers as hul unieke souse berei, vir vis en kos wat ons met mosterd eet". [ 46 ] Peperwortel is vandag gewild met onder andere gerookte en gestoomde vis, gekookte beesvleis en lende beesvleis, en word gereeld bedien met ham, frankfurters en varkworse. Peperwortel gekruide maaskaas of roomkaas is 'n gewilde verspreiding. Peperwortel word dikwels voorberei met room en bedien as peperwortelroom.
Benewens rou peperwortel kan dit ook gaar gebruik word. [ 47 ] [ 48] Dit is beskikbaar in Europa as Franken en Hesse se peperwortelsous vir gekookte beesvleis, met sy gerespekteerde plek op die spyskaart.
Verwysings
- ↑ R. Ulrich: Blattflecken durch Cercospora armoraciae an Meerrettich, in: Gemüse , Nr. 12, Ulmer Verlag, Stuttgart, 2006 S. 64.
- ↑ S. Alan Walters & Elizabeth A. Wahle (2010): Horseradish Production in Illinois. HortTechnology vol. 20 no. 2: 267 - 276.
- ↑ Reiner Krämer, Paul Scholze, Frank Marthe, Ulrich Ryschka, Evelyn Klocke, Günter Schumann (2003): Verbesserung der Krankheitsresistenz von Kohlgemüse: 1. Turnip mosaic virus(TuMV). Gesunde Pflanzen 55(7): 193-198
Eksterne skakels
 |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Armoracia rusticana. |
|
Wikimedia Commons bevat media in verband met Horseradish. |
