Victoria-waterval

Victoria-waterval*
Unesco-wêrelderfenisterrein
Die Victoria-waterval
Victoria-waterval Ligging van die Victoria-waterval in Zimbabwe
Koördinate: 17°55′28″S 25°51′24″O
Lande	Zambië  Zimbabwe
Tipe	Natuur
Kriteria	vii, viii
Verwysings	509
Streek†	Afrika
Inskripsiegeskiedenis
Inskripsie	1989  (13de Sessie)
* Naam soos dit in die Wêrelderfenislys verskyn. † Streek soos deur Unesco geklassifiseer.

Die Victoria-waterval (Engels: Victoria Falls) is die grootste waterval in Afrika en is geleë in die Zambezirivier op die grens van Zimbabwe en Zambië. Suid van die waterval is die Zimbabwiese dorp Victoria Falls en noord daarvan lê die Zambiese stad Livingstone. Dit is een van Afrika se grootste toeriste-aantreklikhede.

Die buitewêreld het die eerste keer van die waterval gehoor toe David Livingstone op 17 November 1855 daarop afgekom het. Hy het dit stroom af benader in ’n kano en dit van die punt van die eiland, wat ter ere aan hom vernoem is, waargeneem. Die Makololo naam vir die waterval is Mosi-oa-Tunya, wat "die rook wat donder" beteken. Livingstone het die waterval genoem na Victoria van die Verenigde Koninkryk.

Die waterval is 1 717 m breed en die gemiddelde hoogte is 92 m. Wanneer die rivier in April en Mei die sterkste afkom, vloei ’n derde van ’n miljoen kubieke meter water per minuut oor die rand van die waterval.

Ligging van die Victoria-waterval op 'n kaart van Afrika

Naam en oorsprong

David Livingstone, die Skotse sendeling en ontdekker, word beskou as die eerste Europeër wat die Victoria-waterval op 16 November 1855 gesien het, van wat nou as Livingstone-eiland bekend staan, een van twee landmassas in die middel van die rivier onmiddellik stroomop van die val naby die Zambiese grens. Hoewel Livingstone die waterval na koningin Victoria genoem het, erken die wêrelderfenislys ook die plaaslike Noord-Sotho-naam Mosi-oa-Tunya. Livingstone het ook na ’n ouer naam verwys, Seongo of Chongwe, wat “die plek van die reënboog” beteken, as gevolg van die konstante sproei by die val.

Die nabygeleë nasionale park in Zambië is Mosi-oa-Tunya genoem, terwyl die nasionale park en dorp op die Zimbabwiese oewer albei na die Victoria-waterval genoem is.

Grootte

Die Victoria-waterval gesien vanaf die Internasionale Ruimtestasie

Lugbeeld van die Victoria-waterval tydens reënseisoen, 1972

Lugbeeld van die Victoria-waterval tydens droë seisoen, 2003

Hoewel dit nie die hoogste of die breedste waterval ter wêreld is nie, word die Victoria-waterval as die grootste geklassifiseer, gegrond op sy gekombineerde breedte van 1 708 meter en hoogte van 108 meter, wat dit die wêreld se grootste plaat vallende water maak. Die Victoria-waterval is rofweg dubbeld die hoogte van Noord-Amerika se Niagara-waterval en heelwat meer as twee keer die breedte van sy Horseshoe-waterval. In hoogte en breedte is die Victoria-waterval se enigste mededinger van Argentinië en Brasilië se Iguazú-waterval.

Vir ’n aansienlike afstand stroomop van die val vloei die Zambezirivier oor ’n plat plaat basalt, in ’n vlak vallei omring deur lae en veraf sandsteenheuwels. Die rivier se vloei is met talle boomryke eilande bespikkel, wat in getalle toeneem namate die rivier die waterval nader. Daar is geen berge, platos of diep valleie nie; slegs vlaktes wat vir honderde kilometer in alle rigtings strek.

Die val vorm wanneer die volle breedte van die rivier in ’n enkele vertikale beweging na benede tuimel, in ’n dwars kloof 1 708 meter breed, uitgekerf deur die water al langs ’n fraktuur in die basaltvlakte. Die diepte van die kloof, genaamd Eerste Skeurvallei, wissel van 80 meter aan die westelike kant tot 108 meter in die middel. Die enigste uitlaat van die Eerste Skeurvallei is ’n 110 meter breë gaping sowat twee derdes van die pad oor die breedte van die waterval vanaf die westelike kant. Die hele volume van die rivier stort in die Victoria-waterval se skeurvalleie vanaf hierdie smal uitlaat.

Daar is twee eilande op die kruin van die val wat groot genoeg is om die watergordyn selfs in volle vloed te verdeel: Boaruka-eiland naby die westelike bank, en Livingstone-eiland naby die middel – die punt vanwaar Livingstone die val vir die eerste keer aanskou het. Kleiner eilande verdeel die watergordyn in verskeie parallelle strome wanneer die rivier in volle vloed is.

Die Zambezirivier, stroomop van die Victoria-waterval, beleef ’n reënseisoen van laat November tot vroeg April en ’n droë seisoen vir die res van die jaar. Die rivier se jaarlikse vloedseisoen is Februarie tot Mei met ’n piek in April. Die sproei van die val bereik tipies ’n hoogte van meer as 400 meter en soms selfs dubbeld so hoog, en is sigbaar tot 48 kilometer ver. Gedurende die vloedseisoen is dit onmoontlik om die voet van die val en die meeste van sy oppervlak te sien.

Wanneer die waterval op sy minimum vloei, wat om en by November plaasvind, loop slegs sowat ’n tiende van April se volume. Hierdie variasie in vloei is groter as dié van enige ander groot waterval.

Skeurvalleie

Die belangrikste skeurvalleie is:

• Eerste Skeurvallei: die een waarin die rivier tuimel by die Victoria-waterval
• Tweede Skeurvallei: 250 meter suid van die val, 2,15 kilometer lank, met die Victoria-watervalbrug wat daaroor strek.
• Derde Skeurvallei: 600 meter suid, 1,95 kilometer lank, met die Victoria-waterval se hidrokragstasie daarbinne.
• Vierde Skeurvallei: 1,15 kilometer suid, 2,25 kilometer lank.
• Vyfde Skeurvallei: 2,25 kilometer suid, 3,2 kilometer lank.
• Songwe-skeurvallei: 5,3 kilometer suid, 3,3 kilometer lank, genoem na die klein Songwe-rivier wat van die noordooste kom, en die diepste by 140 meter tussen die reën- en droë seisoene.

Vorming

Die Bo-Zambezirivier het oorspronklik suid deur die huidige Botswana gedreineer om by die Limpoporivier aan te sluit. ’n Algemene oplig van die grond tussen Zimbabwe en die Kalahariwoestyn sowat twee miljoen jaar gelede het hierdie uitlaatroete belemmer en ’n groot paleomeer bekend as die Makgadikgadi-meer het tussen die Kalahari en die Batoka basaltiese vlakte van Zimbabwe en Zambië gevorm. Hierdie meer was oorspronklik endoreïes en het geen natuurlike uitlaat gehad nie. Onder nat omstandighede sowat 20 000 jaar gelede het dit eindelik oorvloei en na die ooste begin dreineer en die Batoka-skeurvallei deur die basalt gesny met sy gang.

Die onlangse geologiese geskiedenis van die Victoria-waterval is sigbaar in die algehele vorm van die Batoka-skeurvallei, met sy ses individuele skeurvalleie en agt vorige posisies van die val.

Die waterval het moontlik reeds begin om aan die volgende groot skeurvallei te beitel, tussen die westelike rivierbank en Boaruka-eiland. Die lip in die huidige val is op sy laagste hier en dra die grootste konsentrasie water in vloedtye.

Die sedimentêre opeenvolging oor die basalt by die oewers van die Zambezirivier word die Victoria-watervalformasie genoem. Dit bestaan uit gruis, sandsteen, Kalaharisand, eoliese sand en alluvium.

Foto's en video's

• 
  Die Victoria-waterval
• 
  Standbeeld van Dr. Livingstone aan die Zimbabwiese kant van die waterval
• 
  Die waterval van nader gesien
• Video van die val
• Mis en donder van die vallende water

Sien ook

• Lys van Wêrelderfenisgebiede

Bronne

• (en) Akers, Mary (red.), Encyclopaedia Rhodesia, The College Press Pvt. Ltd., Salisbury, 1973.
• Southern Africa Places (2009). Victoria Falls. Op 18 Mei 2009 besigtig.
• World Commission on Dams webwerf: "Case Study – Kariba Dam-Zambezi River Basin" Annex 13 & 14 Victoria Falls Mean Monthly Flows. Webwerf op 1 Maart 2007 besigtig.
• Moore, Andy; Cotterill, Fenton (2010). "15". In Migon, Piotr (ed.). Victoria Falls: Mosi-oa-Tunya – The Smoke That Thunders, in Geomorphological Landscapes of the World. Springer. bl. 147,149. ISBN 9789048130542.

Eksterne skakels

• (en) Toerisme-inligting oor Victoria-waterval op Wikivoyage
• (en) "Victoria Falls". Encyclopædia Britannica. Besoek op 28 Julie 2020.