Wys bron van Suurstof

<!-- Hierdie is die tabel met data gaan verby om die artikel te wysig. -->
{|  border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" style="margin-left: 0.5em"
|  colspan="2" cellspacing="0" cellpadding="2" |
{|  align="center" border="0"
|  colspan="2" align="center" | [[stikstof]] – '''suurstof'''  – [[fluoor]]
|-
|  rowspan="3" valign="center" | &nbsp;<br />'''O'''<br />[[Swawel|S]]&nbsp;&nbsp;<br />&nbsp;<br />&nbsp;
|-
|  align="center" | [[Lêer:O-TableImage.svg|250px|]]<br /><div align="right"><small>[[Periodieke tabel|Volledige tabel]]</small></div>
|}
|-
! colspan="2" align=center bgcolor="#a0ffa0" | '''{{kleur|green|General}}'''
|-
| [[Lys van elemente volgens naam|Naam]], [[Lys van elemente volgens simbool|Simbool]], [[Lys van elemente volgens getal|Getal]]
| Suurstof, O, 8
|-
| [[Chemiese reeks]]
| [[nie-metaal|nie-metale]]
|-
| [[periodieke tabel groep|Groep]], [[periodieke tabel periode|Periode]], [[periodieke tabel blok|Blok]]
| [[groep 16 element|16 (VIA)]], [[periode 2 element|2]] , [[p-blok|p]]
|-
| [[Digtheid]], [[Mohs se hardheidskaal|Hardheid]]
| 1.429 [[kilogram per kubieke meter|kg/m<sup>3</sup>]] <small>(273[[kelvin|K]])</small>, NVT
|-
| [[kleur|Voorkoms]]
|  align="center" | kleurloos<br />[[Lêer:O,8.jpg|125px|]]
|-
!  colspan="2" align="center" bgcolor="#a0ffa0" | '''{{kleur|green|Atoomeienskappe}}'''
|-
| [[Atoomgewig]]
| 15.9994 [[Atoom massa eenhede|ame]]
|-
| [[Atoomradius]] (ber.)
| 60 (48) [[picometer|pm]]
|-
| [[Kovalente radius]]
| 73 pm
|-
| [[van der Waals radius]]
| 152 pm
|-
| [[Elektron konfigurasie]]
| <nowiki>[</nowiki>[[helium|He]]<nowiki>]</nowiki>2s<sup>2</sup>2p<sup>4</sup>
|-
| [[elektron|e<sup>−</sup>]] e per [[energievlak]]
| 2, 6
|-
| [[Oksidasietoestand]]e ([[Oksied]])
| '''−2''',−1 (neutraal)
|-
| [[Kristalstruktuur]]
| kubies
|-
!  colspan="2" align="center" bgcolor="#a0ffa0" | '''{{kleur|green|Fisiese eienskappe}}'''
|-
| [[Toestand van materie]]
| gas ([[paramagnetisme|paramagneties]])
|-
| [[Smeltpunt]]
| 50.35 [[Kelvin|K]] (−222.8 °[[Celsius|C]])
|-
| [[Kookpunt]]
| [[1 E1 K|90.18 K]] (−182.97&nbsp;°C)
|-
| [[Molêre volume]]
| 17.36 [[wetenskaplike notasie|×]]10<sup>−6</sup> [[kubieke meter per mol|m<sup>3</sup>/mol]]
|-
| [[Verdampingswarmte]]
| 3.4099 [[kilojoule per mol|kJ/mol]]
|-
| [[Smeltingswarmte]]
| 0.22259 kJ/mol
|-
| [[Dampdruk]]
| __ [[Pascal|Pa]] teen __ K
|-
| [[Spoed van klank]]
| 317.5 [[meter per sekonde|m/s]] teen 293 K
{{Elementboks Henry se konstante|1,27 x 10<sup>-3</sup>&nbsp;[L/mol.Atm];  1650&nbsp;[K] <ref>{{Ref:Sander}}</ref>}}
|-
!  colspan="2" align="center" bgcolor="#a0ffa0" | '''{{kleur|green|Algemeen}}'''
|-
| [[Elektronegatiwiteit]]
| 3.44 ([[Pauling skaal]])
|-
| [[Spesifieke warmtekapasiteit]]
| 920 [[joule per kilogram-kelvin|J/(kg*K)]]
|-
| [[Elektriese geleidingsvermoë]]
| ND 10<sup>6</sup>/(m·[[ohm]])
|-
| [[Termiese geleidingsvermoë]]
|  0.02674  [[watt per meter-kelvin|W/(m*K)]]
|-
| 1<sup>ste</sup> [[ionisasie potensiaal]]
| 1313.95 kJ/mol
|-
| 2<sup>de</sup> ionisasie potensiaal
| 3388.3 kJ/mol
|-
| 3<sup>de</sup> ionisasie potensiaal
| 5300.5  kJ/mol
|-
| 4<sup>de</sup> ionisasie potensiaal
| 7469.2  kJ/mol
|-
!  colspan="2" align="center" bgcolor="#a0ffa0" | '''{{kleur|green|Mees stabiele isotope}}'''
|-
| colspan="2" |
{|  border="1" cellspacing="0" cellpadding="2" width="100%"
! [[Isotoop|iso]]
! [[natuurlike verspreiding|NV]]
! [[halfleeftyd]]
! [[vervalmodus|VM]]
! [[verval energie|VE]] [[mega|M]][[elektron volt|eV]]
! [[vervalproduk|VP]]
|-
| [[Suurstof-16|<sup>16</sup>O]]
| '''99.762%'''
|  colspan="4" | O is 'n  [[stabiele isotoop|stabiel]] met 8 [[neutron]]e
|-
| [[Suurstof-17|<sup>17</sup>O]]
| 0.038%
|  colspan="4" | O is stabiel met 9 neutrone
|-
| [[Suurstof-18|<sup>18</sup>O]]
| 0.2%
|  colspan="4" | O is stabiel met 10 neutrone
|}
|-
! colspan="2" align="center" bgcolor="#a0ffa0" | <span style="color:green;">[[SI]] eenhede & [[standaard temperatuur en druk|STD]] word gebruik tensy anders vermeld.</span>
|}

'''Suurstof''' is die [[chemiese element]] in die [[periodieke tabel]] met die simbool '''O''' (van die [[Latyn]], ''oxygenium'') en [[atoomgetal]] '''8'''.

Die element kom algemeen voor op [[Aarde]] asook regdeur die [[heelal]]. Molekulêre suurstof (O<sub>2</sub>, dikwels na verwys as "vry suurstof") op Aarde is van biologiese oorsprong. Aanvanklik het dit gevorm vanweë die werking van fotosintetiese anaerobe ([[archaea]] en [[bakterium|bakterieë]]). Die voorkoms daarvan in latere tydperke tot en met die huidige tyd word hoofsaaklik gedryf deur die [[plant]]e op aarde wat suurstof vrystel tydens [[fotosintese]].

== Kenmerkende eienskappe ==
Teen [[standaard temperatuur en druk]], kom suurstof as 'n [[gas]] voor wat uit 'n [[diatomies]]e molekule bestaan met die chemiese vergelyking O<sub>2</sub>. Suurstof is 'n belangrike bestanddeel van lug wat deur plante tydens [[fotosintese]] vrygestel word en is noodsaaklik vir [[aerobiese respirasie]] in diere. Die woord ''suurstof'' het sy ontstaan te danke aan die vroeëre geloof, rondom die tyd dat dit in die 18de eeu ontdek is, dat alle sure suurstof bevat het. Dit is nou bekend dat sure nie noodwendig suurstof hoef te bevat nie.

[[Vloeibare suurstof|Vloeibare O<sub>2</sub>]] en O<sub>2</sub> in vastestofvorm het 'n ligte blou kleur en is beide [[paramagnetisme|paramagneties]]. Vloeibare O<sub>2</sub> word gewoonlik verkry deur die fraksionele [[distillasie]] van [[vloeibare lug]]. Beide vloeibare en soliede O<sub>3</sub> ([[osoon]]) het 'n dieper blou kleur.

'n Ander allotroop van suurstof wat onlangs ontdek is, O<sub>4</sub>, is 'n vastestof met 'n diep, rooi kleur en word gemaak deur O<sub>2</sub> saam te pers tot 'n druk van 20 G[[Pascal|Pa]]. Die eienskappe daarvan word bestudeer vir gebruik in vuurpylbrandstowwe en soortgelyke toepassings, aangesien dit 'n veel kragtiger oksideermiddel as beide O<sub>2</sub> of O<sub>3</sub> is.

== Aanwendings ==
Suurstof vind noemenswaardige toepassings as [[Oksidasie|oksideermiddel]], met slegs [[fluoor]] wat 'n hoër [[elektronegatiwiteit]] tentoonstel. [[Vloeibare suurstof]] word gebruik as oksideermiddel in [[vuurpyl]]aandrywing. Suurstof is noodsaaklik vir [[respirasie]] en daarom word suurstofaanvulling gebruik in die [[geneeskunde]]. Mense wat [[berg]]klim of in [[vliegtuig|vliegtuie]] vlieg gebruik ook somtyds voorrade om hul suurstof aan te vul (in die vorm van saamgeperste lug). Suurstof word ook gebruik in [[las (metaalkunde)|sweiswerk]] en met die maak van [[staal]] en [[metanol]].

Suurstof is 'n swak dwelmmiddel wat euforia veroorsaak en het 'n geskiedenis van vermaaklikheidsgebruik wat voortduur tot die moderne tye. Suurstofkroeë kan selfs tot vandag toe nog by partytjies aangetref word. In die 19de eeu is suurstof dikwels met [[salpetersuur]] gemeng om 'n [[verdowingsmiddel|verdowende]] effek te bevorder.

== Geskiedenis ==
Suurstof is in [[1771]] ontdek deur die [[Swede|Sweedse]] apteker [[Carl Wilhelm Scheele]], maar sy ontdekking is nie dadelik erken nie, en die onafhanklike ontdekking daarvan deur [[Joseph Priestley]] op [[1 Augustus]] [[1774]] is wyer bekend. [[Antoine Lavoisier|Antoine Laurent Lavoisier]] het die element die wetenskaplike naam ''oxygenium'' (suurvormer) in 1774 gegee.

Die sistematiese elementnaam vir suurstof is ''octium''.

== Verspreiding ==
Suurstof is die element wat die meeste in die Aarde se kors voorkom, 'n geskatte 46.7% daarvan. Suurstof beslaan ook ongeveer 87% van die gewig van die [[oseaan|oseane]] (in die vorm van [[H]]<sub>2</sub>[[O]], [[water]]) en 20% van die Aarde se [[atmosfeer]] (in die vorm van O<sub>2</sub>, molekulêre suurstof, of O<sub>3</sub>, [[osoon]]. Suurstofverbindings, veral in die vorm van [[oksied|metaaloksiede]], [[silikaat|silikate]] ([[Si]][[O]]<sub>4</sub><sup>4−</sup>) en [[karbonaat|karbonate]] ([[C]][[O]]<sub>3</sub><sup>2−</sup>) kom algemeen in rotse en grond voor. Bevrore [[water]] is 'n algemene vastestof op die buitenste [[planeet|planete]] en [[komeet|komete]]. Die [[ys]]pole van Mars bestaan uit bevrore [[koolstofdioksied]]. Suurstofverbindings kan regdeur die heelal gevind word en die spektrum van suurstof word dikwels in [[ster]]re opgemerk.

== Verbindings ==
{{Tydlyn van lewe}}
Vanweë sy [[elektronegatiwiteit]] vorm suurstof chemiese verbindings met byna al die ander elemente (wat die oorsprong is van die oorspronklike definisie van [[oksidasie]] is). Die enigste elemente wat nie geoksideer kan word nie is 'n paar van die [[edelgasse]]. Die bekendste oksied is natuurlik waterstofoksied of dan [[water]] (H<sub>2</sub>O). Ander wel bekende voorbeelde sluit verbindings van koolstof en suurstof in, soos [[koolstofdioksied]] (CO<sub>2</sub>), [[alkohol]]e (R-OH), [[aldehied]]e (R-CHO) en [[Karboksielsuur|karboksielsure]] (R-COOH). Oksoanione met 'n hoë [[oksidasietoestand]] soos [[chloraat|chlorate]] (ClO<sub>3</sub><sup>−</sup>), [[perchloraat|perchlorate]] (ClO<sub>4</sub><sup>−</sup>), chromate (CrO<sub>4</sub><sup>2−</sup>), dichromate (Cr<sub>2</sub>O<sub>7</sub><sup>2−</sup>), [[permanganaat|permanganate]] (MnO<sub>4</sub><sup>−</sup>) en [[nitraat|nitrate]] (NO<sub>3</sub><sup>−</sup>) is sterk oksideermiddels op hul eie. Baie metale soos yster verbind met suurstofatome, yster (III) oksied (Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>). [[Osoon]] (O<sub>3</sub>) word gevorm deur die elektrostatiese ontlading in die teenwoordigheid van molekulêre suurstof. 'n Dubbel verbinde suurstofmolekule (O<sub>2</sub>)<sub>2</sub> is bekend, en is 'n hoofkomponent van vloeibare suurstof. Epoksiede is eters waarin die suurstofatoom deel vorm van 'n ring van die atome.

== Isotope ==
Suurstof het drie stabiele isotope:
:[[suurstof-16]]
:[[suurstof-17]]
:[[suurstof-18]]
Dit het ook tien bekende radio-aktiewe isotope. Die radio-isotope het almal halfleeftye van minder as drie minute.

== Voorsorgmaatreëls ==
Suurstof kan [[Suurstof giftigheid|giftig]] wees teen verhoogde [[parsiële druk]]ke.

Sekere afgeleide verbindings van suurstof, soos [[osoon]] (O<sub>3</sub>), [[waterstofperoksied]], [[hydroksiel radikaal|hidroksiel radikale]] en [[superoksied]] is ook hoogs toksies. Die liggaam het meganismes ontwikkel om homself teen hierdie giftige spesies te beskerm. Die natuurlike middel glutathione kan byvoorbeeld dien as anti-oksidant, net soos [[bilirubien]] wat normaalweg 'n afbreekproduk is van hemoglobien. Hoogs gekonsentreerde bronne van suurstof bevorder vinnige [[verbranding]] en daarom bestaan daar [[brand]]- en [[ontploffing|plofgevaar]] in die teenwoordigheid van [[brandstof|brandstowwe]]. Dit is ook waar vir verbindings van suurstof soos chlorate, perchlorate, dichromate ens. Verbindings met 'n hoë oksidasiepotensiaal kan dikwels chemiese [[brand|brande]] veroorsaak.

== Sien ook ==
* [[Winkler toets vir opgeloste suurstof]] vir instruksies oor hoe om die hoeveelheid suurstof wat in vars water [[oplos|opgelos]] is te bepaal.
* [[Verbranding]].
* [[Oksidasie]].
* Die rol van suurstof as 'n [[asemhalingsgas]] vir duik.
* [[suurstofverarming]] water-ekologie
* [[Pols-oksimeter]]

== Verwysings ==
{{Verwysings}}

== Bronne ==
* [http://periodic.lanl.gov/elements/8.html Los Alamos National Laboratory – Oxygen]
* [http://physics.nist.gov/cgi-bin/AtData/main_asd Nist atomic spectra database]

== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie|Oxygen|Suurstof}}
{{Wikt|suurstof}}
* [http://priestleysociety.net/ Priestley Society, Dedicated to Joseph Priestley the man who discovered oxygen; Oxygen]
* [http://www.josephpriestley.info/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170604052848/http://josephpriestley.info/ |date= 4 Junie 2017 }} Joseph Priestley Information Website, about the man who discovered oxygen; Oxygen]
* [http://periodic.lanl.gov/elements/8.html Los Alamos National Laboratory – Oxygen]
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/O/index.html WebElements.com – Oxygen]
* [http://environmentalchemistry.com/yogi/periodic/O.html EnvironmentalChemistry.com – Oxygen]
* [http://education.jlab.org/itselemental/ele008.html It's Elemental – Oxygen]
* [http://www.mtsinai.org/pulmonary/papers/ox-hist/ox-hist-intro.html Oxygen Therapy – The First 150 Years]
* [https://web.archive.org/web/20021002150956/http://members.tripod.com/tjaartdb0/html/oxygen_toxicity.html Oxygen Toxicity]

{{Navigasie Periodieke tabel}}
{{Normdata}}
[[Kategorie:Suurstof]]