Wys bron van Maori's

: ''Hierdie artikel handel oor die etniese groep. Vir die taal, sien [[Maori (taal)]].''
{{Etniese groep
| groep       = Maori's
| beeld = [[File:Haka performed during US Defense Secretary's visit to New Zealand (1).jpg|260px]]
| onderskrif = Maori's voer 'n [[haka]] uit (2012).
| bevolking = omstreeks 750&nbsp;000
| plek = {{vlagland|Nieu-Seeland}} 598&nbsp;605 (2013-sensus)<ref name=Quickstats>{{cite web |author=Statistics New Zealand |title=2013 Census QuickStats About Māori |url=http://www.stats.govt.nz/Census/2013-census/profile-and-summary-reports/quickstats-about-maori-english.aspx |access-date=5 November 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160316214555/http://www.stats.govt.nz/Census/2013-census/profile-and-summary-reports/quickstats-about-maori-english.aspx |archive-date=16 Maart 2016 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br />
{{vlagland|Australië}} 155&nbsp;000 (2011-skatting)<ref name=Hamer>{{en}} {{citation |author=Hamer, Paul |year=2012 |title=Māori in Australia: An Update from the 2011 Australian Census and the 2011 New Zealand General Election | url=http://ssrn.com/abstract=2167613 | accessdate=5 November 2016}}</ref><br />
{{vlagland|Verenigde Koninkryk}} ca. 8&nbsp;000<ref name=Walrond>{{cite web |last=Walrond |first=Carl |title=Māori overseas |work=Te Ara: The Encyclopedia of New Zealand |url=http://www.teara.govt.nz/en/maori-overseas |date=4 Maart 2009 |access-date=5 November 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200508062226/https://teara.govt.nz/en/maori-overseas |archive-date=8 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br />
{{vlagland|Verenigde State}} ca. 3&nbsp;500<ref name=uscb>{{cite web |url=http://www.census.gov/population/cen2000/stp-159/stp159-new_zealand.pdf |title=Census 2000 Foreign-Born Profiles (STP-159): Country of Birth: New Zealand |location=Washington, D.C. |publisher=United States Census Bureau |date=2003 |access-date=5 November 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200508062158/https://www.census.gov/population/cen2000/stp-159/stp159-new_zealand.pdf |archive-date=8 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br />
{{vlagland|Kanada}} 1&nbsp;305<ref name=statcan>{{en}} {{cite web|date=2003|url=http://www12.statcan.ca/english/census01/products/standard/themes/RetrieveProductTable.cfm?Temporal=2001&PID=62911&APATH=3&GID=431515&METH=1&PTYPE=55440&THEME=44&FOCUS=0&AID=0&PLACENAME=0&PROVINCE=0&SEARCH=0&GC=0&GK=0&VID=0&FL=0&RL=0&FREE=0EthnicOrigin|title=(232), Sex (3) and Single and Multiple Responses (3) for Population, for Canada, Provinces, Territories, Census Metropolitan Areas and Census Agglomerations, 2001 Census – 20% Sample Data|location=Ottawa|publisher=Statistics Canada, Cat. No. 97F0010XCB2001001|access-date= 5 November 2016|archive-date=13 September 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190913113259/https://www12.statcan.gc.ca/english/census01/products/standard/themes/RetrieveProductTable.cfm?Temporal=2001&PID=62911&APATH=3&GID=431515&METH=1&PTYPE=55440&THEME=44&FOCUS=0&AID=0&PLACENAME=0&PROVINCE=0&SEARCH=0&GC=0&GK=0&VID=0&FL=0&RL=0&FREE=0EthnicOrigin|url-status=dead}}</ref><br />
Ander gebiede ca. 8&nbsp;000<ref name="Walrond" />
| taal = [[Maori (taal)|Māori]], [[Engels]]
| geloof = [[Christendom]], Māori-godsdienste
| verwante = Ander Polinesiese volke, Austronesiese volke
}}

Die '''Maori's''' ([[Maori (taal)|Maori]]: ''Māori'', [ˈmaːɔɾi] {{Audio|Rar-Māori.ogg|luister}}) is die inheemse [[Polinesië|Polinesiese]] bevolking van [[Nieu-Seeland]] (Aotearoa). Hulle het oorspronklik tussen rofweg 1320 and 1350 in verskillende immigrasiegolwe vanuit Oos-Polinesië na Nieu-Seeland gekom.<ref name="Walters et al (2017)">{{Cite journal | last1=Walters | first1=Richard | last2=Buckley | first2=Hallie|last3=Jacomb|first3=Chris|last4=Matisoo-Smith|first4=Elizabeth|title=Mass Migration and the Polynesian Settlement of New Zealand|journal=Journal of World Prehistory|volume=30| issue=4 |pages=351–376|doi=10.1007/s10963-017-9110-y|date=7 October 2017|doi-access=free}}</ref>

Deur eeue van afsondering het die Maori's hulle eie unieke [[Maori-kultuur|kultuur]] en [[Maori (taal)|taal]], 'n ryk [[Maori-mitologie|mitologie]], unieke ambagte en uitvoerende kunsvorme ontwikkel wat verskil van dié van ander Oos-Polinesiese kulture. Hulle het 'n stamgebaseerde samelewing volgens hul Polinesiese tradisies gevorm. Danksy ingevoerde plantspesies en kultivars het hulle landbou in Nieu-Seeland beoefen. Ná 1450 het 'n krygerkultuur met versterkte [[nedersetting]]s ontstaan.

Van die vroeëre Maori's het na die [[Chathameilande]] migreer, waar hulle afstammelinge Nieu-Seeland se ander inheemse Polinesiese groep, die [[Moriori]], geword het.<ref>{{Cite encyclopedia |last1=Davis |first1=Denis |last2=Solomon |first2=Māui |title=Moriori – Origins of the Moriori people |encyclopedia=Te Ara: The Encyclopedia of New Zealand |url=https://teara.govt.nz/en/moriori/page-1 |language=en-NZ |date=1 March 2017 |access-date=13 December 2018}}</ref>

Aanvanklike kontak tussen die Maori's en [[Europa|Europeërs]], wat in die 18de eeu begin het, het gewissel van voordelige handel tot dodelike geweld; die Maori's het baie tegnologieë van die nuwe aankomelinge aangeneem. Ná die ondertekeing van die Verdrag van Waitangi in 1840 het die twee kulture vir 'n generasie saamgewoon. Stygende spanning oor betwiste grondverkope het tot konflik in die 1860's gelei, asook groot beslagleggings op grond, waarop die Maori's met sterk weerstand gereageer het. Ná die nietigheidsverklaring van die verdrag in 1877 is die Maori's noodgedwonge in baie aspekte van die [[Weste]]rse kultuur opgeneem. Sosiale omwentelings en epidemies van siektes wat na Nieu-Seeland gebring is, het talle Maori's uitgewis en hulle getalle het drasties afgeneem. Teen die begin van die 20ste eeu het die Maori-bevolking begin herstel. 'n Ernstige poging is aangewend om hulle aansien in die groter Nieu-Seelandse bevolking te verbeter en sosiale regverdigheid daar te stel.

Tradisionele Maori-kultuur het daardeur 'n aansienlike herlewing ondergaan, wat verder onderskraag is deur 'n Maori-protesbeweging wat in die 1960's ontstaan het. Tog is die ekonomiese en sosiale hindernisse wat die Maori's in die gesig staar buite verhouding groot. Hulle het ook 'n laer lewensverwagting en inkomste as ander [[etniese groep]]e in Nieu-Seeland. Verder ondervind hulle meer misdaad en gesondheidsprobleme en groter opvoedkundige onderprestasie. 

In die [[sensus]] van 2018 het 775&nbsp;836 mense in Nieu-Seeland as Maori's geïdentifiseer, wat 16,5&nbsp;persent van die nasionale bevolking is. Hulle is die land se grootste etniese groep naas die Europese Nieu-Seelanders (''Pākehā''). Daarbenewens woon meer as 140&nbsp;000 Maori's in [[Australië]]. Die taal Maori word in 'n mate deur sowat 'n vyfde van alle Maori's gepraat, wat 3&nbsp;persent van die totale bevolking is. Maori's is aktief in alle sfere van die Nieu-Seelandse kultuur en gemeenskap, met onafhanklike verteenwoordiging op gebiede soos die [[media]], [[politiek]] en [[sport]].

==Naam en herkoms==
Die woord ''māori'' beteken in Maori "normaal", "natuurlik" of "gewoon". In legendes en mondelinge tradisies word dit gebruik om sterflinge (''tāngata māori'') te onderskei van gode en geeste.<ref>Atkinson, A.S. (1892).[http://www.jps.auckland.ac.nz/document/Volume_1_1892/Volume_1%2C_No._3%2C_1892/What_is_a_Tangata_Maori%3F_by_A._S._Atkinson%2C_p133-136?action=null "What is a Tangata Maori?"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230405184635/https://www.jps.auckland.ac.nz/document/Volume_1_1892/Volume_1%2C_No._3%2C_1892/What_is_a_Tangata_Maori%3F_by_A._S._Atkinson%2C_p133-136?action=null |date= 5 April 2023 }} ''Journal of the Polynesian Society'', 1 (3), 133–136. Besoek op 18 Desember 2007.</ref> ''Wai māori'' beteken ook "vars water", in teenstelling met sout water. Daar is verwante woorde in die meeste [[Polinesiese tale]] wat almal stam van die Proto-Polinesiese *ma(a)qoli, wat "waar, werklik" beteken.<ref name="pollex">{{cite web|url=http://pollex.org.nz/entry/maqoli/|title=Entries for MAQOLI [PN] True, real, genuine: *ma(a)qoli|website=pollex.org.nz}}</ref><ref name="Eastern Polynesian Languages">Eastern Polynesian languages</ref>

Die Maori's gebruik die woord ''Māori'' om hulleself te beskryf in stamverband. Hulle gebruik dikwels die term ''tangata whenua'' (letterlik "volk van die land") om hulle verhouding met 'n sekere stuk grond uit te druk; 'n stam kan die ''tangata whenua'' in een streek wees, maar nie in 'n ander nie.<ref>{{cite web|title=tangata whenua|url=http://maoridictionary.co.nz/search?keywords=tangata+whenua|publisher=Māori Dictionary|access-date=8 July 2017|language=en}}</ref> 

Die amptelike definisie van "Maori" vir verkiesingsdoeleindes het mettertyd verander. Voor 1974 het die regering dokumente van herkoms vereis om dié status te bewys en net mense met minstens 50% Maori-herkoms kon kies waar hulle wou stem. Van 1974 kan 'n mens self kies met wie jy kultureel identifiseer. Van 1986 word soms vir ander doeleindes die een of ander vorm van bewys van herkoms vereis, maar geen minimum persentasie Maori-herkoms nie.<ref>McIntosh (2005), p. 45</ref>

==Geskiedenis==
===Migrasie van Polinesië===
[[Beeld:First human migration to New Zealand.svg|thumb|220px|Die Maori's se vestiging in Nieu-Seeland was die einde van 'n lang reeks reise van eiland tot eiland in die suidelike [[Stille Oseaan]].]]

Geen geloofbare bewyse bestaan dat daar enigiemand in Nieu-Seeland gewoon het voor die Maori's nie. Daar is egter baie oortuigende [[argeologie]]se, [[linguistiek]]e en [[antropologie]]se bewyse dat die eerste setlaars van Polinesië af migreer het en die Maori's geword het.<ref name="ReferenceA">{{Cite journal | last1=Walters | first1=Richard | last2=Buckley | first2=Hallie|last3=Jacomb|first3=Chris|last4=Matisoo-Smith |first4=Elizabeth| title=Mass Migration and the Polynesian Settlement of New Zealand|journal=Journal of World Prehistory|volume=30| issue=4 |pages=351–376|doi=10.1007/s10963-017-9110-y|date=7 October 2017|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|title=The physical anthropology of the Maori-Moriori|journal = The Journal of the Polynesian Society|volume = 49|issue = 1(193)|pages = 1–15|last=Shapiro|first=HL|date=1940|language=en|jstor = 20702788}}</ref> Daar is bewyse dat hulle herkoms (as deel van die groter groep [[Austronesiese volke]]) van 5&nbsp;000 jaar gelede dateer, van die inheemse volke van [[Taiwan]]. Polinesiërs het hulle in 'n groot gebied gevestig wat insluit [[Samoa]], [[Tahiti]], [[Hawaii]], [[Paaseiland]] – en eindelik Nieu-Seeland.<ref name="Wilmshurst et al">{{Cite journal|last1=Wilmshurst|first1=J. M.|last2=Hunt|first2=T. L.|last3=Lipo|first3=C. P.|last4=Anderson|first4=Atholl |year=2010|title=High-precision radiocarbon dating shows recent and rapid initial human colonization of East Polynesia|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=108|issue=5|pages=1815–1820|bibcode=2011PNAS..108.1815W|doi=10.1073/pnas.1015876108|pmc=3033267|pmid=21187404|doi-access=free}}</ref>

Daar kon 'n bietjie verkenning en vestiging gewees het voor die uitbarsting van die berg Tarawera omstreeks 1315, na aanleiding van die ontdekking van bene van Polinesiese rotte en skulpe met rotknaagmerke.<ref>{{cite book |last=Lowe |first=David J. |title=Polynesian settlement of New Zealand and the impacts of volcanism on early Maori society: an update |url=http://researchcommons.waikato.ac.nz/bitstream/10289/2690/1/Lowe%202008%20Polynesian%20settlement%20guidebook.pdf |access-date=18 January 2010 |isbn=978-0-473-14476-0 |journal=Guidebook for Pre-conference North Island Field Trip A1 'Ashes and Issues' |date=November 2008 |page=142}}</ref> Daar is ook bewyse gevind van wydverspreide bosbrande in die dekade of wat voor dit.<ref>{{Cite journal|last1=Bunce|first1=Michael|last2=Beavan|first2=Nancy R.|last3=Oskam|first3=Charlotte L.|last4=Jacomb|first4=Christopher|last5=Allentoft|first5=Morten E.|last6=Holdaway|first6=Richard N.|date=7 November 2014|title=An extremely low-density human population exterminated New Zealand moa|journal=Nature Communications|language=en | volume=5| pages=5436| doi=10.1038/ncomms6436| pmid=25378020| issn=2041-1723| bibcode=2014NatCo...5.5436H|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1= Jacomb|first1=Chris|last2=Holdaway|first2= Richard N.|last3=Allentoft|first3=Morten E.|last4=Bunce|first4=Michael|last5=Oskam|first5= Charlotte L.|last6=Walter|first6=Richard |last7=Brooks|first7=Emma| year=2014|title=High-precision dating and ancient DNA profiling of moa (Aves: Dinornithiformes) eggshell documents a complex feature at Wairau Bar and refines the chronology of New Zealand settlement by Polynesians |journal=Journal of Archaeological Science |language=en |volume=50 |pages=24–30|doi=10.1016/j.jas.2014.05.023|url=http://researchrepository.murdoch.edu.au/id/eprint/23310/}}</ref> Die mees onlangse bewyse dui egter daarop dat die belangrikste vestiging deel van 'n beplande massamigrasie iewers tussen 1320 en 1350 was.<ref name="ReferenceA" /> Dit stem breedweg ooreen met mondelinge Maori-tradisies, waarvolgens hulle voorvaders omstreeks 1350 in 'n paar groot kano's (''waka'') oor die see in die land aangekom het.<ref>{{Cite journal | last=Roberton | first=J.B.W. | year=1956 | title=Genealogies as a basis for Maori chronology | journal=Journal of the Polynesian Society | language=en | volume=65 | issue=1 | pages=45–54 | url=http://www.jps.auckland.ac.nz/document/Volume_65_1956/Volume_65,_No._1/Genealogies_as_a_basis_for_Maori_chronology,_by_J._B._W._Roberton,_p_45%9654/p1 | access-date=18 April 2022 | archive-date=10 Maart 2020 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200310165840/http://www.jps.auckland.ac.nz/document/Volume_65_1956/Volume_65,_No._1/Genealogies_as_a_basis_for_Maori_chronology,_by_J._B._W._Roberton,_p_4554/p1 | url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite journal | last=Te Hurinui | first=Pei | year=1958 | title=Maori genealogies | journal=Journal of the Polynesian Society | language=en | volume=67 | issue=2 | pages=162–165 | url=http://jps.auckland.ac.nz/document/Volume_67_1958/Volume_67%2C_No._2/Maori_genealogies%2C_by_Pei_Te_Hurinui%2C_p_162-165/p1 | access-date=18 April 2022 | archive-date=12 Februarie 2018 | archive-url=https://web.archive.org/web/20180212111816/http://www.jps.auckland.ac.nz/document//Volume_67_1958/Volume_67,_No._2/Maori_genealogies,_by_Pei_Te_Hurinui,_p_162-165/p1 | url-status=dead }}</ref>

Hulle het 'n groot impak op hulle omgewing gehad vanaf hulle eerste vestiging in Nieu-Seeland en op latere reise verder suid. Maori-verkenners was dalk die eerste mense wat [[Antarktika]] ontdek het.<ref>{{Cite news |last=Imbler |first=Sabrina |date=2021-07-02 |title=The Maori Vision of Antarctica's Future |language=en-US |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2021/07/02/science/antarctica-maori-exploration.html |access-date=2022-03-19 |issn=0362-4331}}</ref><ref>{{Cite web |date=2021-06-11 |title=New Zealand Māori may have been first to discover Antarctica, study suggests |url=http://www.theguardian.com/world/2021/jun/11/new-zealands-maori-may-have-been-first-to-discover-antarctica-study-suggests |access-date=2022-03-19 |website=the Guardian |language=en}}</ref>

===Vroeë geskiedenis===
[[Beeld:Early Maori objects from Wairau Bar, Canterbury Museum, 2016-01-27.jpg|thumb|240px|Vroeë Maori-voorwerpe soortgelyk aan Polinesiese vorms (Wairau Bar, Marlborough).]]

Die vroegste tydperk van die Maori's se vestiging, wat bekend is as die "Argaïese", "Moajagters-" of "kolonisasietydperk", dateer van omstreeks 1300 tot 1500. Die vroeë Maori-dieet het bestaan uit die vleis van die [[moa]] en ander groot [[voël]]s en [[rob]]be wat nooit tevore gejag is nie. Dié tydperk is bekend vir sy kenmerkende halssnoere<ref name= NgaKakano>[http://collections.tepapa.govt.nz/Term.aspx?irn=57 "Nga Kakano: 1100 – 1300"], Te Papa</ref> en die gebrek aan [[wapen]]s en forte wat tipies van die latere "Klassieke tydperk" was.<ref>{{cite encyclopedia |editor-last=McLintock |editor-first=A. H. |title=The Moa Hunters |url=https://teara.govt.nz/en/1966/maori-material-culture |encyclopedia=An Encyclopaedia of New Zealand |year=1966 |access-date=17 July 2021}}</ref> Op die bekendste Argaïese vondsplek, [[Wairau Bar]] op [[Suideiland]],<ref>{{cite web |last1=Austin |first1=Steve |title=The Wairau Bar |url=http://www.theprow.org.nz/yourstory/wairau-bar |website=The Prow |date=2008}}</ref> is bewyse van besetting van die 13de tot die 15de eeu.<ref name="McFadgen and Adds (2018)">{{Cite journal | last1= McFadgen | first1= Bruce G. |last2= Adds | first2= Peter | title= Tectonic activity and the history of Wairau Bar, New Zealand's iconic site of early settlement | journal= Journal of the Royal Society of New Zealand | pages= 459–473 | date= 18 February 2018 | volume= 49 | issue= 4 |language= en | doi= 10.1080/03036758.2018.1431293| s2cid= 134727439 }}</ref> Dit is die enigste terrein in Nieu-Seeland waar bene ontdek is van mense wat elders gebore is.<ref name="McFadgen and Adds (2018)" />

[[Beeld:Model Of Maori Pa On Headland.jpg|thumb|200px|links|'n Model van 'n ''pā'' (heuwelfort).]]
Faktore wat gegeld het in die "Klassieke tydperk", toe daar die eerste kontak met Europeërs was, sluit in 'n aansienlik kouer tydperk van 1500 af,<ref name=atholl>{{cite web |last1= Anderson |first1= Atholl |title= The Making of the Māori Middle Ages |url= https://ojs.victoria.ac.nz/jnzs/article/download/3987/3554 |publisher=Open Systems Journal |access-date= 18 August 2019}}</ref> asook die uitwissing van die mao en ander voedselspesies.<ref>{{Cite journal |last1= Rawlence |first1= Nicholas J. | last2= Kardamaki |first2= Afroditi |last3= Easton |first3= Luke J. |last4= Tennyson |first4= Alan J.D. | last5= Scofield |first5= R. Paul | last6= Waters |first6= Jonathan M. |title= Ancient DNA and morphometric analysis reveal extinction and replacement of New Zealand's unique black swans |journal= Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences  |volume= 284 |issue= 1859 |pages= 20170876 |date= 26 July 2017 |doi= 10.1098/rspb.2017.0876|pmid= 28747476 |pmc= 5543223 }}</ref><ref>{{Cite journal |last1= Till |first1= Charlotte E. |last2= Easton |first2= Luke J. |last3= Spencer |first3= Hamish G. |last4= Schukard |first4= Rob |last5= Melville |first5= David S. |last6= Scofield |first6= R. Paul |last7= Tennyson |first7= Alan J.D. |last8= Rayner |first8= Matt J. |last9= Waters |first9= Jonathan M. |last10= Kennedy |first10= Martyn  |title= Speciation, range contraction and extinction in the endemic New Zealand King Shag | journal= Molecular Phylogenetics and Evolution |volume= 115 |pages= 197–209 |date= October 2017 |doi= 10.1016/j.ympev.2017.07.011|pmid= 28803756 }}</ref>

Die Klassieke tydperk word gekenmerk deur fyn wapens en ornamente van [[groensteen]], ryklik versierde [[Kano|oorlogskano's]] en ''[[Maori-kultuur#Marae (ontmoetingsplek)|wharenui]]'' (vergaderhuise).<ref name="neich">Neich Roger, 2001. ''Carved Histories: Rotorua Ngati Tarawhai Woodcarving''. Auckland: Auckland University Press, pp 48–49.</ref> Die Maori's het in outonome nedersettings gewoon in uitgebreide groepe met gemeenskaplike voorouers. Daar was landbougebiede en bronne vir jag, hengel en kos versamel. Gefortifiseerde [[pā]] is op strategiese plekke gebou vanweë oorlogvoering nou en dan oor verkeerde optredes of hulpbronne.<ref>{{Cite book|last=Keenan|first=Danny|url=http://worldcat.org/oclc/779490407|title=Huia histories of Māori : ngā tāhuhu kōrero|date=2012|publisher=Huia|isbn=978-1-77550-009-4|oclc=779490407}}</ref><ref>{{Cite web|last=Wilson|first=John|date=2020|title=Māori arrival and settlement|url=https://teara.govt.nz/en/history/page-1|url-status=live|access-date=8 November 2021|website=Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand|language=en-NZ}}</ref><ref>{{Cite web|title=Māori sites|url=https://www.doc.govt.nz/our-work/heritage/heritage-topics/maori-sites/|url-status=live|access-date=8 November 2021|website=Department of Conservation|language=en-nz}}</ref> 'n Stereotipe van die Maori's as natuurlike vegters bestaan, maar [[oorlog]]voering en gepaardgaande praktyke soos [[kannibalisme]] was nie 'n oorheersende deel van die Maori-kultuur nie.<ref>{{Cite web|last=Belich|first=James|date=5 May 2011|title=Modern racial stereotypes|url=https://teara.govt.nz/en/european-ideas-about-maori/page-6|url-status=live|access-date=8 November 2021|website=Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand|language=en-NZ}}</ref><ref>{{Cite web|last=Matthews|first=Philip|date=2 June 2018|title='Cunning, deceitful savages': 200 years of Māori bad press|url=https://www.stuff.co.nz/life-style/103871652/cunning-deceitful-savages-200-years-of-mori-bad-press|url-status=live|access-date=8 November 2021|website=Stuff|language=en}}</ref>

Omstreeks 1500 het 'n groep Maori's oos na die Chathameilande migreer en ontwikkel in 'n volk bekend as die Moriori,<ref>{{cite book|last= Clark|first= Ross|year= 1994|chapter= Moriori and Māori: The Linguistic Evidence|editor-last= Sutton|editor-first= Douglas|title= The Origins of the First New Zealanders|location= Auckland|publisher=Auckland University Press|pages= 123–135}}</ref> met [[passifisme]] as 'n sleuteldeel van hulle kultuur.<ref>{{Cite book|last=King|first=Michael|url=https://www.worldcat.org/oclc/1124413583|title=Moriori: A People Rediscovered|date=2017|publisher=Penguin UK|isbn=978-0-14-377128-9|location=Londen|oclc=1124413583}}</ref>

===Kontak met Europeërs===
[[Beeld:Gilsemans 1642.jpg|thumb|220px|Die eerste Europese indruk van die Maori's, by Golden Bay (1642).]]

Die eerste [[Europa|Europese]] ontdekkers in Nieu-Seeland was [[Abel Tasman]] in 1642, kaptein [[James Cook]] in 1769 en [[Marc-Joseph Marion du Fresne|Marion du Fresne]] in 1772. Aanvanklike kontak was problematies en soms dodelik – vier van Tasman se manne is gedood en hy het waarskynlik minstens een Maori gedood, sonder dat hy voet aan wal gesit het.<ref>{{cite news |last1=Sivignon |first1=Cherie |title=Commemoration plans of first encounter between Abel Tasman, Māori 375 years ago |url=https://www.stuff.co.nz/travel/destinations/nz/97210590/commemoration-plans-of-first-encounter-between-abel-tasman-mori-375-years-ago |access-date=19 August 2019 |work=Stuff |date=1 October 2017}}</ref> Cook se manne het minstens agt Maori's binne drie dae van sy eerste landing gedood,<ref>{{cite news |last1=Dalrymple |first1=Kayla |title=Unveiling the history of the "Crook Cook" |url=http://gisborneherald.co.nz/lifestyle/2442008-135/unveiling-the-history-of-the-crook |access-date=19 August 2019 |work=Gisborne Herald |date=28 August 2016 |archive-date=29 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191129003442/http://gisborneherald.co.nz/lifestyle/2442008-135/unveiling-the-history-of-the-crook |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite news |title=Encounter, or murder? |url=http://gisborneherald.co.nz/localnews/4089572-135/encounter-or-murder |access-date=19 August 2019 |work=Gisborne Herald |date=13 May 2019 |archive-date=19 Augustus 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190819095243/http://gisborneherald.co.nz/localnews/4089572-135/encounter-or-murder |url-status=dead }}</ref> hoewel hy later goeie verhoudinge met die Maori's gehad het. Drie jaar later, ná 'n belowende begin, is Du Fresne en 26 van sy bemanningslede vermoor. Van die 1780's af het die Maori's ook toenemend met Europsese en Amerikaanse rob- en walvisjagters en Christelike sendelinge te doen gekry. Verhoudinge was meestal vreedsaam, hoewel 'n paar gewelddadige voorvalle plaasgevind het. Die ergste daarvan was die [[Boyd-slagting]] en daaropvolgende wraakaanvalle.<ref>Ingram, C.W.N. (1984). ''New Zealand Shipwrecks 1975–1982''. Auckland: New Zealand Consolidated Press; pp 3–6, 9, 12.</ref>

Die eerste Europeërs het hulle in die vroeë 19de eeu in Nieu-Seeland gevestig en dit het gelei tot 'n uitgebreide uitruiling van kultuur en idees. Baie Maori's het Europeërs, wat hulle ''Pākehā'' genoem het, hooggeag en beskou as 'n manier om meer te wete te kom van Westerse kennis en tegnologie. Maori's het gou begin skryf om idees uit te ruil en baie van hulle mondelinge stories en gedigte is neergeskryf.<ref>{{cite encyclopedia|first=Nancy |last=Swarbrick|title=Creative life – Writing and publishing|encyclopedia=Te Ara: The Encyclopedia of New Zealand|date=June 2010|url=http://www.teara.govt.nz/en/creative-life/6|access-date=22 January 2011}}</ref> Die bekendstelling van die [[aartappel]] het die landbou gerevolusioneer en die aanskaffing van [[musket]]te (gewere)<ref name="Old New Zealand">{{cite book |last=Manning |first=Frederick Edward |title=Old New Zealand: being Incidents of Native Customs and Character in the Old Times by 'A Pakeha Maori': Chapter 13 |year=1863 |chapter-url=http://www.gutenberg.org/ebooks/33342 |chapter=Chapter 13}}</ref> deur die Maori's het 'n buitengewoon bloedige oorlogvoering tussen stamme tot gevolg gehad bekend as die [[Musketoorloë]]. Baie groepe is uitgewis en ander is uit hulle tradisionele gebiede verdryf.<ref>{{cite encyclopedia |last=McLintock |first=A. H. |encyclopedia=An Encyclopaedia of New Zealand |title=Maori health and welfare |url=http://teara.govt.nz/en/1966/maori-health-and-welfare |access-date=19 August 2019 |year=1966}}</ref> Terselfdertyd het talle Maori's gesterf aan Eurasiese [[aansteeklike siekte]]s, soos [[griep]], [[pokke]] en [[masels]], wat na raming 10 tot 50&nbsp;persent van die Maori's uitgewis het.<ref>{{cite web|url=http://www.portdanielpress.com/maori_pop.htm|title=Estimating a population devastated by epidemics|last=Entwisle|first=Peter|work=Otago Daily Times|date=20 October 2006|access-date=13 May 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081014015352/http://www.portdanielpress.com/maori_pop.htm|archive-date=14 October 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite journal|title=Estimates of New Zealand Maori Vital Rates from the Mid-Nineteenth Century to World War I|journal=Population Studies|volume=27|issue=1|date=March 1973|pages=117–125|first=D. I.|last=Pool|jstor=2173457|doi=10.2307/2173457|pmid=11630533}}</ref>

[[Beeld:Reconstruction of the Signing of the Treaty of Waitangi, Marcus King (16044258961).jpg|thumb|240px|links|'n Voorstelling van die ondertekening van die Verdrag van Waitangi in 1840, waarmee Nieu-Seeland en die Maori's in die [[Britse Ryk]] ingebring is.]]
Teen 1839 het na raming tot 2&nbsp;000 Europeërs in Nieu-Seeland gewoon<ref>{{cite encyclopedia |last1=Phillips |first1=Jock |title=History of immigration – A growing settlement: 1825 to 1839 |url=https://teara.govt.nz/en/history-of-immigration/page-2 |encyclopedia=Te Ara: The Encyclopedia of New Zealand |access-date=4 June 2018 |date=1 August 2015}}</ref> en Brittanje het ingewillig tot herhaalde versoeke van sendelinge en sommige Maori-hoofmanne om tussenbeide te tree. Die Britse regering het 'n vlootkaptein gestuur om 'n verdrag tussen die Britte en die Maori's op te stel, en die gevolg was die [[Verdrag van Waitangi]], wat van Februarie 1840 af deur Brittanje en sowat 500 Maori-hoofmanne van oor die hele Nieu-Seeland onderteken is.<ref>{{cite encyclopedia |last1=Orange |first1=Claudia |title=Treaty of Waitangi – Creating the Treaty of Waitangi |url=https://teara.govt.nz/en/treaty-of-waitangi/page-1 |encyclopedia=Te Ara: The Encyclopedia of New Zealand |access-date=7 June 2018 |language=en-NZ |date=20 June 2012}}</ref><ref>{{cite web |title=Te Wherowhero |url=https://nzhistory.govt.nz/politics/declaration/signatory/te-wherowhero |publisher=Ministry for Culture and Heritage |access-date=7 June 2018}}</ref> Die verdrag het aan die Maori's die regte van Britse onderdane toegeken en het hulle eiendomsregte en stamoutonomiteit verseker, in ruil daarvoor dat hulle Britse [[soewereiniteit]] en die [[anneksasie]] van Nieu-Seeland as 'n kolonie van die [[Britse Ryk]] aanvaar.<ref>{{cite encyclopedia |last1=Orange |first1=Claudia |title=Treaty of Waitangi – Interpretations of the Treaty of Waitangi |url=https://teara.govt.nz/en/treaty-of-waitangi/page-2 |encyclopedia=Te Ara: The Encyclopedia of New Zealand |access-date=7 June 2018 |language=en-NZ |date=20 June 2012}}</ref> Baie dispute het egter oor aspekte van die verdrag ontstaan, insluitende verskillende woorde in die Engelse en Maori-weergawe, en misverstande weens verskillende kultuurbegrippe. Veral merkwaardig is dat soewereiniteit nie in die Maori-weergawe aan Brittanje afgestaan is nie.<ref>{{cite web |title=Differences between the texts |url=https://nzhistory.govt.nz/politics/treaty/read-the-Treaty/differences-between-the-texts |publisher=Ministry for Culture and Heritage |access-date=7 June 2018}}</ref> In 'n hofsaak van 1877 is die verdrag nietig verklaar op grond daarvan dat die ondertekenaars "primitiewe barbare" was.<ref>{{cite journal|last=Tate|first=John|url=http://www.austlii.edu.au/nz/journals/CanterLawRw/2004/11.html|title=The three precedents of Wi Parata|year=2004|volume=10|issue=|journal=Canterbury Law Review}}</ref><ref>{{cite journal |last=Morris |first=Grant |url = http://www.nzlii.org/nz/journals/VUWLawRw/2004/4.html |title= James Prendergast and the Treaty of Waitangi: Judicial Attitudes to the Treaty During the Latter Half of the Nineteenth Century |year=2004 |volume=35 |issue=1 |journal=Victoria University of Wellington Law Review |page=117 |doi=10.26686/vuwlr.v35i1.5634 }}</ref>

Nogtans was verhoudinge tussen die Maori's en Europeërs in die vroeë koloniale tydperk hoofsaaklik vreedsaam. Baie Maori-groepe het besighede oopgemaak en kos en ander produkte aan plaaslike en oorsese markte verskaf. Wanneer geweld wel nou en dan uitgebreek het, was dit meestal beperk en is dit met 'n vredesverdrag beëindig. Teen die 1860's het stygende setlaarsyfers en spanning oor omstrede grondtransaksies egter gelei tot die [[Nieu-Seelandse Oorloë]]. Daarna het Brittanje beslag op stukke Maori-grond gelê as straf vir wat "rebellies" genoem is. Europese setlaars het hulle op die besette grond gevestig.<ref>{{cite web |title=Land confiscation law passed |url=https://nzhistory.govt.nz/the-new-zealand-settlements-act-passed |website=nzhistory.govt.nz |publisher=Ministry for Culture and Heritage |access-date=20 August 2019 |date=18 November 2016}}</ref> Kleiner botsings het hierna nog ontstaan en 'n inboorlinggrondhof is gestig om gemeenskaplike Maori-grond aan individuele eienaars oor te dra as 'n manier om grondverkope aan Europese setlaars te vergemaklik.<ref>{{cite web |title=Māori Land – What Is It and How Is It Administered? |url=https://www.oag.govt.nz/2004/maori-land-court/part2.htm |publisher=Office of the Auditor-General |access-date=20 August 2019}}</ref>

===Verval en herlewing===
[[Beeld:E 003261 E Maoris in North Africa July 1941.jpg|thumb|220px|Lede van die 28ste Bataljon voer 'n [[haka]] uit, Julie 1941 in [[Egipte]].]]

Teen die laat 19de eeu was beide Pākehā en Maori's oortuig daarvan dat die Maori-bevolking sal ophou bestaan en in die Europese bevolking opgeneem sal word.<ref>King (2003), p. 224</ref> Van die laat 19de en vroeë 20ste eeu af is verskeie wette, beleide en praktyke aanvaar om die Maori's te dwing om by Pākehā-norme aan te pas. So is die onderdrukking van die taal [[Maori (taal)|Maori]] in skole<ref>{{cite encyclopedia|first1=Rawinia|last1=Higgins|first2=Basil|last2=Keane|title=Te Mana o te Reo Māori: 1860–1945 War and assimilation|encyclopedia=Te Ara: The Encyclopedia of New Zealand|date=1 September 2015|url=https://teara.govt.nz/en/te-tai/te-mana-o-te-reo-maori-chapter4|access-date=10 February 2022}}</ref> dikwels met lyfstraf afgedwing.<ref>{{cite news|last=Forbes|first=Mihingarangi|url=https://www.newshub.co.nz/home/new-zealand/2021/09/former-labour-minister-dover-samuels-calls-for-crown-apology-for-caning-children-speaking-te-reo.html|title=Former Labour Minister Dover Samuels calls for Crown apology for caning children speaking Te Reo|work=Newshub|date=27 September 2021|access-date=10 February 2022}}</ref> In die [[sensus]] van 1896 het Nieu-Seeland 'n Maori-bevolking van 42&nbsp;113 en Europese bevolking van meer as 700&nbsp;000 gehad.<ref>[http://www.teara.govt.nz/1966/P/Population/PopulationFactorsAndTrends/en "Population – Factors and Trends"], ''An Encyclopaedia of New Zealand'', red. A.H. McLintock, 1966. Besoek op 18 September 2007.</ref>

Die verval het nie voortgeduur nie en die Maori-bevolking het in die 20ste eeu begin herstel. Invloedryke Maori-politici was vasbeslote om die Maori-volk weer te laat herstel. Hulle het geglo die oplossing is 'n mate van assimilasie,<ref>{{cite encyclopedia |title=Young Maori Party {{!}} Maori cultural association |url=https://www.britannica.com/topic/Young-Maori-Party |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |access-date=4 June 2018 |language=en}}</ref> met die Maori's wat Europese praktyke soos Westerse medisyne en opvoeding aanvaar, terwyl hulle terselfdertyd tradisionele kultuurpraktyke beoefen. 

Sedert die 1960's het die Maori-kultuur 'n soort [[renaissance]] beleef,<ref>{{cite encyclopedia |url=http://www.teara.govt.nz/NewZealandInBrief/Maori/5/en |title=Māori – Urbanisation and renaissance|encyclopedia=Te Ara: The Encyclopedia of New Zealand |quote=The Māori renaissance since 1970 has been a remarkable phenomenon.}}</ref> wat saamval met aktivisme vir sosiale geregtigheid en 'n protesbeweging.<ref>{{cite web|url=http://schools.look4.net.nz/history/new_zealand/time_line4/ |title=Time Line of events 1950–2000|publisher=Schools @ Look4}}</ref> 

Maori moes egter al hoe meer die knie voor Engels buig. Voorskoolse Maori-inrigtings is in 1982 gevestig om die taal te bevorder en sy agteruitgang te keer.<ref>{{Cite web|url=https://www.kohanga.ac.nz/|title=Te Kōhanga Reo National Trust|access-date=10 April 2019}}</ref> Twee Maori-televisiekanale saai in Maori uit,<ref name="MāoriTVlaunch">{{cite web|title=Māori Television Launch {{!}} Television|url=https://www.nzonscreen.com/title/maori-television-launch-2004|website=www.nzonscreen.com|publisher=NZ On Screen|access-date=29 June 2017|language=en}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.maoritelevision.com/latestnews/maori_television_launch_second_channel.htm|title=Maori Television launches second channel|publisher=Maori Television|author=Maori Television|date=9 March 2008|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080124030625/http://www.maoritelevision.com/latestnews/maori_television_launch_second_channel.htm|archive-date=24 January 2008}}</ref> terwyl 'n groet soos ''kia ora'' ("wees gesond") in Nieu-Seelandse Engels opgeneem is.<ref>{{cite web |title=Māori Words used in New Zealand English |url=http://www.maorilanguage.net/maori-words-phrases/maori-words-used-new-zealand-english/ |website=Māori Language.net |publisher=Native Council |access-date=20 August 2019}}</ref>

Die regering se erkenning van die toenemende politieke mag van die Maori's en politieke aktivisme het gelei tot 'n beperkte hersiening van historiese grondbeslagleggings. In 1975 is die Waitangi-tribunaal daargestel om historiese griewe te ondersoek.<ref>{{cite web |title=Waitangi Tribunal created |url=https://nzhistory.govt.nz/waitangi-tribunal-created |publisher=Ministry for Culture and Heritage |access-date=4 June 2018 |date=19 January 2017}}</ref> Sedert die 1990's het die Nieu-Seelandse regering baie eise oor die verdrag afgehandel. Teen Junie 2008 het die regering betalings van meer as 900&nbsp;miljoen Nieu-Seelandse dollar gedoen, baie daarvan in die vorm van grondtransaksies.<ref name="QuarterlyReport">{{Cite web |url=http://nz01.terabyte.co.nz/ots/DocumentLibrary/FourMonthlyReportMarch-June2008.pdf |title=Four Monthly Report |last=Office of Treaty Settlements |date=June 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081018025424/http://nz01.terabyte.co.nz/ots/DocumentLibrary/FourMonthlyReportMarch-June2008.pdf |archive-date=18 October 2008 |access-date=25 September 2008}}</ref> 

[[Beeld:KupeWheke.jpg|thumb|130px|'n Houtsnee uit die laat 20ste eeu van die mitologiese navigator Kupe wat teen twee seewesens veg.]]
==Kultuur==
{{Hoofartikel|Maori-kultuur}}
[[Beeld:MaoriChief1784.jpg|links|thumb|150px|'n Maori-hoofman met tatoes (''moko''), soos gesien deur James Cook en sy bemanning.]]
Die Maori-kultuur vorm 'n kenmerkende deel van die Nieu-Seelandse kultuur en danksy 'n groot [[diaspora]] en die opneem van Maori-motiewe in die gewilde kultuur word dit wêreldwyd aangetref.<ref>{{Cite news|url= https://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&objectid=10792281|title=Maori culture increasing in importance to NZers|date=2012-03-15|work=NZ Herald|access-date= 2019-01-11|issn= 1170-0777}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://thespinoff.co.nz/food/beverage/01-10-2018/hey-uk-brewers-cultural-appropriation-is-not-cool/|title= Hey UK brewers, cultural appropriation is not cool|last= Garl|first= Denise|date= 2018-10-01|website= The Spinoff|access-date= 2019-01-11}}</ref> Onder die Maori's, en in 'n mindere mate dwarsoor Nieu-Seeland, word die woord ''Māoritanga'' dikwels gebruik as min of meer 'n [[sinoniem]] vir die Maori-kultuur.

Māoritanga in die moderne tydperk word al hoe meer beïnvloed deur [[verstedeliking]], groter kontak met Nieu-Seelanders van Europese afkoms 'n herlewing van tradisionele praktyke.

Tradisionele Maori-kuns speel 'n groot rol in Nieu-Seelandse kuns. Dit sluit in ''[[#Kerfwerk_(te_toi_whakairo)|whakairo]]'' (houtsnywerk), ''[[#Weefwerk_(raranga)_en_tradisionele_klere|raranga]]'' (weefwerk), ''[[#Musiek_(te_pūoro)_en_dans_(kapa_haka)|kapa haka]]'' (groepoptrede), ''whaikōrero'' (redenaarskuns) en ''[[#Tatoeëring_(tā_moko)|tā moko]]'' (tatoes), (''[[#Whakapapa_(genealogie)|whakapapa]]'') van die Maori's. Kunstenaars volg dikwels die tegniek van hulle voorouers, maar in die 21ste eeu sluit ''Māoritanga'' ook kontemporêre kunste soos [[rolprent]]e, [[televisie]], [[poësie]] en die [[teater]] in.

Die Maori's se taal is bekend as ''[[Maori (taal)|te reo Māori]]'', wat verkort word tot ''te reo'' (letterlik "die taal"). In die 1980's het regeringsgeborgde skole (''Kura Kaupapa Māori'') mense met Europese én Maori-herkoms in ''te reo'' begin onderrig om die taal van ondergang te red.<ref>{{Cite web|url= https://nzhistory.govt.nz/culture/maori-language-week/history-of-the-maori-language|title= History of the Māori language – Te Wiki o Te Reo Māori – Māori Language Week {{!}} NZHistory, New Zealand history online|work= nzhistory.govt.nz|access-date= 2019-01-13}}</ref>

''Tikanga Māori'' is 'n stel kultuurwaardes, gebruike en praktyke. Dit sluit in begrippe oor wat heilig is, om jou gemeenskap te versorg, grondregte en ander verhoudings tussen mense en hulle omgewing.<ref name="otago.ac.nz">{{cite web |title=Societal lore (tikanga) in Māori culture |url=https://www.otago.ac.nz/maori/world/tikanga/lore/ |website=otago.ac.nz |access-date=July 24, 2021}}</ref> 

Die Maori's se kultuurgeskiedenis is onlosmaaklik verbind aan die kultuur van [[Polinesië]] as 'n geheel. Die Nieu-Seelandse eilandgroep vorm die suidwestelike hoek van die [[Polinesiese Driehoek]], 'n groot deel van die [[Stille Oseaan]] met drie eilandgroepe by sy hoeke: die [[Hawaii|Hawaise Eilande]], Rapa Nui ([[Paaseiland]]) en Nieu-Seeland ([[Aotearoa]] in Maori).<ref>{{Cite web|url= https://www.maori.com/aotearoa|title= Aotearoa – The Maori Name for New Zealand|publisher= Maori Tourism Limited|work= maori.com|access-date= 2017-07-27}}</ref> 

[[Beeld:00 1563 Rotorua, NZ - Maori Versammlungshaus Rotowhio-Marae.jpg|thumb|240px|links|'n Tipiese ''marae''.]]
Die beste plek vir enige Maori-kultuurgeleentheid is 'n ''[[marae]]'', 'n ingeslote gebied waarop 'n ''wharenui'' (ltterlik "groot huis") staan. 'n ''Marae'' is die middelpunt van 'n groot deel van die Maori's se lewe. Gewoonlik word die taal Maori gebruik in seremonies en toesprake, hoewel vertalings en verduidelikings verskaf word as die belangrikste deelnemers nie Maori-sprekers is nie.

Die tradisionele Maori-godsdiens het min afgewyk van sy tropiese, Oos-Polinesiese wortels op die eiland [[Hawaiki|Hawaiki Nui]]. Daarvolgens word geglo alle dinge het lewenskrag, of ''mauri''.<ref>{{Cite web|url=https://maoridictionary.co.nz/search?&keywords=mauri |title=mauri – Māori Dictionary|website=maoridictionary.co.nz|access-date=2019-01-14}}</ref> Die god [[Tangaroa]] was die personifikasie van die [[oseaan]] en die voorouer of oorsprong van alle [[vis]]se; [[Tāne]] was die personifikasie van die [[woud]] en die oorsprong van [[voëls]]; en [[Rongo]] was die personifikasie van vreedsame bedrywighede en landbou, en die voorouer van gekweekte plante. In die vroeë 19de eeu het baie Maori's die Christelike geloof en sy begrippe aangeneem.<ref>{{cite book|title=The Maori Situation|last=Sutherland |first=Ivan Lorin George |publisher=Harry H. Tombs|year=1935|location=Wellington}}</ref>

==Demografie==
===Bevolkingsyfers===
[[Beeld:Young Maori man dancing.jpg|thumb|150px|links|'n Jong Maori tree op in 'n [[Maori-kultuur#Musiek (te pūoro) en dans (kapa haka)|kapa haka]].]]

Volgens die Wysigingswet op Maori-sake 1974 word 'n Maori gedefinieer as "'n persoon van die Maori-ras van Nieu-Seeland; en sluit enige afstammeling van so 'n persoon in".<ref>{{cite web|title=Māori Descent: Definition|url=http://archive.stats.govt.nz/methods/classifications-and-standards/classification-related-stats-standards/maori-descent/definition.aspx|access-date=19 August 2019|publisher=Statistics New Zealand|archive-date= 9 Augustus 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190809164943/http://archive.stats.govt.nz/methods/classifications-and-standards/classification-related-stats-standards/maori-descent/definition.aspx|url-status=dead}}</ref> Die Maori-bevolking is in die laat 18de eeu deur kaptein James Cook op 100&nbsp;000 geraam. Die historikus Michael King stel voor 'n effens groter getal van 110&nbsp;000 is realistieser.<ref>{{cite book|last=King|first=Michael|title=The Penguin History of New Zealand|publisher=Penguin|year=2003|location=Londen|pages=91}}</ref> In die laat 19de eeu het hulle getalle drasties afgeneem, tot so min as 42&nbsp;000; moontlik weens die impak van Europese kolonisasie, insluitende nuwe siektes.<ref>{{cite book|last=Pool|first=Ian|title=Colonization and Development in New Zealand between 1769 and 1900: The Seeds of Rangiatea|year=2015|publisher=Springer International Publishing|location=Switzerland}}</ref> Daarna het die bevolking vinnig gegroei.

In die sensus van 2018 het 775&nbsp;836 Nieu-Seelanders hulle as Maori's geïdentifiseer, wat sowat 16,5% van die land se algehele bevolking is. Dit is 177&nbsp;234 (29,6%) meer mense as in die sensus van 2013 en 210&nbsp;507 meer as in 2006. Die groot toename van 2013 tot 2018 was hoofsaaklik vanweë Statistieke Nieu-Seeland se toevoeging van etnisiteitsdata uit ander bronne (vorige sensusse, administratiewe data en toerekenings) tot die 2018-sensusdata om foute weens niereaksies reg te stel.<ref>{{Cite web|url=https://www.stats.govt.nz/news/new-zealands-population-reflects-growing-diversity|title=New Zealand's population reflects growing diversity {{!}} Stats NZ|website=www.stats.govt.nz|access-date=29 April 2020}}</ref>

Daar was 383&nbsp;019 mans en 392&nbsp;820 vroue, wat dui op 'n geslagsverhouding van 0,975 man per vrou. Die gemiddelde ouderdom was 25,4 jaar (in vergelyking met 37,4 jaar vir Nieu-Seeland as 'n geheel).<ref>{{Cite web|url=http://nzdotstat.stats.govt.nz/wbos/Index.aspx?DataSetCode=TABLECODE8321|title=Ethnic group (detailed total response – level 3) by age and sex, for the census usually resident population count, 2006, 2013, and 2018 Censuses (RC, TA, SA2, DHB).|website=nzdotstat.stats.govt.nz|access-date=29 April 2020}}</ref> Altesaam 85,7% van Maori's het op [[Noordeiland]] gewoon en 14,2% op [[Suideiland]]. 

Buite Nieu-Seeland bestaan 'n groot Maori-bevolking in [[Australië]] (sowat 155&nbsp;000 in 2011).<ref name="Hamer"/> Kleiner gemeenskappe woon ook in [[Brittanje]] (sowat 8&nbsp;000), die [[VSA]] (tot 3&nbsp;500) en [[Kanada]] (sowat 1&nbsp;000).<ref name="Walrond" /><ref name="uscb"/><ref name="statcan"/>

===Godsdiens en geloofsoortuigings===
{{Staafgrafiek kas
 |wydte     = 280px
 |balkwydte =  
 |sweef     = regs 
|stawe=
{{Staafgrafiek persent|Geen|rooi|53.5}}
{{Staafgrafiek persent|Christendom|groen|29.9}}
{{Staafgrafiek persent|{{nowrap|Maori-godsdienste}}|blou|7.7}}
{{Staafgrafiek persent|Ander|oranje|1.4}}
{{Staafgrafiek persent|Boeddhisme|blougroen|0.2}}
{{Staafgrafiek persent|Islam|groen|0.1}}
{{Staafgrafiek persent|Hindoeïsme|groen|0.1}}
|byskrif   =  ''Maori's se godsdiensverband<ref name="2018 Census">{{cite web |url=https://www.stats.govt.nz/tools/2018-census-ethnic-group-summaries/m%C4%81ori|title=Māori ethnic group–Religion|publisher=Statistics New Zealand Tautaranga Aotearoa |year= 2018 |access-date=30 July 2021 |url-status=live}}</ref>'' 
}}

Tradisionele Maori-geloofsoortuigings se oorsprong lê in die Polinesiese kultuur. Begrippe soos ''tapu'' ("heilig"), ''mana'' ("gesag", "prestige") en ''wairua'' ("gees") beheer die alledaagse Maori-lewe en daar is ook baie Maori-godhede. Sommige Maori's volg vandag [[Christelike]] gelowe. Dit sluit 'n paar kerke en groepe in, soos Presbiterianisme, die [[Kerk van Jesus Christus van die Heiliges van die Laaste Dae]] (Mormone), Maori-groepe soos Rātana en Ringatū,<ref name="religion">{{cite web|url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90148.htm|title=New Zealand – International Religious Freedom Report 2007|date=14 September 2007|publisher=U.S. State Department|access-date=29 April 2010}}</ref> asook die [[Katolieke Kerk|Katolieke]], Metodiste- en [[Anglikaanse Kerk]].<ref>{{cite web|url=http://www.cpifinancial.net/v2/Magazine.aspx?v=1&aid=1118&cat=IBF&in=21|title=Kia Ora Aotearoa|date=August 2007|work=CPI Financial|access-date=29 April 2010|archive-date=2 February 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180202071600/http://www.cpifinancial.net/v2/Magazine.aspx?v=1&aid=1118&cat=IBF&in=21|url-status=dead}}</ref><ref>Hume, Tim. "Muslim faith draws converts from NZ prisons." Star Times</ref> 

Baie Maori's glo in tradisionele tradisies soos ''tapu''. Sekere voorwerpe, gebiede of geboue is ''tapu'' (geestelik ontoeganklik) en moet ''noa'' (toeganklik) gemaak word deur 'n seremoniële daad.<ref>{{cite web |title=The Tangi – Religion and spirituality – Tapu and Noa |url=http://history-nz.org/maori6.html |website=The Maori – Spirituality – New Zealand in History |publisher=New Zealand in History |access-date=31 March 2020}}</ref> Dit is byvoorbeeld algemene praktyk om 'n mens se skoene uit te trek voordat jy 'n ''wharenui'' binnegaan as 'n teken van respek aan die voorouers wat daar verteenwoordig word en spiritueel teenwoordig is.<ref>{{cite web |last1=Hanly |first1=Gil |title=Shoes at the door of the wharenui |url=https://teara.govt.nz/en/photograph/41374/shoes-at-the-door-of-the-wharenui |website=Te Ara: The Encyclopedia of New Zealand – Te Ara: The Encyclopedia of New Zealand |access-date=31 March 2020}}</ref> 

Nog 'n spirituele ritueel is ''hurihanga takapau'' (reiniging), wat beoefen word as 'n mens visvang om te verseker daar is geen ''tapu'' aan die vis nie.<ref>{{cite encyclopedia |last=Keane |first=Basil |title=Traditional Māori religion – ngā karakia a te Māori – Rituals and ceremonies |url=https://teara.govt.nz/en/traditional-maori-religion-nga-karakia-a-te-maori/page-5 |encyclopedia=Te Ara: The Encyclopedia of New Zealand |date=5 May 2011 |access-date=5 April 2020}}</ref>

== Verwysings ==
{{Verwysings|3}}

== Eksterne skakels ==
{{Commons-kategorie inlyn|Māori}}
{{Wikt-inlyn|Maori}}

{{Normdata}}

[[Kategorie:Maori's]]