Wys bron van Faroëes

: ''Hierdie artikel handel oor die taal. Vir die etniese groep, sien [[Faroërs]].''
{{Inligtingskas Taal
|naam=Faroëes
|inheemsenaam=''Føroyskt''
|uitspraak=[ˈføːɹɪst]
|familiekleur=Indo-Europees
|state={{vlagland|Denemarke}}
* {{vlagland|Faroëreilande}}
|streek=[[Wes-Europa]]
|sprekers=69&nbsp;150<ref>{{cite web |url=http://www.ethnologue.com/language/fao |title=Ethnologue: Languages of the World, Seventeenth edition, Faroese |publisher=[[Ethnologue]] |access-date=31 Maart 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200511012314/https://www.ethnologue.com/language/fao |archive-date=11 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>
|rang=
|skrif=[[Latynse alfabet]]
|fam1=[[Indo-Europese tale|Indo-Europees]]
|fam2=[[Germaanse tale|Germaans]]
|fam3=[[Noord-Germaanse tale|Noord-Germaanse]]
|fam4=Wes-Skandinawies
|nasie={{vlagland|Faroëreilande}}
|agentskap=Instituut van Faroëreilande
|iso1=fo|iso2=fao|iso3=fao
|kaart=[[Lêer:Idioma feroés.PNG|250px|Verspreiding van Faroëes]]
}}

'''Faroëes''' (''føroyskt'' [ˈføːɹɪst]) is 'n [[Noord-Germaanse tale|Noord-Germaanse taal]] wat [[Tale van die Faroëreilande|hoofsaaklik op die Faroëreilande]] gepraat word. Dit hoort saam met [[Yslands]] tot die Wes-Skandinawiese tale, wat naas die Oos-Skandinawiese tale [[Noors]], [[Sweeds]], [[Deens]] en [[Elfdaals]] geïdentifiseer kan word. 'n Ouer indeling maak gebruik van die begrip "Wes-Noord-Germaans", waaronder Faroëes, Yslands en Wes-Noorse dialekte soos die uitgestorwe [[Norn]] sou ressorteer. Faroëes word deur minstens 69&nbsp;150 mense op die Deense grondgebied gebesig (veral wydverspreid op die Faroëreiland), maar ook deur [[Faroërs]] wat hul in die buitewêreld bevind.

[[Lêer:Old norse, ca 900.PNG|duimnael|links|Beraamde omvang van [[Oudnoors]] en verwante tale in die vroeë [[10de eeu]]. Die rooi gebied dui die verspreiding van '''Oudwesnoors''' dialek aan; die oranje gebied '''Oudoosnoors''', die pienk gebied [[Oud-Goties]] en die groen gebied die omvang van ander [[Germaanse tale]] waarmee Oudnoors 'n mate van onderlinge verstaanbaarheid behou het.]]
Daar is geen sekerheid hoeveel moedertaalsprekers daar in die wêreld is nie. Vroeë skattings wissel tussen 60&nbsp;000 tot so 100&nbsp;000, wat natuurlik afhang hoe goed die nakomelinge van die moedertaalsprekers dit buitekant die Faroëreilande kan beheers. Die oorgrote meerderheid Faroëessprekendes wat nie op die Faroëreilande woon nie bevind hul in Denemarke en hier in die besonder in [[Kopenhagen]]. In 2007 stel die Noord-Atlantiese Groepe in die Folketing vir die eerste maal vas hoeveel Faroërs van die eerste geslag daar is, d.w.s. mense wie se geboorteplek die Faroëreilande is en wie tans in Denemarke woon. 7&nbsp;737 persone is opgespoor.<ref>[http://setur.fo/fileadmin/user_upload/SSS/PDF-filur/Strategi/Fragreidingar/Utisetakanningin_i_Dk_2_partur.pdf "HVÍ FØROYINGAR BÚSETA SEG Í DANMARK"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150205034821/http://setur.fo/fileadmin/user_upload/SSS/PDF-filur/Strategi/Fragreidingar/Utisetakanningin_i_Dk_2_partur.pdf |date= 5 Februarie 2015 }}, setur.fo, bl. 4 (Faroëes)</ref> Daar is egter sedert 2008 'n konstante toename in hierdie taalgroep in Denemarke aangeteken. Volgens ''Danmarks Statistik'' bly daar aan die einde van 2013 altesaam 11&nbsp;696 mense in Denemarke wie se heimat die Faroëreilande is: 4&nbsp;877 mans en 6&nbsp;819 vroue.<ref>[http://aktuelt.fo/fleiri+og+fleiri+foroyingar+i+danmark.html "Fleiri og fleiri føroyingar í Danmark"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150204100332/http://aktuelt.fo/fleiri+og+fleiri+foroyingar+i+danmark.html |date= 4 Februarie 2015 }}, aktuelt.fo (Faroëes)</ref> Daar word dus veronderstel dat hierdie groep (die eerste geslag) se moedertaal Faroëes moet wees. Verder kan daar ook nog nakomelinge van die tweede en derde geslag in Denemarke gebore word. Onlangse skattings gaan sover om die totale aantal Faroërs in Denemarke op 30&nbsp;000 te beraam, waarvan die helfte, dus 15&nbsp;000 persone, in Kopenhagen en omgewing woonagtig moes wees.<ref>[http://www.in.fo/news-detail/news/ynskja-fleiri-prestar-til-utisetarnar/ "Ynskja fleiri prestar til útisetarnar"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150803122257/http://www.in.fo/news-detail/news/ynskja-fleiri-prestar-til-utisetarnar/ |date= 3 Augustus 2015 }}, in.fo, 3 Februarie 2015 (Faroëes)</ref> Daar bly egter geen sekerheid hoeveel van hierdie mense Faroëes nog praat nie.

Faroëes behoort daarom tot die kleiner [[Germaanse tale]] van die [[Indo-Europese tale]].

Daar word verhoudingsgewys baie boeke in Faroëes gedruk. Vanaf 1822 tot 2002 verskyn daar 4&nbsp;306 titels. Die jaar 2000 lewer 'n rekord tot op hede: 170 titels (waaronder 66 vertalings uit ander tale) word uitgegee – een splinternuwe boektitel vir omtrent 325 inwoners.

Omdat Faroëes ampstaalstatus geniet en verder onderskraag word deur sy ryk letterkunde, word hy tans nie meer bedreig deur die dominansie van Deens soos dit wel nog die geval was tot in die 20ste eeu nie.

== Onderlinge verstaanbaarheid tussen Faroëes-Yslands-Noors ==
[[Lêer:Keyboard Layout Faroese.png|duimnael|Die Faroëse toetsborduitleg is byna identies met die Deense een, maar het nog bykomend 'n ð.]]
Faroëes en Yslands is in die ''skryftaal'' wedersyds verstaanbaar. Al twee moderne tale spruit grammatikaal beskou uit die Oudwesnordiese tale. Die onderlinge verstaanbaarheid van die ''gesproke'' Faroëes en Yslands is daarenteen vandag beperk. Hammershaimb (1891) wys op die onderlinge verstaanbaarheid tussen Faroëes en Wes-Noorse dialekte wat betref die ooreenstemmende woordeskat.<ref name="FA I LIV">Hammershaimb (1891) Bd. I, bl. LIV.</ref> Tot vandag toe word ook dikwels gevra of die invloed van tweetaligheid onder die Faroërs nie dalk 'n belangrike rol kon speel nie, aangesien hulle Deens amper tot op moedertaalvlak leer en sodoende ook Noors goed sal kan verstaan.

Die Nordiese dialekkontinuum is vandag nog slegs vir die Vastelandskandinawiese dialekte in Noorweë, Swede en Denemarke vasgestel; in weerwil hiervan sal die Faroëse skryftaal vir baie Noorweërs egter redelik maklik verstaanbaar wees.<ref>Vergelyk die Noorse artikel [[:no:Ormurin langi]] waarin met enkele redes verduidelik word waarom die Faroëse teks vir die Nore leesbaar is.</ref>

Die ou koloniale taal Deens is met Faroëes nòg in skrif nòg in uitspraak onderlings verstaanbaar, hoewel hulle albei van 'n gemeenskaplike Oernordiese voorlopertaal afstam. [[Dene]] sonder die kennis van Faroëes kan in die reël slegs ten dele die geskrewe tekste ontsyfer en van die gesproke taal slegs enkele woorde deur aanvoeling erken. Die Faroërs leer egter Deens van hul derde skooljaar af en beheers dit (in die skryftaal) dikwels tot op moederstaalvlak. Die Faroëse aksent – of ''gøtudanskt'' genoem – hoor mens egter die meeste onder hierdie sprekers voorkom.

Al is Yslands en Faroëes uit al die Oudwesnordiese Skandinawiese tale volgens die klank- en [[grammatika|spraakleer]] die naaste aan mekaar verwant, moet [[Yslanders]] en Faroërs met gelykmatige inspanning oefen om mekaar se tale te begryp.<ref name="Loanwords 44">Tórður Jóansson: ''English loanwords in Faroese''. Fannir, Tórshavn 1997 (bl.&nbsp;44&nbsp;ff Faroese phonology and grammar)</ref> Oor die algemeen word bevind dat Faroëes die meeste van die oorsprongtaal afgewyk het as Yslands. Dit sien mens veral by die vervoeging van die selfstandige naamwoorde en werkwoorde, wat eenvoudiger vervoeg word as in die Oudnoorse tale, maar heelwat ingewikkelder is as in Deens.<ref name="Far 369">Faroese, bl. 369</ref>

Faroëes word met die [[Latynse alfabet]] waartoe 'n aantal tekens toegevoeg is, geskryf: ''Á/á'', ''Í/í'', ''Ó/ó'', ''Ú/ú'', ''Ý/ý'', ''Ð/ð'' (''edd''), ''Ø/ø'' en ''Æ/æ''. Die letters ''c'', ''q'', ''w'', ''x'' en ''z'' word nie gebruik nie. Die spesiale letter edh (ð) word op verskillende maniere uitgespreek. Meestal is dit stom.

Die struktuur van Faroëes is baie soos die van [[Yslands]]. Enkele verskille is:
* '''etimologiserende skryfwyse''': die spelling van Faroëes wyk, in teenstelling met dié van Yslands, baie sterk af van die uitspraak. Die spelling is in 1846 deur V.U. Hammarshaimb vasgelê. Danksy die etimologiserende spelling kan Faroërs en Yslanders mekaar se taal met 'n bietjie inspanning lees.
* '''dialekte''': Yslands het nie juis dialekte nie, terwyl  Faroëes 'n groot verskeidenheid van dialekte het.
* '''fonologie''': in Faroëes ontbreek die dentale frikatiewe (Engels ''th'').
* '''suiwerheid''': Faroëes het net soos Yslands tradisioneel 'n sterk puristiese neiging, maar in Faroëes, met name in die spreektaal, is daar tog aanmerklik meer (Deense) leenwoorde opgeneem.

== Dialekte ==
[[Lêer:Faroe islands isoglosses - main dialects.png|duimnael|Die belangrikste isoglosse en hoofdialekte op die Faroëreiland. Die rooi isoglos verdeel Faroëes in 'n Noord- en Suiddialek en is die hoofisoglos. Die hoofdialekte is op die oppervlak ingekleur: in ligblou, die Noord-Eilanddialek; in liggroen die Tórshavnse dialek en in ligrooi die Suid-Eiland-dialek]]
Ten spyte van die relatief klein bevolking en die oppervlakte wat die Faroëreilande bied, het die geografie van die eilande aanleiding gegee tot die ontwikkeling van verskeie dialekte (in teenstelling met wat mens sou kry op 'n uitgestrekte en aaneenlopende vaste eiland). Die belangrikste isoglos skei die Skopunarfjørður as waterstraat tussen Sandoy en Streymoy (deur die ''rooi isoglos'' op die aangrensende illustrasie). Dit deel die Faroëse taal in die hoofgroepe:
* Noorddialek (Noordfjorddialek)
* Suiddialek (Suidfjorddialek)

Die skeiding van beide hoofdialekte vind in die 15de eeu plaas. Die tipiese kenmerke sluit in:<ref name="Loanwords 44" />

{|class="wikitable"
|+ Hoofdialekte sedert die 15de eeu.
|-
! align="center" | Oudnoors
! colspan="2" align="center" | Faroëes
|-
| align="center" | &nbsp;
| align="center" | Noord
| align="center" | Suid
|-
! ó
| [ɛu]
| [ɔu]
|-
! ei
| [ɔi]
| [ai]
|-
! æ
| [ɛː] -> [ɛa]
| [eː]
|}

Die dialekgroepe van die noordfjords verdeel in die:
* Eysturoy-dialek (+Sundalag-dialek)
* Noord-Eiland-dialek (deur die ''blou isoglos'' op die afgebeelde illustrasie)
* Tórshavn-dialek (Südstreymoy-dialek met Hestur en Koltur)
* Vágar-dialek (met Mykines)

Bogenoemde kan ook in twee groepe saamgevoeg word: Tórshavn-Vágar en Eysturoy-Noord-Eiland (deur die ''groen isoglos'' op die beeld afgesonder).

Die suidfjordse dialekgroepe verdeel in die:
* Dialek van Sandoy, Skúvoy en Stóra Dímun
* Suðuroy-dialek (aan die suide van die Suðuroyarfjørður met sy eie lekseme en vorme en verdere plaaslike dialekte – deur die turkooisgekleurde isoglos op die afgebeelde illustrasie)

Die standaardtaal is die dialekte van Vágar of Tórshavn. Die sprekers van sowel die Noord-Eiland- as die Suðuroy-dialekte kan mens die duidelikste hiervan onderskei. Daarom blyk dit sinvol om van drie hoofgroepe te praat:
# Noord-Eiland-Eysturoydialek (ligblou)
# Suidfjorddialek (ligrooi)
# Tórshavn-Südstreymoy-Vágar-dialek (liggroen ingekleur op die kaart)

Hierby vorm 1. en 2. weer saam 'n groep wat duidelik van 3. onderskei kan word. Die Skopunarfjørður het daarom dus 'n soortgelyke betekenis vir die Faroëse taal as die [[Benrathlyn]] vir die Duitse taal.

Reeds aan die einde van die 18de eeu skryf Jens Christian Svabo in sy voorwoord van die ''Dictionarium Færoense'' oor hierdie drie hoofdialekte. Die Noord-Eiland-dialek en die Suid-Eiland-dialek beskou hy as die "suiwerste" Faroëes, terwyl hy Tórshavns as "besmet" kenmerk.<ref>Svabo 18. Juni 1773 im Vorwort zum 4.&nbsp;Manuskript des ''Dictionarium Færoense'' (Band&nbsp;2 (1970), bl. XVII)</ref> Svabo voer aan hierdie taalbesmetting van die Tórshavnse dialekte kan vermoedelik teruggevoer word na die invloed op daardie gebied deur die koloniale taal Deens.<ref>Faroese (2004), bl. 340</ref>

Faroëes het tot vandag toe geen standaarduitspraak nie. Die Faroërs boots die dialek van Tórshavn/Südstreymoy na, wat ook die grootste sprekerstal het.

== Geskiedenis ==
{| class="wikitable" title="Sprachstufen des Färöischen"
!
!Gesproke taal
!Skryftaal
|-
|900–1400
| Oudwesnoors ''(norrønt)''
| Oudwesnoors ''(norrønt)''
|-
|1400–1600
| Oudfaroëes ''(miðaldarføroyskt)''
| Oudfaroëes ''(miðaldarføroyskt)''
|-
|1600–1770
| Laat-Oudfaroëes of Nieufaroëes ''(føroyskt)''
| – (Deens)
|-
|1770–1846
| Nieufaroëes ''(føroyskt)''
| Nieufaroëse fonetiese skrif (Svabo)
|-
|1846–vandag
| Nieufaroëes ''(føroyskt)''
| Woordherkomstige spelreëls (Hammershaimb)
|}

Die huidige Faroëes se skrif lyk op dié van Oudnoors, maar dit het in so 'n mate klankverskuiwings ondergaan dat ons vandag twee hoofvariëteite (Noord en Suid) ken.

{|class="wikitable"
|+ Klankverskuiwings Oudnoors → Faroëes<ref name="Loanwords">Volgens Hjalmar Petersen in: Tórður Jóansson: ''English loanwords in Faroese''. Tórshavn: Fannir 1997, b. 45 (in rooi: korreksies aangebring, 21 Julie 2008)</ref>
|-
! colspan="4" align="center" | 9de eeu<br />(Oudnoors)
! colspan="4" align="center" | 14de eeu<br />(Vroeg-Faroëes)
! colspan="4" align="center" | 16de eeu<br />(Oudfaroëes)
! colspan="4" align="center" | 17de eeu<br />(Laat-Oudfaroëes)
! colspan="4" align="center" | 20ste eeu<br />(Nieufaroëes)
! colspan="4" | &nbsp;
|-
| colspan="4" align="center" | &nbsp;
| colspan="4" align="center" | &nbsp;
| colspan="2" align="center" | Noord
| colspan="2" align="center" | Suid
| colspan="2" align="center" | Noord
| colspan="2" align="center" | Suid
| colspan="2" align="center" | Noord
| colspan="2" align="center" | Suid
| colspan="4" | &nbsp;
|-
| colspan="4" align="center" | &nbsp;
| colspan="4" align="center" | &nbsp;
| colspan="2" align="center" | lank
| colspan="2" align="center" | lank
| align="center" | lank
| align="center" | kort
| align="center" | lank
| align="center" | kort
| align="center" | lank
| align="center" | kort
| align="center" | lank
| align="center" | kort
| colspan="4" | &nbsp;
|-
! colspan="4" align="center" | i
| colspan="4" align="center" | /i/
| colspan="4" align="center" | /iː/
| align="center" | /iː/
| align="center" | /ɪ/
| align="center" | /iː/
| align="center" | /ɪ/
| align="center" | [iː]
| align="center" | [ɪ]
| align="center" | [iː]
| align="center" | [ɪ]
! i
|-
! colspan="4" align="center" | y
| colspan="4" align="center" | /y/
| colspan="4" align="center" | /iː/
| align="center" | /iː/
| align="center" | /ɪ/
| align="center" | /iː/
| align="center" | /ɪ/
| align="center" | [iː]
| align="center" | [ɪ]
| align="center" | [iː]
| align="center" | –
! y
|-
! colspan="4" align="center" | e
| colspan="4" align="center" | /e/
| colspan="4" align="center" | /eː/
| align="center" | /eː/
| align="center" | /ɛ/
| align="center" | /e/
| align="center" | /ɛ/
| align="center" | [eː]
| align="center" | [ɛ]
| align="center" | [eː]
| align="center" | [ɛ]
! e
|-
! colspan="4" align="center" | ø
| colspan="4" align="center" | /ø/
| colspan="2" align="center" | /øː/
| colspan="2" align="center" | /ø/
| align="center" | /øː/
| align="center" | /œ/
| align="center" | /øː/
| align="center" | /œ/
| align="center" | [øː]
| align="center" | [œ]
| align="center" | [øː]
| align="center" | [ʏ]
! ø
|-
! colspan="4" align="center" | u
| colspan="4" align="center" | /u/
| colspan="4" align="center" | /uː/
| align="center" | /uː/
| align="center" | /ʊ/
| align="center" | /uː/
| align="center" | /ʊ/
| align="center" | [uː]
| align="center" | [ʊ]
| align="center" | [uː]
| align="center" | [ʊ]
! u
|-
! colspan="4" align="center" | o
| colspan="4" align="center" | /o/
| colspan="2" align="center" | /oː/
| colspan="2" align="center" | /o/
| align="center" | /oː/
| align="center" | /ɔ/
| align="center" | /oː/
| align="center" | /ɔ/
| align="center" | [oː]
| align="center" | [ɔ]
| align="center" | [oː]
| align="center" | [ɔ]
! o
|-
! colspan="4" align="center" | ǫ
| colspan="4" align="center" | /ɔ/
| colspan="4" align="center" | /øː/
| align="center" | /øː/
| align="center" | /œ/
| align="center" | /øː/
| align="center" | /œ/
| align="center" | [øː]
| align="center" | [œ]
| align="center" | [øː]
| align="center" | [ʏ]
! ø
|-
! colspan="4" align="center" | a
| colspan="4" align="center" | /a/
| colspan="4" align="center" | /ɛː/
| align="center" | /ɛː/
| align="center" | /ɛ/
| align="center" | /ɛː/
| align="center" | /ɛ/
| align="center" | [ɛa]
| align="center" | [a]
| align="center" | [ɛa]
| align="center" | [a]
! a
|-
| colspan="24" align="left" | Lang vokaal -> Diftong
|-
! colspan="4" align="center" | í
| colspan="4" align="center" | /iː/
| colspan="4" align="center" | /ʊɪ/
| align="center" | /ʊɪ/
| align="center" | /ʊɪ̯/
| align="center" | /ʊɪ/
| align="center" | /ʊɪ̯/
| align="center" | [ui]
| align="center" | [ʊɪ̯]
| align="center" | [ui]
| align="center" | [ʊɪ̯]
! í
|-
! colspan="4" align="center" | ý
| colspan="4" align="center" | /yː/
| colspan="4" align="center" | /ʊɪ/
| align="center" | /ʊɪ/
| align="center" | /ʊɪ̯/
| align="center" | /ʊɪ/
| align="center" | /ʊɪ̯/
| align="center" | [ui]
| align="center" | [ʊɪ̯]
| align="center" | [ui]
| align="center" | [ʊɪ̯]
! ý
|-
! colspan="4" align="center" | æ
| colspan="4" align="center" | /ɛː/
| colspan="2" align="center" | /ɛː/
| colspan="2" align="center" | /eː/
| align="center" | /ɛː/
| align="center" | /ɛ/
| align="center" | /eː/
| align="center" | /ɛ/
| align="center" | [ɛa]
| align="center" | [a]
| align="center" | [eː]
| align="center" | [ɛ]
! æ
|-
! colspan="4" align="center" | ǿ
| colspan="4" align="center" | /øː/
| colspan="4" align="center" | /øː/
| align="center" | /øː/
| align="center" | /œ/
| align="center" | /øː/
| align="center" | /œ/
| align="center" | [øː]
| align="center" | [œ]
| align="center" | [øː]
| align="center" | [ʏ]
! ø
|-
! colspan="4" align="center" | ú
| colspan="4" align="center" | /uː/
| colspan="4" align="center" | /ʉu/
| align="center" | /ʉu/
| align="center" | /ʉʏ/
| align="center" | /ʉu/
| align="center" | /ʉʏ̯/
| align="center" | [ʉu]
| align="center" | [ʏ]
| align="center" | [ʉu]
| align="center" | [ʏ]
! ú

|-
! colspan="4" align="center" | ó
| colspan="4" align="center" | /oː/
| colspan="4" align="center" | /ɔu/
| align="center" | /ɛu/
| align="center" | /ɜ/
| align="center" | /ɔu/
| align="center" | /ɔ/
| align="center" | [ɛu]
| align="center" | [ɜ]
| align="center" | [ɔu]
| align="center" | [ɔ]
! ó
|-
! colspan="4" align="center" | ǭ und á
| colspan="4" align="center" | /aː/
| colspan="4" align="center" | /aː/
| align="center" | /ɔː/
| align="center" | /ɔ/
| align="center" | /ɔː/
| align="center" | /ɔ/
| align="center" | [ɔa]
| align="center" | [ɔ]
| align="center" | [ɔa]
| align="center" | [ɔ]
! á
|-
| colspan="24" align="left" | Egte Diftonge
|-
! colspan="4" align="center" | au
| colspan="4" align="center" | /au/
| colspan="4" align="center" | /ɛɪ/
| align="center" | /ɛɪ/
| align="center" | /ɛɪ̯/
| align="center" | /ɛɪ/
| align="center" | /ɛɪ̯/
| align="center" | [ɛi]
| align="center" | [ɛ]
| align="center" | [ɛi]
| align="center" | [ɛ]
! ey
|-
! colspan="4" align="center" | øy
| colspan="4" align="center" | /øʏ/
| colspan="4" align="center" | /ɔɪ/
| align="center" | /ɔɪ/
| align="center" | /ɔɪ̯/
| align="center" | /ɔɪ/
| align="center" | /ɔɪ̯/
| align="center" | [ɔi]
| align="center" | [ɔ]
| align="center" | [ɔi]
| align="center" | [ɔ]
! oy
|-
! colspan="4" align="center" | ei
| colspan="4" align="center" | /ɛi/
| colspan="4" align="center" | /aɪ/
| align="center" | /aɪ/
| align="center" | /aɪ̯/
| align="center" | /aɪ/
| align="center" | /aɪ̯/
| align="center" style="color:red;" | [ɔi]
| align="center" style="color:red;" | [ɔ]
| align="center" | [ai]
| align="center" | [aɪ̯]
! ei
|}
=== Oudwesnoors ===
[[Lêer:Faroe stamp 059 runen stone.jpg|duimnael|Die Sandavágssteen uit die 12de eeu lui: ''Þorkell Önondarsonr, austmaðr af Rogalandi, bygði þenna stað fyrst''. ("Torkil Önundarson, Oosman van Rogaland, het hierdie plek eerste bewoon.“) Die woord "austmaðr" verwys na iemand afkomstig van die ooste van die eiland, in hierdie geval Noorweë.]]
[[Lêer:Sheep Letter, p 1.jpg|duimnael|Die Skaapbrief van 1298 is die oudste Oudnoorse dokument in die biblioteek van die Universiteit Lund in Swede. Dit is terselfdertyd ook die oudste dokument van die Faroëreiland. Hierin kom die eerste Faroëse afwykings van die Oudnoorse taal te voorskyn.]]
[[Lêer:Faroe stamp 462 the 100th faroese stamp by slania - stamp.jpg|duimnael|Die Faroëse kettingdans het tienduisende verse van die ou Faroëse dansballades en deur hierdie mondelingse oorlewering laastens ook die Faroëse taal laat behoue bly, totdat hulle uiteindelik teen die einde van die 18de eeu deur Jens Christian Svabo opgeteken is.]]
Oudwesnoors sit in die 9de eeu (gedurende die Wikingtyd) op die Faroëreiland voet aan wal. Die meeste nedersetters was afkomstig uit suidwes-Noorweë. Die Gaeliese taalreste toon dat 'n deel van die Noorse immigrante oor die Britse eilande aangekom het.<ref name="Lockwood 1983.1">Lockwood (1983), bl. 1</ref>

Deur die kerstening van die Faroëreiland in omstreeks 1000 behoort die eiland aan Noorweë, wat sy taalinvloed verder op die eiland inburger. Die Noorse fonetiek, morfologie, woordeskat en sinsbou vind ook neerslag in die Faroëse taal.<ref name="Lockwood 1983.1" />

Die oudste bekende runesteen wat op die Faroëreiland gevind is, is die Kirkjubøstein van omstreeks 1000. Die Sandavágsstein dateer uit die 12de eeu en die Fámjinsstein uit die 16de eeu. Laasgenoemde maak deels gebruik van die Runeskrif, soos dit die gebruik was tot in die tyd na die Hervorming.

Tot in die 13de eeu is daar geen onderskeid te bemerk tussen die Wes-Noorse Faroëreilandtaal en Vastelandnoors nie.

Die eerste Faroëse dokument wat in die Latynse skrif geskrywe staan is die ''Skaapbrief'' („Seyðabrævið“) uit 1289. Hier kan reeds enkele afwykings van Oudnoors bespeur word, byvoorbeeld ''girða'' staan in die plek van ''gærda'' ("omhein").

Die [[Swart Dood]] van omstreeks 1350 het die helfte van die Faroëse bevolking uitgewis. Die nuwe aankomelinge uit Noorweë het die Þ-klank geleidelik uit die taal geweer, soos dit wel in die Húsavíkbriewe nog voorkom.<ref>So byvoorbeeld staan daar in die plek van ''þar til'' die Nieufaroëse ''hartil'' ("daarnatoe/soontoe")</ref>

In 1380 val die Faroërs saam met die eiland in die Personelunie van Denemarke en Noorweë en daarmee in die praktyk onder Deense heerskappy, omdat hierdie Noord-Atlantiese eiland as een van die Noorweegse kolonies beskou is.

=== Oudfaroëes ===
Eers vanaf die 15de eeu kom 'n eiesoortige Faroëse variëteit van die Noorse taal tot stand, sodat '''Oudfaroëes''' hom onderskei van die Oudnoors, Yslands of Noors.<ref name="Far 372">Faroese (2004), bl. 372</ref> In die Faroëse standaardleerboek ''Mállæra'' (1997) word hierdie taalstadium ook die "Middeleeuse Faroëes" (''miðaldarføroyskt'') genoem.<ref name="Mállæra20">''Mállæra'' (1997), bl. 20</ref>

Die taalkundige bewyse is hier in die Húsavíkbriewe („Húsavíkarbrøvini“) te vinde wat uit die jare 1403 tot 1405 dateer. Aan die hand van die skryffoute van die Oudnoorse taal kan afgelei word in hoeverre die Faroëse uitspraak begin afwyk het. So staan daar op 'n kol ''hrentadi'' pleks van die korrekte Oudnoorse ''rentaði'' ("rente oploop"), wat volgens Jakobsen<ref>Jakob Jakobsen: ''Diplomatarium Færoense'' 1907 (bl. 37)</ref> en Matras<ref>Christian Matras: „Færøsk Sprog“. In: ''Kulturhistorisk leksikon for nordisk middelalder fra vikingetid til reformationstid'' Kopenhagen 1960 (bl. 82)</ref> 'n aanduiding is dat daar in Faroëes nou geen /h/ meer voor die /r/ gekom nie. In hierdie geval het die onsekere skrywer die letter voor die woord gaan voeg, waar dit ook in die oorspronklike Oudnoors nie tuisgehoort het nie. Nog 'n voorbeeld is ''huast'' pleks van ''kvask'' ("self gesê"). Hier was /kv/ die etimologieskorrekte uitspraak, maar omdat die Faroëse /hv/ nou die plek van die /kv/ ingeneem het, kon die skrywer ook hier nie meer die klanke van mekaar onderskei nie.<ref name="Far 372" />

Hier is 'n voorbeeld met die spelfout "hrentadi". Dit is opvallend hoe nouliks die Oudnoorse/Oudfaroëse tekste met die hedendaagse grammatika ooreenstem:

<blockquote>Oudfaroëes: ''en so mykid j Hiatlande ad segs skillingar ok xl hrentadi leigan a huerium tolf manadum …''
<br />Nieufaroëes: ''og so mikið í Hetlandi, at seks og fjøruti skillingar rentaði leigan á hvørjum tólv mánaðum …''
<br />Vertaling: ''en so baie in Shetland, dat vir die lening oor die twaalf maande sesenveertig sjielings rente oploop...''</blockquote>

=== Ouer Nieufaroëes ===
Die Hervorming in 1538 op die Faroëreiland bring mee dat Deens as die enigste skryftaal finaal ingestel word.<ref name="Kölbl13">Kölbl (2004), bl. 13 f</ref> Vanaf omstreeks 1600 praat mens van die '''Nieufaroëse taal'''<ref name="Kölbl13" /> wat in drie hoofdialekte opgedeel is. Die taaltydperk tot 1750 staan ook as ''Oud-Nieufaroëes'' bekend.<ref name="Lockwood 1983.3">Lockwood (1983). bl. 3</ref>

Na die Hervorming deel Faroëes 'n soortgelyke lot met Noors: Deens word die kerktaal, regstaal en onderwystaal, wat gepaardgaan met Deense handboeke en Deense ontspanningsletterkunde. Daarteenoor waak die Yslanders ([[Ysland]] was ook 'n Deense kolonie) in hierdie tyd egter oor hul ou taal en bou dit op Oudnoors as die brontaal uit. Yslands kon sodoende as letterkundetaal weer voortbestaan en die hele volk deur een standaardtaal verenig, terwyl die Faroëse en Noorse taal in vele dialekte versplinter het.<ref name="FA I LIV" />

'n Faroëse skryftaal het sedert die Hervorming nie meer bestaan nie. Dit kon egter – anders as in Noorweë – in die ou ballades en die wydverspreide alledaagse geselstaal voortleef. Tot aan die einde van die 18de eeu kom slegs sporadiese skryfstukke voor. So bestaan daar byvoorbeeld 'n dokument van 1532 wat 'n versameling Noorse wetgeskrifte vervat en aan Jógvan Heinason (1541–1602) behoort het.<ref name="FA I LIV" />

Die meeste dokumente met betrekking tot die Faroërs word na die Hervorming in Deens geskrywe, hoewel daarin ook enkele Faroëse woorde deurskemer soos veral plek- en persoonsname. Die belangrikste bronne hier is die ''jarðabøkur'' (grondregisters sedert 1584 bygehou) en ''tingbøkur'' (hofrekords sedert 1615 bygehou). Hier toon die tekste byvoorbeeld dat die Ð-klank nie meer uitgespreek word nie.<ref>Faroese (2004), bl. 373</ref>

In die eerste boek oor die Faroërs, ''Færoæ & Færoa Reserata'', skryf Lucas Debes in 1673:

{{cquote|
Hul taal is Noors; deesdae praat hulle egter meestal Deens. Hulle het ewenwel baie ou Noorse woorde behou, en 'n mens bemerk 'n groot verskil in hul uitspraak tussen diegene wat op die noordelike eilande bly en diegene wat op die suidelike eilande bly.|Lucas Debes: Færoæ & Færoa Reserata 1673 (Natürliche und Politische Historie der Inseln Färöe, 1757)<ref>Lucas Jacobson Debes: ''Natürliche und Politische Historie der Inseln Färöe''. Kopenhagen und Leipzig 1757. Neu herausgegeben und kommentiert und mit einem Nachwort versehen von Norbert B. Vogt. Mülheim a.d. Ruhr, 2005 (S.&nbsp;150 [247])</ref>
}}

'n Mens beskou in Debes se tyd met ander woorde die Faroëse landstaal dikwels nog as 'n soort Noors. Hammershaimb wys in sy ''Færøsk Anthologi'' van 1891 op 'n feesrede wat Debes aanhaal,<ref>Lucas Jacobson Debes: ''Færoæ & Færoa Reserata''. Kopenhagen 1673, bl.&nbsp;261 (in die Duitse vertaling van 1757 gaan dit verlore)</ref> waarin, ten spyte van die Deense karakter, Oudnoorse uitdrukkings herkenbaar is.<ref name="FA I LIV" /> Debes maak ook op ander plekke in sy reisbeskrywing gebruik van tipies Faroëse begrippe.

In die ou dansballades het verouderde woorde en vervoeginge gedeeltelik oorleef, maar dit is meestal onmoontlik om hulle volgens tydperke in te deel.<ref>Faroese (2004), bl. 374</ref> Hierdie woorde en vorme is in die huidige ''Føroysk orðabók'' opgeneem en ooreenkomstig aangedui wat die begryplikheid van die ou balladewerke vergemaklik.

Die eerste geskrewe fragmente van die Faroëse ballade word in 1639 deur die Deense oudheidkenner Ole Worm versamel.<ref name="Lockwood 1983.2">Lockwood (1983), bl. 2</ref>

=== Fonetiese transkripsie van Nieufaroëes ===
==== Svabo ====
Die eerste pionier van die geskrewe Faroëes was die geleerde Jens Christian Svabo (1746–1824).<ref name="Far 374">Faroese (2004), bl. 374 f</ref> In die kader van sy ''Indberetninger fra en Reise i Færø 1781–82'' versamel hy ou Faroëse ballades en skryf hulle heel eerste neer. Dit is egter eers lank na sy dood gedruk. Svabo se spelwyse is na die Vágardialek aangepas;<ref name="FA I LV">Hammershaimb (1891), Bd. I, bl. LV</ref> reeds 'n poging tot standaardisering. Sy  ''Dictionarium Færoense'' (omstreeks 1773) is die eerste Faroëse woordeboek. Dit bestaan uit sewe bekende manuskripte en word in 1966 heruitgegee. Dit is 'n Faroëes-Deens-Latynse woordeboek. Svabo skryf die woordeboek met die gedagte dat Faroëes sou uitsterf, en probeer nog die taal vir die nageslag te boekstaaf.

Hier is 'n voorbeeld van Svabo se klankgetroue en opvallend konsekwente spelwyse:

{| class="wikitable"
!Svabo
!IPA-Fonetiese transkripsie
!Moderne Faroëes
!Vertaling
|-
|Aarla vear um Morgunin<br />Seulin roär uj Fjødl<br />Tajr seuü ajn so miklan Mann<br />rujä eav Garsiä Hødl.
|[[IPA|ɔaɹla vɛaɹ ʊm mɔɹgunɪn<br />sɔulɪn ɹoːaɹ ʊi fjœdl<br />taiɹ sɔuː ain so mɪklan manː<br />ɹʊija ɛav garsia hœdl]]
|Árla var um morgunin<br />sólin roðar í fjøll<br />teir sóu ein so miklan mann<br />ríða av Garsia høll
|Dit was vroeg in die môre<br />(toe) die son die berge rooigekleur het<br />(dat) hulle 'n groot man<br />vanaf Garsia se paleis gesien<ref>Werkwoord verskuif na die volgende reël om in Afrikaans sin te maak: "gesien" is die vertaling van "sóu" in die derde reël.</ref> ry het.
|}
Svabo se skryfwyse van die Vágardialek teen die einde van die 18de eeu toon dat die Faroëse taal sedertdien geensins van uitspraak verander het nie. Die verandering deur /ó/ as /eu/ te skrywe, weerspieël die dialekuitspraak noord van die Suðuroy-Tórshavn-isoglos (die pers isoglos op die kaart bo) as [œu] pleks van [ɔu].<ref name="Far 374" />

==== Schrøter se Sigurdliedere ====
Op die eerste gedrukte boek in Faroëes pryk die Deense titel ''Færøiske Qvæder om Sigurd Fofnersbane og hans Æt''. Dit is in 1822 deur die Deense predikant Hans Christian Lyngbye (1782–1837) geskryf en beskryf die Sigurdliedere wat deur sy Faroëse kollega, Johan Henrik Schrøter (1771–1851), versamel is.

Hier is 'n voorbeeld van Schrøter se spelwyse in die boek van 1822, wat baie op dié van Svabo s'n lyk. Hier is ook die skryfwyse baie nader aan die daadwerklike (standaard)uitspraak as die hedendaagse spelwyse:

{| class="wikitable"
!Schrøter
!IPA-Fonetiese transkripsie
!Moderne Faroëes
!Vertaling
|-
|Brinild situr uj gjiltan Stouli,<br />Teâ hit veâna Vujv,<br />Drevur hoon Sjúra eâv Nordlondun<br />Uj Hildarhaj tiil sujn.
|{{IPA-Text|bɹiːn(h)ɪld siːtʊɹ ʊi ʤɪltʊn stɔulɪ<br />tɛa hɪtː vɛana vʊiv<br />dɹevʊɹ hoːn ʃʉuɹa ɛav noːɹlɔndʊn<br />ʊi hɪldaɹhai tiːl sʊin}}
|Brynhild situr í gyltum stóli,<br />tað hitt væna vív,<br />dregur hon Sjúrða av Norðlondum<br />í Hildarheið til sín.
|Brunhild sit op 'n goue stoel,<br />die mooi vrou<br />trek haar Sigurd uit die Noordland aan<br />na Hilde se heide.
|}

== Verwysings ==
{{Verwysings|2}}

== Eksterne skakels ==
{{Interwiki|kode=fo}}
{{Commons-kategorie inlyn|Faroese language}}
* [http://www.obg.fo/fob/fob.php?leitord= Føroysk orðabók] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150421075054/http://www.obg.fo/fob/fob.php?leitord= |date=21 April 2015 }}, Orðabókagrunnurin (die Verklarende Woordeboek van Faroëes, 1998)
* [http://sprotin.fo/dictionaries_dictionary.php Gratis aanlynwoordeboeke, o.a. Faroëes-Engels; -Deens, -Duits, -Spaans, -Italiaans, -Russies] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150801022832/http://sprotin.fo/dictionaries_dictionary.php |date= 1 Augustus 2015 }}, sprotin.fo
* [http://www.websters-online-dictionary.org/definition/Faeroese-english websters-online-dictionary.org Faroese-English] (Aanlynwoordeboek: Faroëes-Engels).

{{wikt|Faroëes}}
{{Germaans}}

{{Normdata}}

{{DEFAULTSORT:Faroees}}
[[Kategorie:Noord-Germaanse tale]]
[[Kategorie:Tale van Denemarke]]
[[Kategorie:Faroëreilande]]