Wys bron van Engels

:''Hierdie artikel handel oor die Engelse taal. Sien gerus [[Engels (dubbelsinnig)]] vir ander artikels met 'n soortgelyke titel.''
{{Inligtingskas Taal
|naam=Engels
|inheemsenaam=''English''
|uitspraak=[ˈɪŋɡlɪʃ]
|familiekleur=Indo-Europees
|state={{vlagland|Australië}}<br />{{vlagland|Belize}}<br />{{vlagland|Botswana}}<br />{{vlagland|Burundi}}<br />{{vlagland|Eritrea}}<br />{{vlagland|eSwatini}}<br />{{vlagland|Ethiopië}}<br />{{vlagland|Filippyne}}<br />{{vlagland|Ghana}}<br />{{vlagland|Guyana}}<br />{{vlagland|Ierland}}<br />{{vlagland|Indië}}<br />{{vlagland|Jamaika}}<br />{{vlagland|Kameroen}}<br />{{vlagland|Kanada}}<br />{{vlagland|Kenia}}<br />{{vlagland|Lesotho}}<br />{{vlagland|Liberië}}<br />{{vlagland|Malawi}}<br />{{vlagland|Maleisië}}<br />{{vlagland|Namibië}}<br />{{vlagland|Nieu-Seeland}}<br />{{vlagland|Nigerië}}<br />{{vlagland|Pakistan}}<br />{{vlagland|Papoea-Nieu-Guinee}}<br />{{vlagland|Rwanda}}<br />{{vlagland|Sierra Leone}}<br />{{vlagland|Singapoer}}<br />{{vlagland|Soedan}}<br />{{vlagland|Suid-Afrika}}<br />{{vlagland|Suid-Soedan}}<br />{{vlagland|Tanzanië}}<br />{{vlagland|Uganda}}<br />{{vlagland|Verenigde Koninkryk}}<br />{{vlagland|Verenigde State}}<br />{{vlagland|Zambië}}<br />{{vlagland|Zimbabwe}}
|streek=[[Afrika]], [[Asië]], [[Europa]], [[Noord-Amerika]], [[Oseanië]]
|sprekers=335 miljoen (as moedertaal)<ref name="Ethnologue">{{cite web |url=https://www.ethnologue.com/language/eng |title=Ethnologue: Languages of the World, Seventeenth edition, English |publisher=[[Ethnologue]] |access-date=25 Augustus 2018 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615015141/https://www.ethnologue.com/language/ENG |archive-date=15 Junie 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref name="economist">{{en}} [https://www.economist.com/world/europe/displayStory.cfm?Story_ID=883997 The Triumph of English], The Economist, 20 Desember 2001</ref><br />250 miljoen (as tweede taal)<ref name="Ethnologue" /><ref name="economist" /><br />1,8 miljard (as derde taal)<ref name="wwenglish">{{en}} {{cite web |url=https://www.ehistling-pub.meotod.de/01_lec06.php |title=Lecture 7: World-Wide English |accessdate=26 Maart 2007 |publisher=<sub>E</sub>HistLing |archive-date= 1 April 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070401233529/https://www.ehistling-pub.meotod.de/01_lec06.php |url-status=bot: unknown }}</ref>
|rang=11
|skrif=[[Latynse alfabet]]
|fam1=[[Indo-Europese tale|Indo-Europees]]
|fam2=[[Germaanse tale|Germaans]]
|fam3=[[Wes-Germaanse tale|Wes-Germaans]]
|fam4=Hoog-Duits
|nasie={{vlagland|Verenigde Nasies}}<br />[[Lêer:Vlag van die AU.png|22px]] [[Afrika-unie]]<br />[[Lêer:Vlag van die Britse Statebond.png|22px]] [[Britse Statebond]]<br />{{vlagland|Europese Unie}}<br />[[Lêer:NATO flag.svg|22px]] [[NAVO]]<br />[[Lêer:NAFTA logo.svg|22px]] [[NAFTA]]<br />{{vlagland|Australië}}<br />{{vlagland|Belize}}<br />{{vlagland|Botswana}}<br />{{vlagland|Burundi}}<br />{{vlagland|Eritrea}}<br />{{vlagland|eSwatini}}<br />{{vlagland|Ethiopië}}<br />{{vlagland|Filippyne}}<br />{{vlagland|Ghana}}<br />{{vlagland|Guyana}}<br />{{vlagland|Ierland}}<br />{{vlagland|Indië}}<br />{{vlagland|Jamaika}}<br />{{vlagland|Kameroen}}<br />{{vlagland|Kanada}}<br />{{vlagland|Kenia}}<br />{{vlagland|Lesotho}}<br />{{vlagland|Liberië}}<br />{{vlagland|Malawi}}<br />{{vlagland|Maleisië}}<br />{{vlagland|Namibië}}<br />{{vlagland|Nieu-Seeland}}<br />{{vlagland|Nigerië}}<br />{{vlagland|Pakistan}}<br />{{vlagland|Papoea-Nieu-Guinee}}<br />{{vlagland|Rwanda}}<br />{{vlagland|Sierra Leone}}<br />{{vlagland|Singapoer}}<br />{{vlagland|Soedan}}<br />{{vlagland|Suid-Afrika}}<br />{{vlagland|Suid-Soedan}}<br />{{vlagland|Tanzanië}}<br />{{vlagland|Uganda}}<br />{{vlagland|Verenigde Koninkryk}}<br />{{vlagland|Verenigde State}}<br />{{vlagland|Zambië}}<br />{{vlagland|Zimbabwe}}
|agentskap=''geen''
|iso1=en|iso2=eng|iso3=eng
|kaart=[[Lêer:Anglospeak (subnational version).svg|duimnael|links|upright=1.5|
{{sleutel|#0000ff|Lande waar Engels of 'n Engelse kreool 'n inheemse meerderheidstaal is}}
{{sleutel|#78C0FF|Lande waar Engels 'n amptelike maar nie inheemse meerderheidstaal is nie}}]]
}}

'''Engels''' (''English'', [ˈɪŋɡlɪʃ], {{Audio|En-uk-English.oga|luister}}) is 'n [[Wes-Germaanse tale|Wes-Germaanse taal]] wat vanuit [[Engeland]] ontwikkel het. Dit is die derde mees algemene "eerste" taal (inheemse sprekers), met omtrent 335 miljoen mense in 2002. Engels het ''[[lingua franca]]''-status in baie dele van die wêreld, as gevolg van die militêre, [[ekonomie]]se, [[wetenskap]]like, [[politiek]]e en [[Kultuur|kulturele]] invloed van die [[Verenigde Koninkryk]] en later die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]]. Waar moontlik word omtrent alle studente wêreldwyd verplig om 'n bietjie Engels te leer, en kennis van Engels is feitlik 'n voorvereiste om te kan werk in vele velde en beroepe. Die meeste hoër akademiese inrigtings, byvoorbeeld, vereis 'n basiese vlak van Engels. 

== Betekenis ==
[[Lêer:EN English Language Symbol ISO 639-1 IETF Language Tag Icon.svg|duimnael|links|120px|EN: Engels gesimboliseer deur die taal-kode [[ISO 639-1]]]]
Moderne Engels, soms beskryf as die eerste wêreldwye [[lingua franca]]<ref>{{en}} {{cite web |title=Global English: gift or curse?
|url=http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract;jsessionid=92238D4607726060BCBD3DB70C472D0F.tomcat1?fromPage=online&aid=291932 |accessdate=4 April 2005}}</ref><ref name="Graddol" /> is die belangrikste internasionale taal vir [[kommunikasie]], wetenskap, [[lugvaart]], [[vermaak]], [[toerisme]], [[radio]], [[diplomasie]] en in die sakewêreld.<ref name="triumph">{{cite web |url=http://www.economist.com/world/europe/displayStory.cfm?Story_ID=883997 |title=The triumph of English |access-date=26 Maart 2007 |date=20 Desember 2001 |publisher=The Economist |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20170326145147/http://www.economist.com/world/europe/displayStory.cfm?Story_ID=883997 |archive-date=26 Maart 2017 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die uitbreiding van die [[taal]] vanaf die Britse eilande tot oor die hele wêreld het saam met die groei van die [[Britse Ryk]] begin, en aan die einde van die [[negentiende eeu]] was die taal reeds wêreldwyd versprei.<ref>{{cite web |url=http://www.ehistling-pub.meotod.de/01_lec06.php |title=Lecture 7: World-Wide English |access-date=26 Maart 2007 |publisher=eHistLing |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190426220657/http://www.ehistling-pub.meotod.de/01_lec06.php |archive-date=26 April 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die taal is dominant in die Verenigde State en deur sy groeiende ekonomiese en kulturele invloed en sy magstatus sedert die [[Tweede Wêreldoorlog]] het die posisie van die taal wêreldwyd versterk.<ref name="Graddol">{{cite web |url=http://www.britishcouncil.org/de/learning-elt-future.pdf |format=PDF |title=The Future of English? |access-date=15 April 2007 |year=1997 |author=David Graddol |publisher=The British Council |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20140628012917/http://www.britishcouncil.org/de/learning-elt-future.pdf |archive-date=28 Junie 2014 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref>

'n Goeie kennis van Engels is 'n vereiste in 'n aantal werkgebiede en beroepe soos [[geneeskunde]] en [[informatika]]; as gevolg daarvan verstaan ten minste een [[miljard]] mense die basiese beginsels van Engels. Dit is ook een van die ses [[Amptelike taal|amptelike tale]] van die [[Verenigde Nasies]].

Taalkundiges soos David Crystal erken dat een van die gevolge van die groei van Engels (nes ander wêreldwye tale) is dat die taalkundige diversiteit op baie plekke ter wêreld verlore gaan, in besondere [[Australasië]] en [[Noord-Amerika]].

== Geskiedenis ==
[[Lêer:Old norse, ca 900.PNG|duimnael|links|Geskatte verspreiding van Oud-Noors en verwante tale in die vroeë 10de eeu:
{{sleutel|#ff0000|Oud-Wes-Noors}}
{{sleutel|#ff9933|Oud-Oos-Noors}}
{{sleutel|#ff00ff|Oud-Goties}}
{{sleutel|#ffff00|Oud-Engels ([[Wes-Germaanse tale|Wes-Germaans]])}}
{{sleutel|#00ff00|Kontinentale Wes-Germaanse tale}}
{{sleutel|#0000ff|Krim-Goties ([[Oos-Germaanse tale|Oos-Germaans]])}}]]
Engels ontstaan uit vele Germaanse dialekte, wat na [[Groot-Brittanje]] gebring is deur die Angelsaksiese koloniste aan die begin van die 5de eeu, veral die [[Angel-Saksers|Angele-Saksers]] en die Jute.

Die taal word sterk beïnvloed deur die [[Oudnoors|Oud-Noorse taal]] van die [[Vikings]]. Na die Normandiese verowering van Engeland in [[1066]], ondervind die taal 'n sterk [[Frans]]e invloed en ontwikkel van [[Ou Engels]] tot [[Middelengels]]. 'n Rede vir die verandering was die algemene gebruik van leenwoorde uit die Normandiese woordeskat en die gebruik van Normandiese spelreëls. Hedendaagse Engels ontwikkel self daaruit en gaan voort met die opneem van buitelandse leenwoorde, veral uit [[Latyn]] en [[Grieks]]. Dit verkry ook leenwoorde vanuit die [[Indië|Indiese]] tale.

Die [[grammatika]]le struktuur van Engels is nog steeds oorwegend Germaans met enkele Romaans-ontleende sinskonstruksies. Van die totale Engelse [[woordeskat]] is baie woorde (ongeveer 60%) egter vanaf Franse en Latynse herkoms. Mense verwys soms na Engels as 'n oorbruggingstaal tussen die wêreld van die [[Germaanse tale|Germaanse]] en [[Romaanse tale]].

Met Engels word deurgaans soos volg geperiodiseer:
* Oudengels, [[7de eeu|7de]] en [[8ste eeu]], ook bekend as Angelsaksies, soos verklaar in [[Beowulf]].
* Middelengels, [[12de eeu|12de]]-[[15de eeu]], beïnvloed deur [[Normandies]] ('n [[Frans]]e [[dialek]]) na die [[slag van Hastings]].
* Nuwe-Engels, [[16de eeu]] tot hede

== Moderne gebruik ==
Die Engelse taal is vanaf die [[20ste eeu]] die invloedrykste [[taal]] ter wêreld. Dit is deels as gevolg van die Britse koloniale uitbreiding in die [[19de eeu]] waardeur ''Engels'' in baie voormalige kolonies nog steeds die vernaamste (amptelike en bestuurs-) taal is, maar veral ook deur die kulturele en wetenskaplike dominerende Verenigde State.

== Eerste taal ==
Engels is die amptelike taal van onder andere [[Australië]], [[Belize]], [[Nieu-Seeland]] en [[Nigerië]] en een van die amptelike tale van onder andere [[Kanada]], [[Republiek van Ierland|Ierland]] en [[Suid-Afrika]]. Engels funksioneer ''[[de facto]]'' as amptelike taal van die Verenigde Koninkryk en die Verenigde State.

== Tweede taal ==
Engels word deur vele mense as hul tweede taal gepraat. As mens die eerste- en tweedetaalsprekers bymekaar tel, is dit selfs die mees gebruikte taal ter wêreld. Beskou mens slegs die eerstetaalsprekers, dan word Engels nog oortref deur [[Mandaryns]] en [[Spaans]]. Die taal dien as [[lingua franca]] vir kommunikasie in wetenskap, tegnologie en in die internasionale politieke en ekonomiese arena oor die hele wêreld.

'n Inisiatief van die [[Universiteit van Cambridge]], die ''University of Cambridge ESOL examination'', is 'n reeks skooleksamens wat die beheersing van die Engelse taal deur nie-moedertaalsprekers toets. Wêreldwyd neem jaarliks twee miljoen mense in meer as 130 lande aan die eksamens deel.

== Woordeskat ==
[[Lêer:Origins of English PieChart 2D.svg|duimnael|links|Die oorsprong van Engelse woorde]]
Engels het 'n baie groot woordeskat en daar kom gereeld twee woorde voor vir 'n enkele begrip: een Germaans en een Romaans (byvoorbeeld 'freedom' en 'liberty' beteken beide 'vryheid'). Die verskil in gebruik word grotendeels bepaal deur die register: die Germaanse woord by voorkeur in die daaglikse lewe en die Romaanse sinomieme in amptelike geskrewe taal. Die totale aantal woorde in die Engelse taal is 'n onderwerp van bespreking, maar volgens die Oxford Woordeboek is dit minstens 500&nbsp;000.

Volgens die ''Shorter Oxford Dictionary'' is die woorde in Engels van hierdie oorsprong:
* [[Frans]], inklusief oud-Frans en anglo-Frans: 28,3%
* [[Latyn]]: 28,24%
* Andere Germaanse tale (Oudengels/Middelengels, [[Oudnoors]] en Oud-[[Nederlands]]): 25%
* [[Grieks]]: 5,32%
* Andere tale/onbekend: ongeveer 8%

== Spelling ==
Engels het 'n baie diep [[ortografie]], dit wil sê daar is weinig verband tussen uitspraak en skryfwyse. 40 klanke word op 1120 verskillende wyses geskryf. Volgens die navorser Eraldo Paulesu van die Milaanse Universiteit is dit die oorsaak dat in Engelstalige lande tweemaal soveel [[disleksie]]-diagnoses voorkom as in [[Italië]]. In Italiaans word 25 klanke op slegs 33 verskillende wyses geskryf.

== Sien ook ==
* [[Lys van gedrukte Afrikaans-vreemdtalige woordeboeke]]

== Verwysings ==
{{Verwysings|2}}

== Verdere leesstof ==
* ''The Oxford Companion to the English Language,'' ed. Tom McArthur
* ''The Cambridge Encyclopedia of the English Language,'' deur David Crystal
* ''A History of the English Language'' deur Albert Baugh en T. Cable (London, 2002)

== Eksterne skakels ==
{{Interwiki|kode=en}}
{{CommonsKategorie|English language|Engels}}
{{Wikt|Engels}}
* {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/topic/English-language|title=English language|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=25 Augustus 2018}}
* [http://www.ethnologue.com/14/show_language.asp?code=ENG Ethnologue report for English]
* [http://www2.ignatius.edu/faculty/turner/languages.htm The World's Most Widely Spoken Languages] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110927062910/http://www2.ignatius.edu/faculty/turner/languages.htm |date=27 September 2011 }}
* [http://dictionary.cambridge.org/ Cambridge Dictionary]
* [http://www.bbc.co.uk/radio4/routesofenglish/index.shtml BBC – Radio 4 – Routes of English]
* [http://www.askoxford.com/globalenglish/?view=uk AskOxford.com: Global English]
* [http://dictionary.die.net/ English-English dictionary] – kombineer inligting vanuit verskeie woordeboeke.
* [http://www.majstro.com/Web/Majstro/taleninfo/comp_afr.php?gebrTaal=eng Woordeboek Engels-Afrikaans-Engels]
* [http://www.vec.ca/english/1/english.cfm Development of English] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040722195930/http://www.vec.ca/english/1/english.cfm |date=22 Julie 2004 }}
* [http://www.readprint.com/ Read Print Books] – sluit baie publieke-domein werke in vanuit klassieke Engelse literatuur
* [http://www.vocabulary.co.il/ Learning Vocabulary Can Be Fun] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180826154310/https://www.vocabulary.co.il/ |date=26 Augustus 2018 }} Vier aanlyn, interaktiewe speletjies om studente te help woordeskat aanleer.

{{Germaans}}
{{Tale van Indië}}
{{Tale van Namibië}}

[[Kategorie:Engels| ]]