Edmonton

Edmonton (Engels: [ˈɛdməntən], ) is die hoofstad van die provinsie Alberta, Kanada, met 1 010 899 inwoners in die stad en meer as een miljoen in die metropolitaanse gebied (2021). Dit is die tweede grootste stad in Alberta en die sesde grootste in Kanada. Edmonton is die mees noordelik geleë van Kanada se groot stede. Dit is ook een van die grootste stede in Noord-Amerika ten opsigte van sy oppervlakte (765 vierkante kilometer), maar tegelykertyd ook een van die mees ylbevolkte.

Edmonton
Kaart	Kenteken
	Embleem
Land	Kanada
Provinsie	Alberta
Koördinate	53°32′N 113°29′W
Stigting	1795
Inkorporasie	1892 (dorp), 1904 (stad)
Oppervlakte:
- Totaal	765,61 vk km
Hoogte bo seevlak	645 m
Bevolking:
- Totaal (2021)	1 010 899
- Bevolkingsdigtheid	1 320,9/vk km
- Metropolitaanse gebied	1 418 118
Tydsone	UTC -7 (MST)
- Somertyd	UTC -6 (MDT)
Burgemeester	Amarjeet Sohi
Amptelike webwerf	of Edmonton

Geografie

Die stad lê by die North Saskatchewanrivier en is een van die Kanadese metropolitaanse gebiede wat in die laaste dekades die vinnigste gegroei het.

Ekonomie

Landbou en olievelde in die omgewing vorm die basis van die stad se ekonomie; die olie- en chemiese nywerheid behoort tot die belangrikste werkverskaffers. Edmonton beskik oor 'n universiteit en 'n internasionale lughawe. Die stadspark in die vallei van die North Saskatchewanrivier en die winkelsentrum West Edmonton Mall is die grootstes in Noord-Amerika.

Geskiedenis

Vroeë geskiedenis

Dikwels word na Edmonton as 'n tipiese Kanadese of Noord-Amerikaanse boom town verwys – dit wil sê 'n stad wat tydens sy ekonomiese bloeitydperk baie vinnige groei beleef het. In teenstelling met ander Kanadese boom towns soos die mynboudorpe van Noord-Ontario, veral Cobalt of Kirkland Lake, wat ná 'n kort opswaaifase begin stagneer of selfs tot spookdorpe ontwikkel het, het Edmonton in sy relatief jong geskiedenis al deur drie fases van snelle groei gegaan en ook periodes van ekonomiese stilstand oorleef om tot Noord-Amerika se mees noordelike metropool te ontwikkel. Nog in die vroeë 1970's het Edmonton se bevolking minder as 500 000 beloop en daarna binne 'n dekade tot meer as 660 000 gestyg.

Die eerste menslike bewoners in die gebied het hulle omstreeks 3 000 v.C. hier gevestig, moontlik selfs al so vroeg soos 12 000 v.C. toe 'n ysvrye korridor teen die einde van die laaste ystydperk ontstaan het en hout, water en jagbare wild in die gebied beskikbaar was.

Fort Edmonton in 1910

In 1754 was Anthony Henday, 'n ontdekkingsreisiger in diens van die Hudsonbaai-kompanjie (Hudson's Bay Company, HBC) moontlik die eerste Europeër wat die gebied betree het. Henday het sy reistogte in die Kanadese grasvlaktes veral gemaak om in aanraking met die plaaslike Eerste Nasies te kom en sodoende handelsbetrekkinge aan te knoop. Die Europeërs het destyds in huide, velle en pelse belang gestel, waarby die HBC en die North West Company (NWC) skerp mededingers geword het.

In 1795 is Fort Edmonton aan die noordoewer van die plaaslike rivier as 'n handelspos vir die HBC gestig. Die naam vir die nuwe fort is deur John Peter Pruden voorgestel – dit is vernoem na Edmonton naby Londen, sy eie geboortestad en ook dié van die vise-goewerneur van die HBC, Sir James Winter Lake.

Die 19de eeu

Toe die HBC en NWC in 1821 saamgesmelt het, was Edmonton House, soos die nedersetting destyds genoem is, reeds die beduidendste administratiewe en ekonomiese sentrum in die weste van Kanada waarna huide, velle en pelse per boot en perdewa vervoer is. Ook Christelike sendelinge het vanuit die dorp vertrek om die Eerste Nasies in die gebied te kersten. Edmonton het voordeel uit sy ligging aan die North Saskatchewan-rivier getrek, 'n beduidende waterweg in hierdie periode, en vyftig jaar lank was die nedersetting 'n beduidende sentrum vir die oprigting van sendingstasies, kerkgeboue en skole in die wyer omgewing.

Maar toe Rupert's Land in 1869 aan Kanada afgestaan is, het Edmonton tydelik in 'n fase van agteruitgang verkeer. Alhoewel die dorp steeds as 'n soort "hoofstad" gefungeer het, was dit veral 'n sentrum vir whisky-handelaars, avonturiers en talle twyfelagtige karakters wat die oorhand oor Edmonton gekry het. Die sowat 600 inwoners was aan wetteloosheid blootgestel, en baie van hulle het die nedersetting verlaat. Wet en orde is eers met die vestiging van 'n NWMP/RCMP-polisiestasie in 1874 herstel.

Die vrugbare landbougrond in die omgewing het gedurende die 19de eeu steeds meer setlaars na die gebied gelok en van Edmonton 'n beduidende handel- en landbousentrum gemaak. Dit was ook 'n belangrike tussenstop vir 'n aantal avonturiers op pad na die goudvelde van Klondike wat in 1897 'n stormloop beleef het – alhoewel die meeste gouddelwers die voorkeur aan stoombote gegee het wat hulle vanuit Vancouver na die Yukonrivier in die noorde geneem het.

Die 20ste eeu

Die Hudson Bay-kompanjie se 250-jarige jubileum is in 1920 met 'n groot straatoptog gevier

Nadat Edmonton in 1904 met 'n destydse bevolking van 8 350 mense geïnkorporeer is, het dit een jaar later met die toetreding van Alberta tot die Kanadese Konfederasie op 1 September 1905 die administratiewe hoofstad van die provinsie geword. In November van dieselfde jaar is die Canadian Northern Railway (CNR) se spoorweg na Edmonton uitgebrei en die stad se groei verder aangewakker.

In die vroeë tweede dekade van die 20ste eeu het die tempo van Edmonton se groei versnel, en stygende eiendomspryse het tot spekulasie in die eiendomsmark gelei. In 1912 het Edmonton met sy buurstad Strathcona, wat suid van die North Saskatchewan-rivier geleë was, saamgesmelt.

Net voor die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog in 1914 is die groei van eiendomspryse skielik tot stilstand gedwing, en Edmonton se inwonertal het binne twee jaar van 72 500 tot minder as 54 000 afgeneem. Diensplig in die Kanadese weermag was ook 'n faktor by hierdie bevolkingsverlies. Edmonton het sy demografiese en ekonomiese groei eers geleidelik gedurende die 1920's en 1930's hervat.

In 1929 is die eerste gelisensieerde vliegveld, Blatchford Field (tans Edmonton City Centre (Blatchford Field) Airport), in bedryf gestel. Pionier-vlieëniers soos Wilfrid R. "Wop" May en Max Ward het Blatchford Field as hul basis vir die verspreiding van pos, voedsel en geneesmiddels in Noord-Kanada gebruik en sodoende Edmonton se rol as "Poort na die Noorde" (Gateway to the North) bevestig. Gedurende die Tweede Wêreldoorlog was die stad 'n beduidende basis by die bou van die Alaska Highway-grootpad en die Northwest Staging Route.

Eksterne skakels

• (en) Toerisme-inligting oor Edmonton op Wikivoyage
• (en) Amptelike webwerf
• (en) "Edmonton". Encyclopædia Britannica. Besoek op 11 November 2023.

	Hoofstede van Kanada
Hoofstede Charlottetown • Edmonton • Fredericton • Halifax • Iqaluit • Ottawa • Quebecstad • Regina • St. John's • Toronto • Victoria • Whitehorse • Winnipeg • Yellowknife